KRİZ, DEĞİŞEN DENGELER VE ENERJİ POLİTİKALARI MUSTAFA SÖNMEZ EKĠM 2011

Transkript

1 KRİZ, DEĞİŞEN DENGELER VE ENERJİ POLİTİKALARI MUSTAFA SÖNMEZ EKĠM 2011

2 DÜNYA EKONOMĠSĠNDE KRĠZLER 1980 SONRASI SIKLAġTI

3 2008 KRĠZĠNDEN SONRA TOPARLANMA CILIZ KALDI. ĠKĠNCĠ DĠP YOLDA

4 BALONLAġMA YENĠDEN DA MĠLLĠ GELĠRĠN YÜZDE 261 Ġ ORANINDAKĠ MALĠ STOK, KÜRESEL KRĠZ ÖNCESĠ 2007 DE YÜZDE 376 YA ÇIKMIġTI DE ANCAK YÜZDE 309 A DÜġTÜ, ARDINDAN YÜKSELDĠ KÜRESEL GELİR VE FİNANSALLAŞMA: ,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0, GSYH(Tril.$) 14,1 36,6 51,8 76,0 54,1 71,6 75,5 Mali Stok(Tril$) Şişme (MS/GSYH;%)

5 DÜNYA GELİRİNİN YÜZDE 52 Sİ MERKEZ ÜLKELERDE. ABD nin payı yüzde 19,5, Avro alanının yüzde 14,6, Japonya yüzde 5,8 paya sahip

6 BÜYÜME YÜKSELEN ÜLKELERDE KRĠZDE DÜNYA HASILASINDA ÇĠN,HĠNDĠSTAN VE DĠĞER YÜKSELEN ÜLKE PAYLARI ARTTI

7 DÜNYA TÜKETĠMĠNĠN ÜÇTE ĠKĠSĠ MERKEZ ÜLKELERĠN

8 KRĠZ ÖNCESĠ VE SONRASI BÜYÜME Krizde en önemli daralma merkez ülkelerde yaģandı.çevre ülkeler içinde de Avrupa çevre ülkeleri Ve Bağımsız Devletler Topluluğu etkilendi.2010 daki toparlanma, 2011 de tempo kaybetti.

9 BĠRĠNCĠ DĠP VE CILIZ TOPARLANMA Küresel kriz, 2008 ve 2009 da Birinci dip i yaģayarak ABD de yüzde 2, Avro alanında yüzde 2,5 ortalama daralmaya yol açtı. Merkezin krizi, bütün çevre ekonomileri farklı biçimlerde etkilendi. ABD VE AVRO ALANINDA KRİZ ÖNCESİ VE SONRASI BÜYÜME % (T) ABD 1,9-0,3-3,5 3 1,5 AVRO ALANI 2,9 0,4-4,2 1,8 1,6

10 YATIRIMLARDA KURAKLIK 2008 de başlayan yatırımlarda daralma, 2009 da tarihi bir düşüşle sonuçlandı ABD VE AVRO ALANINDA YATIRIM GERİLEMESİ;% (T) ABD -1,4-5,1-15,2 2 2,7 AVRO alanı 4,7-0,9-12,1-0,8 2,6

11 YÜKSELENLERĠN LĠDERĠ ÇİN Dünya gelirinin yüzde 48 e yakını, yükselen ve geliģmekte olan 150 ülkenin.çin, dünyadaki yüzde 13,6 payıyla grubun lideri. Hindistan,Rusya,Brezilya takipçiler.

12 DURGUNLUK DÖNEMĠ Yükselen ülkeler de dahil olmak üzere, dünya ekonomisi bir durgunluk dönemine giriyor

13 CARĠ AÇIK VERENLER VE KULLANANLAR DEĞĠġMEDĠ ABD yine en büyük dıģ kaynak kullanıcısı. Bazı çevre ülkeler onu izliyor. Almanya,Japonya Çin ve diğer Asya ülkeleri, cari fazlalarını kullandırıyor

14 KRĠZ ÖNCESĠ ĠSTĠHDAMA DÖNÜLEMEDĠ.ĠĢsizlik, ABD de 5 puan, Avro alanında 3 puan yükselerek yüzde 10 da basamak yaptı. ABD VE AVRO ALANINDA İŞSİZLİK,% (T) ABD 5 7,4 9,9 9,4 10 AVRO ALANI 7,4 8,

15 KURTARMA OPERASYONLARI KAMU MALĠYESĠ SORUNU YARATTI MERKEZĠN BÜTÇE AÇIĞI ARTTI, KAMU BORÇ STOKU DA YÜKSELĠYOR KRİZİ YATIŞTIRMA BÜTÇE AÇIĞINI PATLATTI, BÜTÇE AÇIĞI/GSYH,% (T) ABD -2,1-4,6-11,5-10,3-10 AVRO ALANI -0,7-2 -6,3-6 -6

16 AVRUPA BANKALARININ RĠSKLERĠ

17 BRIC in YükseliĢi Avrupa nın Ģekillenmesine etki edecek diğer güç, kısa adı BRIC olan, Brezilya, Rusya, Çin ve Hindistan bloku. BRIC in 2010 sonunda 63 trilyon dolarlık dünya hasılasındaki payı yüzde 17,5 u bulmuģ durumda. DÜNYAYA YÖN VERENLERĠN GÖSTERGELERĠ(2010,Milyar $,%) Blok/Ülke GSYH(2010) Pay,% Bym.2009 Bym.2010 Kamu Brc/GSYH Cari denge Cari D/GSYH ABD ,2-2,6 2,8 62, ,2 AB ,4-4,1 1, ,4-0,1 Almanya ,2-4,7 3,5 83,4 188,4 5,7 BRIC ,4 1,9 8,1 32,7 277,5 2,5 Çin ,3 9,2 10,3 16,3 305,4 5,2 Brezilya ,3-0,6 7,5 54,7-47,3-2,3 Hindistan ,4 6,8 10,4 50,6-51,7-2,6 Rusya ,3-7, ,1 4,8 Japonya ,6-6,3 3,9 199,7 166,5 3,6

18 DÖRT PARÇALI AVRUPA Avrupa nın, bugünkü halini 4 parça olarak nitelemek mümkün.. Küresel kriz sonrasının AB sine bakıldığında öncelikle Avro alanı olarak nitelendirilen yapıdaki 17 ülkenin iki farklı gruba ayrıldığını gözlemleyebiliriz. Bulgaristan Almanya Yunanistan Çek c Fransa Ġspanya Macaristan Holanda Ġtalya Polonya Belçika Portekiz Romanya Lux. Malta Danimarka Avusturya Slovakya Ġsveç Slovenya Ġngiltere Ġrlanda Norveç G.Kıbrıs Ġsviçre Estonya

19 ABD GERĠLERKEN BRIC YÜKSELĠYOR 63 trilyon dolarlık 2010 dünya hasılasında ABD nin payı yüzde 23 e inmiģ durumda. Buna karģılık, BRIC adı altında ittifak kuran Çin,Rusya,Hindistan ve Brezilya nın 1990 da yüzde 7,5 olan hasıla payları 2010 da yüzde 21 e çıkarak 15 yılda 3 kata yakın artmıģ bulunuyor. ABD ve BRIC'in Dünya Gelir Payları: ,% Rusya F. 2,4 1,3 0,8 1,7 2,3 Hindistan 1,4 1,2 1,4 1,8 2,7 Brezilya 2,1 2,6 2,0 1,9 3,3 Çin 1,6 2,5 3,7 4,9 9,3 ABD 26,3 24,7 30,7 27,6 23,1

20 YÜKSELEN BRIC DE ASKERĠ HARCAMALARINI HIZLA ARTIRIYOR döneminde dünyada askeri harcamalar yüzde 50 arttı. Dünya hasılasının her yıl ortalama yüzde 3 e yakını askeri harcamaya gidiyor. Aynı kaynağa göre, döneminde ABD nin askeri harcamaları yüzde 81, Çin inki ise yüzde 189 arttı. ASKERİ HARCAMADA ABD VE BRIC ,Milyon $ ,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 ABD BRIC BRIC/ABD,% 20,9 26,3 26,9 33,4

21 TÜRKĠYE KRĠZDEN ETKĠLENDĠ, SONRA TOPARLANDI Krize giriģte ve toparlanmada sıcak para hareketleri etkili oldu ÇEYREK YILLAR İTİBARİYLE BÜYÜME: ,2 10,2 9,2 11,6 8,8 5,9 5,3 0, III IV 2009-I II III IV 2010-I II III IV 2011-I II -2,8-7,0-7,8-14,7

22 DIġ TĠCARET AÇIĞINDA DEVASA BÜYÜME Döneminde dıģ ticaret açığı yüzde 360 büyüdü

23 YÜKSEK BÜYÜME, YÜKSEK CARĠ AÇIK DıĢ kaynakla büyüyen ekonomi, dıģ kaynak çekmek için döviz kurunu düģük tuttukça ithalatı, dolayısıyla cari açığı patlattı.

24 CARĠ AÇIĞIN FĠNANSMANINDA SICAK PARA AĞIRLIK KAZANDI

25 DIġ BORÇ,TÜRKĠYE NĠN KIRILGANLIĞI 2011 ortasında Türkiye nin dıģ borçları 310 milyar doları buldu. Üçte ikisi özel sektörün ve dörtte biri kısa vadeli

26 IMF E GÖRE TÜRKĠYE KRĠZĠN EġĠĞĠNDE

27 GERÇEK ĠġSĠZLĠK YÜZDE 19 A YAKLAġIYOR Resmi iģsizlik yüzde de katılaģırken geniģ tanımlı iģsizlik yüzde 19 a yaklaģtı RESMĠ VE GERÇEK ĠġSĠZLĠK ORANLARI

28 ÖZELLEġTĠRMELER BÜTÇE AÇIĞINI KAPAMADA ETKĠLĠ OLDU

29 KRĠZE KARġI GÜVENCE: KAMU MALĠYESĠ 2009 krizinde yüzde 5,5 a kadar çıkan bütçe açığının milli gelire oranı, 2010 büyümesi ile artan KDV,ÖTV ler sayesinde azaldı

30 TÜRKĠYE NĠN KAMU MALĠYESĠ, BĠRÇOK ÜLKEYE GÖRE ĠYĠ DURUMDA

31 KAMU BORÇ STOKU DA BĠRÇOK ÜLKEYE GÖRE ĠYĠ DURUMDA

32 CARĠ AÇIĞA KARġI GÜÇLÜ BÜTÇE Hedef, bütçe açığı, kamu borç stoku görece düģük, bu sayede dıģ kaynak çeken, cari açığı da dert etmeyen bir ülke olmak. Türkiye, Orta Vadeli Programda için ortalama yüzde 5 büyüme hedefliyor CARİ AÇIK, BÜTÇE AÇIĞI,BÜYÜME: ,% ( T) Cari Açık/GSYH -3,7 1,9-0,3-2,5-3,7-4,6-6,1-5,9-5,7-2,3-6,4-10,5 Bütçe Açığı/GSYH -8,2-12,8-11,6-8,8-5,4-1,3-0,6-1,6-1,8-5,5-3,6-1,7 Büy üme 6,8-5,7 6,2 5,3 9,4 8,4 6,9 4,7 0,7-4,8 9,0 7,5

33 Güçlü bütçenin 3 yolu 1-DıĢ kaynak giriģli büyümenin yol açtığı ithalattan ve tüketim kredileri ile canlı tutulan iç tüketimden alınan ÖTV, KDV biçimindeki dolaylı vergilerin payı yüzde 70 lere ulaģtı yılda toplamı 50 milyar doları bulan özelleģtirmeler, neredeyse hiçbir muhalefetle karģılaģmadı, geliri bütçeye aktarıldı, dahası 50 milyar TL lik ĠĢsizlik Fonu na bile hortum bağlanıp bütçe açıkları daraltıldı. 3- BaĢta sanayi ve enerji olmak üzere kamu kesimi ekonomiden uzaklaģtırılınca yatırım harcamaları azaltıldı, kamu çalıģan sayısı ve istihdam giderleri düģürüldü. Eğitime, sağlığa, tarıma, hanehalkına destek kısıldıkça kısıldı. Likidite bolluğu ile faizler düģünce, faiz harcamalarının bütçedeki payı da yüzde 35'lerden yüzde 15 lere kadar geriledi.

34 BÜYÜME-ENERJĠ TÜKETĠMĠ: Ekonomi büyürken enerji tüketimi de artıyor.özellikle sanayi üretimi, enerji tüketimini belirliyor sonunda toplam birincil enerji tüketim değerinin 108,2 MTEP olarak gerçekleģmesi ve 2008 yılı değerine ulaģması bekleniyor. BÜYÜME- ENERJİ TÜKETİMİ: (P) (T) 2011(P) GSYİH,1998 FİY,Milyon TL ENERJİ TÜK. MTEP

35 ENERJĠNĠN DÖRTTE ÜÇÜ ĠTHAL: Türkiye nin tükettiği enerji, ekonomik büyüme ile artarken, tüketilen enerjinin dörtte üçe yakını ithalatla karģılanıyor. Yerli üretim, 2008 den bu yana artmazken ithal enerjinin 2011 de biraz daha artması bekleniyor. ENERJİDE BAĞIMLILIK: ÜRETİM/TÜKETİM ORANI DÜŞÜYOR,% (T) 2011(P) 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 Enerji Tüketimi(MTEP) Enerji Üretimi,MTEP Üretim/Tüketim,% 35,0 28,9 27,8 30,0 28,7 27,1

36 TOPLAM ĠTHALATTA ENERJĠ YÜZDE 20: Büyüme ile birlikte elektrik tüketimi artarken, artan tüketim ancak ithalatla karģılanıyor ve ithalatta enerjinin payı, fiyatlardaki değiģmeye bağlı olarak yüzde 20 ila yüzde 24 arasında değiģiyor. Enerji İthalatının Toplam İthalattaki Payı: , , , , , ,0 Enerji İthalatı.Milyon$ Toplam İthalat,Milyon $ Enerji İth.Payı,% 16,9 19,7 17,2 16,0 14,2 17,6 19,9 19,2 23,3 20,4 20,1

37 ĠTHALATIN ÜÇTE ĠKĠSĠ HAMPETROL VE DOĞALGAZ ENERJİ İTHALATININ BİLEŞİMİ (TOPLAM 214,5 MİLYAR $) 8% 28% Maden Kömürü, Linyit ve Turb 64% Hampetrol ve Doğalgaz Kok, Rafine Petrol Ürünleri

38 ENERJĠ ÜRETĠMĠ, MĠLLĠ GELĠRĠN YÜZDE 2 SĠ Milli gelir sınıflamasında enerji kalemi yer almamakla birlikte elektrik-gaz ile madencilik toplamı enerji kabul edildiğinde bile, sektörel üretimin, GSYĠH nın yüzde 2 sini ancak bulduğu görülüyor. Ġmalat sanayiinin payı ise yüzde 25. Milli Gelirde İmalat Sanayii ve Enerjinin Payları, GSYİH, Milyar TL 1998 Fiy. % /1 I II III IV 2009/I II III IV 2010/I II III Enerji Katma Değ İmalat San. KD GSYİH

39 KAMUNUN YATIRIM PAYI YÜZDE 20 LERE DÜġTÜ 1990 lı yıllarla birlikte kamunun ekonomideki yeri küçültülürken toplam yatırımlardaki payı da yüzde 20 lere geriledi. Enerji, kamu yatırımları içinde ancak yüzde 6 pay alabildi. Yatırım larda Kam u-özel Payı: , 1998 fiy. Milyon $ * Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu Kamu Sektörü Özel Sektör Kamu Yatırımları ve Sektör Payları% UlaĢtırma 43,3 Eğitim 10,0 Tarım 9,5 Enerji 6,2 Sağlık 4,6 Madencilik 2,7 Konut 1,5 Ġmalat 0,8 Turizm 0,5 Diğer Hizmetler 20,8

40 ENERJĠDE ÖZELLEġTĠRME, TĠCARĠLEġTĠRME BAġARISIZ. Enerji arzı güvenliğini sağlama ve yerli üretimi artırma açısından bakıldığında, enerjideki özelleģtirmenin sonuçlarının baģarısız olduğu görülmektedir. Enerji yatırımlarında kamu geri çekilirken özelin yatırıma pek iģtahlı olmadığı gözlenmekte, bu da enerji arzını iyice riske sokmaktadır. Yatırımların görece canlandığı 2010 da özel sektör enerji yaıtırmları yüzde 5 te kaldı. Enerji Yatırımlarında Kamu-Özel Payı: (P) (t) 2011 (p) Kamu ener Y Özel Ener Y Enerji yat/topl Yatır. 4,03 4,01 4,98 8,74 5,31 6,52 10,00 9,00 8,00 7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 ÖZEL YATIRIMLARDA SEKTÖR PAYLARI:%2010 Tarım 2,9 Madencilik 1,8 Ġmalat 44,7 Enerji 5,0 UlaĢtırma 26,5 Turizm 4,7 Konut 5,4 Eğitim 1,1 Sağlık 3,3 Diğer Hizmetler 4,7

41 SON 5 YILDA ENERJĠ YATIRIM PAYI YÜZDE 6 NIN ALTINDA arasında kamunun 17 milyar TL, özel sektörün 36 milyar TL lik yatırımı ile enerjiye toplam yatırımların ancak yüzde 5,8 i (53 Milyar TL) yapılabildi. Bu da çok yetersiz tabi. Enerjisinin yüzde 75 ini ithalatla karģılayan bir ülke için hem de çok yetersiz Dönemi Yatırımlarda Kamu-Özel ve Enerji Payları,Cari Fiyatlarla, Milyon TL Dönemi Yatırımlar ve Enerji,Cari Fiy. Milyon TL Yatırım Enerji yatırımı Enerji % Kamu Yat ,0 Özel Yat ,0 Toplam Yat ,8 Kamu Yat. Özel Yat. Toplam Yat. Yatırım Enerji yatırımı Kamu Y.% 21,1 32,4 Özel Y.% 78,9 67,6

42 BAĞIMLILIK TEHLĠKELĠ BOYUTTA Diğer ithal kaynaklar da dahil edildiğinde elektrik üretiminin yaklaģık yüzde 58 i ithal kaynaklardan sağlanıyor. Ġthal doğal gaza bu ölçüde bağımlılık ve bunun ağırlıkla tek bir ülkeye bağlı olması, önemli bir arz güvenliği riski oluģturmasının yanısıra, son iki yıl içinde yoğun bir Ģekilde yaģanan elektrik fiyat artıģlarının da temel nedenini oluģturmaktadır.

43 ENERJĠ ARZ GÜVENSĠZLĠĞĠ BÜYÜYOR, KAMU YATIRIMLARI ARTIRILMALI Sıcak para giriģi ile büyüme, enerji tüketimini artırıyor. Ancak, üretim artıģı çok yavaģ ve ithalat kamçılanıyor. Döviz kurunun düģük seyri ve düģük seyreden dünya fiyatları, doğalgaz esaslı politikayı besliyor. Enerjide özelleģtirme ve ticarileģtirmenin sonuçları baģarılı değil. Enerjide esas olan arz güvenliği ve düģük maliyettir.bu da ancak kamu üretimiyle mümkün. Özellikle Türkiye Ģartlarında kamunun enerji yatırımları ve üretimi artırılmalıdır.

44 Sonuçlar,Uyarılar, Öneriler Sıcak para odaklı büyüme, yerli üretimi ve istihdamı zayıflattı. ĠĢsizlik, özellikle genç iģsizliği, diplomalıların iģsizliği bu politġka ile tırmandı. Gıda enflasyonu, TÜFE nin üstünde seyretti ve reel gelirleri düģen alt -orta sınıflar daha da yoksullaģtı. Ertelenen enerji zamları ile birlikte yeni bir enflasyon tırmanıģı gündemde. Reel ücretler geriledi. Hane borçlanması kamçılandı, risk büyüdü. Alt sınıflar için gelir dağılımı daha da bozuldu. Ġstanbul-Marmara odaklı büyüme, bölgesel eģitsizlikleri artırarak iç barıģı tehdit ediyor.

45 Sonuçlar,Uyarılar, Öneriler Türkiye nin yeni bir geliģme-büyüme paradigmasına ihtiyacı var. Bu büyümenin finansmanında iç kaynaklar daha çok kullanılmalı, dıģ kaynakta doğrudan yabancı sermaye ve uzun vadeli kaynak kullanımı, sıcak paraya tercih edilmeli. Ġstanbul un kent rantına odaklı yöneliģleri teģvikten vazgeçilmeli, yoksullaģtıran bir ihracatçı sanayi yerine, rekabet gücünü teknolojik atılımlardan alan gerçek ihracatçı yeni bir sanayileģme paradigması geliģtirilmeli. Artan iģsizliği, büyüyen gelir eģitsizliğini, bölgesel eģitsizlikleri dikkate alan demokratik merkezi bir planlamaya gidilmeli, kamu sektörü, hem altyapıda hem yatırım ve üretimde etkinleģtirilmeli.

46 BÜYÜME-CARĠ AÇIK: Ekonomik büyüme, büyük ölçüde ithalatla gerçekleģiyor, ihracat geride. Ortaya çıkan dıģ ticaret açığını, döviz açığı (cari açık) izliyor. Ekonomi, birkaç yılda bir, cari açık krizleri yaģıyor. Büyüme ve Cari Açık İlişkisi: ,Milyon $ Cari Açık,Milyorn $ GSYİH;Milyon $

47 BÜYÜME-ENERJĠ TÜKETĠMĠ: Ekonomi büyürken enerji tüketimi de artıyor.özellikle sanayi üretimi, enerji tüketimini belirliyor sonunda toplam birincil enerji tüketim değerinin 108,2 MTEP olarak gerçekleģmesi ve 2008 yılı değerine ulaģması bekleniyor. BÜYÜME- ENERJİ TÜKETİMİ: (P) (T) 2011(P) GSYİH,1998 FİY,Milyon TL ENERJİ TÜK. MTEP

48 ENERJĠNĠN DÖRTTE ÜÇÜ ĠTHAL: Türkiye nin tükettiği enerji, ekonomik büyüme ile artarken, tüketilen enerjinin dörtte üçe yakını ithalatla karģılanıyor. Yerli üretim, 2008 den bu yana artmazken ithal enerjinin 2011 de biraz daha artması bekleniyor. ENERJİDE BAĞIMLILIK: ÜRETİM/TÜKETİM ORANI DÜŞÜYOR,% (T) 2011(P) 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 Enerji Tüketimi(MTEP) Enerji Üretimi,MTEP Üretim/Tüketim,% 35,0 28,9 27,8 30,0 28,7 27,1

49 TOPLAM ĠTHALATTA ENERJĠ YÜZDE 20: Büyüme ile birlikte elektrik tüketimi artarken, artan tüketim ancak ithalatla karģılanıyor ve ithalatta enerjinin payı, fiyatlardaki değiģmeye bağlı olarak yüzde 20 ila yüzde 24 arasında değiģiyor. Enerji İthalatının Toplam İthalattaki Payı: , , , , , ,0 Enerji İthalatı.Milyon$ Toplam İthalat,Milyon $ Enerji İth.Payı,% 16,9 19,7 17,2 16,0 14,2 17,6 19,9 19,2 23,3 20,4 20,1

50 ĠTHALATIN ÜÇTE ĠKĠSĠ HAMPETROL VE DOĞALGAZ ENERJİ İTHALATININ BİLEŞİMİ (TOPLAM 214,5 MİLYAR $) 8% 28% Maden Kömürü, Linyit ve Turb 64% Hampetrol ve Doğalgaz Kok, Rafine Petrol Ürünleri

51 ENERJĠ ÜRETĠMĠ, MĠLLĠ GELĠRĠN YÜZDE 2 SĠ Milli gelir sınıflamasında enerji kalemi yer almamakla birlikte elektrik-gaz ile madencilik toplamı enerji kabul edildiğinde bile, sektörel üretimin, GSYĠH nın yüzde 2 sini ancak bulduğu görülüyor. Ġmalat sanayiinin payı ise yüzde 25. Milli Gelirde İmalat Sanayii ve Enerjinin Payları, GSYİH, Milyar TL 1998 Fiy. % /1 I II III IV 2009/I II III IV 2010/I II III Enerji Katma Değ İmalat San. KD GSYİH

52 YATIRIMLAR HENÜZ TOPARLANAMADI: Türkiye de sabit sermaye yatırımlarının milli gelire oranı döneminde yüzde 17,4 olarak gerçekleģti. Likidite bolluğu döneminde yüzde 25 leri bulsa da 2009 krizinde yüzde 20 dolayına düģtü da ise yeterince toparlanamadı Yatırımlar ve Milli Gelir Payı,%,1998 fiy,milyon TL * 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu Yat/GSYİH 22,9 19,8 21,8 16,2 17,5 19,0 22,3 24,1 25,5 25,2 23,7 20,8 21,3

53 KAMUNUN YATIRIM PAYI YÜZDE 20 LERE DÜġTÜ 1990 lı yıllarla birlikte kamunun ekonomideki yeri küçültülürken toplam yatırımlardaki payı da yüzde 20 lere geriledi. Enerji, kamu yatırımları içinde ancak yüzde 6 pay alabildi. Yatırım larda Kam u-özel Payı: , 1998 fiy. Milyon $ * Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu Kamu Sektörü Özel Sektör Kamu Yatırımları ve Sektör Payları% UlaĢtırma 43,3 Eğitim 10,0 Tarım 9,5 Enerji 6,2 Sağlık 4,6 Madencilik 2,7 Konut 1,5 Ġmalat 0,8 Turizm 0,5 Diğer Hizmetler 20,8

54 ENERJĠDE ÖZELLEġTĠRME, TĠCARĠLEġTĠRME BAġARISIZ. Enerji arzı güvenliğini sağlama ve yerli üretimi artırma açısından bakıldığında, enerjideki özelleģtirmenin sonuçlarının baģarısız olduğu görülmektedir. Enerji yatırımlarında kamu geri çekilirken özelin yatırıma pek iģtahlı olmadığı gözlenmekte, bu da enerji arzını iyice riske sokmaktadır. Yatırımların görece canlandığı 2010 da özel sektör enerji yaıtırmları yüzde 5 te kaldı. Enerji Yatırımlarında Kamu-Özel Payı: (P) (t) 2011 (p) Kamu ener Y Özel Ener Y Enerji yat/topl Yatır. 4,03 4,01 4,98 8,74 5,31 6,52 10,00 9,00 8,00 7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 ÖZEL YATIRIMLARDA SEKTÖR PAYLARI:%2010 Tarım 2,9 Madencilik 1,8 Ġmalat 44,7 Enerji 5,0 UlaĢtırma 26,5 Turizm 4,7 Konut 5,4 Eğitim 1,1 Sağlık 3,3 Diğer Hizmetler 4,7

55 SON 5 YILDA ENERJĠ YATIRIM PAYI YÜZDE 6 NIN ALTINDA arasında kamunun 17 milyar TL, özel sektörün 36 milyar TL lik yatırımı ile enerjiye toplam yatırımların ancak yüzde 5,8 i (53 Milyar TL) yapılabildi. Bu da çok yetersiz tabi. Enerjisinin yüzde 75 ini ithalatla karģılayan bir ülke için hem de çok yetersiz Dönemi Yatırımlarda Kamu-Özel ve Enerji Payları,Cari Fiyatlarla, Milyon TL Dönemi Yatırımlar ve Enerji,Cari Fiy. Milyon TL Yatırım Enerji yatırımı Enerji % Kamu Yat ,0 Özel Yat ,0 Toplam Yat ,8 Kamu Yat. Özel Yat. Toplam Yat. Yatırım Enerji yatırımı Kamu Y.% 21,1 32,4 Özel Y.% 78,9 67,6

56 BAĞIMLILIK TEHLĠKELĠ BOYUTTA Diğer ithal kaynaklar da dahil edildiğinde elektrik üretiminin yaklaģık yüzde 58 i ithal kaynaklardan sağlanıyor. Ġthal doğal gaza bu ölçüde bağımlılık ve bunun ağırlıkla tek bir ülkeye bağlı olması, önemli bir arz güvenliği riski oluģturmasının yanısıra, son iki yıl içinde yoğun bir Ģekilde yaģanan elektrik fiyat artıģlarının da temel nedenini oluģturmaktadır.

57 ENERJĠ ARZ GÜVENSĠZLĠĞĠ BÜYÜYOR, KAMU YATIRIMLARI ARTIRILMALI Sıcak para giriģi ile büyüme, enerji tüketimini artırıyor. Ancak, üretim artıģı çok yavaģ ve ithalat kamçılanıyor. Döviz kurunun düģük seyri ve düģük seyreden dünya fiyatları, doğalgaz esaslı politikayı besliyor. Enerjide özelleģtirme ve ticarileģtirmenin sonuçları baģarılı değil. Enerjide esas olan arz güvenliği ve düģük maliyettir.bu da ancak kamu üretimiyle mümkün. Özellikle Türkiye Ģartlarında kamunun enerji yatırımları ve üretimi artırılmalıdır.