EŞLEŞTİRME PROFRAMI TR 06 IB JH 04 BÜYÜK MİLLET MECLİSİNİN KAPASİTESİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ

Transkript

1 EŞLEŞTİRME PROFRAMI TR 06 IB JH 04 BÜYÜK MİLLET MECLİSİNİN KAPASİTESİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ Faaliyet 6.1: STK lar ile işbirliği konusunda değerlendirme raporu Faaliyetin sonuçları: değerlendirme raporu, TBMM içerisinde STK lar ile işbirliğini ilgilendiren mevcut durumu göstermektedir. Mevcut çalışma yöntemleri ve yasal zemin çevirilerin elverdiği ölçüde analiz edilmiştir. Bu bağlamda iyileştirilecek prosedürler ve mekanizmaların tanımlanmasına özel dikkat gösterilmiştir, Avrupa standartlarına daha iyi adaptasyon sağlanması adına ve yasamanın kalitesinin iyileştirilmesi için STK lar ile işbirliği hakkındaki günlük parlamenter işlere başkaca unsurlar eklenmelidir. Ön açıklamalar: Halihazırdaki belge üç bölüme ayrılmıştır: Türkiye Büyük Millet Meclisi ve STK lar arasındaki işbirliğinin mevcut durumunun açıklaması yüz yüze görüşmeler ve uzmanlar tarafından hazırlanan anket cevapları esasına dayanmaktadır; STK ların TBMM faaliyetleri içerisine katılımları ile ilgili gereksinimlerin tanımlanması; projenin bu aşamasında uygun görülen teklifler. Faaliyetin nihai döneminden önce anlaşılır bir tablo elde etmek için STK lar ile ilgili herhangi bağlantılı mevzuatın çevirisinin yapılması gerekecektir. I. Mevcut durumun açıklaması 1. Türkiye deki STK sektörüne kısa bir genel bakış ve sektörün TBMM ile ilişkileri Şu anda Türkiye de yaklaşık olarak STK bulunmaktadır. Diğer STK lardan, siyasi partilerden, ticaret odalarından ve profesyonel kuruluşlardan mali destek alabilirler ve fon da oluşturabilirler. STK lar Hükümetten yardım alabilir ve yurtdışından bağış elde edebilir. Görüşmeler sırasındaki görüşler STK nın Hükümetin kuvvetle yanında yer aldığını veya hükümete açıkça karşı olduğunu göstermektedir ki bu durum STK ların partizan olmayan tabiatlarının bazen sorgulanabileceği anlamına da 1

2 gelmektedir. Ayrıca farklı STK lar arasındaki işbirliği seviyesinin oldukça düşük olduğu da belirtilmiştir. Genel koşullar altında, TBMM sabit partner kuruluşlara sahip değildir. TBMM de STK lar ile ilgili bir kayıt sistemi veya veri tabanı bulunmamaktadır. Meclis ile işbirliği yapma konusuna ilgi gösteren bir çok kuruluş vardır.tbmm şemsiye kuruluşlar ile bağlantı yapmayı tercih etmektedir. 2. İşbirliği şekilleri ve yasal zemin Şu anda TBMM ve STK lar arasındaki işbirliği hakkında belirli bir mevzuat bulunmamaktadır (sadece hükümetin STK lar ile temasları ile ilgili ileri seviyede belirlenmemiş mevzuatı bulunmaktadır) ya da sözde açık mevzuat denilen, yasal sürecin şeffaflığını sağlayan belirli bir yasal çerçeve yoktur. STK konularıyla ilgilenen hiçbir daimi veya geçici komite yoktur veya TBMM nin idari yapısı içerisinde bir birim veya büro yer almamaktadır. Pratikte, STK ların TBMM ile işbirliği yapabilme olanakları mevcuttur. Çoğu resmi olmayan bir şekilde işlem yapmaktadır. Yasama süreci iki ana aşamadan oluşur: komite safhası ve genel safha. STK lar komite safhasında sürece esasen ve doğrudan katılma olanağına sahiplerdir.toplantılara STK ları davet etmek komitelerin ilgili başkanının yetkisindedir, yani bu aşamaya STK ların yapacağı girdiler başkanların iradesine bağlıdır. Daimi komiteler 5 6 üyeden oluşan geçici esasta alt- komiteler oluşturabilir. STK ların belirli yasama teklifleri ile ilgilenme konusunda daha geniş katılımları için gerçek bir olanak bu alt komitelerde bulunmaktadır. Bu alt komite toplantıları farklı STK lar arasında çeşitli menfaatlerin sıklıkla tecrübe edildiği yerlerde STK lar ile diyalog imkanı sağlar. Bir yasa taslağı söz konusu olduğunda, komiteler büyük ölçüde Hükümetin uzmanlığına güvenir.aynı zamanda, Meclis İçtüzüğünün 30.Maddesine istinaden, komiteler görüşlerini almak üzere uzmanları toplantılara davet edebilir. Bu uzmanlar farklı STK ların temsilcileri de olabilir. Çoğu halde, yasama sürecinde komitelere yasa taslağını incelemeleri için çok kısa bir zaman bırakan sıkı bir zaman kısıtlaması vardır. Bu STK ların gerçek anlamda katılımını oldukça zorlaştırır. STK ların siyasi gruplar ve bireysel milletvekilleri ile temas etmelerinin hiçbir belirli yolu yoktur. Ortak çıkarları detaylı olarak tartışmak için çeşitli siyasi partilerden milletvekilleri ile sektörel STK ların temsilcilerini bir araya getirmeyi amaçlayan bir Meclis Ortak Çalışma Grubu İnisiyatifi bulunmaktadır. Ancak, bu Faaliyetin nihai döneminden önce bu inisiyatif hakkında daha fazla bilgiye ihtiyaç duyulacaktır. Geçtiğimiz yılın sonunda, TBMM ve Yasama Derneği (YASADER esas olarak TBMM personelinden oluşan bir STK) tarafından STK ların yasama sürecine katılımı hakkında bir konferans düzenlendi. Daimi komitelerin faaliyetlerinde daha önceden yer almış en etkili STK ların yaklaşık 80 i davet edildi. YASADER bu alanda, örneğin eğitimler, seminerler, web tabanlı programlar ve STK lar için bir elkitabı da dahil olmak üzere, çok sayıda başka inisiyatifler de başlattı. Bu el kitabı Ulusal Demokratik Enstitü (NDI) ile başka bir projenin de konusudur. Bugüne kadar elde edilen bilgiyi 2

3 tamamlamak için nihai dönemden önce söz konusu el kitabı hakkında daha fazla bilgi gerekecektir. 3. Bilgi erişimi STK lar web sitesinden TBMM nin faaliyetleri hakkında bilgi edinebilir. Hükümet veya Milletvekilleri tarafından verilen yasa taslakları komiteler gönderildiği zaman web sitesinde yayınlanır. Komite toplantı verileri ve yerleri de yer almakta ancak, gündem maddeleri tanımlanmamaktadır. Oturumların tutanakları, eğer varsa, halka açık değildir. TBMM nin genel toplantıları, gizli toplantılar haricinde, halka açıktır ve ayrıca televizyonda da yayınlanırlar. Ulusal basın temsilcilerinin TBMM içerisinde büroları vardır (ücretsiz). STK lar ve vatandaşlar Meclis ile e-posta veya telefon yoluyla da bağlantıya geçebilirler. Bu gibi sorulara verilen cevaplar Basın ve Halkla İlişkiler Departmanı tarafından ilgili birimlerden toplanarak 15 gün içerisinde bilgi isteyen kişilere gönderilir. Basın ve Halkla İlişkiler Departmanı ayrıca araştırmaları, genel ve komitelerin çalışmaları hakkında genel bilgileri ve konuşmacının faaliyetleri, vs de içeren aylık bir haber bülteni hazırlar. Bu haber bülteni ücretsizdir ve 2000 nüsha olarak dağıtılır (Milletvekillerine, üniversitelere, belediye başkanlarına, STK lara ve vatandaşlara) Talep üzerine daha fazla nüsha da gönderilebilir. TBMM hakkında günlük haberlerin bulunabileceği elektronik bir haber portalı da bulunmaktadır. 4. Sivil toplumun Avrupa ilişkilerine katılımı Avrupa ya entegrasyon konusunda halkın bilincinin arttırılması konusunda, AB Uyum Komitesinin LINKS (Londra Uyuşmazlık ve Devlet Yapılanması Bilgi Ağı) ve TDV (Türk Demokrasi Vakfı) ile ortak bir proje başlatmış olduğu belirtilmiştir. Bu proje, Türkiye nin erişim süreci hakkında halka (Türkiye de ve AB Üye Devletlerinde) bilgi vererek TBMM nin sivil toplum ile olan ilişkilerini geliştirmeyi ve bu süreç dahilinde parlamenterlerin rolünü arttırmayı amaçlamaktaydı. Proje, Mart 2008 de sona erdi, ancak, sonuçlarının daha da yaygınlaştırılması faydalı olacaktır. 5. STK ların girdisi ve daha fazla iyileştirme için gelecek planları Toplantılar sırasında STK ların detaylı uzmanlık sunarak ve toplumun ihtiyaçlarını Meclise ileterek yasama sürecinde önemli bir rolü olması gerektiğinin üzerinde durulmuştu: bundan dolayı işbirliğinin daha yoğun hale getirilmesi gerekmektedir. Ancak, STK ların çoğunun yasama prosedürünü ve uzmanlıkları ile bu prosedürün hangi aşamalarına katkıda bulunabileceklerini bilmedikleri bir sorun olarak ortaya konulmuştur. Bu fırsattan daha iyi faydalanabilmek için STK lar, bu anlamda daha yenilikçi ve ileriye dönük olarak daha etkin olmalıdırlar. Uzmanlar, bir yanda STK lar ve sivil toplumun diğer temsilcileri ve öte yanda TBMM arasındaki karşılıklı etkileşimin gerçekte yapılanmış ve etkin olmaktan ziyade değişken ve duruma bağlı olduğu konusunda kanıtlara ulaşmışlardır. 3

4 Uzmanlar bu eksiklik ile ilgili daha yüksek derecede bir siyasi bilince tanıklık ederler. TBMM nin durumu iyileştirmek ve STK ların siyasi çalışma içine daha geniş katılımı için çabaları çeşitli seviyelerde görülebilmektedir: STK lar ile işbirliği hakkında belirli bir maddenin eklenmesi ile Daimi Emirlerin modifikasyonu halen genel safhadadır. STK lar hakkında bir yasanın kanunlaştırılması düşünülmektedir. STK lar için bir kılavuz hazırlanması planlanmaktadır. TBMM ile Hollanda Hükümetinin, AB Üye Devletlerinin bu anlamdaki en iyi uygulamalarını tanıtarak STK ların daha geniş katılımını teşvik eden ortak bir projesi hazırlık aşamasındadır. STK lar ile ilişkileri ele alan bir Büro veya Birimin tesis edilmesi de düşünülmektedir. II. STK ların TBMM faaliyetleri içindeki rolünün iyileştirilmesi için gereksinimlerin tanımlanması STK ların parlamenter faaliyetlere katılımları için siyasi ve idari çerçeve yanı sıra mevcut uygulama kısıtlamaların ilgili eksikliği ile, fakat daha önemlisi, STK ların yasama prosedürlerine ve diğer parlamenter faaliyetlere yeterli derecede katılımını ve girdi sağlamasını garanti edecek somut hükümlerin ve teşviklerin belirgin eksikliği ile nitelenmektedir. STK ların katılımı ve uzmanlıklarını kullanmaları yasama sürecinde Meclisin rolünü ve gücünü kuvvetlendireceği için ve yasamanın kalitesini daha da iyileştireceği için şu anki durumun iyileştirilmesi özellikle önemlidir. Yaşayan bir demokrasi sivil toplumun siyasi sürece yaptığı katkılara dayalıdır. Bir ülkenin insanlarını temsil eden Meclis STK ların siyasi faaliyetlere katılımı için en uygun yerdir. Projenin bu aşamasında elde edilen kanıtlara dayanarak, böyle bir iyileştirme için merkezi ihtiyaçlar aşağıdaki şekilde tanımlanabilir: 1. STK ların daha iyi tanımlanması Esas olarak daimi komiteler seviyesinde olmak üzere, parlamenter çalışmaya görüşlerini ve uzmanlıklarını sunma konusunda istekli ve bu vasıflara sahip STK ların ve sivil toplumun diğer temsilcilerinin daha iyi tanımlanması ile ilgili belirgin bir gereksinim vardır. 2. TBMM nin idari birimleri arasında görevlerin daha açık tahsisi ve yeteneklerin bölümlenmesi ile daha güçlü işbirliği TBMM deki genel halk bağlantıları ve STK katılımı ile ilgili idari birimlerin fonksiyonları gerektiği üzere farklı departmanlar arasında dağıtılmıştır. Bu genel halk ile ilgilenen Basın ve Halkla İlişkiler Departmanı veya sorgulamaların yöneltildiği veya yetki verilmiş personeli Komitenin Başkanını destekleyen daimi komitelerin sekreterliklerinde çalıştığı Kanunlar ve Kararlar Müdürlüğünün sektörel birimleri olabilir. Benzer olarak genel halk STK lar ile karşılaştırıldığında daha birleşik bir yaklaşım için görevlerin daha açık tahsis edilmesi ve aynı zamanda yeteneklerin bölümlenmesinin gözlemlenmesi gerekmektedir. Bu bağlamda, ayrıca STK ların 4

5 parlamenter prosedürlerle ilgili haklarını nasıl kullanabilecekleri konusunda daha bir eğitim ile ilgili olarak da, yeteneklerin bir araya toplanması ve her çeşit talep için ortak bir bağlantı noktası tesis edilmesi tercihen genel bir çözüm olabilir. 3. STK lar hakkında daha iyi bilgi Üstesinden gelinmesi gereken konu STK ların daimi parlamenter komitelerin faaliyetleri ile parlamentonun yasama projeleri konusundaki uğraşlarını etkileme olanakları konusunda yetersiz bilgilendirilmiş olmalarıdır. 4. Yasamanın başlangıç safhasında Meclisin rolünün güçlendirilmesi STK lar temsil edilen çıkarlarından bir sebep yaratmak için sıklıkla milletvekillerini aracı olarak kullanırlarstk2lar tarafından telkin edilen yasama tasarısı teklifleri ile bu kuruluşlar bireysel milletvekilleri aracılığı ile sivil toplumun çıkarlarını Meclisin genel gündeminde tartışmaya sunabilirler. Bundan dolayı, yasama sürecinin başlangıç safhasından itibaren Meclisin katılımını desteklemek ve güçlendirmek çok önemlidir. 5. STK ların olağan katılımı için paralementer prosedürlerin adaptasyonu I. kısımda halihazırda belirtildiği gibi (yukarıya bakınız) STK ların bir komite toplantısına daveti komitenin başkanının iradesine bağlıdır. Uzmanlar, resmi bir pozisyona sahip bireylerin iradesinden bağımsız olarak STK ların olağan şekilde katılımına izin verecek ölçüde parlamenter prosedürlerde değişiklik yapılmasını önermek istemektedirler. STK lara yapılacak muamele kişisel yargılamadan bağımsız olarak yasama prosedürleri dahilinde katılım için objektif kriterler gerektirir. Ek olarak, olağan katılım, katılıma ilişkin bir zaman dilimi gerektirir. Şu kadar ki kanun tasarılarının tartışılması için verilen zaman genel olarak STK ların katılımına da izin veren yeterli bir hazırlık aşaması sağlamalıdır. 6. Başlatılan kanun taslakları ile ilgili bilgi kaynaklarının farklılaştırılması (internet kullanıcıları veya TBMM Bülteni aboneleriyle sınırlı olmayacak şekilde) Nüfusun tamamının internet erişimi veya TBMM haber bültenine aboneliği olmadığı için uzmanlar Meclisin yasama faaliyetleri hakkındaki bilgi kaynaklarının daha da fazla farklılaştırılması için olasılıkların dikkate alınmasını önermektedirler. 7. STK ların yasama prosedürüne zamanında katılımı Yasama prosedürleri sırasında düzenlenen konunun önemli yönlerinin gerektiği gibi ele alınmadığı veya düzenlenmesi gereken bazı yönlerin olmadığı ortaya çıkmaktadır. Bundan dolayı, STK ların yasa taslağı yapılmasının daha erken bir aşamasında katılması, bakanlık aşaması sırasında bakanlıklarda tesis edilen çalışma gruplarına ismen davet edilmeleri bir seçenek olabilir. 5

6 8. STK ların katkılarının kalitesinin ve miktarının iyileştirilmesi (yasama sürecinde kullanılabilirlik) Bazen, STK ların katkıları iyi niyetle fakat belirli bir profesyonellikten yoksun olarak sunulmaktadır. Formaliteler gözlemlenmemiştir, anlatım yasal taslak prensipleri için uygun değildir, belki yasa tasarısı artık değişiklik yapılmasının mümkün olmadığı son bir aşamaya ulaştığı için zamanlama yanlıştır. Sivil toplumun çıkarlarının ve gereksinimlerinin dile getirilmemesinin önüne geçmek için, STK katkılarının kalitesinin artırılması (ve STK ların buna göre eğitilmeleri) önerilmektedir. 9. STK lar tarafından temsil edilen geniş çeşitlilikte görüşlere olanak sağlayan STK ların tesis edilmesini ve faaliyetlerini düzenleyen hükümlerin gözden geçirilmesi Sivil toplumun görüşlerinin tamamının STK lar tarafından temsil edildiğinden emin olabilmek amacıyla yasal çerçevenin genel bir temsile olanak sağladığı ölçüde var olan hükümler yeniden gözden geçirilebilir. 10. AB ile ilgili konularda STK ların bilgisinin, algısının ve bilincinin geliştirilmesi ı TBMM tarafından ele alınan yasama projelerinin önemli bir kısmının yasal hükümlerin topluluk müktesebatı ile uyum içerisinde olması amaçlandığı gerçeği dikkate alınarak, vatandaşların AB konularında ve Türkiye nin AB ye erişim süreci hakkında daha iyi bilgilendirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Sivil toplumun önemli bir kısmı olarak STK lar bu bağlamda önemli bir rol oynayabilir. III. Bu aşamada dikkate alınacak teklifler İlk öncelikle, TBMM ile işbirliği yapmaya istekli resmi olarak tesis edilmiş olan STK ların tanımlanması için Sürekli Emirler içerisinde bir kayıt sistemi oluşturulmalı ve dahil edilmelidir. Uzmanların görüşleri dahilinde, kayıt olmak isteyen STK lar için herhangi başka bir gereksinim veya kriter belirlenmemelidir. Şeffaflık adına, sivil toplumu temsil eden STK lar ile iş çıkarlarına hizmet eden veya siyasi amaçlara sahip gruplar arasında bir ayrım yapılması önerilebilir olacaktır. Bu ikinci gruplar STK kaydı içerisine dahil edilmemelidir. İmkan dahilinde son iki kategori için ayrı bir liste düzenlenebilir. İki katmanlı bir amaç ile özel bir Büro veya Birim yapılandırılmalıdır. İlk olarak, Meclisin faaliyetleri ile ilgili olarak STK lara bilgi sağlamak ve yardımcı olmak için. İkinci olarak, Milletvekilleri yanı sıra TBMM nin ilgili kuruluşlarına STK lar ve olası ortak kuruluşlar hakkında bilgi sağlamak için. Büro ayrıca STK ların kayıt sistemlerini yönetmekten de sorumlu olmalıdır. STK ların Komite toplantılarının gündem maddeleri, taslaklar, düzeltmeler, tutanaklar, vs dahil olmak üzere TBMM nin web sitesi üzerinden tüm yasama prosedürünü izleyebilmeleri de önemlidir. 6

7 Gerçek bir diyalog tesis etmek ve STK ların TBMM faaliyetlerine katılımını genişletmek için, büyük ilgi çeken konuları kapsayan özel etkinlikler (ör. Açık günler, yuvarlak masa toplantıları) organize edilmelidir. Daha önceki raporlarda teklif edildiği üzere, TBMM Türkiye nin AB ye erişim süreci içerisinde genel halkın bilgilendirilmesi ve katılımı konularında daha önemli bir rol oynamalıdır. Bu faaliyetler ilgili STK ların AB Uyum komitesinin oturumlarına, özel programların organizasyonlarına, turneye çıkan toplulukların etkinliklerine, vs. olağan şekilde davet edilmelerini kapsayabilir. Bu amaçla AB den mali destek alınabilir. Ankara, 13 Haziran 2008 Marianna Györkös Thomas Grunert Zsuzsanna Rostási-Szabó Dace Liga Luters-Thümmel 7