GELİR VERGİSİ REHBERİ

Transkript

1 VSD VERGİ SORUNLARI DERGİSİ MART 2015 Sayı:318 ÖZEL EKİ GELİR VERGİSİ REHBERİ Tuncel ATABEY E. Gelirler Başkontrolörü Vergi Başmüfettişi

2 2014 YILI GELİR VERGİSİ REHBERİ Tuncel ATABEY Vergi Başmüfettişi (E. Gelirler Başkontrolörü) MART-2015

3 2 İÇİNDEKİLER GELİR VERGİSİ KANUNU BİRİNCİ KISIM GELİR VERGİSİNİN KAPSAMI VE GENEL HÜKÜMLER BİRİNCİ BÖLÜM GELİR VERGİSİ KANUNU NUN GENEL ESASLARI GELİRİN TANIMI VERGİYE TABİ GELİRİN ÖZELLİKLERİ Gelirin Şahsilik Özelliği Gelirin Yıllık Olma Özelliği Gelirin Gerçek ve Safi Olması Özelliği Gelirin Elde Edilmiş Olması Özelliği GELİR VERGİSİNDE MÜKELLEFİYET VE ŞEKİLLERİ Tam Mükellefiyet Türkiye'de Yerleşmiş Olanlar Yabancı Memlekette Oturan Türk Vatandaşları Dar Mükellefiyet GELİRİN UNSURLARI İKİNCİ BÖLÜM TİCARİ KAZANÇ TİCARİ FAALİYETİN KAPSAMI TİCARİ FAALİYETİN ÖZELLİKLERİ Emek-Sermaye Özelliği Devamlılık Özelliği Organizasyon Özelliği Hacim Özelliği Gelir ve Kazanç Elde Etme Özelliği TİCARİ KAZANCIN ELDE EDİLMESİ ŞAHIS ŞİRKETLERİNİN GELİR VERGİSİ KARŞISINDAKİ DURUMU Adi Ortaklık Kollektif Şirketler Adi Komandit Şirketler TİCARİ KAZANCIN TESPİT ŞEKİLLERİ Basit Usulde Vergilendirme Kimler Basit Usulde Vergilendirilecektir Basit Usule Tabi Olmanın Şartları Basit Usule Tabi Olmanın Genel Şartları Basit Usule Tabi Olmanın Özel Şartları Basit Usulden Yararlanamayacak Olanlar Bakanlar Kurulu Kararları (BKK) Uyarınca Gerçek Usulde Vergilendirilen Mükellefler... 27

4 Basit Usulde Ticari Kazancın Tespiti Basit Usulde Vergilendirme İle Gerçek Usulde Vergilendirmeye Geçiş Esasları Basit Usulden Gerçek Usule Geçiş Gerçek Usulden Basit Usule Geçiş İşini Terk Eden Mükelleflerin Durumu Gerçek Usulde Vergilendirme Bilanço Esasında Ticari Kazancın Tespiti İşletme Hesabı Esasında Ticari Kazancın Tespiti TİCARİ KAZANCIN TESPİTİNDE İNDİRİLECEK GİDERLER Ticari Kazancın Elde Edilmesi ve İdame Ettirilmesi İçin Yapılan Genel Giderler Götürü Gider Hizmetli ve İşçilerin İş Yerinde veya İş Yerinin Müştemilatında İaşe ve İbate Giderleri, Tedavi ve İlaç Giderleri, Sigorta Primleri ve Emekli Aidatı, 27. Maddede Yazılı Giyim Giderleri İşle ilgili Olmak Şartıyla, Mukavelenameye; İlama veya Kanun Emrine İstinaden Ödenen Zarar, Ziyan ve Tazminatlar İşle ilgili ve Yapılan İşin Ehemmiyeti ve Genişliği ile Mütenasip Seyahat ve İkamet Giderleri Kiralama Yoluyla Edinilen veya İşletmeye Dahil Olan ve İşte Kullanılan Taşıtların Giderleri Ayni Vergi Resim ve Harçlar Vergi Usul Kanunu Hükümlerine Göre Ayrılan Amortismanlar İşverenlerce, Sendikalar Kanunu Hükümlerine göre Sendikalara Ödenen Aidatlar İşverenler Tarafından Ücretliler Adına Bireysel Emeklilik Sistemine Ödenen Katkı Payları Gıda Bankacılığı Faaliyetinde Bulunan Dernek ve Vakıflara Yapılan Bağışlar TİCARİ KAZANCIN TESPİTİNDE İNDİRİLEMEYECEK GİDERLER Teşebbüs Sahibi ile Eşinin ve Çocuklarının İşletmeden Çektikleri Değerler ile Bu Kişilere Yapılan Bazı Ödemeler Her Türlü Para Cezaları, Vergi Cezaları, Gecikme Zamları ve Faizleri, Teşebbüs Sahibinin Suçlarından Doğan Tazminatlar ile Bu Gibi Şahsi Vergiler Her Türlü Alkol ve Alkollü İçkiler ile Tütün ve Tütün Mamullerine Ait İlan ve Reklâm Giderleri Motorlu Deniz Taşıtları ve Hava Taşıtlarından İşletmenin Esas Faaliyet Konusu ile İlgili Olmayanların Giderleri ile Amortismanları Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtımı İlişkili Kişi Emsallere Uygunluk İlkesi Finansman Gider Kısıtlaması Gider Kısıtlaması Kapsamına Giren Mükellefler Gider Kısıtlaması Kapsamına Giren Yabancı Kaynaklara Ait Gider ve Maliyet Unsurları Gider Kısıtlamasının Hesaplanması DİĞER KANUNLARA GÖRE İNDİRİLEBİLECEK VE İNDİRİLEMEYECEK GİDERLER YILLARA SARİ İNŞAAT VE ONARMA İŞLERİNİN VERGİLENDİRİLMESİ... 52

5 4 9.1.Yıllara Sari inşaat ve Onarım İşinin Özellikleri İnşaat ve Onarım İşinde İşin Başlangıç Tarihi İnşaat ve Onarım İşinde İşin Bitim Tarihi İnşaat ve Onarma İşlerinde Ortak Genel Giderlerin Dağıtımı İnşaat ve Onarma İşlerinde Amortismanların Dağıtımı Yıllara Sari İnşaat ve Onarma İşlerinde Tevkifat Uygulaması TİCARİ KAZANCIN İSTİSNALARI PTT Acentelerinde Kazanç İstisnası Sergi ve Panayır Kazançları İstisnası Eğitim Ve Öğretim İşletmelerinde Kazanç İstisnası Serbest Bölgede Elde Edilen Kazançlara İlişkin İstisna Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde Yapılan Faaliyetler Sonucu Elde Edilen Kazançlara İlişkin İstisna Türk Uluslararası Gemi Siciline Kayıtlı Gemilerin İşletilmesinden ve Devrinden Elde Edilen Kazançlara İlişkin İstisna Yatırım İndirimi İstisnası Uygulaması Yatırım İndirimi İstisnası Uygulama Esasları Devreden Yatırım İndirimi /1/2006 Tarihinden Sonra Yapılacak Yatırımlar İçin Yatırım İndirimi Hesaplanması /4/2003 Tarihinden Önce Yapılan Müracaatlara İstinaden Düzenlenen Teşvik Belgeleri Kapsamında Yapılan Yatırımlar Gelir Vergisi Kanunu'nun Mülga 19'uncu Maddesi Kapsamında 1/1/2006 Tarihinden Önce Başlanılan Yatırımlar /1/2006-8/4/2006 Tarihleri Arasında Yeni Başlamış Yatırımların Durumu İndirime Konu Yatırım İndirimi İstisnasının Hesaplanması Yatırım İndirimi İstisnası Uygulayan Mükelleflerin Kazançlarına Uygulanacak Vergi Oranı Yararlanılan Yatırım İndirimi İstisnasından Yapılacak Vergi Kesintisi Yatırım İndiriminde Endeksleme Özellik Arz Eden Durumlar Kazancın Bulunmasına Rağmen Herhangi Bir Dönemde Yatırım İndirimi İstisnasından Yararlanılmaması Durumu Mükelleflerin Eski (Mülga Ek-1 İla Ek-6 Maddeleri) ve Yeni (Mülga 19 uncu Madde) Hükümlere Tabi İndirim Hakkının Bir Arada Bulunması Kazancın Beyanına İlişkin Örnek TİCARİ KAZANÇTA BEYAN ESASLARI Gerçek Usulde Vergilendirilen Ticari Kazançlar Basit Usulde Vergilendirilen Ticari Kazançlar TİCARİ KAZANÇ BEYANINA İLİŞKİN ÖRNEKLER ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ZİRAİ KAZANÇLAR TANIMI VE SINIRLARI ZİRAİ KAZANÇLARDA VERGİLEME ESASLARI... 71

6 5 3. ZİRAİ İŞLETME HESABI ESASINA GÖRE KAZANCIN GERÇEK USULDE TESPİTİ ZİRAİ İŞLETME HESABI ESASINDA HASILAT UNSURLARI ZİRAİ İŞLETME HESABI ESASINDA GİDERLER HÂSILATTAN İNDİRİLEMEYECEK GİDERLER ZİRAİ KAZANÇLA İLGİLİ İSTİSNALAR Teşvik İkramiyesi Yatırım İndirimi İstisnası ZİRAİ KAZANCIN BEYAN ESASLARI Gerçek Usulde Vergilendirilen Zirai Kazançlar Gerçek Usulde Vergilendirilmeyen Zirai Kazançlar ZİRAİ KAZANCIN BEYANINA İLİŞKİN ÖRNEKLER DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ÜCRETLER ÜCRETİN UNSURLARI ÜCRET SAYILAN ÖDEMELER ÜCRETLERDE ELDE ETME VE SAFİ TUTARIN TESPİTİ Ödenen Katkı Payı ve Primlerin Vergi Matrahının Tespitinde İndirim Konusu Yapılması Yılında Elde Edilen Ücret Gelirlerinden İndirim Konusu Yapılacak Şahıs Sigorta Primleri ve Bireysel Emeklilik Katkı Payları Yıllarında Elde Edilen Ücret Gelirlerinden İndirim Konusu Yapılacak Şahıs Sigorta Primleri ve Bireysel Emeklilik Katkı Payları Bireysel Emeklilik Sistemine Ödenen Katkı Payları Ödenen Şahıs Sigorta Primlerinin Ücret Matrahının Tespitinde İndirimi ÜCRETLERLE İLGİLİ BİR KISIM İNDİRİM VE İSTİSNALAR Elçilik ve Konsolosluklarda Çalışan Hizmetlilerde Ücret İstisnası Sporculara Ödenen Ücretlerde İstisna Türk Uluslararası Gemi Siciline Kayıtlı Gemilerde Çalışan Gemi Adamlarına Ödenen Ücretlere İlişkin İstisna Ücretlerde İstisnalar Gider Karşılıklarında İstisnalar Tazminat ve Yardımlarda İstisnalar Vatan Hizmetleri Yardımlarında İstisnalar Teçhizat ve Tayın Bedellerinde İstisnalar Tahsil ve Tatbikat Ödemelerinde İstisnalar Teşvik, İkramiye ve Mükafatlarında İstisnalar Engellilik İndirimi Serbest Bölgelerde İstihdam Edilen Personele Ödenen Ücretler Yılının Sonuna Kadar Uygulanan İstisna Serbest Bölgelerde İmal Edilen Ürünlerin İhracatını Yapan Mükelleflerin İstihdam Ettiği Ücretlilerde Uygulanacak İstisna... 95

7 Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde Çalıştırılan Araştırmacı, Yazılımcı ve Ar-Ge Personelinin Bu Görevleri İle İlgili Ücretleri Bölge İçinde ve Dışında Çalıştırılan Personelin Ücretleri Ücret İstinası Uygulamasında Süre Ücretlerde İstisna Uygulaması İle İlgili Diğer Hususlar DİĞER ÜCRETLER ÜCRET GELİRİNİN BEYAN ESASLARI Beyan Edilmek Zorunda Olan Ücret Gelirleri Beyan Edilmeyecek Ücret Gelirleri Gelir Vergisinden İstisna Edilen Ücret Gelirleri Tek İşverenden Alınan Ücretler Diğer Ücretler Jokeyler, Jokey Yamakları İle Antrenörlerine Yapılan Ödemeler Birden Fazla İşverenden Elde Edilen Ücret Gelirinin Beyanı ÜCRET GELİRLERİNİN BEYANINA İLİŞKİN ÖRNEKLER BEŞİNCİ BÖLÜM SERBEST MESLEK KAZANÇLARI TANIMI VE UNSURLARI: SERBEST MESLEK ERBABI SERBEST MESLEK KAZANCININ TESPİTİ Hâsılat Kavramı Elde Etme (Tahsil Esası) Mesleki Giderler SERBEST MESLEK KAZANCI İLE İLGİLİ İSTİSNALAR Serbest Meslek Kazançları İstisnası Kanun Hükmü İstisna Kapsamı İstisnadan Yararlanma Şartları Sergi ve Panayır Kazançları İstisnası SERBEST MESLEK KAZANÇLARININ VERGİLENDİRİLMESİ SERBEST MESLEK KAZANCININ BEYAN ESASLARI SERBEST MESLEK KAZANÇLARININ BEYANINA İLİŞKİN ÖRNEKLER ALTINCI BÖLÜM GAYRİMENKUL SERMAYE İRADI MAHİYETİ VE TANIMI GAYRİMENKUL SERMAYE İRADININ MÜKELLEFLERİ GAYRİMENKUL SERMAYE İRATLARI

8 7 4. GAYRİMENKUL SERMAYE İRATLARINDA GAYRİSAFİ HÂSILATIN TESPİTİ EMSAL KİRA BEDELİ ESASI GAYRİMENKUL SERMAYE İRADI İSTİSNASI Gayrimenkul Sermaye İradı İstisnasından Yararlanamayacak Olanlar Basit Usule Tabi Mükelleflerin Gayrimenkul Sermaye İradı İstisnasından Yararlanıp Yararlanamayacağı Gayrimenkul Sermaye İradı İstisnasına Getirilen Yeni Sınırlama GAYRİMENKUL SERMAYE İRATLARININ TESPİTİNDE GAYRİSAFİ HÂSILATTAN İNDİRİLEBİLECEK GİDERLER Gerçek Gider Usulü Götürü Gider Usulü KİRA ÖDEMELERİNİN BELGELENDİRİLMESİ GAYRİMENKUL SERMAYE İRATLARININ BEYAN ESASLARI Konut Kira Gelirlerinin Beyanı İşyeri Kira Gelirlerinin Beyanı İstisna Uygulanmayan ve Tevkif Suretiyle Vergilendirilmemiş Gayrimenkul Sermaye İratlarının Beyanı Tevkif Suretiyle Vergilendirilmiş Gayrimenkul Sermaye İratlarının Beyanı ÖNCEDEN HAZIRLANMIŞ KİRA BEYANNAME SİSTEMİ Kapsam ve Uygulama Sisteme Giriş Sorumluluk GAYRIMENKUL SERMAYE İRADI BEYANINA İLİŞKİN ÖRNEKLER YEDİNCİ BÖLÜM MENKUL SERMAYE İRATLARI MAHİYETİ VE TANIMI MENKUL SERMAYE İRADI SAYILMAYAN GELİR UNSURLARI SAFİ İRADIN TESPİTİNDE İNDİRİLECEK GİDERLER MENKUL KIYMETİN İKTİSAP VE İHRAÇ TARİHİNİN ÖNEMİ MENKUL SERMAYE İRATLARINDA BEYAN ESASLARI Tutarı Ne Olursa Olsun Beyan Edilmeyecek Menkul Sermaye İratları İndirim Oranına Tabi Olması Nedeniyle Beyan Edilmeyecek Menkul Sermaye İratları TL lik Tutarı Aşması Halinde Beyan Edilecek Menkul Sermaye İratları Kâr Paylarının Vergilendirilmesi Vergiye Tabi Gelirler Toplamının TL yi Aşmaması Halinde Beyan Edilmeyecek Menkul Sermaye İratları MENKUL SERMAYE İRADI BEYANINA İLİŞKİN ÖRNEKLER

9 8 SEKİZİNCİ BÖLÜM DİĞER KAZANÇVE İRATLAR DEĞER ARTIŞI KAZANÇLARI MENKUL KIYMETLERİN VE DİĞER SERMAYE PİYASASI ARAÇLARININ ELDEN ÇIKARILMASINDAN SAĞLANAN KAZANÇLARIN VERGİLENDİRİLMESİ VE BEYANI Menkul Kıymetlerin Ve Diğer Sermaye Piyasası Araçlarının Elden Çıkarılmasından Sağlanan Kazançlar İçin Tarihinden İtibaren Geçerli Olan Düzenleme Menkul Kıymetlerin Ve Diğer Sermaye Piyasası Araçlarının Elden Çıkarılmasından Sağlanan Kazançlar İçin Tarihinde Geçerli Olan Düzenleme Üretici Fiyatları Genel Endeksi (ÜFE) Değişim Oranları Gerçek Kişilerce Menkul Kıymetler Ve Diğer Sermaye Piyasası Araçlarının Elden Çıkarılmasından Sağlanan Kazançlar GAYRİMENKULLERİN ELDEN ÇIKARILMASINDAN DOĞAN KAZANÇLAR Beyan Edilmeyecek Olanlar Gayrimenkullerin Elden Çıkarılmasında Safi Kazancın Tespiti Gayrimenkul Satışlarında Beş Yıllık Sürecin Başlangıcı Nasıl Tespit Edilecektir? Cins Tashihi Yapılan Gayrimenkullerde İktisap Tarihi Nasıl Belirlenecektir? TELİF HAKLARI VE İHTİRA BERATLARININ ELDEN ÇIKARILMASI ORTAKLIK HAKLARININ VEYA HİSSELERİNİN ELDEN ÇIKARILMASINDAN DOĞAN KAZANÇLAR DİĞER HAKLARIN ELDEN ÇIKARILMASINDAN DOĞAN KAZANÇLAR FAALİYETİ DURDURULAN BİR İŞLETMENİN KISMEN VEYA TAMAMEN ELDEN ÇIKARILMASINDAN DOĞAN KAZANÇLAR ARIZİ KAZANÇLAR İSTİSNAYA TABİ ARIZİ KAZANÇLAR İSTİSNAYA TABİ OLMAYAN ARIZİ KAZANÇLAR DİĞER KAZANÇ VE İRATLARIN BEYANINA İLİŞKİN ÖRNEKLER İKİNCİ KISIM BEYAN ESASI BİRİNCİ BÖLÜM GELİRİN TOPLANMASI VE BEYANI GENEL AÇIKLAMA TAM MÜKELLEF GERÇEK KİŞİLERCE YILLIK BEYANNAME İLE BEYAN EDİLMESİ ZORUNLU OLAN GELİRLER Gerçek Usulde Vergilendirilen Ticari Kazançlar Basit Usulde Vergilendirilen Ticari Kazançlar Gerçek Usulde Vergilendirilen Zirai Kazançlar Serbest Meslek Kazançları İstisna Haddini Aşan Ve/Veya Tevkif Suretiyle Vergilendirilmemiş Kazanç Ve İratlar 173

10 Yabancı Memleketlerde Elde Edilen Kazanç Ve İratlar TAM MÜKELLEF GERÇEK KİŞİLERCE HİÇ BİR ŞEKİLDE BEYAN EDİLMEYECEK GELİRLER Gerçek Usulde Vergilendirilmeyen Zirai Kazançlar Tek İşverenden Alınan Ücretler Diğer Ücretler Gelir Vergisi Kanunu'nun 75 inci Maddesinin 15 ve 16 Numaralı Bentlerinde Yazılı Menkul Sermaye İratları Sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu Kapsamında Düzenlenen Ürün Senetlerinin Elden Çıkarılmasından Elde Edilen Kazançlar Avrupa Birliğinden Sağlanan Hibeler Kazanç Ve İratların İstisna Hadleri İçinde Kalan Kısımları BELİRLİ BİR TUTARI AŞMASI HALİNDE BEYAN EDİLECEK GELİRLER Birden Fazla İşverenden Elde Edilen Ücret Gelirinin Beyanı Vergiye Tabi Gelirler Toplamının TL yi (2014 Yılı Gelirleri İçin) Aşmaması Halinde Beyan Edilmeyecek Menkul Sermaye İratları Ve Gayri Menkul Sermaye İratları TL lik Tutarı (2014 Yılı Gelirleri İçin) Aşması Halinde Beyan Edilecek Menkul Sermaye İradı Ve Gayri Menkul Sermaye İradı DAR MÜKELLEF GERÇEK KİŞİLERCE BEYAN EDİLECEK VE EDİLMEYECEK GELİRLER İKİNCİ BÖLÜM YILLIK BEYANNAMEDE MAHSUP EDİLECEK İNDİRİMLER VE GEÇMİŞ YIL ZARARLARI ZARAR MAHSUBU Geçmiş Yıl Zararları Kazanç Ve iratlardan Mahsup Edilemeyecek Zararlar Yurt Dışı Zararların İndirimi Yurt Dışı Zararların Tevsiki Her Yıl İçin Denetim Yaptırma Zorunluluğu Yurt Dışında Zarar Mahsubu MAHSUP EDİLECEK İNDİRİMLER Sigorta Primi ve Bireysel Emeklilik Katkı Payı ve 2014 Yılı Gelirlerinde İndirim Konusu Yapılacak Tutar Ve Öncesi Yıllara Ait Gelirlerden İndirim Konusu Yapılacak Tutar Bağ- Kur Primleri Genel Olarak İndirim Konusu Yapılabilecek Bağış Ve Yardımlar Kültür ve Tabiat Varlıklarının Korunması İle Kültürel ve Sanatsal Faaliyetlerin Desteklenmesi Amacıyla Yapılan Bağış ve Yardımlar Okul, Sağlık Tesisi, Öğrenci Yurdu, Çocuk Yuvası, Yetiştirme Yurdu, Huzur Evi, Bakım ve Rehabilitasyon Merkezi İle İbadethaneler, Yaygın Din eğitimi Verilen Tesisler, Gençlik Merkezleri ve İzcilik Kampları İçin Yapılan Bağış ve Yardımlarda İndirim Düzenleme Kapsamındaki Bağış ve Yardımlar Bağış ve Yardımın İndirim Konusu Yapılacağı Dönem Bağış veya Yardımın Ayni Olması Bağış ve Yardımların Özel Kanunlar Gereğince İndirimi

11 Sağlık ve Eğitim Harcamalarında İndirim Basit Usulde Vergilendirilen Mükellefler ile Serbest Meslek Erbabında Engellilik İndirimi Gıda Bankacılığı Faaliyetinde Bulunan Dernek Ve Vakıflara Yapılan Bağış Ve Yardımlar Bağışın Yapılacağı Dernek veya Vakıflar Bağışa Konu Olacak Mallar ve Bağışın Niteliği Bağışı Yapanlarca Düzenlenecek Belge Dernek ve Vakıflarca Düzenlenecek Belge Kayıt Düzeni ve Beyannamelerde Gösterim Sponsorluk Harcamaları Araştırma ve Geliştirme Harcamaları Doğal Afetlere İlişkin Bağış Ve Yardımlar Türkiye Kızılay Derneğine ve Türkiye Yeşilay Cemiyetine Yapılan Bağış Veya Yardımlar Girişim Sermayesi Fonu Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıkları Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıklarının Faaliyeti Girişim Sermayesi Yatırımı Nedir? Girişim Şirketi Nedir? Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığının Yan Faaliyetleri Nelerdir? İndirim Şartları İndirim Tutarının Hesaplanması Fon Tutarının Vergilendirilmesi Türkiye'den Yurtdışı Mukimi Kişi ve Kurumlara Verilen Hizmetler İndirim Kapsamındaki Hizmetler İndirimden Faydalanma Şartları İndirimden Faydalanabilecek İşletmelerin Esas Faaliyet Konusu Hizmetin, Türkiye'den Münhasıran Yurt Dışı Mukimi Kişi ve/veya Kurum İçin Yapılmış Olması Faturanın Yurt Dışı Mukimi Kişi ve/veya Kurum Adına Düzenlenmesi Türkiye'den Verilen, Mimarlık, Mühendislik, Tasarım, Yazılım, Tıbbi Raporlama, Muhasebe Kaydı Tutma, Çağrı Merkezi ve Veri Saklama Hizmetlerinden Yurt Dışında Yararlanılması İlgili Bakanlığın İzin ve Denetimine Tabi Olarak Türkiye'de Yerleşmiş Olmayan Kişilere Verilen Eğitim ve Sağlık Hizmetlerinin Yararlanıcısının Yurt Dışında Olması Türkiye'den Yurt Dışı Mukimi Kişi ve/veya Kurumlara Verilen Hizmetlerden Elde Edilen Kazancın Tespiti, Kayıtlarda İzlenmesi ve Beyanı İndirim Tutarının Tespiti Kazançların Kayıtlarda İzlenmesi Esas Faaliyet Konusu Dışındaki Gelirler Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Hakkında Kanuna Göre Kurulan Ajans ile EXPO 2016 Antalya Ajansına Yapılan Her Türlü Nakdî ve Ayni Bağış ve Yardımlar Bireysel Katılım Yatırımcısı İndirimi Bireysel Katılım Yatırımcısı İndirimi Uygulaması İndirimden Yararlanma Şartları İndirim Dönemi, İndirime Esas Tutarın Hesaplanması ve İndirimin Sınırı Şartların İhlal Edilmesi Durumunda Uygulama Mücbir Sebep Halleri

12 Bildirim Yükümlülüğü Zarar Beyanında Bağış ve Yardımların Durumu MATRAH VE GELİR UNSURLARINDAN İNDİRİLEMEYECEK GİDERLER DÖRDÜNCÜ BÖLÜM VERGİ BİLDİRİMİ İLE MAHSUP VE İADE VERGİ BİLDİRİMİ Gelir Unsurlarının Toplanması Gelir Vergisinin Hesaplanması Yılı Gelirlerine Uygulanacak Vergi Nispeti Yılı Gelirlerine Uygulanacak Vergi Nispeti Ücret Gelirlerinde Gelir Vergisinin Hesaplanması İndirimli Gelir Vergisi Uygulaması MAHSUP VE İADE Tevkif Yoluyla Kesilen Vergilerin Mahsup Ve İadesi Yasal Düzenlemeler Beyanname Üzerinden Hesaplanan Vergiye Mahsup Diğer Vergi Borçlarına Mahsup veya Nakden İade Mahsup Yoluyla İade Nakden İade Geçici Verginin Mahsubu Ve İadesi Yasal Düzenlemeler Beyanname Üzerinden Hesaplanan Vergiye Mahsup Diğer Vergi Borçlarına Mahsup veya Nakden İade Katma Değer Vergisi İade Alacağının Geçici Vergiye Mahsubu Tevkif Yoluyla Kesilen Vergilerin Geçici Vergiye Mahsubu Gelir Ve Kurumlar Vergisi İle İlgili Vergi Hatalarından Kaynaklanan İade İşlemleri Yasal Düzenlemeler Diğer Vergi Borçlarına Mahsup veya Nakden İade Diğer Hususlar İade Talebinin Gerçeğe Aykırı Belgelere Dayanması Tevkif Yoluyla Kesilen Verginin, Vergi Sorumlusunca Tahakkuk Ettirilmemesi veya Ödenmemesi Adına Vergi Kesintisi Yapılan ile Gelir Sahibinin Farklı Gerçek veya Tüzel Kişi Olması Yeminli Mali Müşavirlerin Sorumluluğu Yabancı Memleketlerde Ödenen Vergilerin Mahsubu BEŞİNCİ BÖLÜM VERGİNİN TARHI VE YILLIK BEYANNAMENİN VERİLMESİ YILLIK BEYANNAMEDE TARH MUAMELELERİ Tarh Yeri Tarhiyatın Muhatabı Vergilendirme Dönemi Tarh Zamanı YILLIK BEYANNAMENİN VERİLMESİ Beyannamenin Verileceği Yer

13 Beyannamenin Verileceği Süre Ticari Kazancını Basit Usulde Tespit Edenlerin Yıllık Beyanı Diğer Haller Özellik Arz Eden Durumlar Ölüm Hali Memleketi Terk Hali YILLIK BEYAN ESASINDA VERGİNİN ÖDENMESİ Ticari Kazancın Basit Usulde Tespit Edilmesi Halinde Diğer Haller Diğer Ücretlerde Ödeme YILLIK BEYANNAMEYE EKLENECEK BİLDİRİM VE BELGELER Ticari Kazançlarda Serbest Meslek Kazançlarında Zirai Kazançlarda Ücret, Gayrimenkul Ve Menkul Sermaye İradı İle Sair Kazanç Ve İratlar İçin Beyanname Verenlerde BEYANNAME VERMEYENLERE UYGULANACAK YAPTIRIMLAR YARARLANILAN KAYNAKLAR

14 13 GELİR VERGİSİ KANUNU BİRİNCİ KISIM GELİR VERGİSİNİN KAPSAMI VE GENEL HÜKÜMLER BİRİNCİ BÖLÜM GELİR VERGİSİ KANUNU NUN GENEL ESASLARI 1-GELİRİN TANIMI Gelir, basit anlamıyla kişilerin alım gücünde meydana gelen artış olarak kabul edilebilir. Bu tanıma göre gelir; üretim faktörlerinin bir getirisi olabileceği gibi, kişilerin servet unsurlarında herhangi bir nedenle meydana gelebilecek bir değer artışı da olabilir. Vergi hukukunda gelirin tanımı yapılırken genel prensip olarak iki teoriden yararlanılmaktadır. Bunlar kaynak teorisi ile net aktif teorisi dir. Kaynak Teorisi: Bu teoriye göre gelir; kişilerin sahip oldukları üretim faktörlerini üretim sürecine sokmaları karşılığında elde ettikleri değerlerdir. İlk bakışta çok genel bir zemin üzerine oturtulmuş gibi görülmekte birlikte, bu teoriye birçok yönden eleştiri gelmektedir. Vergi hukuku açısından bu tanıma göre elde edilen bütün gelirler gelir tanımı içerisine alınmamakta, kişilerin sahip oldukları belirli üretim faktörlerini sürekli olarak üretim sürecine sokmaları unsuru aranmaktadır. Net Aktif Teorisi: Bu teoriye göre gelir; belirli bir dönemde yapılan tüketim ve net servette meydana gelen artış veya azalışın toplamını ifade eder. Bu teorinin tanımında da görüleceği üzere; gelir tanımı içerisinde, belirli bir kaynağa bağlılık ve süreklilik gibi unsurlar barındırılmaktadır. Gelir Vergisi Kanunu Uyarınca Gelir Tanımı: Gelir Vergisi Kanunu nun 1 nci maddesine göre gelir, Bir gerçek kişinin bir takvim yılı içerisinde elde ettiği kazanç ve iratların safi tutarıdır. şeklinde tanımlanmıştır. Söz konusu tanımda yer alan kavramlar aşağıda açıklanmıştır: Kazanç: Yalnız emekten veya emekle sermayenin birleşiminden elde edilen hâsılatı ifade etmektedir. İrat: Menkul ve gayrimenkul sermayeden elde edilen hâsılatı içermektedir. Gerçek Kişi: Medeni Kanun hükümleri çerçevesinde şahsiyet sahibi olan, diğer bir deyişle hak ve borçlar nedeniyle ehil olan insandır. Bu nedenle gerçek kişi kavramı, sağ doğan ceninle başlar ve bunun ölümüne kadar devam eder. Gelir Vergisi Kanunu açısından gerçek kişinin hangi yaşta olduğu, medeni hakları kullanma ehliyetinin olup olmaması, sonucu değiştirmeyecektir.

15 14 2. VERGİYE TABİ GELİRİN ÖZELLİKLERİ Yukarıda yapılan tanım çerçevesinde gelirin özellikleri, maddeler itibariyle aşağıda açıklanmıştır Gelirin Şahsilik Özelliği Gelir Vergisi, yalnızca gerçek kişilerin gelirlerine uygulanan bir vergidir. Dolayısıyla gelir vergisi şahsi karakterli bir vergi olup gerçek kişilere uygulanır. Bu yüzden gerçek kişinin gelirinin vergilendirilmesinde, kişinin durumunu dikkate alan çeşitli indirim ve istisna uygulamalarına ya da yükümlülüklere yer verilmiş bulunulmaktadır Gelirin Yıllık Olma Özelliği Gelir Vergisinin ikinci özelliği yıllık olmasıdır. Gerçek kişilere ait gelirler, genel olarak bir yıllık dönem için vergilendirilir. Bu bir yıllık dönem, takvim yılı olarak uygulanmakla beraber takvim yılı esasının bazı istisnaları da bulunmaktadır. Örneğin yapılan işin mahiyeti icabı bazı kişilere tanınan özel hesap dönemi bu istisnaların başlıcasıdır. Diğer taraftan, memleketi terk ve ölüm hallerinde vergileme takvim yılı esasına bağlı kalınmaksızın memleketi terk ve ölüm tarihleri itibariyle yapılmaktadır. Ayrıca yıllara sirayet eden inşaat ve onarma işlerinde ise gelir, bir yıldan daha fazla bir dönemi kapsadığı için işin tamamlandığı yılın geliri sayılmaktadır Gelirin Gerçek ve Safi Olması Özelliği Vergilendirilecek gelirin gerçek ve safi olması gerekir. Gelirin gerçek olması, çeşitli kazanç ve iratlarda her zaman gerçek işlemlerin kaydedilmesi suretiyle hesaplanmasını öngörmektedir. Gelirin safi olması da, gelirin elde edilmesi sırasında elde edilen gayrisafi (brüt) gelirden yapılan giderlerin indirilmesi ve/veya bazı gelir kaynaklarında zarar elde edilmesi durumunda bu zararların da mahsup edilmesi sonucunda kalan tutarın ifadesi için kullanılmaktadır Gelirin Elde Edilmiş Olması Özelliği Elde etme, kişinin o gelir üzerinde hukuken tasarrufta bulunabilmesini ifade etmektedir. Kişi, eğer sahibi bulunduğu geliri başkasına bağışlayabiliyor, onunla mal veya hizmet satın alabiliyor ve borçlarını ödeyebiliyorsa geliri elde etmiş sayılabilir. Gelirin elde edilmesi iki şekilde gerçekleşmektedir. Bunlardan biri nakden elde etme olup, kazanç ve iradın fiilen para olarak tahsil edilmesini ifade etmektedir. Diğeri de hesaben elde etmedir ve para olarak ödenmemiş olmakla beraber gelirin elde edenin hesabına kayıt edilmesini ifade eder. Örneğin, bir ücretlinin ay başlarında ücretini alması olayı nakden elde etme, bankada mevduatı olan bir şahsın vade tarihi sonunda mevduat faizinin hesabına kaydedilmesi olayı da hesaben elde etmedir. Gelirin elde edilmesi olayı, aynı zamanda gelir vergisinde vergiyi doğuran olay dır.

16 15 3. GELİR VERGİSİNDE MÜKELLEFİYET VE ŞEKİLLERİ Yukarıda da ifade ettiğimiz üzere, gelir vergisi şahsa yönelik bir vergidir. Bu nedenle, şahısların vergi karşısındaki yükümlülük sınırlarının belirlenmesi büyük önem taşımaktadır. Vergi kanunlarının uygulama sahası, devletin egemenlik hakkının geçerli olduğu saha ile sınırlıdır. Dolayısıyla, mükellefiyet sınırlarını devletin egemenlik hakkının geçerli olduğu saha içerisinde tespit ve tayin etmek gerekir. Bu nedenlerle vergi hukukunda iki türlü mükellefiyet şekli belirlenmiştir. Bunlar Tam Mükellefiyet ile Dar Mükellefiyet olarak adlandırılmışlardır. Söz konusu mükellefiyet şekilleri aşağıda açıklanmıştır Tam Mükellefiyet Tam mükellefiyette gerçek kişinin Türkiye içinde veya dışındaki kaynaklardan elde ettiği kazanç ve iratlarının tamamı vergilendirilir. Ancak, vergi mükerrerliğinin önlenmesi açısından yurt dışında elde edilen gelirler üzerinden mahallinde ödenen benzeri vergiler, Türkiye de tarh olunan vergilerin yurt dışında elde edilen kazanç ve iratlara isabet edilen kısmından indirilir. Bir gerçek kişinin tam mükellef olması için aşağıda alt başlıklar halinde verilen şartların birine haiz olması gerekir Türkiye'de Yerleşmiş Olanlar İkametgahı Türkiye de bulunanlar ile bir takvim yılı içinde Türkiye de sürekli olarak altı aydan fazla oturanlar, Gelir Vergisi Kanunu uygulaması bakımından Türkiye de yerleşmiş sayılırlar. Anlaşılacağı üzere yerleşme kavramına Kanun, iki ölçüt getirmiştir. Bu ölçütlerden birincisi ikamet esası, ikincisi ise oturma süresi esası dır. İkametgah, Türk Medeni Kanunu çerçevesinde belirlenmektedir. Medeni Kanun un 19 uncu maddesine göre ikametgah, kişinin yerleşmek niyetiyle oturduğu yerdir. Buna göre, gerçek kişi Türkiye de yerleşmek niyetiyle bir ikametgaha sahip ise Gelir Vergisi Kanunu açısından tam mükellef sayılır. Bir takvim yılı içinde Türkiye de devamlı olarak altı aydan fazla oturan gerçek kişiler de tam mükellef sayılmaktadırlar. Geçici ayrılmalar, Türkiye de oturma süresini kesmemektedir. Burada önem arz eden bazı hususlar mevcuttur. Birinci husus, oturma süresi esasında yerleşmenin tespiti için, Türkiye deki konaklama yerinin bir öneminin bulunmamasıdır. Konaklama yeri bir otel olabileceği gibi, kendisine ait veya kira ile oturulan bir mesken de olabilmektedir. İkinci husus da, söz konusu altı aylık sürenin bir takvim yılı içinde aşılmış olması gerektiğidir. Kısacası, bu altı aylık sürenin tamamının aynı takvim yılı içinde geçirilmesi gerekmektedir. Süre hesabı Vergi Usul Kanunu hükümleri çerçevesinde yapılır. Örneğin, bir kişi 1 Ağustos 2014 tarihinden 28 Haziran 2015 tarihine kadar Türkiye de kalsa da Türkiye de yerleşmiş sayılmaz. Çünkü altı aylık süre aynı takvim yılı içinde geçmemiştir. Diğer taraftan aşağıda yazılı olan yabancılar Türkiye de altı aydan fazla kalsalar dahi yerleşmiş sayılmayacaklardır:

17 16 Belli ve geçici görev veya iş için Türkiye ye gelen iş, ilim ve fen adamları, uzmanlar, memurlar, basın ve yayın muhabirleri ve durumları bunlara benzeyen diğer kimselerle tahsil, tedavi, istirahat veya seyahat maksadıyla gelenler, Tutukluluk, hükümlülük veya hastalık gibi elde olmayan sebeplerle Türkiye de alıkonulmuş veya kalmış olanlar Yabancı Memlekette Oturan Türk Vatandaşları Gelir Vergisi Kanunu nun 3. maddesinin ikinci bendine göre, Resmi daire ve müesseselere veya merkezi Türkiye de bulunan teşekkül ve teşebbüslere bağlı olup adı geçen daire, müessese, teşekkül ve teşebbüslerin işleri dolayısıyla yabancı memleketlerde oturan Türk vatandaşları tam mükellefiyet esasında vergilendirilir. Bu gibilerden, bulundukları memleketlerde elde ettikleri kazanç ve iratları dolayısıyla gelir vergisine veya benzeri bir vergiye tabi tutulmuş bulunanlar, mezkur kazanç ve iratlar üzerinden ayrıca vergilendirilmezler. Gelir Vergisi Kanunu, bu hükmü ile çifte vergilendirmeyi önlemek amacıyla istisna yöntemini kabul etmiştir. Yurt dışında oturma veya çalışma izni bulunan Türk vatandaşlarının, Türkiye de elde ettikleri gelirlerinin hangi mükellefiyet şeklinde değerlendirileceği büyük önem arz etmektedir. Bu konu, en son 210 Seri No lu Gelir Vergisi Genel Tebliği nde 1 düzenlenmiştir. Söz konusu Tebliğ de aşağıda belirtilen açıklamalara yer verilmiştir: Yurt dışında oturma veya çalışma izni bulunan Türk vatandaşlarının büyük çoğunluğu ailelerini de yanlarına alarak uzun bir süreden beri bulundukları yabancı ülkelerde yaşamaktadırlar. Dolayısıyla bu vatandaşlarımızın kişisel ve ekonomik ilişkileri, Türkiye den ziyade bulundukları ülkelerde yoğunlaşmıştır. Bunların önemli bir kısmı da, ilgili ülkenin vatandaşlığına geçmiştir. Bu durumda, gelir vergisi uygulaması açısından yurt dışında oturma veya çalışma izni bulunan vatandaşlarımızın ikametgahlarının bulundukları ülkede olduğunu kabul etmek gerekmektedir. Öte yandan yurt dışında yaşayan vatandaşlarımızın bulundukları ülkelerin çok büyük bir kısmıyla çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmaları yürürlüktedir. Yabancı ülkelerde yaşayan Türk vatandaşları, bu anlaşmalar uyarınca, daimi meskene sahip bulunduğu ülkenin, gerek Türkiye de gerekse yabancı ülkede daimi meskenin bulunması halinde ise kişisel ve ekonomik ilişkilerinin, bağlı bulunduğu ülkenin mukimi sayılmaktadırlar. Yabancı ülkelerde yaşayan Türk vatandaşlarının kişisel ve ekonomik ilişkilerinin yoğunlaştığı yer, bulundukları yabancı ülkeler olduğundan, bu ülkeler anlaşmaların uygulanması bakımından mukim ülke olarak vergileme hakkına sahip olmakta, Türkiye de ise ancak kaynak ülke olarak vergileme hakkını sürdürülebilmektedir. Bu açıklamalar çerçevesinde, Gelir Vergisi Kanunu nun 3. maddesinin 2 numaralı bendinde belirtilenler hariç olmak üzere, çalışma veya oturma izni alarak altı aydan daha fazla bir süredir yurt dışında yaşayan Türk vatandaşlarının Türkiye de elde ettikleri kazanç ve iratları bakımından dar mükellefiyet esasında vergilendirilmeleri gerekmektedir. Bu vatandaşlarımızdan kesin dönüş yaparak Türkiye ye yerleşenler ile bir takvim yılı içinde altı aydan daha fazla süreyle Türkiye de oturanlar ise tam mükellefiyet esasında vergilendirileceklerdir. 1 6 Mart 1998 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanmıştır.

18 Dar Mükellefiyet Türkiye'de yerleşmiş olmayan gerçek kişiler, sadece Türkiye'de elde ettikleri kazanç ve iratlar üzerinden vergilendirilirler. Hangi hallerde Türkiye de yerleşmiş sayılacağı yukarıda açıklanmıştır. Dar mükellefiyette sadece Türkiye içinde elde edilen kazanç ve iratlar vergiye tabi tutulur. Dar mükellefiyete tabi kimseler bakımından kazanç ve iradın Türkiye'de elde edildiği aşağıdaki şartlara göre tayin olunur: Ticari kazançlarda: Kazanç sahibinin Türkiye'de işyerinin olması veya daimi temsilci bulundurması ve kazancın bu yerlerde veya bu temsilciler vasıtasıyla sağlanması gerekmektedir. Diğer bir deyişle, Türkiye de işyeri veya daimi temsilcisi bulunan dar mükellefler, bu birimleri vasıtasıyla ticari kazanç sağladıkları takdirde, bu kazançları nedeniyle gelir vergisine tabi tutulacaklardır. Ticari, sınai, zirai ve mesleki faaliyette iş yeri; mağaza, yazıhane, idarehane, muayenehane, imalathane, şube, depo, otel, kahvehane, eğlence ve spor yerleri, tarla, bağ, bahçe, çiftlik, hayvancılık tesisleri, dalyan ve voli mahalleri, madenler, taş ocakları, inşaat şantiyeleri, vapur büfeleri gibi ticari, sınai, zirai veya mesleki bir faaliyetin icrasına tahsis edilen veya bu faaliyetlerde kullanılan yerdir. Daimi temsilci ise bir hizmet veya vekalet akdi ile temsil edilene bağlı olup, onun nam ve hesabına muayyen veya gayrimuayyen bir müddetle veya müteaddit ticari muameleler ifasına yetkili bulunan kimsedir. Aşağıda yazılı kimseler, başkaca şartlar aranmaksızın temsil edilenin daimi temsilcisi sayılırlar. -Ticari mümessiller, tüccar vekilleri ve memurları ile Ticaret Kanunu'nun hükümlerine göre acente durumunda bulunanlar, -Temsil edilene ait reklâm giderleri hariç olmak üzere, giderleri devamlı olarak kısmen veya tamamen temsil edilen tarafından ödenenler, -Mağaza veya depolarında temsil edilen hesabına konsinyasyon suretiyle satmak üzere devamlı olarak mal bulunduranlar. Bir kimsenin birkaç kişiyi aynı zamanda temsil etmesi, daimi temsilcilik vasfını değiştirmez. Yukarıda açıkladığımız koşulları haiz olmakla birlikte, iş merkezi Türkiye de bulunmayanlardan; ihraç edilmek üzere Türkiye de satın aldıkları veya imal ettikleri malları Türkiye de satmaksızın yabancı memleketlere gönderenlerin bu işlerden doğan kazançları Türkiye de elde edilmiş sayılmaz. Türkiye de satmaktan maksat, alıcı veya satıcının veya her ikisinin Türkiye de olması veya satış akdinin Türkiye de yapılmış olmasıdır. Zirai kazançlarda: Zirai faaliyetlerin Türkiye'de icra edilmesi gerekir. Yani, zirai işletmenin Türkiye de bulunması ve yabancı kişinin bu işletmede zirai faaliyet icra etmesi gerekmektedir.

19 18 Ücretlerde: -Hizmetin Türkiye'de ifa edilmiş veya edilmekte olması veya Türkiye'de değerlendirilmesi, -Türkiye'de kain müesseselerin idare meclisi başkan ve üyelerine, denetçilerine tasfiye memurlarına ait huzur hakkı, aidat, ikramiye ve benzerlerinin Türkiye'de değerlendirilmesi gerekmektedir. Yukarıda sözü edilen değerlendirmeden maksat; ödemenin Türkiye'de yapılması veya ödeme yabancı memlekette yapılmışsa, Türkiye'de ödeyenin veya nam ve hesabına ödeme yapılanın hesaplarına intikal ettirilmesi veya kârından ayrılmasıdır. Türkiye de değerlendirilen hizmetin Türkiye dışında ifa edilmesinin bir önemi bulunmamaktadır. Bu halde de ücret, Türkiye de elde edilmiş sayılır. Burada hizmetin ifa edildiği yere değil, değerlendirilen yere bakılacaktır. Serbest meslek kazançlarında: Serbest meslek faaliyetlerinin Türkiye'de icra edilmesi veya Türkiye'de değerlendirilmesi gerekmektedir. Yukarıda sözü edilen değerlendirmeden maksat, ödemenin Türkiye'de yapılması veya ödeme yabancı memlekette yapılmışsa, Türkiye'de ödeyenin veya nam ve hesabına ödeme yapılanın hesaplarına intikal ettirilmesi veya kârından ayrılmasıdır. Gayrimenkul sermaye iratlarında: Gayrimenkulün Türkiye'de bulunması ve bu mahiyetteki mal ve hakların Türkiye'de kullanılması veya Türkiye'de değerlendirilmesi gerekmektedir. Türkiye de değerlendirme, ödemenin Türkiye de yapılması veya ödeme yabancı memlekette yapılmışsa, Türkiye de ödeyenin veya nam ve hesabına ödeme yapılanın hesaplarına intikal ettirilmesi veya karından ayrılmasıdır. Menkul sermaye iratlarında: Sermayenin Türkiye'de yatırılmış olması gerekmektedir. Sermayenin Türkiye de yatırılmış olmasından maksat, sermayenin Türkiye de kullanılmasıdır. Bu durumda, başka bir ülkede yatırılmış olan sermaye dolayısıyla elde edilen getiri için dar mükellefler açısından Gelir Vergisi Kanunu uygulanmayacaktır. Diğer kazanç ve iratlarda: Bu kazanç veya iratları doğuran işin veya muamelenin Türkiye'de ifa edilmesi veya Türkiye'de değerlendirilmesi gerekmektedir. Burada da değerlendirmeden maksat, ödemenin Türkiye de yapılması veya ödeme yabancı ülkede yapılmış ise Türkiye de ödeyenin veya nam ve hesabına ödeme yapılanın hesaplarına intikal ettirilmesi veya karından ayrılmasıdır. 4. GELİRİN UNSURLARI Gelir vergisine tabi kazanç ve iratlar aşağıdaki gibidir. Bu gelir unsurları Gelir Vergisi Kanunu nda aksine hüküm olmadıkça, gerçek ve safi miktarları ile nazara alınırlar. Ticarî kazançlar, Ziraî kazançlar, Ücretler,

20 19 Serbest meslek kazançları, Gayrimenkul sermaye iratları, Menkul sermaye iratları, Diğer kazanç ve iratlar. Gerçek kişiler tarafından bu iratların dışında elde edilen gelirler Gelir Vergisi Kanunu nun uygulamasında gelir sayılmaz ve vergiye tabi tutulmazlar. Bunlara örnek olarak; milli piyango ikramiyelerini, eşya piyangolarını, kumar kazançlarını sayabiliriz. Önemli olan, elde edilen gelirin yukarıda sayılan yedi gelir unsurundan birinin içerisine girmesidir. Yoksa, vergiyi doğuran olayın kanunen yasak olan faaliyetler sonucu gerçekleşmiş olması veya kanuni ehliyete bulunmayanlar tarafından elde edilmiş olması, vergilendirmeyi diğer bir deyişle mükellefiyeti ortadan kaldırmayacaktır.

21 20 İKİNCİ BÖLÜM TİCARİ KAZANÇ Gelir Vergisi Kanunu nun (GVK) 37'nci maddesinde; her türlü ticari ve sınai faaliyetlerden doğan kazançlar ticari kazançtır denilmektedir. Ancak, Gelir Vergisi Kanunu`nda ticari ve sınai faaliyetlerin neler olduğu tanımlanmamış, sadece genel bir kapsam belirtilmiştir. Söz konusu kavramlara açıklık getirmek amacıyla Türk Ticaret Kanunu ndan (TTK) yararlanılmaktadır. TTK`nın 3'üncü maddesinde Ticari İşler başlığı altında; "Bu Kanunda düzenlenen hususlarla bir ticari işletmeyi ilgilendiren bütün işlem ve fiiller ticari işlerdendir." olarak tanımlanmıştır. Ayrıca aynı Kanun un 11 inci maddesinde; Ticari İşetmenin tanımı yapılmış buna göre; esnaf işletmesi için öngörülen sınırı aşan düzeyde gelir sağlamayı hedef tutan faaliyetlerin devamlı ve bağımsız şekilde yürütüldüğü işletmedir. 1. TİCARİ FAALİYETİN KAPSAMI GVK`nın 37'nci maddesinde yedi bent halinde sayılan ticari faaliyetlerden elde edilen kazançların ticari kazanç olduğu belirtilmiştir. Bunlar; 1. Maden, taş ve kireç ocakları, kum ve çakıl istihsal yerleri ile tuğla ve kiremit harmanlarının işletilmesinden, 2. Coberlik işlerinden (Coberlik; borsaya kayıtlı olarak ve kendi nam ve hesabına hisse senedi ve tahvil alım satımı yapılmasıdır), 3. Özel okul ve hastanelerle benzeri yerlerin işletilmesinden, 4. Gayrimenkullerin alım satım ve inşa işleriyle devamlı olarak uğraşanların bu işlerinden, 5. Kendi nam ve hesaplarına menkul kıymet alım-satımı ile devamlı olarak uğraşanların bu faaliyetlerinden, 6. Satın alınan veya trampa suretiyle iktisap olunan arazinin iktisap tarihinden itibaren 5 yıl içinde parsellenerek bu müddet içinde veya daha sonraki yıllarda kısmen veya tamamen satılmasından elde edilen kazançlar, 7. Diş protezciliğinden elde edilen kazançlar. Ayrıca; kollektif ortaklıklarda ortakların, adi veya eshamlı komandit ortaklıklarda komandite ortakların, ortaklık kârından aldıkları paylar şahsi ticari kazanç hükmündedir. 2. TİCARİ FAALİYETİN ÖZELLİKLERİ Bir faaliyetin ticari faaliyet olarak değerlendirilebilmesi için taşıması gereken bazı özellikler bulunmaktadır. Bunlar;

22 21 Emek-Sermaye Özelliği, Devamlılık Özelliği, Organizasyon Özelliği, Hacim Özelliği, Gelir ve Kazanç Elde Etme Özelliği. 2.1.Emek-Sermaye Özelliği Ticari faaliyet, sermaye ve emek organizasyonuna dayanmaktadır. Yapılan bir faaliyetin ticari faaliyet olarak değerlendirilmesi için, öncelikle söz konusu faaliyetin ifasının sermaye ve emeğe dayanıyor olması gerekmektedir. Sadece sermayeye bağlı olarak doğan gelir unsurları, menkul sermaye iradı ve gayrimenkul sermaye iradı; emeğe bağlı olarak doğan gelir unsurları, ücret ve serbest meslek kazancı olup, ticari ve zirai kazançlar emek ve sermaye karışımı bir kaynağa bağlı olarak doğar. 2.2.Devamlılık Özelliği Yapılan faaliyetin ticari faaliyet olarak kabul edilebilmesi için, faaliyetin devamlı olması gerekmektedir. Devamlılığın tespitinde devamlılık kasıt ve niyetinin bulunması yeterli bir unsurdur. Arızi olarak yapılan bir faaliyet ise ticari faaliyet değil, diğer kazanç ve iratlar olarak değerlendirilecektir. Ayrıca, bir takvim yılı içerisinde birden fazla tekrarlanan veya birden fazla takvim yılında tekrarlanan işlemlerde de devamlılık kasıt ve niyetinin olduğu varsayılacaktır. 2.3.Organizasyon Özelliği Gerçek kişiler tarafından yürütülen faaliyetler sonucu elde edilen gelirlerin ticari kazanç olarak değerlendirilmesi için, söz konusu gelir getirici faaliyetlerin bir organizasyon dâhilinde yapılmış olması gerekmektedir. Organizasyonun varlığı bazı emarelerin gerçekleşmesine bağlıdır. Bunlar; - İşyeri açma, - İşçi çalıştırılması, - Ticaret siciline kaydolunması, vb. emarelerdir. 2.4.Hacim Özelliği Bir müessesenin, ticari ve sınai bir müessese şekil ve mahiyetinde olup olmadığının tespit edilebilmesi için bazı kıstaslardan yararlanılmaktadır.

23 22 Bunlar; Gelir getirici faaliyetin devamı için işyerinin, deposunun ve hizmet yerinin olması, Söz konusu faaliyetin ticaret unvanı altında yapılması, Ticari yardımcılardan yararlanılması, Ticari amaçlı haberleşmenin kullanılması, Reklâm yapılması, Tabela alınması. 2.5.Gelir ve Kazanç Elde Etme Özelliği Bir müesseseye ticari olma özelliği veren en önemli ölçütlerden biri de, organizasyonu kuran kişi veya kişilerin bir gelir ve kazanç elde etme kasıt ve niyetiyle hareket etmesidir. Böyle bir gaye yoksa ticari faaliyetten bahsedilemez. 3. TİCARİ KAZANCIN ELDE EDİLMESİ Ticari kazancın elde edilmesi, tahakkuk esasına bağlanmıştır. Elde etmenin gerçekleşmesi için, ticari işlemin eksiksiz olarak yerine getirilmiş olması gerekir. Kısaca, mükellefin ticari kazancının tespitinde, sadece tahsil edilen gelirleri anlamamak gerekir. Gelirin miktar ve mahiyet itibarıyla kesinleşmesi, alacaklıları açısından tahakkukun gerçekleştiğini ifade eder. Bu durumda vergiyi doğuran olay da ortaya çıkmış sayılır. Gayrimenkul satışlarında satış akdinin yapılması ve satılan gayrimenkulün alıcıya teslimi (ekonomik tasarrufun alıcıya bırakılması) ticari kazancın tahakkuk esasında elde edilmesi için yeterli sayılmaktadır. Gayrimenkul satışı, tapu siciline tescile bağlı olmaksızın, mahiyet ve tutar itibarıyla kesinleşmektedir. Dolayısıyla satıştan doğan gelirin, satış akdinin yapıldığı ve gayrimenkulün alıcıya teslim edildiği hesap dönemi ticari kazancına dâhil edilerek beyan edilmesi gerekmektedir. 4. ŞAHIS ŞİRKETLERİNİN GELİR VERGİSİ KARŞISINDAKİ DURUMU Şirket ortaklarının gelir vergisi karşısındaki durumları, ortağı bulundukları şirketin, şahıs ya da sermaye şirketi olmasına göre farklılık gösterir. Sermaye şirketleri ile kooperatifler, iktisadi kamu müesseseleri, dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler ve iş ortaklıkları, Gelir Vergisi Kanunu kapsamı dışında bırakılmışlardır. Bunların sağladıkları kazançlar kurum kazancı olarak kurumlar vergisine tabi tutulmuştur (İş ortaklığında mükellefiyet şekli ortakların isteğine bırakılmıştır). Şahıs Şirketleri a) Adi Ortaklıklar,

24 23 b) Kollektif Şirketler, c) Adi Komandit Şirketler. GVK`nın 37'nci maddesinde; kollektif şirketlerde ortakların, adi ve eshamlı komandit şirketlerde komandite ortakların, ortaklık kârından aldıkları payların GVK`nın 66'ncı madde hükmü (serbest meslek faaliyetinde bulunan kollektif ve adi şirketlerde ortaklar, adi komandit şirketlerde komanditeler bu işleri dolayısıyla serbest meslek erbabı sayılırlar) saklı kalmak şartı ile şahsi ticari kazanç hükmünde olduğu belirtilmiştir. Serbest meslek faaliyetinde bulunan kollektif ve adi şirketlerde ortaklar ve adi komandit şirketlerde komandite ortaklar bu işleri dolayısıyla serbest meslek erbabı sayılırlar. Ayrıca, şahıs şirketlerinin ortakları gelir vergisi mükellefi olmalarına rağmen, katma değer vergisi ve gelir vergisi stopajı açısından ortaklık sorumlu tutulmaktadır. 4.1.Adi Ortaklık Adi ortaklık, Borçlar Kanununda düzenlenmiş olup, iki ya da daha fazla kişinin emeklerini ve mallarını ortak bir amaca erişmek üzere birleştirmeyi üstlendikleri sözleşmedir. Bir ortaklık, kanunla düzenlenmiş ortaklıkların ayırt edici niteliklerini taşımıyorsa, Borçlar Kanunu hükümlerine tabi adi ortaklık sayılır. Ticari faaliyette bulunan adi ortaklıklarda, ortakların payına düşen kazançlar ayrı ayrı şahsi ticari kazanç sayılmıştır. Ortaklar, kendi paylarına düşen kazançlarını ayrı ayrı beyan etmek zorundadırlar. Adi ortaklıklarda ortaklar, basit usulde gelir vergisine tabi olabilecekleri gibi ikinci sınıf tüccar olarak işletme hesabı defteri veya birinci sınıf tüccar olarak bilanço esasına göre de defter tutabilirler. Adi ortaklıkla ile ilgili ikmalen veya re sen bir vergi tarhiyatı yapılması ve/veya vergi cezası kesilmesi durumunda, gelir vergisi aslı ortakların hisseleri oranında ortaklar adına tarh edilirken; vergi ziyaı cezası, usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları da aynı şekilde ortakların hisseleri oranında ortaklar adına kesilir. Geçici vergi için de aynı husus geçerlidir. Katma Değer Vergisi tarhiyatı ise ortaklık adına yapılır. Ancak verginin ödenmesinden ortaklar müteselsilen sorumludur. 4.2.Kollektif Şirketler Kollektif şirketler, Türk Ticaret Kanunu 211 inci maddesinde hüküm altına alınmış olup, gerçek kişilerin ortak olabildiği ve üçüncü şahıslara karşı şirket borçlarından dolayı ortaklarının sınırsız sorumlu olduğu şirketlerdir. Kollektif şirketlerin özellikleri şöylece sıralanabilir:

25 24 Ticari bir işletmenin işletilmesi maksadının bulunması, Bir ticaret unvanının bulunması, Ortaklarının gerçek kişilerden oluşması, Şirket alacaklılarına karşı ortaklarının sınırsız sorumlu olmasıdır. Kollektif şirketler, tüzel kişiliğe sahip ayrı varlıklar olmalarına rağmen gelir vergisi yönünden bu tüzel kişilik dikkate alınmamış, doğrudan doğruya şirketin ortağı olan gerçek kişiler vergiye muhatap tutulmuşlardır. Bu bakımdan, Gelir Vergisi Kanunu karşısında, kollektif şirket ortağının kişisel teşebbüs sahibi olan mükelleflerden farkı yoktur. Vergi Usul Kanunu, kollektif şirketleri birinci sınıf tüccar saymış bulunduğundan, bunlar iş hacmi ve sair hususlara bakılmaksızın bilanço usulüne göre defter tutmak zorundadırlar. Ayrıca, şirket ortaklarının aldıkları kar payları, ticari kazanç sayılmaktadır. Kollektif Şirket ile ilgili ikmalen veya re sen vergi tarhiyatı yapılması ve/veya vergi cezası kesilmesi durumunda, gelir vergisi aslı ortakların hisseleri oranında ortaklar adına tarh edilirken; vergi ziyaı cezası, usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları şirket tüzel kişiliği adına kesilir. Geçici vergi için de aynı husus geçerlidir. Usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları ise şirket tüzel kişiliği adına kesilir. Katma değer vergisinde ise gerek tarh edilecek vergi gerekse de kesilecek cezalar, şirket tüzel kişiliği adına yapılır/kesilir. 4.3.Adi Komandit Şirketler TTK`nın 304'üncü maddesinde düzenlenmiş olan adi komandit şirketler, Ticari bir işletmeyi bir ticaret unvanı altında işletmek amacıyla kurulan, şirket alacaklılarına karşı ortaklardan bir veya birkaçının sorumluluğu sınırlandırılmamış ve diğer ortak veya ortakların sorumluluğu belirli bir sermaye ile sınırlandırılmış olan şirket komandit şirkettir. Sınırsız sorumlu ortaklar komandite ortak, koydukları sermaye ile sınırlı sorumlu olan ortaklar ise komanditer ortak olarak adlandırılırlar. Komanditer ortakların şirket kazancından aldıkları pay, vergisi tevkif suretiyle alınmamış menkul sermaye iradı, komandite ortakların payı ise ticari kazançtır. Kollektif şirketler gibi adi komandit şirketlerde birinci sınıf tüccar sıfatıyla bilanço esasına göre defter tutarlar ve tarımsal faaliyette bulunsalar dahi kazancın saptanmasında, GVK`nun ticari kazançlara ilişkin hükümlerine tabi olurlar. Adi Komandit Şirket ile ilgili ikmalen veya re sen bir vergi tarhiyatı yapılması ve/veya vergi cezası kesilmesi durumunda, gelir vergisi aslı ortakların hisseleri oranında ortaklar adına (Komandite ortaklar için ticari kazanç, diğer komanditer ortaklar için ise menkul sermaye iradı olarak) tarh edilirken; vergi ziyaı cezası, usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları şirket tüzel kişiliği adına kesilir. Geçici vergi için de aynı husus geçerlidir (Geçici vergi ödemekle sadece komandite ortaklar mükelleftir. Bu nedenle tarhiyat sadece komandite ortaklar adına yapılır). Katma değer vergisinde ise gerek tarh edilecek vergi gerekse de kesilecek cezalar, şirket tüzel kişiliği adına yapılır/kesilir. 5. TİCARİ KAZANCIN TESPİT ŞEKİLLERİ Ticari kazanç elde eden mükellefler, Gelir Vergisi Kanunu'na göre iki gruba ayrılırlar,