leti im kuram ve ara tırma dergisi Sayı 23 Yaz-Güz 2006, s Açılı konu ması

Transkript

1 leti im kuram ve ara tırma dergisi Sayı 23 Yaz-Güz 2006, s Açılı konu ması Tuba Ongun (Gazi Üniversitesi Rektör yardımcısı) Bugün burada dünya gündemi açısından büyük önem ta ıyan bir konunun tartı ılaca ı bir sempozyumda bir araya gelmi bulunuyoruz: medya ve yayın eti i. Tarihin hiçbir döneminde medya günümüzdeki önemine, gücüne sahip olamamı tı. Bugün medya kamuoyunun olu turulmasında, biçimlendirilmesinde ve yönlendirilmesinde hiçbir dönemde olmadı ı kadar ciddi bir rol oynayabilmektedir. Uluslararası medya dedi imizde, ça rı tırdı ı temel bir nokta u: Uluslararası medya bir zamanlar çok uluslu irketlerin, dev ekonomik güçlerin kontrolünde olan bir sektör. Bu uluslar arası tekeller küreselle menin de jeopoliti ini belirleyen ve aynı zamanda küreselle menin pilotajını ve i leyi ini çizen, bunları gerçekle tiren dev kurulu lar. te uluslar arası medya kurulu ları da bunların belli bir sektördeki uzantıları, parçaları. Medyanın kamuoyunu yaratmada, biçimlendirmede, yönlendirmede ne denli önemli bir rol oynadı ını biz 1990 da ilk Körfez Sava ı`ndan bu yana birçok kere ya adık, gördük. Bunlar üzerinde çok eyler söylendi. Medyanın etik ilkeleri var. Etik aslında bir de erler felsefesi ve toplum tarafından kabul edilen ahlakı kuralların do rulu unu sorgulamak da aslında eti in bir görevi. Dolayısıyla, etik ilkeler ve kurallar da zaman içinde de i en eyler. Medyanın belli bir eti i var. Uluslararası medyanın belki biraz daha da farklı etik ilkeler ve kurallara dayanması gerekiyor. Bu etik ilkeler ve kurallar neden günümüzde istedi imiz derecede geçerli olamıyor? Bunların geçerli kılınmasının insanlı a sa layaca ı yararlar nelerdir? Ne gibi olumsuzluklar ortadan kalkacaktır? Bunları geçerli kılabilmek için yapılacak eyler nelerdir? Hepimize, herkese dü en görevler nelerdir? Sanıyorum bugün ve yarın devam edecek olan bu sempozyumda bütün bu konular enine boyuna konu ulacak, tartı ılacaktır.

2 250 Forum: Medya ve Etik leti im kuram ve ara tırma dergisi Sayı 23 Yaz-Güz 2006, s Açılı konu ması Arsın Aydınuraz (UNESCO Türkiye Milli Komisyonu Ba kanı) UNESCO nun kurulu amacı, anayasasında da ifade edildi i gibi, ırk, cins, dil ve din ayırımı gözetmeksizin dünya halklarına tanıdı ı adalete, hukuka, insan haklarına ve temel özgürlüklere evrensel saygıyı sa lamak için e itim, bilim, kültür ve ileti im alanlarında uluslararası i birli ini peki tirerek barı ın ve güvenli in korunmasına katkıda bulunmaktır. ki büyük sava sonrasında bu amaç do rultusunda, mademki sava insan beyninde filizleniyor, öyleyse sava lara kar ı siperler de insan beyninde biçimlenmelidir fikri öne çıkmı tır. Günümüzde iki büyük sava gibi küresel bir sava var mıdır? Hayır. Ancak daha vah i, daha öldürücü bir ba ka sava hüküm sürmektedir. Bu, günde 35 bin çocu u sessizce öldüren bir sava tır: Fakirli in sava ı. Fakirli in estirdi i sava. ki büyük sava sonrası, sava ve ardından so uk sava ta ba arılı oldu u söylenebilecek UNESCO bu yeni sava a kar ı donanımlı mıdır? Hazır mıdır? Çözümler için öneriler yapabilecek durumda mıdır? Buna birazdan ba ka bir do rultudan bakaca ız ama, bence temel soru bu. UNESCO üye ülkelerin e itli ine dayanarak barı ı tehdit eden unsurlara tam bir engelleme yapamasa da, olası küresel meydan okumaların uygarca tartı ıldı ı, formüle edildi i benzersiz bir ortamdır. Her dü üncenin, her görü ün özgürce tartı ıldı ı, herkesi içleyen bir entelektüel ortam. Bu, Türk UNESCO su için de aynen geçerlidir. Bu durumda dünya nasıl? Buna biraz bakmamız gerekiyor. Dünya nüfusu ile ba layalım. Önümüzdeki 50 yılda dünya nüfusunun ikiye katlanarak 9,3 milyara ula aca ı, yirmi birinci yüzyılın sonunda yakla ık on milyarda kararlı hale gelece i, kırsal kesim kent

3 Forum: Açılı Konu maları 251 nüfuslarının küresel düzeyde, 2006 da, yani bu yıl birbirine e itlenece i, nüfus artı ının dü ük oldu u bölge ve ülkelerde ki i ba ına milli gelir artarken, fakirli in azalaca ı; Afrika ve Güney Asya daki birçok ülkede fakirlik oranları dü erken, 2030 yılına kadar fakir nüfusun sayısal olarak artma e iliminin sürece i beklenmektedir. Daha agresif biçimde süren fakirlikle sava ı tekrara hatırlayalım. Dünya toplumu ve ulusal geli im çizgilerini etkileyen ve ana hatlarıyla piyasa güçleri tarafından sürdürülen küreselle me süreçlerinin devam edece ini bekliyoruz. Bunun sonucu olarak ülkeler arasındaki kar ılıklı ba ımlılık artacak. Bazı ülkelerin politikaları di er bazı ülkeler üzerinde etkili olacak. Bunu imdiden hissediyoruz. Hem de nasıl. Bunun sonucunda bu süreçlerden yararlananlar ile süreçten olumsuz etkilenenler arasında bir asimetri (dengesizlik) olu acaktır. Asimetrinin giderilmesi ancak küreselle menin insanile tirilmesiyle mümkün olabilecektir. Geleneksel olarak ulusal hükümetlerin kontrolünde olan ulusal egemenlik anlayı ı zayıflayacaktır. Bunun sonucu olarak güç kullanımı devletten devletler arası yapılanmalara kayacak ve bölgesel, alt-bölgesel dostluklar ve ortaklıklar olu acaktır. Aslında bu ortaklıkların bir ölçüde esti ini hissetmiyor muyuz imdiden? Bu durumda yeni ekonomik ve politik güçler sorusu akla geliyor? Yeni ekonomik ve politik güçlerin ortaya çıkaca ı ve bunun sonucunda mevcut küresel politik ve ekonomik yapılar ve ba lantıların etkilenece i beklenmektedir. Çin in 2050 yılında fakirli i kurutaca ı, ortalama ya am süresinin 80 yıla çıkaca ı; Hindistan, Endonezya, Brezilya ve stratejik do al kaynaklara sahip kimi ülkelerin güçlenece i; Do u, Batı, Kuzey, Güney, geli mi, geli mekte olan kategorik betimlemesinin anlamsız hale gelece i; yeni bölgesel alt örgütlenmeler ve yeni ekonomik blokların ortaya çıkaca ı bu beklentiye örnek te kil edebilir. Fakat hala ısrarla kuzey, güney do u, batı ayrı tırmasının pe inde ko anlar var. Fakirli e kar ı sava ım öne çıkıyor tabiatıyla. Artan dünya nüfusu, yeni görünümler fakirli e kar ı sava ı daha belirgin hale getiriyor. Önümüzdeki yakın gelecekte, tüm bölgelerde fakirlikle sava ım, tabi bu ba lamda insano lunun insanlık görevi, bu konuda bazı geli meler

4 252 Forum: Medya ve Etik kaydedilecek, ancak istenilen düzeye eri ilmedi i anla ılacaktır. Çin, Hindistan, Brezilya gibi yeni güçlenen ülkelerde bile, özellikle kırsal kesimde, fakirlik ve okuryazarlık problemiyle kar ı kar ıya kalan nüfus sayı olarak yine de yüksek de erde kalacaktır. Dünya bankası verilerine göre, 1993 de % 22 olan bu oran (1,2 milyon), 2001 de 1 milyon, 2015 de % 9 a iniyor (620 milyon). Ülkeiçi e itsizlikler ve bölünmelere kar ı sava ımlarda kararlı geli meler gerekecek. Afrika nın sürekli ve özel ilgi gereksinimi sürecek. Hiç ku ku yok bunda. E itimde de sıkıntılar var. E itimdeki sıkıntıların özellikle Sahara Afrikası, Güney ve Do u Asya ile Arap ülkelerinin bazı bölgelerinde sürmesi beklenmektedir de 128 ülkenin % 60 ı temel ve orta ö retimde kız ve erkek e itli i açısından ba arısız, yani 1000 yıl hedefleri tutmayacak. Örne in Hindistan da her yıl 22 milyon, Banglade ve Pakistan da her yıl 3,9 ve 3,4 milyon e itime muhtaç yeni nüfus genel nüfus sayısına eklenecektir. sizlik sorunları da aynı. sizli in dü ük düzeyde olsa da azalaca ı tahmin ediliyor. Ancak zengin ülkelerde e itsizlik artacak. Küresel düzeyde, özellikle Asya ülkelerindeki geli meler nedeniyle ülkelerinde vasıfsız i çi ücretleri tüm ülkelerde azalacak. Enformasyon, ileti im teknolojilerinin yayılmasının da benzer bir etki yarataca ı beklenmektedir. Geli mekte olan ülkelerdeki yeni i olanakları geli mi ülkelere göre öne çıkınca, bu ülkelerde ekonomik milliyetçilik akımları ba layacak. Ülke içinde kırsal kesimden kentlere göç artacak ve çok sayıda yarı otonom mega kentler olu acak. Kültürel çe itlilik göçmenlerin ulusal ekonomilerdeki rol ve önemini tartı ma konusu haline getirecek. Çevresel baskılarla göç olgusu gündemde yerini alıverecek. Çevre sorunlarının küresel boyutu, örne in küresel ısınma, özellikle geli mekte olan ülkelerde toprak, su, maden ve enerji kaynaklarıyla ilgili yeni anla mazlıkların ortaya çıkı ı ba lıyor. Küresel ısınma yüzünden kimi hastalıkların artı ı, örne in sıtma 2100 yılına kadar 50 milyondan 80 milyona çıkacak diyorlar. Bunlar projeksiyonlar tabi. Küresel ısınma ve su, insanlı ı birbirine ba layan karma ık etkile imler, insano lunun var olu unun her tarafını etki yapan ve sürdürülebilir kalkınma ve var olu un temeli olan su. Bilimsel ve

5 Forum: Açılı Konu maları 253 teknolojik çözümler denkleminin sadece bir yanı. Di er yan sürdürülebilir su yöneti imi, kültürel ve biyolojik çe itlilik. Bu arada küresel felaketler var. Son zamanlarda tanı tı ımız Tsunami. Depremler. Kozmik tehlikeler. Bunlara ek olarak insan eliyle bozulan ekosistemler. Meteorolojik artlardaki uç de i iklikler. Teknolojik geli meler tarihte ilk kez insan kendi genetik yapısını de i tirmeyi ba ardı. Bamba ka yeni bir ufuk. Tehditler içeren. Bunlar bir sürü yeni sorun demek. Bilim ve teknoloji eti i, bioetik o kadar önemli ki artık kimden sperm alıp kimin yumurtasına koyuyorsunuz, hangi annenin karnında onu geli tiriyorsunuz, bu do an çocu un hukuki hakları neler: neler isteyecek yasal düzenlemeler sosyal bilimlerin bu konuda yava kalması acaba biraz hızlandırmayı gerektiriyor mu? Güvenlik sorunları çıkıyor kar ımıza bu yeni dünyada. O kadar hareketlilik var ki kıtalar arasında. nsan mal ve hizmetler ba lamında ülkeler ve kıtalar arasında hareketlilik. Hiç olmadık bir yerde insan çantasındaki sivrisinekle, derisindeki mikroplarla, bakterilerle geliyor hiç tanı ık olmadı ı yerlere. Yeni ortamlarda yeni potansiyel tehditler. Küresel düzeyde yeni salgın hastalıklar. Sa lık sorunları. Ku gribi söz gelimi. Hiç de kumanda edemiyorsunuz. Gökten iniveriyor kümeslerimize. Sa lık krizleri. Küreselle menin kültürel çe itlilik üzerine etkileri. Küreselle me aslında bir homojinasyon demek. Ama bu arada kültürel çe itlili e yapı tık. Kültürel çe itlili i te vik ediyoruz. Kültürel çe itlili i tanımaya heves ediyoruz. Ama küreselle menin homojinasyonu, bir yerde herkesi ngilizce konu maya itiyor. nsanlar dillerini unutuyorlar. Dünyada 6000 lehçe ve dilden bahsediyorlar. Bunların % 96 sı dünya nüfusunun % 4 ü tarafından kullanılıyor. Burada, dilin nasıl korunaca ı sorusu geliyor. Küresel güvenlikte bazı sorunlar var. Barı a ve uluslar arası güvenli e kar ı tehditler tabiyatıyla sürecek. Özellikle do al kaynakların payla ımıyla tetiklenen anla mazlıklar gündemde olacak. Ya amıyor muyuz? Iraktaki petrol olayının kökünde ne var? Bunlardan etkilenen ülkelerde küresel tehdit ba lıyor. Hepimizi etkiliyor. Birçok ülkede özellikle gençler arasında terör ve iddet artıyor. Uzay ve siberuzayda yeni çatı ma türleri söz konusu. Baskılanamayacak tarzda

6 254 Forum: Medya ve Etik küresel fanatik terör bekleniyor. Ayak seslerini duymaya ba ladık bile. Ülkeler arası organize suçlar var. nsan ticareti trafi i, narkotik trafi i, narkoterörizm, çalıntı kültür varlıkları trafi i. Küresel sorun olarak ya lılık da sorun olarak kar ımızda. Ya lı nüfusun artı ı. Yani, sosyal güvenlik sistemine kadar güçlü olursa olsun, aslında ya lı fakirlik denen sorunu gündeme getiriyor. Yetersiz sosyal güvenlik kapsamı bununla ba lantılı. Sivil toplum örgütlerinin artı ı. Devlet, özel sektör, sivil toplum örgütleri yapısındaki de i iklikler var. Devlet sektörü dı ındaki sektörler güçleniyor. Çokuluslu irketler daha da güçleniyor. Tek konulu baskı grupları, konunun etrafında sadece kitlenmi, ba ka hiçbir ey görmeyen baskı grupları. nsan hakkı yönelimli sivil toplum örgütleri. nternet aracılı ıyla olu an üyelik grupları. Gençlik grupları. Kadın grupları. Bunlar inanılmaz bir ses. Küresel dinler ve inançlar yükseliyor. Hıristiyanlı ın ve Müslümanlı ın, yeni dinlerin ve mezheplerin artı ını bekliyorlar. Etnik dilsel ve dinsel faktörlerle tetiklenen yeni gerilimler söz konusu. Bunlar diyalog demek. UNESCO nun ana konusu, ana aygıtı diyalog demek. Ço ulculu un ulusal düzeyde uygun bir biçimde topluma mal edilmesi gerekiyor bu nedenle. Bilgi ve ileti im devrimi, endüstri devrimiyle kıyaslanabilir bir devrim tabi bu. Bilgi ve ileti im devriminin gere i olan yeni sosyal ve yönetsel düzenlemeler söz konusu. Herkes buna ayak uydurmak durumunda. Ama bu yeni anla mazlıklar ve bölünmeler anlamına da geliyor. fade özgürlü ü, sınır a an bilgi akı ı, sınırlar tanımayan bir akı ve bununla ba lantılı güvenlik. Pekiyi, o zaman UNESCO nun temel hedefleri ne olacak? Fakirlikle mücadele en önde. UNESCO nun kadın ve kızlar önceli i. Fakirli in çok boyutlu olu u ve e itim, bilim, kültür ve ileti imin bu sava ıma katılma zorunlulu u. Kent nüfuslarının kontrolsüz artı ı sorunu. Kentlinin ve kırsal fakirin gereksinimleri. ç ve dı göçler. Yetersiz e itim alt yapısı. Bilimsel altyapı eksiklikleri. Kültür ve kültürel miras ile etkile im. Kırsal yörelerin ihmali. Bunun için barı ve diyalogun güçlenmesini bekliyoruz. Giderek ne olaca ı kestirilemeyen kararsız, bölünmü hale gelen dünyada barı a katkı vermemiz lazım. Tüm düzeylerde diyalogun uluslar arası öneminin algılanmasından yararlanarak e itim, kültür ve ileti im programlarını kullanmak

7 Forum: Açılı Konu maları 255 gerekiyor. Bunun en önemli aygıtlarının sahibi sizlersiniz. Barı kültürünü tüm UNESCO programları aracılı ıyla sürdürme e ilimi. Terörizmle sava, kültürler ve uygarlıklar arasında diyaloglar, dinler ve inançlar arasında diyalog gerekiyor. Önümüzdeki dönemde UNESCO kültürel çe itlilik evrensel bildirgesinin prensiplerini ve eylem planını etkin bir ekilde uygulamaya sokmalıdır. Kültürel ifadelerin çe itlili inin korunması ve güçlendirilmesi sözle mesi bu ba lamda yürürlü e girmek üzere. Bunun uygulanması uluslararası etkin bir kültürel aygıta dönü mesi bekleniyor. Etik öne çıkıyor. Bu toplantının belli bir alana ait etik yakla ımı zaten bunu irdeleyecek. Küreselle me olgusunun ve bunun yönetiminin ortak de erlere dayalı etik bir destek olmadan gerçekle mesinin imkansız oldu u çok açık. Bilim ve teknoloji eti i, biyoetik, yani sonuçlarını biraz kestirerek duyarlı ol diyor bilim adamına. Somut ve somut olmayan miras kavramlarına etik yakla ımlar. Su eti i ve sizin alanınız. Bilgi toplumunun etik boyutları. Dünya zirvesi. Sürdürülebilir kalkınma ve barı için bilimin kullanımı kaçınılmaz. Bilimsel ve teknolojik bilgi payla ımının insan güvenli i ba lamında sürdürülebilir kalkınma için kullanımı hükümetler arası bilimsel programlar ve networkler olu turuyor. Teknoloji kullanımını te vik etmek, ifade özgürlü ünü peki tirmek, anlamlı ve duyarlı bir ekilde bilgiye eri imi herkes için sa lamak, dilsel çe itlili i kollamak ve bilgisayar okuryazarlı ını öne çıkarmak. Ben burada durmalıyım artık. te bunları irdeleyeceksiniz. Kolay gelsin.

8 256 Forum: Medya ve Etik