Türkiyede Eczacılık Dernekleri

Transkript

1 13 Associations concerning pharmacy have be.en determined until today. 3 of these were established before Republic,and 10 of them were found during Republic period. In our country, the purpose of orgıinizing associations are to contribute the development of phar~ rnacy and to gather the pharmacists of the country in a soclety. (*) Gazi üniversitesi Eczacılık Fak., Eczacılık Tarihi ve Deontoloji Bilim Dalı. 373 F ABAD Farın, Der. 14, , 1988 Fll.I!AD J'. P!ıamı. Sci. 14, , 1988 Türkiyede Eczacılık Dernekleri İkbal sucu (*) Özet : Bu araştırmada Türkiye'deki: Eczacılık derneklerinin kuru~ luşlan, amaçları ve kuruculan Eczacılık Tarihi açısından incelenmiş~ tir. Bazı Avrupa ülke1'eri ve Amerika Eczacılık Derneklerinin kuruluş tarihleııiyle karşılaştırmalar yapılmıştır. ~ülkemizde eczacılığın kurumlaşması yönünden Avrupa ve Amerika'dan çok geride olmadığı görülmekredir. E.czacılıkla ilgilı:iı günümüze kadar 13 derneğin kurulduğu saptan~ mıştır. Bunlardan üç dernek Cumhuriyet öncesi, on dernek Cumhuriyet döneminde.kurulmuştur. Ülkemizde kuruluş amaçlan, eczacılığın gelişmesine katkıda bulunmak ve ülke :eczacılarını bir çatı altında toplamaktır. ASSOCIATIONS OF PHARMACIST IN TURKEY Summary : In tlıis study, est,ablis'ment, founders and aims of pharmaceuti'cal Associatıions have been examined from the view of the History of Pharmacy. The establisment dates of Pharmaceutical Soaieties of a few European.countries and USA lıave been compa.red with the establisment dates of Pharmaceutical Societies in Turkey. it has been known that Turkey has developed in establishlng pharmacy as well as American and European countries.

2 GİRİŞ başlar (1). Bu eczacılık okulunu bi lık öğrenimi yaparak ülkemizde ça bağlı değillerdi. Kurum olarak sa Aınerika ve bazı Avrupa ülkelerin yarısından sonra başlar (1). Bu çalışmada, ülkemizde 1879 tarihinden CUMHURİYETTEN ÖNCE DERNEKLERİ.1 - Societe de Pha.rmacie de. Constontinople (Cemi yet-i Eczacıyan der Asitane-i Aliyye) Ülkemizde kurulan ilk eczacılık den1eğidir. Bu dernek 9 Haziran 187_9 _tarihinde ülk_e eczacılığının gelişmesine katkıda bulunmak amacıyla İstanbul'da kurulmuş- 374 tur (4, 5). P. Aprey'nin önerisi ile «kadeh 1892 tarihinde Della Suda Faik Paşa, 23 Şubat 1893 tarihinde Anclre organı olup (6) Fransızca olarak yl'yınlanmıştır (7): 2 - Devleti. Osmaniye Eczacıları Cemiyeti : (Socie!e pire O!taman) Bu dernek 1908 tarihinde Meşrutiyetin ilanından sonra meslek üyeleri arasında- birlik -ve yarıdım~!aşmayı sağlamak amacıyla kurulmuştur. Ethem P;ertev, Hasan Rauf, Hamdi Bey, Beşir Kemal ve Nail H. Tipi gibi eczacıların öncülüğünde, Halıiç Fenerinde bir gazinoda 250 kadar eczane sahibi eczacının katılmasıyla bir toplantı yapılmış tur (4). Bu derneğin- kurucu üyeleni ve ilk yönetim kurulu üyeleri tümüyle azınlıktan eczacılardı. İlk yönetim kunılu, Charles BonkowsKi, Adolph Matkovich, Joseph Zanni, Pierre Apery, Gregoria Sinan, Michel Helan'dan oluşmuş. ten içen yılan sembolü)> derneğin ambl_emi olarak kabul edilmiş ve bu sembolün dernek mühüründe de bulunması kararlaştırılmıştır. 18 Eylül 1882 tarıilıinde yapılan toplant~dan sonr;:ı dernek ça!ışmalarına 10 yıl ara vermiştir. 8 Eylül Lefaki dernek başkanlığına seçilmiştir (5) tarihdnde yayınlanan Journal de la Soriete de Pha:rmacie de Constantinople» ibu derneğin yayın des- -Phannaciens- de l'em~ Türkiye'de eczacılık derneklerinin 19. yüzyılu1 ikinci yansından sonra kurulmaya başladığı bilinmektedir. Ülkemizde eczacılık öğretiıni ise ilk olarak 1839 tarihinde tiren ve yabancı ülkelerde eczacı lışan eczacılar 1879 tarihine kadar herhangi bit dernek veya kuruma dece geleneksel meslek loncaları bulunuyordu (2). İlk eczacılık derneklerinin kuruluş çalışmaları, de 17. yüzyıldan itibaren (3), ülkeınıizde ise ancak 19. yüiyılın ikinci günümüze kada:r eczacılıkla ilgili derneklerin kuruluşu, amaçları, kurucularının kimler olduğu Eczacılık Tarihi açısından ele alınarak. söz konusu dernekler Cumburiyet'ten önce ve Cunihuriyet Dönemi olmaküzere riki ayrı -bölümde incelendi. KURULAN ECZACILIK

3 nedeniyle dernek çalışmalarına bir süre ara verm,ek zorunda kalmıştır (2), 1888 tarihinde P, Apery tarafından yayınlanan «Revue Medico Pharmaceutique» ve 1911 tarihli Ecz. Nail Halit Tipi tarafından yayınlanan «Eczacı Gazetesıi» bu derneğin yayın organlan olmuştur (6). zacılık diploması olan bütün ecza~ cıların derneğe üye olıabileceği hakkında karar alınmıştır (2, 5). Dernek yıeniden bıir ıtüzük hazırlamıştır. Tüzüğ e göre derneğin ismi «Türkiye Eczacıları Cemiyeti» ol~ muştur. Ayrıca Türkiye Eczacıları Cemiyeti kendi üyeleri için bir yardımlaşma sandığı kurmuştur (1), Dersaadet Ecza Tüccar-anı Cemiyeti.o. (Assoclation des Droqıtlstes de Con& tantinople) 12 Mart 1921 tarihinde İstanbul'da ecza ticareti ile uğraşan ıkişiler toplanarak bu derneğin kurulmasına karar vermişlerdir. Bu 1dernek 35 kadar ecza deposu ve aktarların birleşmesiyle kurulmuştur. Böylıe"Ce eczacılar aktarlarl1a işbirlıiği yapmışlarilır. Ancak 1927 tarihli 984 sayılı Ecza Depoculuğu Ha:kkında yasa ile bu işbirliği bozulmuştur (1, 2). CUMHURİYET DÖNEMİ ECZACILIK DERNEKLERİ 1 - Türkiye Eczacıları Cemiyeti : Birinci Dünya Savaşı nedeni ile çalışmalarına ara veren Devlet-i Osmanıiye Cemiyetinin eski üyeleri 13 Haziran 1924 tarihindıe ça lışmal-arına yeniden başlamış ise de verimli olamamışlardır. 1 Arahk 1926 tarilıinde yapılan toplantıda, bu tarihe kadar olduğu gibi, yalnız eczane sahiplerinin değil ec ve orada bu derneğin kurulması kararı verilmiştir (2), Bu derneğin başkanı Fransız asıllı Ecz, J,C. Rebul olup üç yıl görevde kalmıştır. Derneğin ilk idare kurulunun_ çoğunluğu azınlıka tan olup konular Fransızca olarak görüşülmüştür (1). 24 Mart 1911 tarihli toplantıda derneğin resmi etilinin Türkçe olmasına karar verilmiştir. 7 N<san 1911 tarihinde derneğin ıbaşkanı olarak seçilen Ecz. Ahmet Vefik Bey'in önerisi ile derneğin ismi «Osmanlı Eczacılar Cemiyeti» olmuştur. Tüm ülke eczacılarını bir çatı altında toplamayı amaçlayan bu demek 46 maddeden oluşan ıbir tüzük hazırlamıştır. Bütün çalışmalarına karşın sivıil eczacılıkta yapılmak istenen düzen sağlanamamış ve ilaç fiyatlarına oor tarife getirilememiştir (2)' Dernek yabancı uyruklu ve azınlık üyelerden :kurulmuş olmasına rağrnıen Türk eczacılar, dernekte etkili olmaya başlamışlar, başkanlık ve genel sekreterlik gibi önemli görevlere gelebilecek kadar kuvvetlenmişlerdir. Daha sonra savaş

4 2 - İstanbul Eczacıları Cemi~ yeti Türkiye Eczacıları Cemiyeti yalnız İstanbul'da faaliyet göstermiştir. Bu,durum diğer şehirlerdeki eczacıjarın tepkilerini çekmiştir. Ayrıca 29 Haziran 1928 tarihin" Eczacıları Cemiyeti» olarak değişuirilmiştir (2). 29 Mart 1929 tarihinde yapılan lardan sonra eczane sahibi olmayan eczacıların üyelikten çıkarılmasına karar verilmiştir {5). 3 - Türkiye Farmakolog Birliği : Türkiye Eczacılar Cemiy~etinin lışmaları ile 23 Ağustos 1930 tarihinde Türkiye Farmakolog Bıirliği kurulmuştur (8). İstanbul'da eczane sahibi olan veya olmayan ıeczacılarla, ecza ticareti sahipleri ve Anadolu'daki eczacıların katılmasıyla kurulmuş olan bu demek <(Farmakolog» isimli bir dergi yayınlamaya başlamıştır (9). 376 dernek, çalışmalarıyla 24 Aralık daha sonra kurucuları rtavafından imalat ve sanayinin gelişmesini 1951 tarihinde kurulmuştur. Dernek kurucuları, S'ekiz laboratuvar sahibi; Oemil Tuna, Mustafa Pısak, İdris Yaybulak, Hasan Sarper, Nizameddin Alip, Hikmet Güneyman, Sami Sile, Müruir Şahin'den oluşmuştur (1, 2). 26 Nisan 1935 tarihinde yapılan toplantıda, o dönemki dil devrimi akımlarından etkıilenerek derneğin ismi «Türkiye Emgen Kurumu» olarak,djeğiştirilmiştir (2). 4 - Türkiye Eczacıları Yar. dımlaşma Cemiyeti İki yıl sonra cemiyetin ismi tekrar {(Türkiye Eczacılar Cemiyetine» dönüştürillmüştür {2, 5) tarihinde Remzi Kocaer, Necdet Şahin, Zühdü Anıt, Saadettin Evliyazade, Tevfik Işıksal, Said Bayer gibi eczacıların öncülüğü ile kurulmuştur. 26 Ocak 1927 tarih ve 964 sayılı yasadaki «eczane sa yısını sınırlayan hükümlerin kaldırılması amacıyla kurulan bu 1953 tarih ve 6197 sayılı ;ceni yasanın çıkmasını sağlamıştır (2). Der nck bu amacını gerçekleştirince kapatılmıştır (1, 5). 5 - Türkiye Tıbbi Müstaluar Sanayi 1le Laboratuvarları Ceınlyetıl : Türkiye'dekıi tıbbi müstahzar sağlamak ve korumak amacıyla de yapılan toplantıda, eczane sahibi olmayan üyelerin cemiyete üye olabilmeleri konusu tartışılmıştır. Daha sonra: İstanbul eczacıları tarafından CTerneğin ismi «İstanbul toplantıda derneğin ismi tekrar <(Türkiye Eczacıları Ceroiyet,i» olarak değiştirilıniş ve uzun tartışına eczane sahibi olmayan eczacıları üyelikten çıkarması üzerine Ziya Nuri, İsmail Hakkı, Cevad Pelin, İsmet Somer, Naşid Baylav ve Hamdi Sanal gibi eczacıların ça

5 6 - 'Iıhhi Mi.istahı:araı İtha. Tıbbi arasında!atçıları Cemiyet! : Müstahzarat ithalatçıları zamanla bir dernek kur ma fikri belirmiştir tarihinde Feridun Frik, Turgut Bayar, Fuat Mire}, Riza Denriş, Ahidin Erker, İbrahim Arslan, Enver Yelkenci'nin çalışmalarıyla Tıbbi Müstahzarat İthalatçıları Cemiyeti kurulmuş tur (2). Derneğin amacı, üyeler arasında mesleki dayanışma yasal hak ve menfaatlerini korumaya çalışmak olmuştur. sağlamak, 7 -. Türkiye Ecza Depocuları Cemiyeti : Depoların sayısı günden güne ecza ticarethanesi fazlalaştığından sahipleri kendıi işlerini kolayca yü. rütebilmek için bir dernek kurmak istemişlerdir. Bu nedenle Selahattin Kutman, Bahri Diril, IIasan Derman, Vahit Demirkan'ın girig şimleri ile 1953 tari.hinde «Türkiye Ecza Depocuları C eıniyeti» kurulmuştur (2). Derneğin kurulmasıyla depoculuk mesleği bir düzen ve birlik içinde yürütülmüştür (2). 8 - Türkiye Eczane Sahipleri Cemiyetd : Zamanla memur eczacılar, eczane sahiple ri, depocular ve laboratuvar.cılar gibi gruplaşmalar oluşmuştur. Bu gruplar kendıi özel çıkarlarının tek bir cemiyet ile iyi bir şekilde korunup savunulmadığı gerekçesi He ayrı ayrı cemiyetler kurmaya başlamışlardır_ Sonunda Türkiye Eczacıları Cemiyeti bünyesinde yalnız eczane sahibi eczacılar kalmıştır. Ahmet Cevad Akıska, 1vlükerrcm Berksoy, Nail Dıedağ, Celal Ergun, Nizameddin Diler, Ziya Aka, Keınal Müdernisoğlu'nun çalışmalarıyla 9 Eylül 1954 tarihinde «Türkiye Eczane Sahipleri Cemiyetiı> l.;:urulmuştur (10). Prof. Dr. Kasım Ceınal Güven tarafından 1954 yılında aylık olarak çıkarılmaya başlanan «Eczacılık Bülteni» bu derneğin yayın organı olmuştur (9). 9 - Türk Eczacıları Birliği : Eczacılık, Cumhuriyetin ıilanına kadar 66 yıl tek bir tüzükle «1860 tarihli B:eledi İspenciyarlık Sanatının 'İcrasına Dair Nıizamname» idare edilmiştir. Cumhuriyet'in ilanından sonra :eczacılıkla ilgili çeşitli yasalar çıkarılınış ancak eczacılık mesleği bir süre Tabibler Odası ve T icaret ve Sanayi Odalarına bağlı kalmıştır (2). 2 Şubat 1956 tarihli, 6643 sayılı «Türk Eczacıları Birliğiı' yasası ve buna bağlı olarak Eczacı Odalarının kurulması ile Türkiye' deki bütün eczacılar bu birliğe bağlanmıştır. Böylece eczacılık gerçek kimliğine kavuşmuş ve daha iyi örgütlenme olanağı bulmuştur tarihinden itibaren çıkarılmaya başlanan «Türk Eczacıları Bıirliği Mecmuası)} (11), 1964 tarihin de çıkan «Pharmacıia)) isimli dergi Türk Eczacıları Birliğinin yayın organlan olmuştur (9). 377

6 aldığı bir dergidir. SONUÇ 1Ülkemizde eczacılık dernekleri 1879 tarihıinden itibaren kurulmaya başlamıştır. Bunlardan 3 dernek Cumhuriyet öncesi, 10 dern ek de Cumhuıiyet döneminde,kurulmuştur. Bu derneklerden ancak Türk 378 eczacılar, depocular ve laboratuvarcılar gibi gruplaşmalar olur ve bu gruplar kendi ö~el çıkarlarının tek bıir cemiyet ile iyi ibir şekilde savunulup korunamadığı gerekçesi ile ayrı ayrı cemiyetler kurmaya başlamışlardır. Bunlar tarih sırasıyla, Türkiye Eczacıları Yardımlaşma Cemiyeti (1950), Türkiye Tıbbi Müs tahzarat Sanaıii ve Laboratuvarları Cemiyeti (1951), Türkiye Ecza De- Eczacıları Birliği ve Farmasotik Bilimler Ankara Derneği çalışmalarını sürdürmektedir. Türkiye'de ilk eczacılık derneği 1879 tarihinde kurulan «Societe de Pharmacie de Constantinople» adlı dernek olup kurucu üyele:ni. tümüyle azınlık,eczacılardan oluşmuştur. Daha sonra 1908 Meşruti yetin ilanından sonra tüm.ülke ec. zacılarını bir çatı altında toplamayı amaçlayan «Devleti Osmaniye Eczacıları Oemiyeti», 1921 tarihinde 35 ecza ve aktarların ıbirleşmesi ile << Dersaadet Ecza Tüccaranı Cemiyeti» kurulmuştur. Cemiyetler, daha çok azınlık ve yabancı uyruklu üyelerden kurulmuş olmakla beraber, zamanla Türk eczacılar cemiyette etkili olmaya başlamışlar, yönetim kuruluna seçildikten başka, başkan-' lık ve genel sekreterlik gibi önemli yerlere gelebilecek kadar güçlen miş oldukları görülmektedir. Cumhuriyet dönemi eczacılık dernekleri, 1926 tarihli Türkıiye Ec zacıları Cemiyeti, 1928 tarihli İstan bul Eczacıları Cemiyeti, 1930 tarihlii Türkiye Farmakolog Birliğidir. Zamanla!eczane sahipleri, memur Türk Eczacıları Birliği hazırladığı bir tüzükle üyeleri için bir yardımlaşma sandığı kurmuştur Farmasotik Bilimler Ankara Derneği : 1966 tarihinde Gülha.ne Tıp kkademisl, Refik Saydam Merkez Hıfzıssıhha Enstıitüsü, H.Ü. hastanelerinde görevli eczacıların çalışmaları ile Ankara'da kurulmuştur. Derneğin kurucu üyeleri arasında Abdullah Ungan, Hüsnü Özgören, Enver :1zgü, Aysen Kar.an, Suna Duru ve Okan Atay gibi eczacılar bulunmaktadır (12). Derneğin amacı, farmasötik bilimlerin dünyada vıe ülkemizdeki gelişmelerini takrip edip meslektaşlara duyurmal.:, mesleğin bilim yönü~ nü ülke içinde tanıtmak, yaymak, teşvik etmek ve mesleğin sosyal durumunu daha kuvvetlendirmek olmuştur (12) tarihinden itibaren «Farmasot\k Bilimler Ankara Derneği Bülteni» yayınlanmaya başlamıştır tarihıinden itibaren ismini «FA BAD Farınasotik Bilimler D ergisi» olarak değiştirmiştir (9). Meslekle 1lgilıi bilimsel çalışmaların yer

7 zan~ Sahipleri Cemiyeti (-1954) dir. y~ıiirlüğe -girmesi ile Türk- Eczacıl~rı Birlıiği ve buna bağlı olarak Eczacı Odaları kurulmuştur. Böylece yayın Organları çıkarmıştır. York 1829, Maryland 1840 ve Cincinnati 1850 tarihinde eczacılık dernekleri kurulmuştur tarihli National Associ,ation of Retail Druggist, 1917 tarihli Pharmaaeutical "\ıvholesaler Association, 1920 tarihli American Society of Hospital Parmacist ve 1949 tarihli National Pharmaceutıical Association isimli ulusal dernekler kurulmuştur (3). dernıekleri-nin -kuruluş tarı:ihleri in-: celendiği '.4aman, ülkemizin çok ge Türk Ec'.?acılar Birlfğinin görevleri nek ise tamamen bilimsel nitelik eczacılık için vazgeçilmez hizmet1er vermektedir. Kil. YNAKLAR Tarihi Dersleri, Hüsnü Tabiat Matbaası, İstanbul, Baylav, N., Eczacılık Tarihi, Yörük Matbaası, İstanbul, Kremers and Urdang., History of Pharmcy, 3rd. Press. Lippincotı Company, Philadelphia, Tanker, M. Asil, E., «Türk.iye'~ de İlk Eczacılık Derneği», A.Ü. Ecz. Fak. Mecm. 11, 112, Ankara, Ülkemizdeki eczacılığın kurum0 laşma. tarihleri_ ile Amerika ve bazı Avrupa ülkelerindeki eczacılık ride olmadığı a~laşılm8.ktadır. Tiirkiye'de._d_e d_erneklerin kuruluş amaçlari, eczacıhğıri gelişmesıine katkıda bulunmak ve ülke eczacılarını bir çatı altında toplamaktır. Bugün halen faalij"et_te bulunan ve faaliyetleri yasayla. belirtilmiş olup, eczacılığın sorunları ile ilgilenmekte, eczacılık hizmetlerinin daha etkin olmasına çalışmakta, çıkar dığı yayınlarla da gelişme ve yenıilikleri izleyip duyurmaktadır. Bu~ gün faaliyette bulunan diğer der~ teki F ABAD'tır. Çıkarmış olduğu aylık yayınlar ile yurt içi ve dışında izlenebilen, bilimsel yayınlarıyla 1. Şehsuvaroğlu, B.N., Eczacılık palan Cemiyeti (1953), Türkiye Ec Nihayet 1956_ tarihinde 6643 sayılı Türk Eczacıları Birliği yasasının tüm ~czacılar bu birlik_ altında toplanmıştır. -Ayrıca ülkemizde kurlı. lan bu eczacılık dernekleri bir de Avrupa ve Amerika Birleşik Devletlerinde eczacılık dernekleri ise şehir dernekleri halinde ıkurul maya başlamıştır. Fransa'da 1777 tarihinde College de Pharmacie, 1796 tarihinde Societe Libre de Pharmacie de Paris tarihinde Societe de Pharmacie de Paris, 1946 tarihindıe Academie de Pharmacie kurulmuştur (3). Almanya' da 1632 tarihinde Nuremberg, 1920 tarihinde Apothekerverein im No... erdlichen Deutscher Apothekevereıin adlı eczacılık dernekleri kurulmuştur (3). Amerika Birleşik Devletlerinde ilk eczacılık derneği 1821 tarihinde kurulan Philadelphia Co! lege of Pharmacy'dir. Daha sonra 1823 tarihinde Massachusetts, New

8 5. Baytop, T., Türk Eczacılık Tarihi, Sanal Matbaacılık, İstanbul, Şehsuvaroğlu, B.N., «Eczacılık Dergileri», Eczacılık Bülteni, 3 (!) 7, Kazancıgıil, A., Solok, V., «Türk Tıp Dergileri ve Süreli Yayınlar Üzerine Analitik B~r İnceleme», Cerrahpaşa Tıp Fak. Derg , Kocaer, R., Türkiye Eczacılar 380 Almanağı, 337, İstanbul, Asil, E., «Cumhuriyet Dönemi Eczacılık Dergilerimiz» F ABAD Farın. Bil. Derg , Ş<'hsuvaroğlu, B.N., «Türkiye' de Tıbbi Cemiyetler Tarihçesi», Yıldönümü, İstanbul, (1), Haziran, Türk Tıp Cemiyeti 100 üncü 1!. Türk Eczacıları Birliği Mecm. 12. Karan, A., «Derneğimizin Kuruluşuıı Farmasotik Bilimler Ankara Derneği Bülteni 1 (2),