Evsel atık yakma tesislerinde oluşan dioksin binde bire indi

Transkript

1

2 Seksenli yıllarda evsel atık yakma tesisleri (ÇYT) çevre zehirlenmesinin tek sembolü idi: Vatandaşlar, her şeyi çöpe atan bir topluma ve şehrin hemen kenarında "dioksin savuranlara" muhalefet ediyorlardı. Protestolar başarılı oldu. Bugün, evsel atığın yarısından fazlası (%55) biyolojik atık, eski kâğıt, eski cam veya ambalaj malzemesi olarak tekrar değerlendirilmektedir. 1 Haziran 2005 tarihinden itibaren, hiçbir evsel atık işleme tabi tutulmaksızın atık deposuna gönderilmemektedir. Ve uygulanan sıkı düzenlemeler sonucu (bu belgenin sonundaki bölüme bakınız), bugün evsel atık yakma tesisleri dioksin, toz ve ağır madde emisyonlarında artık herhangi bir rol oynamamaktadırlar. Hâlbuki evsel atık yakma kapasitesi 1985 yılından beri neredeyse iki misline çıkmıştır (Tablo 1'e bakınız). Yıl Sayı Kapasite yılda 1000 ton olarak (1000 t/a) Tablo 1: Almanya'daki evsel atık yakma kapasiteleri Kaynak: Federal Çevre Bakanlığı (UBA) 2005 Dioksinler ve Furanlar Evsel atık yakma tesislerinde oluşan dioksin binde bire indi Evsel atık yakılmasından kaynaklanan zararlı madde emisyonları, 1990 yılından beri önemli ölçüde azaldı. Almanya'daki 66 evsel atık yakma tesisindeki toplam dioksin emisyonları, yasal olarak öngörülen filtre tesisatları nedeniyle yaklaşık binde bire inmiştir: 400 gramdan 0,5 gramın altına (aşağıdaki açıklamalara bakınız). Dioksin emisyonları diğer sanayilerde de gerilemiştir: Örneğin metal kazanım ve işleme tesislerinde 740'dan 40 grama - yaklaşık yirmide bir. Ama gerileme, başka hiçbir alanda evsel atıkların yakılması konusunda olduğu kadar önemli ölçüde olmamıştır. Sonuç: 1990 yılında Almanya'daki tüm dioksin emisyonlarının üçte biri çöp yakma tesislerinden kaynaklanırken 2000 yılında bu miktar %1'den azdır. Evlerde yakılan şömineler ve sobalar bile çevreye, atık yakma tesislerinin neden olduğundan 20 misli daha fazla dioksin yaymaktadır 1. Bu durum, kış aylarında

3 havadaki dioksin yükünün, kaloriferlerin yanmadığı 2 yaz aylarındakinin beş misli daha fazlasına erişmesi ile görülmektedir. Ancak en yüksek dioksin emisyonlarının kaynağı metal kazanım ve işlenmesi alanıdır. Yıllık emisyonlar g TE olarak Metal kazanım ve işleme Evsel atık yakma ,5 Enerji santralleri Endüstriyel atık yakma tesisleri < 10 Ev ısıtması < 10 Trafik 10 4 < 1 Ölü yakma tesisleri 4 2 < 2 Toplam emisyon, hava << 70 Tablo 2: Almanya'daki dioksin emisyonu kaynakları, her bir toksisite birimi (g TE) olarak yıllık dioksin yükü; 2000 yılına ait veriler, UBA'nın tahminidir Açıklama: Dioksinler ve furanlar, her biri farklı ölçüde zehirli olan 200'den fazla münferit bileşim için kullanılan genel bir tabirdir. Klor yarası açarlar ve kanserojendirler. Dioksinler ve furanlar evsel atık yakmada ve soba yakmada aynı şekilde, klor atomları, komple oksidize olmamış karbon dioksit ve farklı katalizörlerin soğuyan dumanında aniden oluşurlar;. 200 adet dioksin ve furan bileşiminin her biri farklı şekilde zehirlidir; bu nedenle toksisite birimleri (TE) saptanır ve her bir toksisite birimi için gram biriminde (g TE) kısaca belirtilir. Kanserojen Zehirler / İnce Toz Çöp yakma tesisleri olmasaydı havada daha fazla zehir olurdu Dioksinler ateşin duman gazında oluşurlar, çok az miktarda başlangıçtan itibaren evsel atıkta bulunurlar. Buna karşılık arsenik, kadmiyum, nikel ve diğer kanserojen zehirli ağır metaller, yakma tesisine evsel atık ile gelirler. Bunların evsel atık yakma tesisini bacadan terk etmelerini önlemek için, 17. Federal Emisyon Önleme Yönergesi (17. BImSchV) ile 1996 yılına kadar geniş kapsamlı filtreler monte edilmiştir. Sonuç: 1990 yılından önce, zehirlilik oranları 188 ton arsenik ile aynı olan zararlı maddeler havaya dağılırken, bugün 3 havaya karışan miktar en az 3 ton azalmıştır. Kabul ediyoruz ki, bu düşünceye alışmamız gerekmektedir. Ama bu iyi sonuca, evsel atık 4 yakılarak elektrik ve ısı üretimi yapılması ile ulaşılmıştır. Bu enerji olağan enerji santrallerinde üretilmiş olsa idi, havada 3 ton daha fazla zehir olacaktı.

4 Aynı husus toz için de geçerlidir. Evsel atık yakma tesislerinin hepsi 1990 yılından önce toplam ton toz (veya her bir metre küp duman deşarjında azami 30 miligram (mg/m 3 )) emisyonu yapıyorlardı. Bu değer 2001 yılında tonun altına düşmüştür. Evsel atık yakma tesisleri bugün egzozda en fazla 10 mg/m 3 toz konsantrasyonu emisyonu yapabilirler; pratikte genel olarak bu değer 1 mg/m 3 civarındadır. Olağan enerji santrallerinden kaynaklanan toz emisyonları da hesaba katıldığında, yaklaşık ton önlenmiş olmaktadır 5. Almanya'daki yılda ton olan ince toz emisyonu ile karşılaştırıldığında, evsel atık yakma tesislerinin zaten fazla bir ağırlığı bulunmamaktadır. Açıklama: Arsenik, kadmiyuma oranla iki misli, kroma oranla beş misli ve benzole oranla 500 misli daha fazla zehirlidir. Kanserojen ağır metallerin ve organik bileşimlerin zehirliliklerinin ölçüsü için, münferit zehirlilikler arsenik değerlerine çevrilerek hesaplanırlar. İki kilo kadmiyum bir kilo arsenik kadar zehirlidir veya bir kilo arsenik eşdeğerlisine tekabül etmektedir. Dioksinlerin zehirliliği de arseniğe "çevrilir" ve bu değere dâhildir. Eşdeğerlilik modeli için, CO 2 eşdeğerlileri ile çalışan iklim araştırmacıları örnek alınmıştır. Kanserojen Olmayan Zehirler Kritik dozun en fazla ellide biri Kurşun ve cıva gibi diğer ağır metaller de, evsel atık yakma tesisinin filtrelerinde tutulur. Yukarıda anılan maddelerin aksine, bunlar kanserojen değildir (aşağıdaki açıklamaya bakınız). İnsanlar için zehirli olup olmadıkları, etki eşiklerine varıp varmadıklarına bağlıdır. Burada elde edilen emisyon gerilemesi de etkileyicidir: 1990 yılında evsel atığın yakma tesislerinde yakılması esnasında kilogram (kg) kurşun ve 347 kg cıva serbest kalırken, bu değerler yılında 130,5 kg (Başlangıç emisyonların % 0,2'sine mütekabil) ve 4,5 kg (Başlangıç emisyonların % 1,3'üne mütekabil) olarak gerilemiştir. Böylece, evsel atığın yanmasından kaynaklanan kurşun ve cıva emisyonları da insanların zararlı madde yükleri üzerinde herhangi bir rol oynamamaktadır. Kurşun ve cıva emisyonlarının 2005 yılında ne kadar yüksek olduklarına dair herhangi bir yeni rakam henüz yoktur. Ama - arabalardan ısı santrallerine varıncaya kadar - emisyona neden olan tüm tesisler için emisyon değerleri, UBA'ya göre kurşun için kg ve cıva için kg idi 8. Yani evsel atığın yakılmasından kaynaklanan emisyonun bin misli. Ama yakma tesislerinin yakınında yaşayanlar için durum nedir? Yeni evsel atık yakma tesislerinden ve yenilenmiş evsel atık tesislerinden kaynaklanan zehirli ağır metallerin havadaki konsantrasyonu, tesisin tam yanındaki yaşamını

5 sürdürenler için bile o kadar azdır ki, etki eşiğinin azami yüzde bir ila ikisine ulaşmaktadır 9. Açıklama: Zehirlerin, zehir etkisini göstermeleri için belirli bir dozdan daha fazla alınmış olmaları gereklidir. Bu eşiğin altında kalındığında, birçoğu genellikle zararsızdır, hatta iyileştirici etkileri bile olabilir. Zehir "canlıların metabolizmasına madde değişimleri üzerinden zarar verebilecek bir maddedir." Burada, kanserojen olmayan tüm ağır metalleri temsilen kurşun ile cıvayı ele alıyoruz. Ama etki eşiği nedeniyle, kanserojen olan ve kanserojen olmayan ağır metaller birbirinden ayrılır. Kanserojen maddeleri en düşük konsantrasyonlarda dahi tümöre neden olabilirler. Doza ve temas süresine bağlı olarak (sadece) kanser olma olasılığı değişir, ama kanserojen maddeler kesinlikle ve asla zararsız değildir. Alman Hukuku Uygulama yasalardan daha iyi tarihinde evsel atık ve benzeri yanıcı maddeleri yakan tesislere ilişkin olarak yayınlanan Federal Emisyon Önleme Yasası BImSchV - yürürlüğe girmiştir, ki burada Almanya'daki evsel atık yakma tesisleri için dünyanın en katı emisyon sınır değerleri koşul olarak tespit edilmiştir. Bu husus, özellikle dioksinler ve furanlar ve ağır metaller için geçerlidir. Evsel atık yakma tesislerinin (EAYT) kısmen dramatik ölçüde zararlı madde konsantrasyonlarını egzoz olarak serbest bırakmalarından dolayı, böylesi bir önlem gerekli olmuştur: Münferit durumlarda her bir metre küp atık dumanda her bir toksisite birimi (ng TE) için 400 nanograma kadar. Buna tozlar ve her türlü akla gelebilecek ağır metaller de eklenmekteydi. Evsel atık yakma, zararlı maddelerin atmosfere eşit ölçüde yayılmasına neden oluyordu. Altı yıllık bir geçiş süresi zarfında, mevcut tesislerin yeniden donatılması veya kapatılması gerekiyordu. Yeni tesisler, başından itibaren öngörülen sınır değerlere uymak zorunda idi. Bunun yanı sıra, emisyon gözetimine ilişkin sert şartlar geçerli olmuştu. Zararlı maddeleri tamamen imha edebilmek için, yakma alanındaki zararlı maddelere ilişkin asgari sıcaklıklar ve asgari bir bekleme süresi öngörülmüştü. Bu şartlar, bugün halen Avrupa ve Alman hukukunda geçerlidir yılından beri tüm tesisler bu sıkı emisyon değerlerine uymaktadır. Dioksinler atık duman gazlarında sadece, her bir metre küpte 0,1 ng TE miktarında bulunabilirler. Aynı şekilde sert kurallar ağır metaller, tozlar ve kükürt dioksit, hidrojen klorid gibi gazlar ve diğerleri için de uygulanmaktadır. Burada elde edilen başarı, bunların artık sağlık için önem taşımamakta olmalarıdır. Bir

6 çok zararlı madde için, evsel atık yakma tesislerine ilişkin sınır değerler, havanın temiz tutulmasına ilişkin teknik yönerge (TA Luft) ile büyük yakma tesislerine ilişkin yönergeye (13. BImSchV) tabi diğer tesislere oranla, tekniğin son durumunda mümkün olduğu ölçüde, daha da serttir. Zararlı madde TA Luft 13. BImSchV ÇYT için 17. gerçek ÇYT, Genel büyük yakma BImSchV ölçülen şartlar tesisleri kömür gibi >300 megavat Organik maddeler (C-toplam) Karbon monoksit (CO) Hidrojen klorid (HCl) 30 uygulanmaz 10 1 Hidrojen florit (HF) 3 uygulanmaz 1 0,1 Kükürt dioksit (SO 2 ) ,5 Nitrojen oksit (NO 2 ) Toz Dioksinler 0,1 ng TE - 0,1 ng TE 0,005 ng TE Metal sanayi tesislerinde 0,4 ng TE dioksinler Tablo 3: TA Luft, 13. BImSchV ve 17. BImSchV 10 uyarınca "Emisyon Sınırlamasına ilişkin Genel Şartlar"daki ve gerçek tesislerde 11 yapılan ölçümlerdeki atık duman gazı değerlerinin karşılaştırılması, aksi belirtilmedikçe mg/m 3 olarak Dioksin ve diğer sağlık ile ilgili zararlı maddelerin sınır değerleri TA Luft ile 17. BImSchV'ya artık eşit ölçüdedir. Burada metal sanayi istisna oluşturmaktadır, ki bu nedenle bugün Almanya'da açık arayla en fazla dioksin emisyonu yapan sektördür. Tabloda ayrıca, evsel atık yakma tesislerinde tüm zararlı maddeler bağlamında 17. BImSchV şartlarının çok altında kalındığı görülmektedir. Heidelberg'de bulunan Enerji ve Çevre Araştırma Enstitüsü (IFEU), Almanya'daki yakma tesislerinin hemen hemen yarısının "gerçek" emisyon verilerinin araştırmış ve her bir metre küp atık duman gazında 0,001 ile 0,01 ng TE arasında dioksin değerleri bulmuştur. Yani, emisyon sınır değerlerinin onda biri ile yüzde biri arası. IFEU Almanya'daki dioksin içeriğinin her bir metre küp atık dumanda ortalama sadece 0,005 ng TE olduğunu hesaplamaktadır. IFEU bunun sonucu olarak, yılı için evsel atığın yakılmasından kaynaklanan toplam emisyonların 0,02 g TE olduğunu hesaplamaktadır, Federal Çevre Dairesi yılı için 0,4 g TE noktasından hareket etmektedir. Her ne kadar IFEU ile Federal Çevre Dairesi'nin rakamları az bir fark göstermekte ise de, genelde aynı boyut içindedirler. Avrupa Hukuku Birlikte yakma şimdi çöp yakmanın şartlarına uymak durumunda

7 17. BImSchV, 2000 yılında evsel atık yakma konusunda AB kurallarının temelini teşkil etti. Bu kurallar, tüm Avrupa için evsel atık yakma tesislerinde tekdüze sınır değerleri öngörmektedir. Endüstriyel yakma tesislerinde evsel atıkları de birlikte yakılması için, bu kurallarda bulunan şartlar Almanya'da 1990 yılında tespit edilen şartlara nazaran çok daha sarih ve serttir. Tüm üye ülkeler bu kuralları uygulamak zorundadır ve böylece evsel atık yakma ile birlikte endüstiyel atık yakmanın tüm Avrupa'da talep edilen en yüksek emisyondan koruma bağlamındaki şartları karşılaması gerekmektedir. Bu nedenle, 17. BImSchV son olarak 2003 yılı Ağustos ayında değiştirilmiştir Aralık tarihli "Evsel atık yakma hakkında Yönerge" (RL 2000/76/EG) ile 17. BImScvhV'deki kesin sınır değerlerinin, kömür ve akaryakıt yerine evsel atık kullanan çimento fırınları veya santrallere de uygulanması sağlanmıştır. Sanayideki ve öncelikle çimento fabrikalarındaki büyük yakmalarda, uzun zamandır fosil yakıt yerine eski lastik veya eski yağ kullanılmaktadır - ki burada termik değerlendirme tanımlaması yerinde bir tanımlamadır. Gelecekte, işleme tabi tutulmamış evsel atıkların düzenli depolanmasına izin verilmeyecektir. Bu nedenle, eski lastiklerden sonra ev çöpünden elde edilen münferit bazı ısı değeri yüksek maddelerin veya madde karışımlarının enerji santrallerine ve çimento fabrikalarına yakılmak üzere sunulması beklenmektedir - ki bu da anlamlı bir termik yeniden değerlendirme olacaktır. Çimento fabrikalarının yanı sıra, metal yüksek fırın süreçleri (önceden ayrıştırılmış plastik için) ve kömürle çalışan enerji santralleri hakkında da görüşmeler yapılmaktadır. 17. BImSchV'nin Avrupa hukukuna uyarlanması ile birlikte, bu tesislerin de evsel atık yakmadaki katı sınır değerlerine uymaları gerekmektedir. Ancak öncelikle kömürle çalışan enerji santralleri, özellikle evsel atığa pek sıcak bakmamaktadır. Evsel atık ve bazı kısımlarının yakıt olarak kullanılmasının sonuçlarını hesaplamak zordur: Klor oranı yüksek olabilir; oluşan tuz asitleri santralin pahalı kazanlarını imha edebilir. Tam yanma değeri, önceden bilinmemektedir, ve kömür tozunun aksine, bu yakıtın nakli, depolanması ve dozajlanması zordur ve yeni teknik yatırım gerektirmektedir. Bu nedenle, evsel atığın enerji santrallerine hangi ölçüde gideceği öngörülememektedir. Bu durum, CO 2 emisyon yasaları tamamen uygulandığında değişebilir. Açıklama: 2003 yılı Ağustos ayına kadar birlikte yakma için geçerli olan: dörtte bir evsel atık ve dörtte üç yakıt (kömür, akaryakıt vs.) kullanıldığında, atık gazın dörtte biri için (ısı randıman bağlamında) katı 17. BImSchV geçerli, dörtte üçü için daha az katı olan 13. BImSchV geçerli idi. Pratikte tüm tesis için ortalama bir sınır değer geçerli oluyordu (karışım hesabı). 17. BImSchV 2003 yılı Ağustos ayında değiştirildikten sonra, özellikle sağlığa zararlı maddeler için (örneğin ağır metaller ve dioksinler) evsel atıkların tekil olarak yakılması için geçerli olan aynı sınır

8 değerleri geçerli olmaya başladı. İşleme tabi olmamış, karışık yerleşim yeri evsel atıkları kullanılıyorsa, kullanılan miktardan bağımsız ve tüm parametreler için temel olarak, tekil yakma ile aynı sınır değerleri geçerlidir. 1 Kaynak: 2 Federal-Eyalet-Dioksin Çalışma Grubu, 3. rapor, Çevrenin dioksin yüküne ilişkin veriler, Bölüm 6: Hava; Ev ısıtmasından kaynaklanan emisyonlar, özellikle hava değiş tokuşunun az olduğu zamanlarda oluşmaktadır. 3 Enerji ve Çevre Araştırma Enstitüsü (IFEU): Almanya'da çöp ekonomisinin sürdürülebilir büyümesine ilişkin yazı, Kasım 2004, UBA adına. Aşağıda IFEU 2004 olarak anılmaktadır. 4 IFEU 2004; sayfa IFEU 2004, sayfa 51, tablo 3-2 ve IFEU 2004, sayfa 90, resim Partikül emisyonlarının azaltılması - sağlık politikasına ilişkin bir görev, U. Lahl, W. Steven, Havanın Tehlikeli Maddelerden Arındırılması, Cilt 7/8-2004, sayfa 326, tablo 2. 7 IFEU'nun ölçülen emisyon değerleri ve işletmecilerin verdiği bilgiler temelinde mg/m 3 atık dumanda yaptığı hesaplama, IFEU 2004, sayfa 51, tablo Federal Çevre Bakanlığı'nın 1995 tarihli cıva ve kurşuna ilişkin verdiği bilgiler, sayılı "1985 ile 1995 arasında Federal Almanya Cumhuriyeti'ndeki ağır metal emisyonlarının gelişmesi" isimli araştırma raporu uyarınca, /aktuelle_daten/schadstoffe/daten_schwermetalle/schadstoff_schwermetalle_prio.pdf 9 IFEU uyarınca onay süreçlerindeki yayılma hesabından kaynaklanan deneyimler, heniz yayınlanmadı ve TA Luft'ya bakınız. 12 IFEU tarafından ÇYT için dioksin emisyon faktörleri (IFEU 2004, tablo 3-2, sayfa 51) ve ÇYT'deki çöp miktarı (9 milyon ton, IFEU 2004, tablo 2-18, sayfa 41) uyarınca yanma hesabı temelinde hesaplanmıştır.