Entegre olmanın gerekliliği; sistemi titizlikle korumak. kanatlı sektöründe. Bu ay Güneşli A.Ş. sponsorluğunda yürüttüğümüz projemiz için

Transkript

1 kanatlı sektöründe Entegre olmanın gerekliliği; sistemi titizlikle korumak Bu ay Güneşli A.Ş. sponsorluğunda yürüttüğümüz projemiz için Ankara ve Bandırma yı ziyaret ettik; VETERİNER HEKİMLERİN hizmet verdikleri bölgelerin gelişimini ve geleceğini konuştuk.

2 Türkiye beyaz et ve yumurta üretiminde önemli yere sahip olan Bandırma ve Ankara da, tüm ülkeyi kasıp kavuran salgınlardan sonra, kanatlı üretiminin olduğu tüm illerimizde olduğu gibi irili ufaklı aile işletmelerinin yerini hızla entegrasyonlar aldı; çok sayıda işletme kapandı ve sektördeki üretici sayısı azaldı. Mevcut işletmeler ise yeni yatırımlarla kapasitelerini büyütme yoluna girdi. Büyük kapasiteli ve ciddi ekonomik değeri olan işletmeler yadsınamayacak oranda tedbirler almaya başladı. Entegre olmanın gerekliliği, sistemi titizlikle korumak olduğu için biyogüvenlik önemleri son derece artırıldı. Peki, gerçekten bu dönüşüm layıkıyla yapılabildi mi? İhracat olanaklarının da çeşitlenmesiyle birlikte Türk kanatlı sektörü dünya sahnesinde gerçek anlamda bir mücadele verebilir pozisyona erişti mi? Ve en önemlisi entegrelerin dışında ayakta durmaya çalışan ve asıl enfeksiyon kaynağı olan düşük kapasiteli işletmelerde durum ne? Management ile ilgili aksaklıkların sona ermediği bir sektörde, aşılamaya rağmen enfeksiyon görülmesinden yakınan üreticiyi bilinçlendirmek, tek başına aşıdan mucize beklemenin yanlış bir bakış açısı olduğunu anlatmak ve buna benzer konularda mücadele etmek oldukça zor ve bu iş veteriner hekimlere düşüyor. Ayrıntıları, Bandırma ve Ankara da ziyaret ettiğimiz hekimlerden dinleyelim

3 Havalandırma ile ilgili aksaklıklar büyük Edincik ve çevresindeki kümeslerde en büyük sorun havalandırma şartlarının uygun olmaması İşletmeye yapılan ilaveler, kümes şartlarını tam anlamıyla düzeltmek adına değil kapasite artırmak için yapılıyor. Bandırma da faaliyet gösteren bir firmada uzun yıllar görev alan Veteriner Hekim Rasim Dinçsoy, 2012 yılında kendisi gibi veteriner hekim olan eşi İsmihan Dinçsoy ile Sen Veterinerlik i kurdu. Rasim Bey, mezuniyetinizden itibaren sizi biraz tanıyalım? Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi 1992 yılı mezunuyum. Mezuniyetimin ardından 1 sene süreyle bir beşeri ilaç firmasında çalıştım yılında Bursa da tavukçuluk alanında faaliyet gösteren Kartallar Tarım da göreve başladım; bir süre laboratuvarda, çoğunlukla ise sahadaydım. 17 yıllık Kartallar serüvenimden sonra 2012 yılında eşim İsmihan Dinçsoy ile Bandırma da kendi kliniğimizi kurduk. Veteriner Hekim Rasim Dinçsoy; Kanatlı, yanaşık düzen bir sistemi kaldırmaz Hizmet verdiğiniz bölgeleri konuşursak Çoğunlukla Bandırma-Edincik te hizmet veriyoruz. Edincik, senelik geçmişi olan bir yer ve Bursa Trilye ile Balıkesir Bigadiç ten sonra üretimin en yoğun yapıldığı yer. Öyle ki, yıllarında yumurta üretimi denildiğinde herkesin aklına Edincik gelirdi. Fakat, o günlerden bu günlere, yumurta ile uğraşan insanların bakış açıları, üretim teknolojisi açısından kendilerini yenileyememeleri ve sektörün genel sıkıntıları nedeniyle Edincik teki yumurta tavukçuluğu çok geriledi. Burada üretim yapan insanlar, özellikle seneleri arasında verilen teşviklerle yumurtacılık sektörüne girmiş, aslında çiftçilik, zeytincilik gibi işlerle uğraşan insanlardı. O dönemin teşvikleriyle hızlı bir kümes yapımına girişildi; hiçbir coğrafik konum gözetmeksizin, yanaşık düzen inşa edilmiş gecekondu gibi kümesler İNFOVET 50-51

4 O dönemde, bu plansızlığın sonuçları nasıl oldu? 10 larca insanın plansız inşa ettiği kümesleri bir düşünün; öyle ki dışarıdan gelen insanlar bu yanaşık düzen kurulmuş kümesleri tek bir kişiye ait büyük bir işletme olarak algılayabilirdi. Herkes dilediği gibi civciv alıyor, ortaklaşa hareket edilmiyordu. Haliyle o yıllarda, Gumboro ve Coryza gibi ağır enfeksiyonları yaşamak kaçınılmazdı. Çok büyük kayıplar verdik ve ne yazık ki enfeksiyonlar patlak verdiğinde yapılacak bir şey kalmamıştı. Kümesler, civcivhaneler bir kere yan yana yapılmıştı. Kanatlı, böyle bir sistemi kaldırmaz! Peki, Gumboro ve Coryza enfeksiyonları ile savaşı nasıl yürüttünüz? Gumboro salgınlarının çözülmesi, 2005 yılında eş zamanlı büyük kuş gribi salgının patlak vermesi ile oldu. Bölgede çok büyük entegrasyonlar var; tüm bu işletmeler kuluçkalarındaki yumurtalarını ve sahadaki günlük civcivlerini imha etti. 1 yıla yakın bir süre kimse civciv almadı. Yani, bölgeye uzun süre civciv girişi olmadı ve bu katı biyogüvenlik seçeneğiyle bölge kendiliğinden temizlendi; kümesler dinlendi ve akabinde Gumboro bıçak gibi kesildi. Günümüze dönersek; yetiştirici ve bakıcı bilinci istenilen düzeyde mi? İstenilen düzeyde değil; ama eski ile mukayese ettiğimizde elbette çok büyük farklılıklar var. O günden bu güne üretici anlamında büyük bir eliminasyon oldu. Bu bölgede ilk olarak hizmet vermeye başladığımda, Edincik, Erdek, Bandırma nın ve Gönen in köyleri irili ufaklı 100 e aşkın üreticiyi bünyesinde barındırıyordu. Şu an için ise 20 ye yakın yumurta üretici var ve bu üreticiler eskiye nazaran daha dikkatli. Ancak, ne yazık ki yeterli değil Kümeslerde en sık karşılaştığınız aksaklıklar nelerdir? En sık havalandırma ile ilgili aksaklıklara şahit oluyorum. Zamanla kapasite büyütme yoluna giren işletmeler, profesyonel anlamda fikir almak yerine, boş yerlere fanlar ve pedler yerleştirmeyi tercih ettiler; bu şekilde kümeslerin havalandırma sistemlerini refüze ettiler. Bu nedenle, yaz dönemlerinde hayvan ölümleri arttı, verimler düştü, hayvanların yumurtaları küçüldü, kalite ve Ömer Çapan, Veteriner Hekim İsmihan Dinçsoy, Veteriner Hekim Rasim Dinçsoy randıman düştü. Çünkü bir kanatlının ihtiyaç duyduğu optimum ortam sıcaklığı ºC dir ve siz kanatlı gibi hassas bir hayvanı 30 ºC lerde tutarsanız verimlilik anlamında sıkıntılar yaşamaya başlarsınız. Biyogüvenlik ve aşılama olmazsa olmaz Bu konuda neler yapıyorsunuz? Bu konu hassas bir konu. Sorun şu ki, asıl problemi saptamadan aşıya boğuluyoruz. Bana göre yapılması gereken, tehdit oluşturan viral enfeksiyonları tespit edip ona göre aşılama yapmak. Bizim çalıştığımız işletmeler küçük kapasiteli işletmeler ve üretici aşı uygulanması konusunda tercihi bize bırakıyor. Ancak başında bir teknik uzmanın olduğu entegre firmalarda karar verici konumdaki insanlar, ileride yaşanabilecek problemler konusunda sorumluluk duymaları nedeniyle çok fazla aşı kullanıyorlar. Aşının büyük bir stres kaynağı olduğunu ve bazı uygulamalardan sonra, vücut direncinin düşmesi ve uygulama esnasındaki kontaminasyon riskleriyle beraber ikincil enfeksiyonları da tetiklediğimizi unutmamalıyız. Önemli olan gerektiği durumlarda, optimum uygulama koşullarını sağlayıp aşılama yapmak. Aşı tek başına yeterli bir biyogüvenlik uygulaması mı? Eskiden üreticiler, sürüyü aşıladınız, hala neden enfeksiyon çıkıyor diye soruyorlardı. Üreticiye anlatarak ve bilinçlendirerek bu soruların önüne geçtik. Aşıyı yaptıktan sonra tam korumayı istiyorum diyen bir işletme sahibi gerçeklerden habersiz bir şekilde mucize bekliyor demektir. Bölgenin gelişimini ve geleceğini nasıl görüyorsunuz? İnsanlar yavaş yavaş bölgeden uzaklaşıyorlar. Sektör gömlek değiştiriyor; aile işletmelerinin yerini entegrasyonlar alıyor. Ancak bu dönüşüm tam layıkıyla yapılmıyor; üretim bölünmüyor ve tek çatı altında yapılıyor. 2.5 milyon kapasiteli bir sistemin tek bir çatı altında toplanması doğru değil ve böyle bir işletmede enfeksiyon çıktığını düşünmek bile bir kabus. Senelerdir tekrarladığım bir şey var; Edincik te birçok kümes var ancak Edincik aslında tek bir kümes. Viral enfeksiyonları bir orman yangınına benzetiyorum; odun attığınız sürece yangını beslersiniz. Bu bilinçle hareket edilmediği sürece kümesten kümese, bölgeden bölgeye alevi taşırsınız. Türk kanatlı sektörünün bulunduğu yeri nasıl yorumlarsınız? Türkiye aşı üretmiyor, kendine ait bir kanatlı ırkı yok. Damızlık ithal, yem ithal ancak sürekli bir ihracat söylemi var. Bu şartlarda, nasıl başarılı ve uzun vadeli bir ihracat planı yapılabilir? Dünya konjonktüründe fiyat anlamında nasıl bir mücadele verilebilir? Önce bilinçsiz bir pazar olmaktan çıkmak gerekiyor. Kapasiteleri artırmakla bir yere varılmaz, aksine zarar edilir.

5 Veteriner Hekim Özgür Yorulmaz, Aldığımız kararları ticari bilinçle değil, klinisyen olarak almak başarımızın sırrı Veteriner Hekim Ahmet Yılmaz, firmalar mecbur kalmadıkları sürece kümese ziyaretçi kabul etmiyor Aşının çalışması, başlı başına aşıya bağlı değildir Nipel suluklarla uygulanan içme suyu aşılamalarına çok fazla dikkat edilmeli; hattın içeresindeki su dikkate alınmalı. Aksi durumda sürünün sonlarında kalan hayvanların aşısız kalması kaçınılmazdır. Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi nden 1994 yılında mezun olduktan sonra bir broyler entegrasyonunda 9 yıl süreyle sırasıyla damızlık ve canlı satış pazarlama birimlerinde çalışan Veteriner Hekim Özgür Yorulmaz, 2006 yılından beri ARE Veteriner Kliniği çatısında sektöre hizmet etmeye devam ediyor. ARE Veteriner ilaç ne zaman kuruldu, faaliyetleriniz ve hizmet verdiğiniz bölgeler hakkında bilgi verir misiniz? ÖZGÜR YORULMAZ: 2006 yılında çalıştığım entegreden ayrıldıktan sonra ARE Veteriner Kliniği ni ve ARE Veteriner İlaç Ltd. şirketini kurdum. Daha sonrada AREVET Veteriner Ecza Deposu LTD. ŞTİ. ile kanatlı sektörüne hizmet vermeye başladım. ARE Veteriner Kliniği olarak, ticari yumurtacı sektöründe bölgede ve diğer kanatlı sektörünün yoğun olarak bulunduğu bölgelerinde hizmet vermekteyiz. Entegrasyonlar bazında hemen hemen tüm entegreler ile çalışmaktayız. Bir Alman kimyasal firması olan Antigerm in Türkiye Kanatlı distribütörlüğünü yapmaktayız. Aynı zamanda Marmara ve Orta Anadolu bölgelerinde büyükbaş sağım hijyen grubu ve endüstriyel hijyen grubu bayiliklerimiz bulunmaktadır. Kanatlı sektörünün tüm ihtiyaçlarını karşılayabilecek düzeyde çalışmaktayız. Ülkemizin önde gelen yem katkı firmalarının bölge bayiliklerini yapmaktayız. ARE Veteriner İlaç LTD. ŞTİ olarak 2014 yılında başlatmış olduğumuz çalışmalar sonunda Türkiye de ilk GMP yönetmeliğine uygun olarak ruhsatlandırılmış kendi markamız olan antibiyotik üretimlerine 2016 yılından itibaren başlamış bulunmaktayız. Hizmet verdiğiniz bölgelerde sıklıkla karşılaştığınız hastalıklar var mı? Mücadele yöntemleriniz nelerdir? ÖZGÜR YORULMAZ: Bölgemizde ülkemizin diğer bölgelerinde bulunan hastalıklar zaman zaman görülmektedir. Bu hastalıklarla mücadelede kadromuzun sektördeki tecrübelerini kullanarak öncelikli olarak önleyici amaçlı mücadele edilmektedir. Hastalıkların teşhisinde kurmuş olduğumuz laboratuvardan da destek alarak doğru bir teşhis ile sonuca çok daha kolay ulaşabilmekteyiz. Çalıştığımız işletmelerin bulunduğu bölgeye ve oradaki hastalık yapısına göre işletmeye özel aşılama programları geliştirmekteyiz. Önde gelen aşı firmalarının bayiliğini yapmaktayız ve aşılama programlarında geniş bir yelpaze sunabilmekteyiz. Aşılamalar uzun yıllardır aşılama yapan tecrübeli ekipler tarafından yapılmaktadır. İNFOVET 52-53

6 Ahmet Bey, sizin meslek hayatınızdan bahsedersek...? Kanatlı sektöründe ne gibi faaliyetlerde bulundunuz? AHMET YILMAZ: 23 sene boyunca bir broyler entegrasyonunda faaliyetlerimi yürüttüm. Başlangıçta damızlık bölümünde görev aldım; daha sonra canlı üretimin başına geçtim yılı Nisan ayından beri ise ARE Veterinerlik te çalışmalarıma devam ediyorum. Bir aşının doğru çalışması için nelere dikkat etmek gerekiyor? AHMET YILMAZ: Bir hastalık çıktığında, genellikle ilk yapılan şey aşıyı değiştirmek oluyor. Fakat aşının iyi çalışması, başlı başına aşıya bağlı değildir. Aşı ne kadar iyi olursa olsun, soğuk zinciri sağlayamazsanız ve iyi bir uygulama yapamazsanız sonuç alamazsınız. Mutlaka soğuk zincir kurallarına uyulmalı, uygulayıcılar, hatasız enjeksiyon yapacak yetkinlikte olmalıdır. Başarılı bir firmasınız ve bayilikleriniz var. Bu başarıya giden yolda sizce kilit açan anahtarlar neler? ÖZGÜR YORULMAZ: Biz bugüne kadar edindiğimiz bilgileri ve tecrübeleri, çalışmış olduğumuz firmalara eksiksiz olarak aktarabilmeyi hedefliyoruz. Bunu yaparken de özellikle işletmelerin yapısını ve neye ihtiyacı olduğunun tespitini çok iyi yapmaya çalışıyoruz. Yapmış olduğumuz işte hekimlik ön planda, ticaret bizim için ikinci sırada. Bir nevi, çözüm ortağıyız. Kesinlikle inanmadığımız hiçbir şeyi yapmıyoruz. Bizimle çalışan üreticiler de bunun net olarak farkındalar. Hızlı hareket ediyoruz; çok hızlı hareket etmezsek kanatlı işinde bir yere varılmayacağını çok iyi biliyoruz. Kanatlı sektöründe gerçekten plansız bir yapılanma içinde mi? ÖZGÜR YORULMAZ: 20 yıldır bu sektördeyim ve her sene yumurta piyasasında sıkıntılar baş gösterdiğinde bu konuları tartışıyoruz. Demek ki, hala bir çözüm üretilememiş. Elbette bu işin tek bir ayağı yok; başlangıçta damızlıkla alakalı bir planlamaya gidilmesi gerekiyor. Sonrasında kapasitelerin ne kadar olduğunun tespitinin net bir şekilde yapılıp, büyümenin hangi sınırlar içerisinde kalması gerektiğinin belirlenmesi gerekiyor. Şu anda, serbest piyasa noktasında herkes pazara bakarak kapasiteyi artırıyor ve büyüyor. Su akar, yolunu bulur mantığıyla işler yürütülmeye çalışılıyor. Özellikle yumurtacı birliklerinin bu konuda çok aktif çalışması şart. Kış kapıda! Bölgenin kışı nasıldır? Örneğin, havalandırma gibi hayati konularda ne gibi hazırlıklar yapıyorsunuz? AHMET YILMAZ: Bölgemizin kışı, Afyon, Kütahya, Konya gibi çok sert geçmiyor. Bu nedenle kışları yarkahanelerde çok fazla problemle karşılaşmıyoruz. Elbette dışarıda sıcaklık çok düşük olduğu için kışın havalandırmayı bir nebze kısıtlıyoruz ve bu durum solunum problemlerinde bir miktar artışa neden oluyor. Biz asıl sorunu yaz aylarında yaşıyoruz. Kümeslerin yaz-kış C arasında olması hayvanlar için en idealdir; ancak bu rakamlar havalandırma sistemlerinin yetersizliklerinden dolayı C lere kadar çıkabiliyor. Hastalıkların yayılmasında hayvan hareketleri çok önemli yer alıyor. Bölgeden diğer illere yoğun hayvan nakilleri söz konusu mu? AHMET YILMAZ: Türkiye deki kanatlı popülasyonu çok hızlı bir büyüme gösterdi. Bu artışla birlikte mevcut ilişkiler kuvvetlendi ve hayvan hareketleri arttı. Buna broyler entegrelerini de dahil edebiliriz. Yarka satışları, kesimhaneye sevk edilen hayvanlar potansiyel tehditlerden sadece birkaçı. Bizim bölgemize baktığımız zaman, kesim esnasında ve sonrasında hayvan hareketi söz konusu; ancak özellikle son yaşanan kuş gribi salgınından sonra tedbirlerimizi artırdık. Üreticiler, özellikle yarka tedariklerini bölgesel olarak çözme yolunu seçiyorlar; başka bir bölgeden yarka alma konusunda tedirgin ve titiz davranıyorlar. Farkı yaşlardaki hayvanların bir arada olması bir problem olarak karşımıza çıkıyor. Bu ayrımı yapmak yumurtacı hayvanlarda mümkün mü? AHMET YILMAZ: Yumurtacı kanatlı çiftliklerinde, hayvanları yaşlarına göre gruplara ayırmak biraz zor. Kümes içerisinde aynı yaş grubunda hayvanları barındırsanız da, çiftlik içine baktığınızda farklı yaşta hayvanlar mutlaka oluyor. Doğru olan bu ayrımın net olarak yapılması. Ancak bu şekilde hastalık çıktığında gerçek savaş verilebilir ve yeni civcivler için tamamen güvenli bir ortam sağlanabilir. All in-all out dediğimiz sistemde de amaç tam olarak budur. Ancak, dediğim gibi yumurtacı çiftliklerde bunu başarmak çok zor. Dolayısıyla kümese yeni gelen bir civcivin, hastalık geçirmiş veya hala etken saçmakta olan büyük hayvanlarla karşılaşması kaçınılmaz.

7 Veteriner Hekim Taner Çetin, ND ve ILT salgınları konusunda riskli bir döneme girdiğimizi düşünüyorum Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi nden 1998 yılında mezun olduktan, sonra uzun bir süre değişik yem katkı ve ilaç firmalarında görev alan Veteriner Hekim Taner Çetin, 2010 yılında kendi kliniğinde hizmet vermeye başladı. Taner Bey, mesleki geçmişinizden biraz bahseder misiniz? 1998 yılı Ankara Üniversitesi mezunuyum. Mezuniyetimin hemen sonrasında Özkaşıkçı Yem de meslek hayatıma başladım; Biokim ve Vimar ile devam eden profesyonel hayatım 2010 yılında kendi işimi yapmaya karar vermemle başka bir yöne girdi. Elbette zorlu bir süreçti ancak Vimar da çalıştığım yıllarda hayvan besleme alanında doktora yapma şansı yakalamış olmam bana bu süreçte çok yardımcı oldu. Bölgemde ziraat mühendisleri yoğunlukta; ancak hem veteriner hekim olup hem de besleme alanında uzman çok az veteriner hekim var. Doktora eğitiminden edindiğim donanımla, işin hayvan besleme ve hekimlik boyutunu bir araya getirmeyi başardım. Veteriner hekim, işletme sahibi ve işçi arasındaki bağ sağlam kurulmalı İşletme sahipleri, veteriner hekimlerin ve teknik elemanların tecrübesini ve yaptığı işi gözlemlemeli. Aksi takdirde, sorunlar son aşamada yakalanır, geriye yapacak pek bir şey kalmaz. İNFOVET 54-55

8 Besleme grubundaki ürünleri çeşitlendirdim, ürün skalasını geliştirdim; rasyon hazırlama konusunda hizmet verirken sağaltım ve koruyucu hekimlik uygulamalarını da eksik etmedim. Çözüm odaklı yaklaşımımla müşterilerimden hızlı bir şekilde olumlu geri dönüşler almayı başardım. Hangi bölgelere hizmet veriyorsunuz. Bu bölgeleri biraz anlatır mısınız? Ankara ve Çorum ilçelerinin yanı sıra, Sinop ve Bafra dan Ordu ya kadar Karadeniz bölgesi hizmet verdiğim bölgeler arasında. Bunların haricinde, Sivas ilçelerinde ve Batman, Diyarbakır olmak üzere birkaç doğu ilinde müşterilerim mevcut. Birçok coğrafyada yer alıyorsunuz. Devamlı nükseden ve bir türlü aşamadığınız ortak hastalıklar söz konusu mu? Bu dönemlerde özellikle ND gibi viral hastalıklar tüm bölgeleri yoklamaya başladı. Bununla birlikte, uzun süredir görmediğimiz bir ILT tablosu ile karşı karşıyayız. Duyduğuma göre, ILT salgınları Afyon da uzun zamandır var ve hızlanacak gibi duruyor. Bildiğiniz üzere, ILT deki asıl kayıpları ND ile birlikte seyrettiği durumlarda veriyoruz; bu nedenle riskli bir döneme girdiğimizi düşünüyorum. Biyogüvenlik konusunda her zaman, yumurta üreticilerinin biraz daha duyarlı olması gerektiği söylenir. Siz hizmet verdiğiniz işletmelerde bu tür aksaklıklarla karşılaşıyor musunuz? Aksaklıklar var ama ne yazık ki sürü ciddi bir salgına yakalanmadığı sürece insanların dikkatini çekmiyor. Üreticilere, rodent savaşını, bit mücadelesini, ilaçlama sıklığını, sürünün Salmonella geçmişini sorduğumuzda onları ikna edebiliyoruz. İnsanlar bilinçsiz; sürülerinde ND salgını baş gösterdiğinde bu enfeksiyonların kendi kendine çıktığını düşünecek kadar bilinçsiz Her şey biliniyor, görülüyor ancak can yakmadan tedbir alınmıyor. Mikroorganizmalar gözle görülmediği için gerçek olduğu algısı yok. Üreticilerin veteriner hekimleri yok; gerçek sorun bu. Birçok işletmeye ortak hekimlik yapıyorum ve elbette hepsine belli bir zaman ayırabiliyorum bin kapasiteli işletmelerden bahsediyoruz; tam zamanlı çalışacak bir veteriner hekimi Sürüler ciddi bir salgına yakalanmadığı sürece insanların dikkatini çekmiyor istihdam edecek altyapıya sahip değiller. Konya da 300 bin kanatlıya bir veteriner hekim bakabilir ama benim bölgemdeki bilinç düzeyiyle şu an için imkansız. Şartlar uygun, verimler iyi ve yumurta para kazandırırken hiçbir şey düşünülmüyor. Verim düşüyor, maliyet artıyor, haftalık/aylık ciro azalmaya başlıyor; o zaman geriye bakıp düşünülmeye başlanıyor. Genel ortak bir söylem var; aşı çalışmadı!. Sizin sahada karşılaştığınız aşılama hataları nelerdir? Aşı çalışmadı diye bir şey yok; kesinlikle katılmıyorum. Her aşının mutlaka başarısı vardır, içerisinde belli değerlerde etken bulundurur ve üretici firma mutlaka aşı teknolojilerinden yararlanıyordur. Asıl konu şu; aşının cevabını etkileyen besleme şartları ne durumda? Çünkü antikorları oluşturacak en büyük etkendir besleme; hatta başarının %70 i beslemeye bağlıdır. Hayvanı ihtiyacını karşılayacağı düzeyde beslemediğiniz, esansiyel ajanları vermediğiniz sürece en kaliteli aşıdan bile sonuç alamazsınız. Son olarak, üreticileri ve kümes şartlarına verdikleri önemi ele alırsak; sağlıklı hayvanlar ve sağlıklı yumurtalar için neler yapılmalı? Bu konuda işçilere ve patronlara çok büyük işler düşüyor. İşçiler, kümeslerin günlük rutinlerinin devamından sorumludurlar ve aslında kilit rol oynarlar. Mevsime göre havalandırma koşullarının sağlanması, dezenfeksiyonun kalitesinin optimizasyonu, hastalık sonucu ölmüş hayvanların toplanması ve yetkililere bildirilmesindeki hassasiyet tamamen işçinin kalifiye olması ile alakalıdır. İşletme sahibi bu zinciri sağlam bir şekilde kurmayı başaramazsa, sürünün verimi düştüğü zaman ancak gelişmelerden haberdar olabilir. Yani öncelikle işletme sahipleri, veteriner hekimlerin ve teknik elemanların tecrübesini ve yaptığı işi gözlemlemeli. Aksi takdirde, sorunlar son aşamada yakalanır, geriye yapacak pek bir şey kalmaz. İNFOVET 56-57