İZMİR'DEKİ TEHLİKELİ ATIKLAR* Ertuğrul BARKA Kimya Mühendisi

Transkript

1 463 İZMİR'DEKİ TEHLİKELİ ATIKLAR* Ertuğrul BARKA Kimya Mühendisi GİRİŞ Tehlikeli at klar tüm dünyada olduğu gibi Türkiye'de de ciddi boyutlarda ekolojik sorunlara neden olmaktad rlar. Bu sorunlar, sanayi devrimini gerçekleştirmiş, sibernasyon devrimini yaşayan egemen devletlerde ve onlar n tahakkümündeki ülkelerde farkl nedenlerle ve farkl sonuçlarla görülmektedirler. Tehlikeli at klar sorunu, Türkiye'de, egemen ülkelerin verdiği rol gereği yaşanmaktad r** : Ya bu egemenlerin ekolojik - ekonomik nedenlerle üretmedikleri ürünlerin üretimi yap lmaktad r ya da kullanmad klar, köhnemiş teknolojileri, sökülmüş fabrikalar, sat n al nmaktad r. Sorunun bir başka nedeni de, tüm uluslararas sözleşmelere karş n, bu devletlerden Türkiye'ye çeşitli yol ve yöntemlerle sokulan tehlikeli at klar veya bulaş klar d r. Dünyadaki tehlikeli at k sorunundan, Türkiye'nin olduğu gibi, İzmir'in de bağ ş k olmad ğ aç k bir gerçektir. İzmir'de hem ekolojik y k ma neden olan tehlikeli at k üreten yat r mlar yoğuşturulmaktad r, hem de çeşitli yollardan tehlikeli at k girişi olmaktad r. Sorumlu yöneticiler de fark nda olduklar bu sorunlar, devlet ve hükümetlerce izlenen politikalar gereği, saklamakta, hafife almakta veya çözüyormuş gibi yapmaktad rlar. Makalede at klar ve tehlikeli at klar n tan mlar yap lmakta, T.A.K Yönetmeliği'ndeki listeleri verilmektedir. Sektörlere göre de hangi at klar n oluştuğu örneklenmektedir. İzmir'in ekonomik ve sanayi yap s na k saca değinilerek, kentteki tehlikeli at k kaynaklar n n baz lar ndan ve İzmir'de oluşturduklar tehlikelerinden de sözedilmiştir. Ayr ca, denetçilerin ve denetimlerin yetersizliğine vurgu yap lm şt r. ATIK NEDİR? Elinde bulunduran kişinin atmak istediği veya atmay plânlad ğ vaya atmak zorunda olduğu madde ya da objedir. Standart d ş ürünler, dökülmüş, niteliği bozulmuş ya da kullan ma maruz kalm ş olan maddeler, kullan lmayan k s mlar (bitik piller, katalizörler v.b.), yararl verim al namayan maddeler, endüstriyel işlem kal nt lar (örneğin cüruflar, dip tortusu v.b.), makine/yüzey işlem kal nt lar (torna at klar, frezeleme k r nt lar v.b.), hammadde ç kar lmas ve işlenmesinden kaynaklanan kal nt lar (petrol sahas sloplar, madencilik at klar v.b.), yasa ile kullan m yasaklanm ş olan ürün, madde ve materyaller, sahibince art k kullan lmayan ve kullan lmayacak olan nesneler (tar msal, evsel, işyeri, pazar kal nt lar v.b.), işlemler sonucu kontamine olmuş ya da kirlenmiş maddeler, son kullan m tarihi geçmiş ürünler, at klara örnek olarak gösterilebilirler. Gelişmiş ülkeler, 1970 li y llardan itibaren deri sanayinde ortaya ç kan çevre kirliliği, sanayide suyun fazla kullan m, artan üretim ve işçilik maliyetleri nedeniyle deri işleme sanayini b rakmaya başlam şlard r. Bu ülkelerin düşük maliyetli deri ithalat n art rmalar ve giderek artan çevre koruma önlemleri, bunun sonucunda ortaya ç kan yüksek maliyetler nedeniyle bu alan terk etmeye başlam şlar, ham deri işletmeciliği az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelere doğru kaymaya başlam şt r li y llar n ikinci yar s ndan sonra, Sovyetler

2 464 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 Birliği nin ve Doğu Bloku nun dağ lmas serbest piyasa ekonomisinin giderek önem kazanmas ve yayg nlaşmas, deri ticareti ve sanayinde dengelerin değişmesine neden olmuştur. Deri üretim merkezi, Avrupa dan doğuya doğru kaymaya başlam şt r. At k tan mlamas için Avrupa Birliği At k Konseyi'nin 12 Aral k 1991 tarihli 91/689/EEC say l direktifinin esas al nmas doğru olur. TEHLİKELİ ATIK NEDİR? Tehlikeli at klar; çevre ve insan sağl ğ için tehlikeli olan, yan c, yak c, kanserojen, patlay c, radyoaktif, aş nd r c ve zehirli at klar n tümüne verilen genel bir isimdir. Miktar, konsantrasyon veya fiziksel, kimyasal veya enfeksiyöz özellikleri nedeniyle: 1. Mortalite art m na neden olan veya önemli boyutlarda katk da bulunan, ciddi, irreversibl yetersizlik yarat c, düşürücü hastal k yapan, 2. Uygun biçimde işlenip, depolan p, taş n p veya yok edilmediği durumlarda insan sağl ğ veya çevre için zararl olabilme potansiyeline sahip kat at klar veya kat at k bileşimlerine tehlikeli at k denmektedir. HANGİ ATIKLAR TEHLİKELİDİR? Hangi at klar n tehlikeli olarak kabul edildiği, tarih ve say l Resmi Gazete'de Tehlikeli At klar n Kontrolü Yönetmeliği'nde belirtilmiştir: EK 3: DOĞAL KARAKTERLERİNE YA DA ONLARI OLUŞTURAN AKTİVİTE YE GÖRE TEHLİKELİ ATIK KATEGORİLERİ (ATIK, SIVI, ÇAMUR YA DA KATI HALDE OLABİLİR) A) (Ek 5) te s ralanan özelliklerden herhangi birini gösteren ve aşağ dakilerden oluşan at klar; 1) Hastanelerden, t p merkezlerinden ve kliniklerden kaynaklanan t bbi at klar, 2) Farmasotik ürünlerin üretiminden ve haz rlanmas ndan kaynaklanan at klar, farmasotik ve ilaç at klar, 3) Ahşap koruyucular, 4) Biositler ve fito-farmakolojik maddelerin üretiminden, haz rlanmas ndan ve kullan m ndan kaynaklanan at klar, 5) Solvent (çözücü) olarak kullan lan maddelerin kal nt lar, 6) İnert polimerize malzemeler hariç solvent (çözücü) olarak kullan lmayan halojenli organik maddeler, 7) Siyanür içeren s l işlemler ile sertleştirme işlemlerinden kaynaklanan at klar tuzlar, 8) Hedeflenen kullan ma uygun olmayan mineral yağlar ve yağl maddeler, 9) Yağ / su, hidrokarbon / su kar ş mlar, emülsiyonlar, 10) PCB (Poliklorbubifeniller) ve / veya PCT (Poliklorluterfeniller) ve/veya PBB

3 465 (Polibromlubifeniller) içeren maddeler, 11) Rafine etme, distilasyon (imbikleme) ve her türlü pirolitik( s l) işlem sonucu ortaya ç kan katranl maddeler, 12) Mürekkepler, boyalar, pigmentler, boyalar, lakeler, (cilalar) vernikler, 13) Reçineler, lateks, plastize edici maddeler, zamklar / yap şt r c lar, 14) Tan mlanmam ş ve/veya yeni ve insan ve / veya çevre üzerindeki etkileri bilinmeyen, araşt rma ve geliştirme ya da eğitsel aktivitelerden kaynaklanan kimyasal maddeler, 15) Piroteknikler ve diğer patlay c malzemeler, 16) Fotoğrafç l k kimyasal malzemeleri ve prosesleme malzemeleri, 17) Poliklorlü dibenzo-furan n herhangi bir türevi ile kirlenmiş her türlü malzeme, 18) Poliklorlü dibenzo p-dioksinin herhangi bir türevi ile kirlenmiş her türlü malzeme, B) (EK 4) de s ralanan öğelerin herhangi birini içeren ve (EK 5) te s ralanan özelliklerden herhangi birine sahip olan ve aşağ dakilerden oluşan at klar; 19) Hayvansal veya bitkisel sabunlar, yağlar, balmumlar, 20) Solvent olarak kullan lmayan, halojenli olmayan organik maddeler, 21) Metal veya metal bileşikleri içermeyen inorganik maddeler, 22) Küller ve / veya cüruflar, 23) Tarama at klar n (spoiller) içeren toprak, kum ve kil, 24) Siyanitsiz s l işlem tuzlar, 25) Metalik tozlar, 26) Kullan lm ş katalist malzemeler, 27) Metal veya metal bileşikleri içeren s v veya çamurlar, 28) (29), (30) ve (33) d ş ndaki kirlilik kontrol işlemlerinden kalan art klar (bakiyeler), 29) Islak ar t c çamurlar, 30) Su ar tma tesisleri çamurlar, 31) Dekarbonizasyon art ğ (bakiyesi), 32) İyon-değiştirici kolon art ğ, 33) Ar t lmam ş veya tar mda kullan lmaya uygun olmayan at ksu ar tma çamurlar, 34) Tanklar n ve / veya ekipmanlar n n temizliğinden kalan art klar, 35) Kirlenmiş ekipman, 36) (Ek 4) de s ralanan bileşiklerin bir Ya da daha fazlas ile kirlenmiş konteyn rlar, 37) Piller ve diğer elektrikli üniteler, 38) Bitkisel yağlar, 39) Evsel nitelikli ayr toplama işlemlerinden kaynaklanan ve (Ek 5) te s ralanan özelliklerden herhangi birini gösteren malzemeler, 40) (Ek 4)de s ralanan bileşiklerin herhangi birini ve (Ek 5)te s ralanan özelliklerin herhangi birini içeren diğer herhangi bir at k. EK- 4: (EK- 5) TE AÇIKLANAN ÖZELLİKLERE SAHİP OLDUĞUNDA

4 466 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 TEHLİKELİ OLAN EK3-B DEKİ ATIKLARIN İÇERİKLERİ At klar n içeriğinde bulunan bileşikler; (C1) Berilyum ve Berilyum bileşikleri, (C2) Vanadyum bileşikleri, (C3) Krom (VI) bileşikleri, (C4) Kobalt bileşikleri, (C5) Nikel bileşikleri, (C6) Bak r bileşikleri, (C7) Çinko bileşikleri, (C8) Arsenik ve Arsenik bileşikleri, (C9) Selenyum ve Selenyum bileşikleri, (C10) Gümüş bileşikleri, (C11) Kadmiyum ve kadmiyum bileşikleri, (C12) Kalay bileşikleri, (C13) Antimuan ve antimuan bileşikleri, (C14) Tellür ve tellür bileşikleri, (C15) Baryum sülfat hariç baryum bileşikleri, (C16) C va ve c va bileşikleri, (C17) Talyum ve talyum bileşikleri, (C18) Kurşun ve kurşun bileşikleri, (C19) İnorganik sülfürler, (C20) Kalsiyum Florür hariç inorganik flor bileşikleri, (C21) İnorganik siyanürler, (C22) Belirtilen alkali veya alkali toprak metalleri : lityum, sodyum, potasyum, kalsiyum, magnezyum (bileşik halde değil), (C23) Asitli çözeltiler veya kat haldeki asitler, (C24) Bazik çözeltiler veya kat haldeki bazlar, (C25) Asbest (toz ve lifler), (C26) Fosfor: mineralfosfatlar hariç fosfor bileşikler, (C27) Metal karbonilleri, (C28) Peroksitler, (C29) Kloratlar, (C30) Perkloratlar, (C31) Azidler, (C32) PCB ve / veya PCT ler, (C33) Eczac l k veya veterinerlik bileşikleri,

5 467 (C34) Biositler ve fito-farmakolojik bileşikler (örneğin.; pestisitler), (C35) Enfeksiyonel maddeler, (C36) Kreozotlar, (C37) İsosiyanatlar; tiyosiyanatlar, (C38) Organik siyanürler (örneğin; nitriller,ve benzeri.), (C39) Fenoller;klorofenollerdahil fenol bileşikleri, (C40) Halojenli çözücüler, (C41) Halojenli çözücüler haricindeki organik çözücüler, (C42) Organohalojen bileşikleri (İnert polimerize malzemeler ve bu Ek te belirtilen diğer maddeler hariç), (C43) Aromatik bileşikler; polisiklik ve heterosiklik organik bileşikleri, (C44) Alifatik aminler, (C45) Aromatik aminler, (C46) Eterler, (C47) Patlay c karakterdeki maddeler( Bu ekin herhangi bir yerinde listelenenler hariç), (C48) Kükürt organik bileşikleri, (C49) Poliklorlu dibenzo furan n herhangi bir türevi, (C50) Poliklorlu dibenzo para dioksinin herhangi bir türevi, (C51) Bu listede belirtilen maddelerin haricinde hidrokarbonlar ve oksijenleri, azot ve/veya kükürt bileşikleri. İZMİR'DE SANAYİ Liman kenti ve civar nda da liman olanaklar n n bulunmas yan nda; verimli tar m topraklar yla çevrili oluşu, hammadde kaynaklar, nitelikli işgücü ve ulaş m ağ n n elverişliliği, sanayinin gelişmesine olanak vererek İzmir i Ege Bölgesi'nin ticaret merkezi konumuna getirmiştir. İzmir'deki sanayinin başlang ç ve gelişiminden k saca söz edilecekse; önce tar ma dayal ; tütün, incir, üzüm işletmeleri; zeytinyağ tasirhaneleri, sabun işlikleri; dokuma, g da, içki, bira, sigara, yem, gübre, dericilik, tar m makineleri, v.b sanayi yat r mlar yap ld ğ n belirtmek gerekir. Sonraki y llarda ise Türkiye'ye biçilen rol ve yerel koşullara göre; çok enerji ve su tüketen, ekolojik y k mlara neden olan, sanayi yat r mlar na devam edilmiştir: Petrokimya, petrol rafinerisi, demir-çelik, gemi sökümü, çimento, toprak sanayi, seramik, otomotif, boya, madeni eşya gibi sanayi kollar yla enerji ve madencilik alan ndaki yat r mlar bu tür yat r mlard r. İzmir'deki ilk sanayi yerleşim alan, Alsancak Liman 'n n arka taraf ndaki Darağac (Alsancak Stadyumu civar ) bölgesidir. TARİŞ'in yat r mlar, Sümerbank Basma, ETAS Meyankökü işleme, ESHOT Havagaz, Gomeller yağ fabrikas, T.E.K. Santrali gibi yat r mlar bu bölgedeydiler. Daha sonralar ise, Bornova, Kemalpaşa, Turgutlu; Çiğli, Menemen, Aliağa; Torbal, Tire, Ödemiş hatlar na doğru OSB'lerine ve KSS'lerine veya tek olarak yerleşildi. Yerleşmelerin hemen hepsi en verimli ovalarda, tar m topraklar nda ve suya erişim olanaklar n n yüksek olduğu bölgelerde gerçekleştirildi. Böylece en önemli tar m topraklar tam anlam yla yok edilirken, mevcut sular da h zla tüketiliyor ve bu sanayi kuruluşlar nca

6 468 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 kirletiliyordu. Ek 1' de İzmir'deki ilk 100 büyük sanayi kuruluşunun listesinden, İzmir'in tehlikeli at k üreten sanayilerin büyüklükleri hakk nda bir fikir edinilebilir. HANGİ SEKTÖRLERDE HANGİ TEHLİKELİ ATIKLAR OLUŞMAKTADIR? Baz sektörlerin oluşturduğu tehlikeli at klardan örnekler verilecek olursa: 1. Kimya sanayi: Kuvvetli asit ve bazlar, solventler, reaktif at klar; 2. Metal sanayi: Ağ r metallerle birlikte boya at klar, kuvvetli asit ve bazlar, siyanürlü at klar, ağ r metal içeren kal nt lar; 3. Temizlik maddeleri ve kozmetik üretimi: Ağ r metal tozlar, yanabilen ve parlayabilen maddeler, yanabilen solventler, kuvvetli asit ve bazlar; 4. Mobilyac l k: Solventler, yanabilen maddeler; 5. İnşaat sanayi: Yanabilen boya at klar, solventler, kuvvetli asit ve bazlar; 6. Taş t onar m ve bak m işlikleri: Ağ r metal içeren boya at klar, yanabilen at klar, kullan lm ş kurşun piller ve bataryalar, akü kal nt lar, solventler; 7. Matbaac l k sanayi: Ağ r metal çözeltileri, at k mürekkepler, solventler, elektro kaplama at klar, ağ r metaller içeren mürekkep çamuru; 8. Kâğ t sanayi: Ağ r metaller içeren boya kal nt lar, parlayabilen solventler, kuvvetli asit ve bazlar; 9. Dericilik ve deri işleme: Ağ r metaller, toluen ve benzen; 10. Gemi Söküm Sanayi: Ağ r metaller, yağlar, PCB, PAH; 11. Yakma Tesisleri: Dioksin, Furanlar, Klor ve PCB ler bilinen başl ca Kal c Organik Kirleticiler. Dioksin veya dioksinler ve furanlar terimleri genellikle 210 adet klorlu kirletici, poliklorlu dibenzo-p-dioksinler ve dibenzo furanlar dan oluşan bir grup olduğu ve en toksik klorlu organik bileşikler olarak kabul edilir; MADENCİLİKTEN KAYNAKLANAN TEHLİKELİ MADDELER İzmir ve yöresinde; kömür, alt n, bak r, kurşun, çinko, demir, antimuan, perlit, grafit, titenyum, dolomit ve mermer madenleri ç kar l p işlenmektedir. Sanayi kadar, madencilik faaliyetleri s ras nda da tehlikeli at klar üretilmektedir. Madencilik Faaliyetleri Tehlikeli At klar : Ağ r metaller, siyanür, ağ ryağlar, bu tehlikeli at klara verilebilecek örneklerin bir k sm d r. Burada, özellikle Bergama ve Efemçukuru'ndaki alt n madenciliği faaliyetlerinin yoğun ağ r metal kirliliklerine dikkat çekilmelidir. Elbette tehlikeli at klar ve kaynaklar yukar dakilerle ve sektörlerle s n rl değildir.

7 469 TIBBÎ ATIKLAR İzmir ve ilçelerinden günde yaklaş k olarak 15 ton t bbî toplanmaktad r. Bu at klar, 53 hastane, 184 poliklinik ve 540 küçük ölçekli sağl k merkezinde üremektedir. Bu at klar İzmir Büyükşehir Belediyesi taraf ndan toplanarak Harmandal kat at k dökü alan nda gömülmektedir. Ancak özel hekim muayenehanelerinden, veteriner ve diş hekimi klinikleri gibi küçük sağl k birimlerinde oluşan at klar bu sisteme dahil edilememektedir. İZMİR'DEKİ TEHLİKELİ ATIKLAR NE OLUYOR? Ülkemizin en önemli sanayi bölgelerinden biri olan İzmir'de tehlikeli at klar n bertaraf, geri dönüştürülmesi, giderilmesine yönelik tesis yoktur diyebiliriz. Oluşan tehlikeli at klar n bir bölümünün İzmit'teki lisansl tesis İZAYDAŞ'a gönderildiği söylenilmektedir. Oysa İZAYDAŞ, bulunduğu bölge d ş ndan at k kabul etmemektedir. Bir k s m tehlikeli at k ise, eğer kapasitesi kendi tehlikeli at klar na yeter ve kabul edebilir koşullar olursa, PETKİM'in Aliağa'daki yakma tesisinde bertaraf edilmektedir. İzmir'in tehlikeli at klar n n büyük bir bölümü ise evsel at klarla birlikte bertaraf edilmektedir. Örneğin, Aliağa'daki gemi söküm tesislerinden Harmandal kat at k dökü alan na at klar gönderilmektedir. Bu at klar n bu dökü alan na kabullerinin yap lmamas gerekirken, niteliklerini denetleyecek uzman da bulunmamaktad r. Sanayi kenti olan İzmir, başta Aliağa Demir Çelik tesisleri, Petrol rafinerisi ve Petkim gibi kimyasal at ğ yoğun olan ve y lda milyon tonun üzerinde at k üreten tesislere ev sahipliği yapmaktad r. Ayr ca, yanl ş politikalar sonucu her ilçesi organize sanayi bölgeleri (OSB) ve küçük sanayi siteleri (KSS) ile donat lm şt r. Bu düzenli sanayi tesislerinde bile net tehlikeli at k miktar resmi olarak belirlenmediği gibi bertaraf edilen miktarlar da çok azd r. Kentsel At ksu Ar tma Tesislerinden kaynaklanan milyonlarca tonluk ar tma çamurlar ayr bir sorundur. İlimizde sadece kat olan tehlikeli at klar hakk nda konuşulmas na rağmen, henüz s v ve gaz formlarda tehlikeli at k yokmuş gibi davran lmaktad r. İlimiz Aliağa ilçesinde bulunan, kapasiteleri her y l h zla artan elektrikli ark ocağ (EAOT) ile üretim yap lan demir çelik tesislerinde, bir ton çelik üretiminde Türkiye ve gelişmiş ülkelerde tehlikeli at k olarak kabul edilen, %35 demir, %10-30 çinko ve %2-7 kurşun içeren, yaklaş k 14 kg EAOT ve 100 kg cüruf aç ğa ç kmaktad r. Çevresel ve ekolojik y k mlara neden olan EAOT at ğ Tehlikeli At klar n Kontrolü Yönetmeliğine göre çevreye zarar vermeden güvenli bir şekilde giderilmesi ve depolanmas n n sağlanabilmesi için özel işlem ve depolama teknikleri gerekmektedir. Ancak, Aliağa'daki tesislerce bu yap lmamaktad r. Çözüm, ya bu fabrikalar n civar ndaki verimli tar m topraklar na Elektikli Ark Ocağ Tozlar n n tepelenmesinde ya da vadilere dökülmesinde aranm şt r. Ayr ca, bu tozlar n s k şt r larak parke taş yap ld ğ da bir gerçektir.

8 470 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 İZMİR'DE NÜKLEER ATIK! İstanbul İkitelli'de hurdac da rastlanan radyoaktif at ktan sonra, İzmir'de de radyoaktif Europium 152 at ğ na rastland : 3 Nisan 2007 de, İzmir, Gaziemir Aksoy Caddesi üzerindeki Aslan Avc Döküm Sanayi ve Tic. A.Ş.'ye ait fabrikan n 70 dönümden fazla olan arazisinde, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) taraf ndan radyasyonlu at k saptand. Bu fabrikada 40 y ldan fazla süreyle, yar aç k cezaevi mahkumlar çal şt r larak, akü ve kurşun hurdalar ndan kurşun üretimi yap ld. Ayr ca, Aslan Avc markal saçma üretimi de bu tesiste gerçekleştiriliyordu. Külçe kurşun ve saçma üretimi için teknik ömrünü tamamlay nca, bu tesisin makineleri, depolar, asit havuzlar yla birlikte terk edildi Şirketin içyaz şmalar nda, radyasyonlu at k numunelerinin, TAEK e bağl ÇNAM ne gönderildiği belirtilmektedir. TAEK-ÇNAM'nde yap lan incelemede, radyasyon tespit edilen malzemelerin herhangi at k s n f nda değil, radyoaktif kaynak olduğu ve malzemelerin Türkiye de bulunmad ğ belirleniyor. Radyasyonun Europium 152 ad verilen bir malzemeden bulaşm ş olabileceğini tespit eden ÇNAM, bu malzemenin de ancak nükleer santrallerdeki nükleer çubuklardan bulaşabileceğini belirtiyor. Ayr ca Europuim 152 ad verilen malzemenin Türkiye ye yasal girişinin olmad ğ da aç kca ifade ediliyor. 8 Eylül 2008 de TAEK, Aslan Avc ya gönderilen yaz s nda, fabrikada may s, haziran, temmuz ve ağustos ta yap lan ölçümlerde depolama sahas nda,...f r nlar bölgesinde, kapal istif sahas nda radyoaktif madde bulaşm ş at k tespit edildiği... ni belirtip, Radyoaktif maddelerin potalarda eritildiğini... vurguluyor. Radyasyonlu at klar n bulunduğu yerin karantina alt na al nmas gerekmektedir. 17 Haziran 2008 de Çevre ve Orman Müdürlüğü bir depoda 200 ton at k tespit ediyor ve at klar n bertarafa gönderilmesini istiyor. Bu arada, Aslan Avc Döküm San. Ve Tic. A.Ş'nin Teknik Müdürü Özgür Yarc, Şirketin Genel Müdürü Hadi Gedik e gönderdiği elektronik mektuplarda radyasyon içeren tehlikeli at klar n İZAYDAŞ a gönderilmesi durumunda maliyetin 12 milyon lira olacağ n, eğer Çekmece Nükleer Araşt rma Merkezi ne (CNAM) gönderilirse maliyetin daha da artacağ n belirtiyor. Denetçiler, Temmuz 2008 de tekrar fabrikaya gittiğinde 180 ton tehlikeli at k daha bulmuşlard r. 17 Eyül 2008 de, İzmir Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü yetkilileri firmaya, 9-10 Eylül 2008 de fabrikada 90x90x12 metrelik depolanm ş at k sahas nda radyasyon tespit edildiğini bildiriyor. Yaz, İzmir Büyükşehir Belediyesi'ne, Gaziemir Kaymakaml ğ na Gaziemir Belediyesi ne, Gaziemir Sağl k Grup Başkanl ğ na da gönderiliyor. Kas m 2008 de TAEK, fabrikaya çevre ve insan sağl ğ aç s ndan al nmas gereken tedbirleri bir kez daha hat rlat yor. Bu uyar yaz s Çevre Bakanl ğ ile İzmir Valiliği'ne de gönderiliyor. Aral k 2008 ile Eylül 2009 de, Çevre ve orman Bakanl ğ fabrikay tekrar denetliyor. Aral k 2012 ni itibariyle fabrikan n durumunu tüm sorumlu ve yetkili kurumlar n biliyor olmas na rağmen bugüne kadar radyoaktif çöple ilgili hiçbir işlem yap lmam şt r. Bölge sakinlerinin ifadelerine göre, arazi el alt ndan sat lmak isteniyor, iddiaya göre araziyi TOKİ alacakt r.

9 471 TEHLİKELİ ATIKLARIN SAĞLIĞA ETKİLERİ Ağ r metallerin sağl k üzerine etkilerini şöyle s ralayabiliriz: Farkl sistem ve organ kanserleri, solunum ve dolaş m sistem hastal klar, tiroid bezi hastal klar, karaciğer ve böbrek işlevi bozukluklar, hipertansiyon, düşük ağ rl kl bebek doğumlar, düşükler. Radyoaktif at klar, kansere neden olmaktad rlar. Dioksinler ve furanlar çevrede çok uzun süre kal c d rlar. Uluslararas Kanser Araşt rmas Ajans taraf ndan 1.Grupta (İnsanlarda kansere neden olduğu ispatlanm ş maddeler) gösterilmektedir. Bu konuda en geniş araşt rmay ABD Çevre Koruma Ajans (EPA) yürütmüş ve bu araşt rman n taslağ n 1994 y l nda yay nlam şt r (USEPA 1994a). Araşt rma sonuçlar na göre, dioksin kanser yapmas n n yan nda, sinir, bağ ş kl k ve üreme sistemlerine (sperm say s nda azalma dahil) zarar verebilmekte, doğmam ş bebeklerde bozuk oluşumlara, sakatl klara sebep olab ilmekte, endokrin sistemini bozabilmekte ve daha bir çok olumsuz etkiye neden olabilmektedir. At klar yak ld ğ nda, çok daha zehirli at klara dönüşerek havaya, suya ve toprağa oradan da besin zinciriyle insana ve diğer canl bedenlere taş n yor. Bu at klar insan bedenine bir kez girdiğinde on y llar aşan süreler boyunca bedenden d şar at lam yor. Bedende biriken bu zehirler, zamanla başta kanser olmak üzere, üreme sorunlar na ve akciğer hastal klar gibi daha birçok sağl k sorununa neden oluyor. Asbest: ILO 'nun verilerine göre; dünyada her y l, asbest ile ilişkili kanserlerden çal şan kanserden ölmektedir. Siyanürün sağl k etkilerini k sa süreli yüksek doz ve uzun süreli düşük doz olarak ay rmak gerekir. K sa süreli ve yüksek dozlarda sinir, solunum, dolaş m sistemi etkilenmesi söz konusudur. Uzun süreli düşük dozlarda ise ruhsal dengede bozulma, iştahs zl k, guatr, doğumsal anomali görülür. İnsan için öldürücü doz 1mg./kg (beden ağ rl ğ )d r. SONCA Gemi sökümcüler, kapasitesi ve dolays yla teknik kullanma süresi y llar önce dolmuş olan Harmandal çöp dökü alan na tehlikesiz olduğunu beyan ederek, at klar n göndermektedirler. Ayn gemi sökümcüler, an msayacaks n z, OTOPAN isimli gemide bir ton asbest bulunduğunu beyan etmişlerdi. Oysa, Tehlikeli Gemi Sökümünü Önleme Girişimi, tehlikeli at k s n f ndaki asbestin 77.4 ton olduğunu kan tlam ş, geminin Hollanda ya geri gönderilerek, asbestinin orada temizlenmesini sağlam şt. Art k gemi sökümünden gelen at klar n içinde tehlikeli at k olmad ğ na inan labilir mi? Sorumlular bu konuda güvence verebilirler mi? Bu güvencelerini hangi uzmanlar yla yapt klar denetimlerine dayand rabilecekler? Böyle bir denetim hiç yap lm ş m d r? Kadrolar nda bu işin uzmanlar var m d r? Demir çelik fabrikalar n n Aliağa da birikmiş en az on beş milyon ton elektrikli ark ocağ tozu vard r. Fabrika sahalar nda, sat n ald klar verimli tar m topraklar nda depolad lar. Aliağa da Bozköy civar nda bir vadiye y ğ yorlar. Bilimsel raporlarda ve araşt rmalarda bu elektrikli ark ocaklar tozlar n oluşturan kanserojen ağ r metallerin, yer alt ve yerüstü sular na kar şt ğ gibi rüzgâr ile de soluduğumuz havaya da kar şt ğ yaz lmaktad r. Milyonlarca ton demir çelik at ğ toz ve ne yap lacağ bilinmiyor. Ama bunlar yediğimizden, içtiğimizden, soluduğumuz havaya kadar yaşam düzenimizin içindeler.

10 472 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 Sadece bu kadar m? Alt n madenciliği, polimerik kompozit malzemelerle üretim yapanlar, boya fabrikalar tehlikeli at klar n ne yap yorlar? İzmir in, demir çelik, alt n madenciliği ve gemi sökümünden kaynaklananlar d ş nda, y lda en az 300 bin ton olan tehlikeli at ğ nerededir? İZAYDAŞ n kapasitesi İzmir in tehlikeli at k miktar n n onda biri kadar. İZAYDAŞ, 35 bin ton/y ll k kapasitesiyle tüm Türkiye ye hizmet veriyor. PETKİM t/y at k yakma kapasiteli bir tesise sahipken, TÜPRAŞ t/y bir yakma tesisine sahiptir. Türkiye'de üretilen tehlikeli at k miktar TÜİK'e göre: t/y; AB Bazl Tahmin: t/y; Envest: t/y; HAWAMAN: t/y d r. Geriye kalan tehlikeli at klar nerededir? Kald ki; at k yakma tesisleri de başl baş na dioksinlerin ve furan n kaynağ d rlar. Bir ilâç fabrikas n n at klar n nas l da gömdüğünü çok yak nlarda TV lerde gördük, gazetelerde okuduk. Dünyada bugün en kârl işler, silâh, uyuşturucu, petrol ticaretleri gibi tehlikeli at k ticaretidir. Somali k y lar na, Karadenize at lan, dökülen tehlikeli at klar biliyoruz. İtalyan mafyas n n Sicilya aç klar na nükleer at k yüklü gemi bat rd ğ n, Greenpeac örgütü yapt ğ ölçümlerle kan tlad. İskenderun Körfezi'ne, İspanya'n n tehlikeli at k niteliğindeki termik santral at ğ yüklü ULLA isimli bat r ld. Çimento fabrikalar nda tehlikeli at klar yak l yor. Ülkemizde bu fabrikalar İtalyan sermayesi sat n almaktad r. İzmir'in merkezindeki Gaziemir İlçesi'ne nükleer santral at ğ Europium 152 getirilip gömülebilmektedir. Sorumlu ve yetkili olanlar olay saklam şlar, hafife alm şlar ve sürüncemede b rakarak, suçlular tespit edip, yarg lanarak cezaland r lmalar n sağlamam şlard r. EKLER: 1. EGE BÖLGESİ SANAYİ ODASI'NA KAYITLI EGE BÖLGESİ.2NDEKİ 100 BÜYÜK SANAYİ KURULUŞU: TÜPRAŞ A.Ş. İZMİR RAF. MÜD. PETKİM PETROKİMYA A.Ş. PHILSA PHILIP MORRIS A.Ş. İZMİR DEMİR ÇELİK A.Ş. JTI TÜTÜN ÜRÜNLERİ A.Ş. KOCAER HADDECİLİK A.Ş. ALİAĞA ŞB. ÖZKAN DEMİR ÇELİK A.Ş. PINAR SÜT A.Ş. KÜÇÜKBAY YAĞ A.Ş. CMS JANT VE MAKİNA SANAYİİ A.Ş. KARAKAŞ ATLANTİS A.Ş. PINAR ENTEGRE ET VE UN A.Ş. DELPHI AUTOMOTIVE LTD. ŞTİ. ESBAŞ ŞB. KARDEMİR LTD. ŞTİ. ALİAĞA ŞB. KOZA ALTIN İŞLETMELERİ A.Ş. AKDENİZ KİMYA A.Ş.

11 473 ANADOLU EFES A.Ş. İZMİR ŞB. ÇEBİTAŞ DEMİR ÇELİK END. A.Ş. POLİNAS PLASTİK A.Ş. HİDROMEK A.Ş. ESBAŞ ŞB. SCHNEIDER ELEKTRİK A.Ş. KANSAI ALTAN BOYA A.Ş. HUGO BOSS LTD. ŞTİ. POLİBAK PLASTİK FİLM A.Ş. BATIÇİM A.Ş. EGE PROFİL TİC. VE SAN. A.Ş. İMBAT MADENCİLİK A.Ş. ÇAMLI YEM A.Ş. EGE SERAMİK SANAYİ A.Ş. NORM CİVATA SAN. VE TİC. A.Ş. DYO BOYA FABRİKALARI A.Ş. ÇİMENTAŞ T.A.Ş. TÜRK TUBORG A.Ş. BAK AMBALAJ A.Ş. ALLIANCE ONE TÜTÜN A.Ş. OPET FUCHS MADENİ YAĞ SAN. VE TİC. A.Ş. SUN TEKSTİL A.Ş. AGROMEY GIDA A.Ş. VE-GE HASSAS KAĞIT A.Ş. T.T.L. TÜTÜN A.Ş. KLİMASAN KLİMA A.Ş. ALİAĞA ÇAKMAKTEPE A.Ş. SOCOTAB SAN. VE TİC. A.Ş. CEVHER DÖKÜM SANAYİ A.Ş. EGE ENDÜSTRİ VE TİCARET A.Ş. ÖZGÖRKEY GIDA A.Ş. EGE GÜBRE SANAYİİ A.Ş. S.S. TARİŞ ÜZÜM TSK. BİRLİĞİ ESEN PLASTİK A.Ş. CEVHER JANT SAN. A.Ş. OSMAN AKÇA A.Ş. DALAN KİMYA A.Ş.

12 474 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 KATMERCİLER ARAÇ A.Ş. ALKİM KAĞIT A.Ş. ÖRGEN GIDA SAN. TİC. A.Ş. BAĞ YAĞLARI T.A.Ş. EKOTEN TEKSTİL A.Ş. ÇİMBETON A.Ş. ROTEKS TEKSTİL A.Ş. SUNEL TİCARET T.A.Ş. TYH TEKSTİL A.Ş. ÜNİTEKS A.Ş. TİCARET VE SANAYİ KONT. T.A.Ş. VİKİNG KAĞIT A.Ş. EGEPLAST A.Ş. PINAR SU A.Ş. EGE-TAV EGE TARIM A.Ş. BAYLAN ÖLÇÜ ALETLERİ LTD. ŞTİ. TEZOL TÜTÜN A.Ş. BTM BİTÜMLÜ TECRİT A.Ş. MAYTEKS ÖRME A.Ş. EGE FREN A.Ş. AGROBEST TARIM LTD. ŞTİ. SPOT TEKSTİL A.Ş. DYO MATBAA MÜREKKEPLERİ SAN. TİC. A.Ş. ÇAĞLAYAN SAN. VE TİC. A.Ş. İZMİR SENKROMEÇ LTD. ŞTİ. MİCHA GALVANİZLİ ÇELİK A.Ş. S.S. TARİŞ PAMUK TSK. BİRLİĞİ İZELTAŞ SAN. VE TİC. A.Ş. VİKİNG TEMİZLİK A.Ş. ATAER ENERJİ A.Ş. KONFOR DAYANIKLI TÜKETİM MALL. A.Ş. K.F.C. GIDA A.Ş. ZF LEMFÖRDER AKS A.Ş. PÜTAŞ PAMUK SANAYİ A.Ş. YATPA DAYANIKLI TÜKETİM MALL. A.Ş. SARIGÖZOĞLU A.Ş.

13 475 YÜKSEL TEZCAN LTD. ŞTİ. STP GIDA SAN. VE TİC. A.Ş. DB TARIMSAL ENERJİ A.Ş. ANATOLIA TARIM A.Ş. TUKAŞ GIDA A.Ş. TEKNOPET PLASTİK A.Ş. ATİK METAL SAN. VE TİC. A.Ş. EZGİ KONFEKSİYON TD. ŞTİ. BARAN AMBALAJ A.Ş. BATI BASMA SANAYİ A.Ş. KAYNAKLAR 1. Çevre ve Orman Bakanl ğ, Life 'HAWAMAN' Projesi, Life06 TCY/TR/000292, Türkiye'de Sanayiden Kaynaklanan At klar n Yönetiminin İyileştirilmesi, Tehlikeli At klar n S n fland r lmas K lavuzu, Cilt I, GÜLER, Çağatay., H.Ü.T p Fakültesi Halk Sağl ğ A.B, ÇOBANOĞLU, Zakir., T.C. Sağl k Bakanl ğ Temel Sağl k Hizmetleri Genel Müdürlüğü; TEHLİKELİ MADDELER, Sağl k Bakanl ğ Temel Sağl k Hizmetleri Genel Müdürlüğü ve Sağl k Projesi Genel Koordinatörlüğü, TEHLİKELİ ATIKLARIN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ, Resmi Gazete Tarihi: Resmi Gazete Say s : DELLAL, İlkay., ÖZÜDOĞRU, Tijen., Tar msal Ekonomi Araşt rma Enstitüsü, T:E.A.E. Bak ş, 2. say, 4. nüsha, GÜRSUCU, Yusuf; Tehlikeli At k Yakma ve Enerji Üretimi Nedir? Emek Çevre Komisyonu Raporu, KARAKAYA, Ali Esat., Kimyasal At klar ve İnsan Sağl ğ., Tehlikeli At klar: İnsan ve Çevre Sağl ğ Sempozyumu., 30 May s 2008, Ankara. 8. KARABABA, Ali Osman., E.Ü. T. F. Halk Sağl ğ A.D., Çevre Sağl ğ Aç s ndan Bir Olgu Türkiye'de Alt n Madeni İşletmeciliği Bergama Örneği