MUHASEBECİLERİN SORUNLARI VE BEKLENTİLERİ: Kayseri ve Nevşehir İlleri Uygulaması

Transkript

1 MUHASEBECİLERİN SORUNLARI VE BEKLENTİLERİ: Kayseri ve Nevşehir İlleri Uygulaması Yrd. Doç. Dr. Şaban UZAY Erciyes Üniversitesi İİBF Arş.Grv. Şükran GÜNGÖR Erciyes Üniversitesi Nevşehir İİBF Özet İçinde bulunduğumuz bilgi çağında muhasebenin, dolayısıyla muhasebecinin önemi ve buna paralel olarak da sorumlulukları artmıştır. Günümüzde muhasebeden yararlanan kişi ve kurumların muhasebeciden başlıca beklentisi; doğru ve güvenilir bilginin kendilerine zamanında ulaştırılmasıdır. Ülkemizde muhasebecilerin bilgi birikimlerinden tam olarak yararlanılmamaktadır. Bu durumu tersine çevirmek için, muhasebecilerin sorunlarına duyarlı olmak, ilişkide bulundukları başlıca kesimlerden olan beklentilerini araştırmak gerekmektedir. Bu çalışmada muhasebecilerin sorunları ile mükelleflerden, Maliye Bakanlığı ndan ve meslek örgütlerinden beklentileri hem literatür taraması ile hem de Kayseri ve Nevşehir illerinde faaliyet gösteren muhasebecilere uygulanan anket yöntemiyle araştırılmıştır. Haksız rekabetin önlenmesi, muhasebecilerin hukuki olarak korunması, bürokratik işlemlerin azaltılması ve kayıt dışı ekonominin önlenmesi anket kapsamındaki muhasebecilerin beklentilerinin başında gelmektedir. 1. GİRİŞ Ülkemizde 3568 sayılı kanun ile yasal bir kimlik kazanan serbest muhasebecilik, mali müşavirlik ve yeminli mali müşavirlik meslekleri, ekonomideki gelişmelere bağlı olarak her geçen gün önemini daha da artırmaktadır. Finansal raporlamanın yanında denetim niteliklerinin de ön plana çıkması, meslek mensuplarına önemli sorumluluklar yüklemiştir. Bu sorumluluk çerçevesinde sunulan hizmetlerin yasal sınırlar içerisinde iş dünyasının ihtiyaçlarına yönelik olması, uzun dönemli muhasebeci mükellef ilişkisinin sağlıklı şekilde kurulmasını sağlayacaktır (Yükselen, 2002). Türkçe literatürde yer alan çalışmalarda genellikle maliye teşkilatı, iş dünyası (mükellefler) gibi toplumun çeşitli kesimlerinin muhasebecilerden olan beklentileri incelenmiştir. Tayyar (2001), Taner vd. (2001), Özdil (2003), bu konuda gerçekleştirilen teorik çalışmalara örneklerdir. Muhasebecilerin beklentilerine yönelik araştırma sayısı ise yok denecek kadar azdır. Örneğin, Yükselen ve Suadiye (2001) gibi. Küçük ve orta ölçekli muhasebe büroları genellikle ekonomilerde çok önemli rol oynayan küçük ve orta ölçekli işletmelere (KOBİ lere) hizmet sunmaktadırlar. IFAC (International Federation of Accountants-Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu) bünyesinde, KOBİ lerle muhasebecilerin birbirleriyle ilişkisini belirlemek ve karşılaştıkları sorunları çözmek amacıyla bir çalışma komisyonu (Small and Medium Practices (SMP) Task Force) oluşturulmuştur. Komisyon raporunda; ülkelerin küçük ve orta ölçekli muhasebe bürolarının 1

2 ihtiyaçlarının farkında oldukları ve onların iç pazarda daha etkin bir rol üstlenebilmeleri için programlar geliştirdikleri ve faaliyetler yürüttükleri belirtilmektedir ( Dolayısıyla ülkemizde muhasebe bürolarında faaliyet gösteren muhasebecilerin de sorunlarını ve beklentilerini araştırmak ihtiyacı duyulmuştur. Çalışmamızın amacı, muhasebecilerin mesleki faaliyetlerini sürdürürken karşılaştıkları sorunları ve ilişki içerisinde oldukları başlıca kesimlerden olan beklentilerini saptamaktır. Çalışma kapsamında yapılan anket, küçük ve orta ölçekli muhasebe bürolarında faaliyet gösteren serbest muhasebeci (SM) ve serbest muhasebeci mali müşavir (SMMM) lere (bundan sonra kısaca muhasebeci olarak anılacaktır) uygulanmıştır. Ayrı bir çalışma konusunu oluşturduğundan, yeminli mali müşavir (YMM) ler ve stajyerler araştırma kapsamı dışında tutulmuştur. Ayrıca, toplumun bütün kesimlerinin muhasebecilerden, muhasebecilerin de çeşitli kesimlerden beklentilerinin olması doğaldır. Ancak bu çalışmada bütün kesimler yerine, muhasebecileri yakından ilgilendiren üç farklı kesimden olan beklentiler incelenmiştir. Bu kesimler; iş dünyası, maliye teşkilatı, mesleki oda yönetimleri ile Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Odaları Birliği (TÜRMOB) dur. Çalışmamız başlıca iki kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısımda toplumun çeşitli kesimlerinin muhasebecilerden beklentileri literatür çalışmasına dayanarak özetlenmektedir. İkinci kısımda ise, muhasebecilerin sorunları ve beklentilerine ilişkin olarak literatürde ulaşılan bilgiler, konu ile ilgili olarak yapmış olduğumuz anket çalışmasının sonuçları ile birlikte değerlendirilerek sunulacaktır. 2. TOPLUMUN ÇEŞİTLİ KESİMLERİNİN MUHASEBECİLERDEN BEKLENTİLERİ Muhasebenin ürettiği bilgilerden yararlanan çeşitli kesimler bulunmaktadır. Doğru ve güvenilir bilginin zamanında ulaştırması bütün kesimlerin muhasebeden - muhasebeciden başlıca beklentisidir. Son yıllarda yaşanan muhasebe hileleri ile skandallar sonucu toplumun özellikle de yatırımcıların ve ortakların en önemli beklentisi bu yönde olmuştur. Muhasebecilerle ilgili başlıca kesimlerin muhasebecilerden olan beklentileri aşağıda özetlenmiştir İş Dünyasının (Mükelleflerin) Muhasebecilerden Beklentileri İş dünyası, muhasebe mesleğinden(tayyar, 2001: ); - İşletmede yönetime araç olmasını, - İşletmede - ekonomide kamuyu aydınlatmasını, - Devletin vergi alacağının tam olarak hesaplanmasını, - Sermaye gruplarına şeffaf, karşılaştırılabilir, yorumlanabilir, açık ve doğru bilgi aktarımı fonksiyonlarını yerine getirmesini beklemektedir. Ayrıca, iş dünyası mali tabloların, anlaşılabilir, esnek ve ihtiyaçlara odaklı, güvenilir, karşılaştırılabilir ve zamanında sunulmasını arzu etmektedir. Muhasebeci bilgiyi önemlilik ve öncelik esaslarına göre sunmalıdır. Çok sayıda bilginin az bilgi sunmak kadar tehlikeli ve yanıltıcı olabileceğini dikkate almalıdır. Finansal raporların daha anlamlı olması için enflasyona göre düzeltilmesi de muhasebeciden beklenmektedir. Muhasebe mesleğinin müşterileri durumunda bulunan kesimlerin muhasebe mesleğinden beklentilerine ilişkin olarak 2001 yılında İzmir ilinde yapılan bir araştırmanın sonuçlarına göre, iş dünyasının muhasebecilerden olan başlıca beklentileri; 2

3 kendilerine zamanında ve yeterli bilgi sunulması, vergilerin zamanında ödenmesinin sağlanması olmuştur (Taner vd., 2001:181). Söz konusu araştırma ile, En iyi muhasebeci en az vergi çıkarandır tezinin büyük ölçüde, tüm kesimler tarafından ilgi görmediği sonucuna da varılmıştır. Ayrıca, mükelleflerin, geleceğe yönelik kararların alınmasında muhasebe meslek mensuplarından ya kısmen ya da hiç yardım alamadıkları da saptanmıştır. İş dünyasının, kaliteli hizmet talep etmesi muhasebecilerin sunacakları hizmet kalitesinin geliştirilmesi bakımından da önemlidir (Nalbantoğlu, 2003) Maliye Teşkilatının Muhasebecilerden Beklentileri Muhasebeciler ve YMM ler, vergi beyannamelerini imzalamak ve etkin şekilde denetimlerini uygulamak yoluyla vergi denetimine yardımcı olmaktadırlar. Ayrıca muhasebeciler vergi gelirlerinin bir yerde teminatıdırlar. Muhasebe olmazsa zaten vergiden söz edilemez. Bir ülkede muhasebe çalışıyorsa, muhasebe kuralları varsa, muhasebeci korunuyorsa, muhasebecinin önemli bir mesleği yerine getirdiğini artık o toplum benimsemişse, o ülkede vergiye ilişkin yeni düzenlemeler yapmak mümkündür (Seviğ, 2002-a:77). Maliye teşkilatının muhasebecilerden başlıca beklentisi, ödenmesi gereken vergiye en yakın sonuçları elde edebilmek için, muhasebe kayıtlarının güvenilir, tarafsız ve her bakımdan yetişmiş muhasebeciler tarafından tutulmasıdır (Özdil, 2003). Bunların dışında 34. Başkanlar Kurulu Toplantısına katılan Gelirler Genel Müdürü Osman Arıoğlu muhasebecilerden başlıca beklentilerini şöyle sıralamıştır; - Yasaların uygulanması konusunda muhasebecilerden yardım istenmesi. Örnek olarak, vergi barışında muhasebecilerden yardım talepleri açıkça belirtilmektedir. - Oluşturulacak komisyonlarda bilgisine, çalışmalarına itibar gösterdiğimiz, güvendiğimiz meslek mensuplarından, konu bazında farklı kişiler olmak kaydıyla yararlanarak, komisyonların hızlı bir şekilde çalıştırılması, yılı sonunda mutlaka internetten beyanname almaya başlanması ve 2003 yılı bilançosunun ( ) enflasyon muhasebesine tabi tutulmasıdır. Maliye teşkilatının muhasebe örgütlerinden olan beklentileri ise (Özdil, 2003); - Örgütler üyelerini sürekli eğitimden geçirmeli ve meslek mensuplarını sadece kayıtları tutan, işletmede muhasebe dışında başka bir konuda söz sahibi olmayan konumdan çıkarmalıdır. - Bölgesel eğitimlere ağırlık verilmelidir. Anadolu da tutulan defter ve kayıtlarda büyük şehirlerdekine göre daha fazla eksiklikler görülmektedir Toplumun Muhasebecilerden Beklentileri Muhasebecilerin temel görevlerinden başlıcaları; topluma hizmet etmek ve toplumun çıkarlarını korumaktır. Bu nedenle son yıllarda meslek mensupları için mesleki bilginin yanı sıra meslek ahlakı ve değer yargıları daha ön plana çıkmıştır. Meslek ile ilgili ahlaki değerlerin kazandırılması aynı zamanda muhasebe mesleğinin toplumdaki değerini de yükseltecektir (Selimoğlu, 2001:22). Muhasebe mesleğinin toplumda istenilen ölçüde tanınması için meslek kuruluşlarının sürekli çalışması gerekmektedir. Türkiye de muhasebe meslek mensuplarının bilgi birikiminden tam olarak yararlanılmamaktadır sayılı yasanın yürürlüğe girmesinin üzerinden on yılı aşkın bir sürenin geçmesine rağmen bankacılık kesiminin, sermaye piyasasının, ticaret ve sanayi odalarının, mali açıdan yargı düzeninin muhasebecilerden yararlanmaları doğrultusunda ciddi sayılabilecek gelişmeler olmamıştır (Güvemli, 2001:36). 3

4 3. MUHASEBECİLERİN SORUNLARININ VE BEKLENTİLERİNİN ARAŞTIRILMASI Muhasebecilerin karşılaştıkları mesleki ve diğer sorunları ile ilişki içerisinde bulundukları başlıca kesimlerden olan beklentilerini öğrenmek amacıyla bağımsız olarak faaliyet gösteren muhasebecilere anket uygulanmıştır. Aşağıda anket sonuçları ve literatürden elde edilen bilgiler birlikte değerlendirilecektir Araştırmanın Amaçları Muhasebeciler üzerinde yapılan araştırmanın amaçları aşağıdaki gibi belirlenmiştir; Ülkemizde son yıllarda yaşanan ekonomik krizlerden muhasebecilerin etkilenme düzeylerinin belirlenmesi, Muhasebecilerin mükelleflere verdikleri hizmetler ve bunların muhasebeciler için önem derecesinin belirlenmesi, Muhasebecilerin mesleki ve diğer sorunları ile bunların muhasebeciler için önem derecesinin belirlenmesi, Muhasebecilerin mükelleflerden, maliye teşkilatından, oda yönetiminden ve TÜRMOB dan beklentileri ile bunların muhasebeciler için önem derecesinin belirlenmesidir Araştırmanın Kapsamı ve Metodu Ankete dayanan araştırmamız Kayseri ve Nevşehir illerinde faaliyet gösteren muhasebecilere uygulanmıştır. Kayseri Serbest Muhasebeci ve Mali Müşavirler Odasına kayıtlı ve bağımsız olarak çalışan 300 muhasebeci, Nevşehir Odasına kayıtlı ve bağımsız olarak çalışan 110 muhasebeci bulunmaktadır. Araştırmada hedeflerimize yönelik olarak hazırlanan anket formu, söz konusu illerden tesadüfi olarak seçilen 122 muhasebeciye yüz yüze görüşme yöntemi ile uygulanmıştır 1. Örnek kütlenin; 67 si SM, 55 i ise SMMM dir Araştırmanın Bulguları Araştırmaya katılan toplam 122 muhasebeciye ilişkin genel bilgiler özetle şöyledir; 118 i erkek, 4 ü bayandır. 60 ının (%49.5) yaş aralığı iken, bunu takip eden grubun (%24.8) yaş ortalaması dur. Muhasebecilerin büyük çoğunluğu (%62.3) yüksek öğretim mezunu iken çok azı (%2.5) lisans üstü eğitim mezunudur. Çoğunluğu (% 56.3) 10 yılı aşkın süredir muhasebe mesleğini sürdürmektedir Muhasebecilerin Son Yıllarda Yaşanan Ekonomik Krizlerden Etkilenme Düzeyleri Muhasebecinin ekonomik krizlerden etkilenme düzeyi bir ticaret veya üretim işletmesine göre farklılık gösterebilir. Tablo 1 de görüleceği gibi ekonomik krizlerde muhasebecileri en fazla etkileyen faktör, mükelleflerin muhasebe ücretlerini ödemedeki zorlukları olmuştur. Tablo 1: Muhasebecilerin Türkiye de Son Yıllarda Yaşanan Ekonomik Krizlerden Etkilenme Düzeyleri Faktörler Muhasebeci Sayısı Ortalama Önem Mükelleflerin muhasebe ücretlerini ödemedeki zorluklar 122 4,5656 Büronun giderlerini karşılamada yaşanan zorluklar 122 3,7295 Borçların ödenmesinde yaşanan zorluklar 122 3,6475 Kapanan işletmeler dolayısıyla mükellef sayısında azalmalar 122 3,2623 Ölçek: 1=Hiç etkilenmedim 5=Şiddetle etkilendim 1 Anket formunda kullanılan sorular suzay@erciyes.edu.tr adresinden öğrenilebilir. 4

5 Muhasebecilerin Mükelleflere Verdikleri Hizmetler Tablo 2 de görüldüğü gibi muhasebecilerin mükelleflerine sundukları başlıca hizmetler; defter tutma, mali tablo hazırlama, beyanname düzenlemedir. İkinci sırada ise vergisel ve muhasebe konularında danışmanlık gelmektedir. Günümüzde mükelleflerin muhasebecilerden beklentileri arasında yer alan finansal ve ekonomik konulardaki danışmanlık (Taner vd., 2003:174) ise verilen hizmet sıralamasında 3. sırada yer almaktadır. Muhasebecilerin danışmanlık hizmetlerinde de başarılı olabilmeleri, kendilerini sürekli geliştirmelerine bağlı olacaktır. Tablo 2: Muhasebecilerin Mükelleflere Verdiği Hizmetler ve Bunların Önem Dereceleri Verilen Hizmetler Sayısı Önem Defter tutma, mali tablo ve vergi beyannamesi düzenleme 122 3,8525 Muhasebe ve vergisel konularda danışmanlık 122 3,6066 Finansal konularda danışmanlık 122 3,0656 Mali analiz 122 3,0000 Yönetsel konularda danışmanlık 122 2,8689 Yasal yollardan kârı eritmenin yolları 121 2,8678 İşletme risklerinin, fırsatlarının ve tehditlerinin gözlemlenmesi 122 2,7787 İşletme plan ve stratejilerinin yeniden yapılandırılmasında aktif rol alma 122 2,6475 Ölçek: 1:Hiç Önem vermiyorum 4: Çok önem veriyorum Ankette yöneltilen bir başka soruya verilen yanıtlara göre; toplam mükellefleri arasında bilanço esasına göre defter tutanların oranı %50 ye kadar olan muhasebeci sayısı 84 iken, %50 yi geçenlerin sayısı 31 olmuştur. Ekonomi için çok önemli olan KOBİ lerin, genellikle bilanço esasına göre defter tutma koşullarını sağlaması ve mutlaka bir muhasebeciyle sözleşme yapması beklenir. Dolayısıyla, KOBİ lerin sorunlarının saptanması, çözüm önerilerinin getirilmesi gibi konularda Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB) gibi kurumlar, muhasebecilerin bilgi ve tecrübelerinden yararlanmalıdır Muhasebecilerin Mesleki ve Diğer Sorunları Muhasebecilerin mesleki faaliyetlerini yerine getirirken karşılaştıkları başlıca mesleki sorunlar Tablo 3 de sıralanmış olup, meslek mensupları arasında yaşanan haksız rekabet ilk sırada gelmektedir. Bunu mükelleflerin muhasebe ücretlerini ödemede karşılaştığı zorluklar izlemektedir. Tablo 3: Muhasebecilerin Karşılaştığı Mesleki Sorunlar Mesleki Sorunlar Sayısı Önem Meslek mensupları arasında yaşanan haksız rekabet 122 4,6721 Mükelleflerin muhasebe ücreti ödemelerindeki zorluklar 122 4,5656 Yoğun iş yükü-özel hayata yeterli zamanın kalmaması 122 4,4426 Alınan ücretin verilen emeğin karşılığı olmaması 122 4,4098 Sorumluluğun yetkiden fazla olması 122 4,3279 Sık sık değişen mevzuatı izleyememek 122 4,2623 Ölçek: 1:Önemsiz 5:Çok önemli Ankette yöneltilen bir başka soruya verilen yanıtlara göre; muhasebecilerin büyük çoğunluğu (%91) bugüne kadar 0-50 arası mükellefi kendi isteği ile bırakmıştır. Muhasebecilerin mükelleflerini bırakma nedenlerinin başında ise, mükelleflerin ücretlerini düzenli olarak ödememeleri gelmektedir. Muhasebecilerin mesleki sorunları ile ilgili olarak literatürde iki husus ön plana çıkmaktadır. Birincisi; haksız rekabettir. 5

6 Muhasebeciler, mesleğe karşı güven sarsıcı davranışlarda bulunanları aralarından mutlaka ayrıştırmalıdırlar. Bu ayıklama sürecinde; etik kurallara sıkı sıkıya bağlanmak, haksız rekabetle mücadele etmek gerekmektedir. Haksız rekabetle mücadelede oda disiplin kurulları ile birlik disiplin kurulunun da etkin çalışması son derece önemlidir. İkincisi ise; muhasebecilerin hukuki açıdan yeterince korunmamasıdır. Bir ülkede muhasebe mesleğine verilen önem, mesleğin güvenceli ve hukuki açıdan yeterli korunması ile ölçülebilir. Ancak o zaman, muhasebeci, mükellef baskısından uzak, bilimsel ve mesleki ölçütler içerisinde çalışarak, kendisine intikal eden belge ve bilgilere göre işlem yapacaktır (Seviğ, 2002-b). Mesleğini yasal standartlara uygun olarak yapan muhasebecileri koruyan bir sistemin ülkemizde de mutlaka kurulması gerekmektedir. Konu ile ilgili olarak bir oda başkanının verdiği örnek dikkat çekicidir; Mali barışla ilgili olarak naylon faturadan dolayı çıkarılan aftan iş adamları yararlanmış, ancak bazı meslek mensupları iştirak suçundan mahkemelerde yargılanmaya devam etmektedir (34. Başkanlar Toplantısı, s.97). Halbuki yanıltıcı belge düzenlemesi ve kullanılması tamamen mevcut hukuk sistemini ilgilendirmektedir. Meslek elemanlarının bu bağlamda yanıltıcı belge kullanımı ile sorumlu tutmak, mevcut hukuk düzeninin yozlaşmasına ve daha da bozulmasına neden olur (Seviğ, 2002-b). Muhasebecilerin toplumdan başlıca beklentisi; toplumdaki muhasebe meslek mensuplarına yönelik çifte standardın (hem piyasa ekonomisinden bahsedilip, hem de muhasebe ve muhasebeci düşmanlığı yapılması) sona erdirilmesidir (Özyürek,1995). Araştırmada muhasebecilerin karşılaştığı diğer sorunlar ise Tablo 4 de önem sırasına göre sıralanmış olup; ilk sırada ekonomik krizler nedeniyle daralan iş hacmi ve geleceğe güvensizlik gelmektedir. Ekonomik krizler toplumun büyük kesiminde olduğu gibi muhasebecileri de olumsuz etkilemiştir. Tablo 4: Muhasebecilerin Karşılaştığı Diğer Sorunlar Diğer Sorunlar Sayısı Önem Ekonomik krizler nedeniyle daralan iş hacmi ve geleceğe güvensizlik 122 4,1967 Toplumun bir kısmının muhasebeciyi mükellefin vergi kaçırmasına yardım eden kişi olarak görmesi 121 3,9421 Hayat şartlarının zorlaşması 122 3,7623 Stajyerlerin primlerinin yüksek olması 122 3,7623 Denetimlerin yoğunluğu 122 3,4836 Ölçek: 1:Önemsiz 5:Çok önemli Muhasebecilerin İş Dünyasından (Mükelleflerden) Beklentileri Muhasebecilerin hizmet verdikleri mükelleflerinden beklentileri Tablo 5 de sıralanmış olup, söz konusu beklentilerin tamamı önemli bulunmuştur. Muhasebecilerin mükelleflerinden en önemli beklentisi; mükelleflerin belgelerini düzenli tutması ve yanıltıcı belge kullanmamasıdır. Çünkü yanıltıcı belge (naylon fatura gibi) kullanımı mükellefle birlikte muhasebeciyi de sorumluluk altında bırakmaktadır. Belgelerin zamanında teslimi ile muhasebeciye değer verilmesi ise, muhasebecilerin mükelleflerinden olan diğer önemli beklentileridir. Vergi eşittir muhasebe anlayışı maalesef ülkemizde muhasebecinin itibarını zedelemiştir. Günümüzde bir kısım mükellefin gözünde muhasebeci katip konumundadır. Bu ön yargının giderilmesinde başlıca rol muhasebecilerin kendilerine düşmektedir. 6

7 Tablo 5: Muhasebecilerin Mükelleflerden Başlıca Beklentileri Mükelleflerden Beklentiler Sayısı Önem Yanıltıcı belge kullanılmaması ve belgelerini düzenli tutması 122 4,8689 Belgelerini zamanında verme 121 4,6967 Muhasebeciye değer verme 122 4,5164 Muhasebe ücretlerini düzenli ödeme 122 4,4836 Vergi ödemelerinin mükelleflerce yapılması 122 4,2951 Muhasebe ücretini tartışmama 122 4,2869 Ölçek: 1:Hiç önem vermiyorum 5: Çok önem veriyorum Tablo 6 da muhasebecilerin mükelleflerinden beklentilerine ilişkin belirtilen ifadelere katılma düzeyleri ölçülmüştür. Muhasebecilerin tamamı söz konusu ifadelere katılmış olup, en çok katıldıkları ifade ise, mükelleflerin sorumluluklarının bilincinde olmasıdır. İkinci sırada ise, mükelleflerin muhasebecileri ücrete göre değerlememesidir. Tablo 6: Muhasebecilerin Mükelleflerden Beklentilerine İlişkin Belirtilen İfadelere Katılma Dereceleri Beklentiler Muhasebeci Sayısı Ortalama Önem Mükelleflerin sorumluluklarının bilincinde olmaları 122 4,8770 Meslek mensuplarının ücrete göre değerlenmemesi 122 4,6967 Mali konularda muhasebeciyle sürekli ilişki halinde olunması 122 4,3934 Karşılıklı saygı ve güvene dayalı ilişki geliştirilmesi 122 4,3607 Ekonomik nitelikteki sırlarını muhasebecisiyle paylaşması 122 4,2459 Mali tablolarda yer alan bilgilerin kendi istekleri doğrultusunda değiştirilmemesi 122 4,0410 Ölçek: 1:Kesinlikle katılmıyorum 5: Kesinlikle katılıyorum Yükselen ve Suadiye (2001) araştırmasında ise, muhasebecilerin mükelleflerinden başlıca beklentileri önem sırasına göre; mesleğe saygı gösterilmesi, ücretin pazarlık edilmemesi, yanıltıcı belge kullanma davranışından kaçınılması, faaliyetlerini belgelendirerek kayıtlı ekonomi içinde hareket edilmesi olmuştur Muhasebecilerin Maliye Bakanlığı ndan Beklentileri Tablo 7 de görüleceği gibi muhasebeciler Bakanlıktan olan bütün beklentilere yüksek düzeyde önem derecesi vermiştir. Bakanlığın bürokratik işlemleri azaltması, kayıt dışı ekonominin önlenmesi ve azaltılması, vergi sisteminin basitleştirilmesi muhasebecilerin en yüksek önem derecesini verdiği beklentileridir. Tablo 7: Muhasebecilerin Maliye Bakanlığı ndan Başlıca Beklentileri Beklentiler Sayısı Önem Bürokratik işlemlerin azaltılması 122 4,6721 Kayıt dışı ekonominin önlenmesi ve azaltılması 122 4,5984 Vergi sisteminin basit ve sistematik hale getirilmesi 121 4,5620 Vergi mevzuatında yapılacak değişikliklerde muhasebecilerin görüşlerinin de alınması 122 4,5574 Vergi idaresinin ve vergi yargısının etkin çalışması 122 4,5574 Muhasebe ve denetim standartlarının uygulamaya geçirilmesi 122 4,3361 Enflasyon muhasebesine en kısa zamanda geçilmesi 122 4,2705 Vergi denetiminde meslek mensuplarından yararlanılması 122 4,1885 Muhasebecinin sorumluluğunun sınırlandırılması 122 3,8361 Reşit olan herkesin yıllık beyanname vermesinin sağlanması 122 3,5246 Ölçek: 1: Hiç önem vermiyorum 5: Çok önem veriyorum 7

8 Literatürde de muhasebecilerin Maliye bakanlığı ile ilgili olarak beklentilerinin başında bürokratik engellerin kaldırılması, vergilemeye ilişkin işlemlerin sadeleştirilmesi ile ekonominin bütünüyle kayıt altına alınması gelmektedir. Sanılanın aksine muhasebeciler kayıt dışı ekonomiden en fazla şikayetçi olan meslek grubudur. Çünkü kayıtlı olmayan yerde kayıt tutanağı ve kayıtların yorumunu yapanlara fazla ihtiyaç olmayacaktır. Bu nedenle bir çok oda başkanı mali milat adı verilen yasanın yürürlükten kaldırılmasını eleştirmektedir (Arıkan, 2002: 71-74; 34. Başkanlar Toplantısı, 2003: 77). Muhasebe mesleğinin Türkiye deki tarihi gelişimine baktığımızda Maliye Bakanlığı nın önemli bir misyonu yerine getirdiği görülmektedir. Ancak uzun yıllar muhasebecilerin vergi mevzuatını esas alması, tekdüzen muhasebe sistemine geçişte yaşanan gecikmeler, toplumda vergi eşittir muhasebe anlayışının yerleşmesine yol açmıştır. Ancak bir muhasebecinin görevi sadece vergi matrahını belirlemek olmamalıdır. Muhasebecinin görevi, o mali tabloları kullananlara bilgi sunmak olmalıdır. Çünkü; Türkiye de özelleştirmelerle ilgili bir trend bulunmaktadır. Ayrıca, uluslararası sermaye piyasaları çok önemli boyutlara ulaşmış durumdadır. Şayet kaliteli muhasebe standartlarımız olmazsa, mali tablolarda üretilen bilgiler yeterli şeffaflıkta değilse, doğal olarak yabancı sermaye gelmeyecektir (Bağcı, 2002: 111). Konuyla ilgili olarak Maliye Bakanlığı Baş Hesap Uzmanı Mustafa Özdil in; Bu durum (vergi odaklı muhasebe ve kayıt sistemi uygulamaları) özellikle aktif hale gelen orta ve büyük ölçekli işletmelerde yetersiz kalmaya başlamış beklentilere, ihtiyaçlara cevap veremez duruma düşmüştür ifadesine katılıyoruz (Özdil, 2003). Muhasebecilerin Bakanlıkla ilgili diğer beklentileri ise, literatüre göre şunlardır (Arıkan, 2002: 71-74; 34. Başkanlar Toplantısı, 2003; Nalbantoğlu, 2003); - Muhasebecilerin aynı işletmenin farklı anlayışlara (standartlara) göre finansal tablolarını ve finansal bilgileri hazırlamaları zaman ve kaynak israfına yol açmaktadır. - Ülkemizde vergi incelemeleri daha çok kayıtlı mükellefler üzerinde yoğunlaşmakta, kayıt dışı faaliyette bulunanlar ise inceleme dışı kalmaktadır. - Vergi zıyaı ve diğer cezayı gerektiren fiillerden meslek mensuplarının sorumlu tutulup tutulmayacağı konusunda, tamamen inceleme elemanının sübjektif de olabilecek görüşü önem kazanmaktadır. Muhasebecilerin bu sorumluluklarına paralel olarak yetkilerinin ve sorumluluklarının tespiti açısından ise objektif kriterlerin getirilmesi beklenmektedir (Duman, 2001:127). - Ruhsatsız muhasebecilerin devre dışı kalmasını sağlayacak sistemler geliştirilmelidir. - Kamu idarelerine sunulan beyanlar ve belgeler meslek mensupları tarafından düzenlenmeli veya denetlenmeli, tasdik edilmelidir. - Vergi idaresi genel tebliğ ve genelgeleri yayınlamakta geç kalmamalıdır. - Enflasyon muhasebesi uygulamalarına en kısa zamanda geçilmelidir. - Basit usul kaldırılmalıdır. - Beyannamelerin meslek mensuplarınca imzalanması ve SM, SMMM bulundurma zorunluluğuna ilişkin hadler yüksek olmamalıdır. - Maliye Bakanlığı, muhasebecileri bakanlığın birer memuru olarak değil, mesleğini bağımsız, tarafsız ve objektif olarak sürdüren meslek grubu olarak görmelidir. 8

9 Muhasebecilerin Mesleki Oda Yönetimlerinden ve TÜRMOB dan Beklentileri Muhasebe bilim ve mesleğinin gelişmesini etkileyen iki temel unsurdan birincisi; ihtiyaçları tam olarak karşılayacak nitelikteki muhasebe ilke ve standartların geliştirilmesidir. İkincisi ise, bu ilke ve standartları sağlıklı ve doğru bir şekilde uygulayabilecek meslek elemanlarının yetiştirilmesi ve onların denetimidir. İki unsurda da meslek örgütlerin rolü ve etkisi bulunmaktadır. İngiltere, Amerika ve Kanada gibi ülkelerde muhasebe mesleğinin toplumda en itibarlı meslekler arasında yer almasında meslek örgütleri ile bunların alt kuruluşlarının çok önemli rolleri olmuştur (Selek, 1995:340). Avrupa Birliği nde ise meslek uzmanlığının karşılıklı kabulü, meslek odaları arasındaki karşılıklı ilişkiye bağlanmıştır (Köksoy, 1997:148). Anket kapsamındaki muhasebecilerin, mesleki odalarının son iki yıl içerisinde düzenlediği eğitim amaçlı toplantılarına katılma düzeyleri oldukça yüksektir (%88.8). Odaların eğitim çalışmalarını değerlendirmek amacıyla sorduğumuz soruya verilen yanıtlar Tablo 8 de belirtilmiş olup sadece %7.1 lik kısmı eğitim çalışmalarını tamamen yeterli bulmaktadır. Oda yönetimlerinin birinci sırada gelen faaliyeti, muhasebecilerin sürekli eğitimi, olmalıdır. Muhasebecilerin eğitim ihtiyaçlarını gidermek için oda yönetimlerinin sürekli eğitim programlarını planlamalarının gerekliliği, Yükselen ve Suadiye (2001) araştırmasında da vurgulanmaktadır. Türkiye genelinde 24 ilde temel eğitim ve staj merkezi (TESMER) şubesi bulunmaktadır. Web sitesi bulunan 29 meslek odasına ilişkin olarak 8 Aralık 2003 tarihinde yapmış olduğumuz taramada; İstanbul, İzmir, Ankara, Eskişehir ve Muğla odalarının mesleki ve sosyal etkinliklere daha fazla önem verdiği görülmektedir. Tablo 8: Düzenlenen Eğitim Çalışmalarının Yeterliliği Muhasebeci Yüzde Sayısı Tamamen yetersiz 1 0,9 Yetersiz 11 9,8 Ne yeterli ne yetersiz 35 31,3 Yeterli 57 50,9 Tamamen yeterli 8 7,1 Toplam ,0 Anket kapsamındaki muhasebecilerin ihtiyaç duydukları eğitim konuları önem sırasına göre şunlardır; - Enflasyon muhasebesi - Vergi mevzuatıyla ilgili değişiklikler - İhtisas muhasebeleri (İnşaat, Kooperatif Muhasebesi gibi) - Uluslararası muhasebe standartları - Bilişim teknolojisi - İletişim kurma becerileri Eğitim konuları arasında uluslararası muhasebe standartlarının (artık Uluslararası Finansal Raporlama Standartları olarak bilinmektedir - International Financial Reporting Standards - IFRS) vergi ile ilgili değişikliklerden sonra gelmesi bize göre henüz muhasebecilerimizin vergi baskısından kurtulup, global bir bakışa kavuşamadığının bir göstergesidir. Günümüzde küreselleşmenin de etkisiyle birçok ülke uygulamasında IFRS nin ülkeler bazında ve şirket uygulamalarında da - yasal yükümlülük olmasa bile- yaygınlık kazandığı görülmektedir (Üstündağ, 2003:14). Muhasebecilerin odalardan sosyal konulardaki beklentileri ise önem derecesine göre Tablo 9 da sıralanmış olup, ilk sırada muhasebeciler arasındaki haksız rekabetin önlenmesi gelmektedir. Muhasebeciler arasında iletişimi geliştirecek toplantı, gezi vb. sosyal 9

10 etkinlikler ise en düşük önem derecesine sahip beklenti olmuştur. Halbuki gezi, mesleki toplantı gibi sosyal faaliyetler muhasebecilerin birbirini yakından tanımasına, dolayısıyla mesleki bilgi ve tecrübenin aktarılmasına yol açacak olan bize göre oldukça önemli etkinliklerdir. Tablo 9: Muhasebecilerin Sosyal Konulardaki Beklentileri Sosyal Konulardaki Beklentiler Sayısı Önem Meslek mensupları arasında haksız rekabetin önlenmesi 122 4,5902 Mevzuatla ilgili değişikliklerin en kısa zamanda bildirilmesi 122 4,5082 Resmi kurumlarla sağlıklı ilişki geliştirmeye yardımcı olma ve sorunların çözümüne katkı 122 4,0820 Sürekli meslek içi eğitim 122 4,0246 Ülke gündeminde önem taşıyan konularda söz sahibi olma, öneri geliştirme ve öncülük etme 122 4,0082 Aylık bülten çıkarılması 122 3,6639 Meslek mensupları arasında iletişimi geliştirecek toplantı, gezi vb. etkinlikler 122 3,5246 Ölçek: 1:Hiç önem vermiyorum 5:Çok önem veriyorum Ülkemizde TÜRMOB, muhasebe ve denetim mesleğinin kalitesini artırmaya yönelik olarak; tekdüzen muhasebe sistemine geçiş, temel eğitim, staj, sınav, standartların oluşturulması vb. çok önemli düzenlemeleri gerçekleştirmiştir. Ayrıca, TÜRMOB, sürekli eğitim için uzaktan eğitim şeklinde Ankara Üniversitesi ile ortak bir projeye de başlamıştır yılından beri IFAC ve IASC (International Accounting Standarts Committee Uluslararası Muhasebe Standartları Komitesi) üyesi olan TÜRMOB, Türkiye Muhasebe Uzmanları Derneği ile birlikte 2007 yılında Dünya Muhasebe Kongresinin Türkiye de gerçekleştirilmesi çalışmalarını sürdürmektedir. Muhasebecilerin TÜRMOB dan beklentileri Tablo 10 da sunulmuş olup, ilk sırada muhasebecinin korunması ve etkin bir şekilde çalışması için muhasebe hukukunun oluşturulması ile haksız rekabetin önlenmesi en yüksek önem düzeyine sahip faktörler olmuştur. Sonuçların tamamı önemli olup, en az önem verilen beklenti ise, mükelleflere mali sorumluluk sigortası konusunda TÜRMOB dan destek istenmesi olmuştur. Tablo 10: Muhasebecilerin TÜRMOB dan Beklentileri TÜRMOB dan Beklentiler Sayısı Önem Muhasebecinin korunması ve etkin bir şekilde çalışması için muhasebe hukukunun oluşturulması 122 4,5820 Meslek mensupları arasındaki haksız rekabetin önlenmesi 122 4,5492 Meslek ahlakına ilişkin düzenlemeler 122 4,5000 Muhasebecilerin bağımsızlıklarının artırılması 122 4,4508 Sınavlara hazırlık eğitimleri 122 4,3443 Muhasebe ve denetim standartlarının uygulamaya geçirilmesi 122 4,2951 Mesleğin toplumda tanınması için sürekli çalışmalar yapılması 122 4,2377 Meslek içi eğitimin zorunlu hale getirilmesi 122 4,1393 Muhasebecilere yeni iş sahaları açılması 122 4,1230 Mesleğin Maliye Bakanlığı'nın vesayetinden kurtarılması 122 3,9590 Mali sorumluluk sigortası konusunda destek 122 3,8197 Ölçek: 1:Hiç önem vermiyorum 5: Çok önem veriyorum Literatüre göre, muhasebecilerin meslek odalarından ve TÜRMOB dan olan diğer beklentileri ise şunlardır (Nalbantoğlu, 2003; 34. Başkanlar Toplantısı, 2003); - TÜRMOB bünyesinde bilgisayar paket programı, mevzuat bilgi bankası gibi hizmetler verecek şekilde kurulacak bir iktisadi işletme ile 10

11 meslek mensuplarının tek tip muhasebe programı kullanması sağlanmalıdır. - TÜRMOB ve odaların, vergisel veya kendi alanlarını ilgilendiren konuların dışında da kamuyu ilgilendiren alanlarda da olması istenmektedir. - Müşteri muhasebeci arasındaki iletişimi geliştirmek için, meslek odalarının yerel olarak düzenlemekte oldukları kamuya açık etkinliklere müşterilerin de katılımı teşvik edilmelidir. - Tüm meslek mensupları birbirleriyle ortak olabilmelidir sayılı yasanın eksikliklerini tamamlayan kanun teklifi yasalaşmalıdır. - Kendi tuttukları defterlerin kendilerince tasdik edilmesi sağlanmalıdır. - YMM odaları ve üyeleri ile mesleki birliktelik ve dayanışma içinde olunmasını mesleğin geleceği açısından önemli görmektedirler. - Sınırlı uygunluk denetimi 2 konusunda ısrarcı olunmasını mesleğin geleceği açısından önemli görmektedirler Muhasebecilerin Türkiye de Muhasebe Mesleğinin Geleceği Hakkında Görüşleri Muhasebeciler Türkiye de muhasebe mesleğinin geleceğine ilişkin olarak oldukça iyimserdirler. Alınan yanıtlara göre muhasebecilerin %82 si gelecekte mesleğin öneminin daha da artacağını, %11,5 i gelecekte de şimdiki statüsünü aynen koruyacağını, %6,6 sı gelecekte mesleğin statüsünün şimdikinden daha da aşağıda olacağı görüşündedir. 2 Sınırlı Uygunluk Denetimi (SUD): Vergi beyannamelerinin ekindeki finansal bilgilerin veya hesap özetlerinin defterlere uygunluğu ile bu kayıtların doğru bir şekilde ve dayanakları olan belgelere yapılması amacına yönelik bir ön denetimdir. Ayrıntılı bilgi için bakınız; Masum Türker, Recep Pekdemir, Yakup Selvi, Fatih Yılmaz, Sınırlı Uygunluk Denetimi (SUD) El Kitabı, TÜRMOB Yayınları No:194, Ankara, 2002, s SONUÇ VE DEĞERLENDİRMELER Serbest piyasa ekonomisinde çok önemli rolleri bulunan muhasebecilerin bilgi birikimlerinden tam olarak yararlanabilmek için sorunlarına ve beklentilerine duyarlı olmak gerekmektedir. Gerek literatürden gerekse yapmış olduğumuz ankete dayalı araştırmadan konuyla ilgili öne çıkan sonuçlar şunlardır; Muhasebecilerin ekonomik krizlerden başlıca etkilenme yolu, mükelleflerinin muhasebe ücretlerini ödemede karşılaştıkları zorluklar olmuştur. Dolayısıyla kendi faaliyetlerini sürdürmede zorlanmışlardır. Nitekim, karşılaştıkları diğer sorunlar arasında; ekonomik krizler nedeniyle daralan iş hacmi ve geleceğe güvensizlik ilk sırada yer almaktadır. Muhasebecilerin mükelleflerine verdikleri hizmetler arasında ilk sırada klasik muhasebe faaliyetleri yer almaktadır. Mali tablo hazırlama ve beyanname düzenleme artık günümüzde bilgisayarlar yardımıyla yapılabilmektedir. Muhasebecilerin öneminin artması için günümüz işletmelerinin ihtiyaç duyduğu; yönetime araç olma, kamuyu aydınlatma, şeffaf, karşılaştırılabilir açık ve doğru bilgi aktarımı gibi fonksiyonları da muhasebecilerin üstlenmesi gerekmektedir. Gelişmiş ve gelişmekte olan bütün ekonomilerde çok önemli roller üstlenen KOBİ lere hizmet sunulmasında, KOBİ lerin sorunlarının saptanmasında ve çözüm önerilerinin getirilmesinde muhasebeci KOBİ ilişkisinden yararlanılmalıdır. Haksız rekabet, muhasebecilerin karşılaştığı mesleki sorunların en önemlisidir. Meslektaşların birbirine karşı sorumluluğu, haksız rekabet yapmamaları gibi konular ilgili meslek hukukunda düzenlenmiştir. Ancak uygulamada bu düzenlemeleri dikkate almayanlar bulunmaktadır. Muhasebeciler 11

12 arasında mesleğe karşı güven sarsıcı davranışlarda bulunanların mutlaka ayırt edilmesi gerekmektedir. Ayrıca haksız rekabeti önlemek için meslek ahlakına ilişkin düzenlemelerin uygulamaya geçirilmesi, muhasebecilerin TÜRMOB dan başlıca beklentileri arasındadır. İşletmelerin kaliteli hizmet talep etmesi muhasebecilerin sunacakları hizmet kalitesinin geliştirilmesi açısından önemlidir. Muhasebecilerin mükelleflerden başlıca beklentileri belgelerini düzenli tutmaları, yanıltıcı belge kullanmamaları, belgelerini zamanında vermeleri ve muhasebecilerine değer vermeleri olmuştur. Ülkemizde muhasebenin vergi odaklı olmasından bütün kesimler rahatsızdır. Ayrıca farklı standartlara göre muhasebecilerin finansal tablolar hazırlaması zaman ve kaynak israfına yol açmaktadır. Hem vergi odaklı muhasebeden kurtulmanın hem de standartlarda birlik sağlamanın yolu Türkiye Muhasebe Standartlarından geçmektedir. Bürokratik işlemlerin azaltılması ile kayıt dışı ekonominin önlenmesi ve azaltılması muhasebecilerin Maliye Bakanlığından olan beklentileridir. Bakanlıktan ayrıca, vergi mevzuatının basitleştirilmesi, vergi ile ilgili düzenlemelerden önce muhasebecilerin de görüşlerinin alınması istenmektedir. Sevindirici olan husus, Bakanlık yetkililerinin de bu konularda benzer görüşlere sahip olmalarıdır. Meslek odaları ve TÜRMOB, muhasebecilerin niteliklerinin artırılmasında önemli roller üstlenen kurumlardır. Muhasebecilerin hukuksal olarak korunması ve etkin bir şekilde çalışması için muhasebe hukukunun oluşturulması muhasebecilerin TÜRMOB dan olan beklentilerinin başında yer almaktadır. Özellikle yanıltıcı belge düzenlenmesi ve kullanılması konusunda muhasebecilerin yetkilerinin ve sorumluluklarının tespiti açısından objektif kriterler getirilmesi beklenmektedir. Haksız rekabetle mücadele ve mevzuatla ilgili değişikliklerin en kısa zamanda bildirilmesi, muhasebecilerin meslek odalarından başlıca beklentileridir. Muhasebecilerin odalarından bekledikleri eğitim konuları arasında ilk sırada; enflasyon muhasebesi ve vergi mevzuatındaki değişiklikler gelmektedir. Halbuki günümüzde bir çok ülkede yasal olmasa bile uygulanmaya başlanan uluslar arası muhasebe standartlarına yönelik eğitime muhasebeciler daha az önem vermişlerdir. Yakın gelecekte söz konusu standartların ülkemizde de uygulanmaya başlanacağı çeşitli platformlarda mutlaka muhasebecilere hatırlatılmalıdır. Ülkemizde muhasebe mesleğinin geleceği açısından muhasebecilerin büyük çoğunlukla, mesleğin öneminin daha da artacağını öngörmeleri sevindiricidir. Muhasebe mesleğin geleceğine ilişkin olarak muhasebecilerin beklentilerin yüksek olması, nitelikli insanların muhasebe mesleğine yönelmelerine yol açabilir. Bu çalışma ile özellikle Kayseri ve Nevşehir illerinde faaliyet gösteren muhasebecilerin sorunları ve beklentileri göz önüne getirilmiştir. Benzer çalışmalar, bağımlı çalışan muhasebeciler, stajyerler, YMM ler ve bağımsız denetçiler için yapılabilir. Önemli olan; başta meslek örgütleri olmak üzere ilgili kesimlerin, muhasebecilerin zaman içinde değişebilen sorunlarına ve beklentilerine duyarlı olmalarıdır. 12

13 YARARLANILAN KAYNAKLAR - ARIKAN, Yahya, Muhasebe Dünyasının Vergiye Bakışı ve Politika Önerileri Oturumu, XVII. Türkiye Muhasebe Kongresi, Muhasebe Vergi ve Denetimde Yeni Yaklaşımlar, Ekim 2002, İstanbul, TÜRMOB Yayınları, No.199, ss BAĞCI, Hamdi, Muhasebe Vergi ve Denetimde Yeni Yaklaşımlar, XVII. Türkiye Muhasebe Kongresi, Ekim 2002, İstanbul, TÜRMOB Yayınları, No.199, ss DUMAN, Ömer, 3568 Sayılı Kanun a Göre Serbest Muhasebeci ve Mali Müşavirlerin Denetim Fonksiyonu, Yaklaşım, Sayı:101, Mayıs 2001, ss GÜVEMLİ, Oktay, 3568 Sayılı Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanunu nda Değişiklik Teklifi Üzerine, MUFAD, Sayı:10, Nisan 2001, ss KÖKSOY, Mümin, Yükseköğretimde Kalite ve Türk Yükseköğretimi İçin Öneriler, Hacettepe Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi Vakfı Yayınları, Yayın No:1, Ankara, NALBANTOĞLU, Rıfat, Muhasebe Uygulamaları Konusunda Meslek Mensuplarının Bakış Açıları, VI. Türkiye Muhasebe Denetimi Sempozyumu, Nisan 2003, Antalya. - ÖZDİL, Mustafa, Ülkemiz Maliye İdaresinin Muhasebe Uygulamalarından Beklentileri, VI. Türkiye Muhasebe Denetimi Sempozyumu, Nisan 2003, Antalya. - ÖZYÜREK, Mustafa, Temel Sorunlar ve Dilekler, Mali Çözüm, Sayı:32, Eylül-Ekim 1995, ( - SELEK, Seha, Türkiye de Muhasebe Meslek Örgütüne Yönelik Beklentiler, Muhasebenin Tarihsel ve Çağdaş Konumlarından Geleceğine Bakış, 500.Yıl, TÜRMOB Yayınları No:23, Ankara 1995, ss SELİMOĞLU, Seval Kardeş, Muhasebe Eğitiminin Meslek Mensubu Adaylarına Ahlaki Doğruları Kazandırmadaki Rolü, XX. Türkiye Muhasebe Eğitimi Sempozyumu, Ankara Üniversitesi S.B.F., Mayıs 2001, ss SEVİĞ, Veysi, Muhasebe Dünyasının Vergiye Bakışı ve Politika Önerileri Oturumu, XVII. Türkiye Muhasebe Kongresi, Muhasebe Vergi ve Denetimde Yeni Yaklaşımlar, Ekim 2002 (2002- a), İstanbul, TÜRMOB Yayınları, No.199, ss SEVİĞ, Veysi, Muhasebe ve Mesleğin Önemi, Dünya Gazetesi, (2002-b), ( - TANER, Berna, KORUKOĞLU Ayşen (Dalgeç), SUSMUŞ Türker, Muhasebe Mesleğinin Müşterileri Durumunda Bulunan Kesimlerin Muhasebe Mesleğinden Beklentileri: İzmir İli Uygulaması, V. Türkiye Muhasebe Denetimi Sempozyumu, Yirmibirinci Yüzyılda Türk Muhasebe Mesleğinin Vizyonu ve Misyonu, İSMMMO Yayınları No:32, İstanbul, 2001, ss TAYYAR, Ali, Türk İş Dünyasında Muhasebe Mesleğinden Beklenenler, V. Türkiye Muhasebe Denetimi Sempozyumu, Yirmi birinci Yüzyılda Türk Muhasebe Mesleğinin Vizyonu ve Misyonu, İSMMMO Yayınları, 32, İstanbul 2001, ss ÜSTÜNDAĞ, Saim, Global Muhasebe Standartlarına Doğru, Active Bankacılık ve Finans Dergisi, Sayı:28, Şubat 2003, ss YÜKSELEN, Cemal ve SUADİYE Gülhan, Mükelleflerin ve Muhasebecilerin Birbirlerinden Beklentileri: Hatay İlinde bir Araştırma, Mali Çözüm, Sayı:56, Eylül 2001 ( - YÜKSELEN, Cemal, Muhasebe ve Mali Müşavirlik Hizmetlerinde Pazarlama, İstanbul Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odası Yayınları, No:39, İstanbul, Başkanlar Kurulu Toplantısı, 10 Ocak 2003, TÜRMOB Yayınları, No:203, Ankara. - (E.T ). 13