Rehberlik. 4. Eğitsel Rehberlik. Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu

Transkript

1 Rehberlik 4. Eğitsel Rehberlik Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu

2 4.1. Eğitsel Rehberliğin Tanımı Amacı Kapsamı 4.2. Eğitsel Rehberliğin Yoğunlaştığı Alanlar 4.3. Bireyselleştirilmiş Öğretim 4.4. Öğrencinin Güdülenmesi 4.5. Zeka Türleri ve Öğrenme Stilleri 4.6. Öğrenmede Başlıca Kişilik Tipleri

3 4.1. Eğitsel Rehberliğin Tanımı, Amacı, Kapsamı Eğitsel Rehberlik Nedir? Rehberlik hizmetlerinden beklenen önemli işlevlerden biri de "öğrenmeyi kolaylaştırma, başarıyı artırma" konusunda yardımdır. Bu alanda yapılan hizmetler "eğitsel rehberlik" olarak adlandırılır. Eğitsel rehberlik: eğitsel gelişim alanında çocuğa belli yeterlikler kazandırmak, Öğrenmesini kolaylaştırmak, Karşılaştığı güçlükleri gidermesine yardım etmek ve böylece uygun ve etkin bir öğrenme ortamı oluşturmaya yönelik hizmetlerdir.

4 Eğitsel Rehberliğin Amacı; Öğrencinin okula ve okulun bulunduğu çevreye uyum sağlaması, Etkin ders çalışma becerilerini kazanması, Eğitsel kararlar vermesi ve seçimler yapabilmesi, Başarıyı engelleyen faktörlerin azaltılması ya da ortadan kaldırması, Öğrencilerin ilgi, yetenek, eğilim ve özelliklerine uygun bir eğitim almasının sağlanması, Okul hayatı ile meslek hayatı arasındaki ilişkinin sağlanmasıdır.

5 Eğitsel rehberliğin temel amacı öğrencilerin akademik etkinliklerdeki başarılarını artırmalarına yardımcı olmaktır. Öğrencilerin öğrenmeyi öğrenmelerini sağlamaktır. Bu amaç ile öğrencileri yeteneğine ve ilgisine uygun programlara yönlendirmek temel hedeftir. Her öğrencinin yaşamının her aşamasında eğitsel rehberliğe ihtiyacı vardır. Öğrencilerin akademik başarılarını artırmaya yönelik etkinliklerden bazıları şunlardır: Etkili zaman kullanımı Sınavlara hazırlanma yöntemleri Öğrenmeye güdüleme Öğrenme engelleri ile baş etme Belleği etkin kullanma Yetenek, ilgi ve eğilimlerine göre eğitsel ortam hazırlama (kulüp çalışmaları) Oryantasyon Eğitsel planlama

6 Eğitsel Rehberliğin Kapsamı: Eğitsel rehberlik, öğrencilerin "öğrenmeyi öğrenme"sini sağlamayı hedefler. Bu amaçla öğrenciye; zamanı iyi kullanma, verimli ders çalışma yolları, plan yapma ve uygulama, öğrenmeye güdülenme, öğrendiklerini unutmadan bellekte saklama, sınavlara hazırlanma, kaynaklardan yararlanma, yeteneklerini geliştirme, öğrenme engellerini aşma, pek çok konuda öğrencinin olumlu tutum ve alışkanlıklar geliştirmesine odaklanır. Bu amaçla, velilere yönelik verilen hizmetler de eğitsel rehberlik kapsamındadır. Eğitsel rehberlik hizmetleri öğrencilere tek tek değil gruplar halinde sunulur. Bu nedenle takım çalışması esastır. Okuldaki yönetici, öğretmen, uzman, diğer personelin işbirliğini gerektirir.

7 Eğitsel rehberlikte öğretmen davranışları da büyük önem taşır. Bu kapsamda öğretmenin sergilemesi beklenen başlıca davranışlar şunlardır; Uygun öğrenme atmosferinin oluşturulmasını sağlama, Bireysel farklılıkları ortaya çıkaracak etkinlikler planlama, Öğrenme ortamını zenginleştirme ve öğrenmeyi her birey için anlamlı hale getirme, Öğrencilerin çalışma alışkanlıklarını destekleme, ilgi ve yeteneklerini geliştirme, sosyal etkinliklerini güçlendirmelerine katkı sağlama, Öğrencide güven duygusunu geliştirme, Öğrencide problem çözme, karar verme ve bireysel çalışma becerisi kazandırmadır.

8 4.2. Eğitsel Rehberliğin Yoğunlaştığı Alanlar Eğitsel rehberliğin yoğunlaşma alanları, bu hizmetlerin sunulduğu öğretim kademesine göre değişiklik gösterir. İlköğretimin I. Kademesinde; Okul ve sınıf kurallarını öğrenme, yönergeleri izleme etkin ve verimli ders çalışma alışkanlığı kazanma, öğretim rehberliği İlköğretim II. Kademesinde; plan yapma ve uygulama, üst eğitim kurumlarını inceleme, verimli ve etkin ders çalışmanın yollarını öğretme, Ortaöğretimde; öğrenciyi bir üst öğrenim kurumu hakkında bilgilendirme, tercih etmesi uygun olabilecek üst öğretim kurumu hakkında bilgilendirme, eğitim - öğretim ve rehberlik faaliyetlerini düzenleme.

9 Her kademedeki okullarda öğrencilere sunulması hedeflenen eğitsel rehberlik hizmetlerinden başlıcaları şunlardır; Öğrencilerin okul seçmelerine, seçtikleri okulda uygun sınıfa yerleştirilmelerine veya uygun bölüme yönelmelerine yardım etmek, Okula yeni kayıt yaptıran bireylerin, okula uyum süreçlerini hızlı ve sağlıklı bir şekilde gerçekleştirmelerine yardım etmek, Öğrencilerin seçtikleri sınıfta veya bölümde karşılaştıkları sorunların çözümüne yardım etmek, Öğrencilerin bireysel farklılıklarına da dikkate alarak ulaşabilecekleri en üst başarı seviyesine ulaşmalarına yardımcı olmak, Öğrencilere etkili öğrenme ve verimli ders çalışma teknikleri konusunda yardım etmek, Öğrenci başarısını engelleyen durumları belirleyip ortadan kaldırmak suretiyle akademik başarıyı yükseltmek, Özel eğitime muhtaç, özürlü ve yavaş öğrenen çocukların zamanında keşfedilip özürlerine uygun bir eğitim programına yöneltilmelerini sağlamak, Üstün yetenekli öğrencileri zamanında tespit edip, yetenekleri ile ilgili olarak gelişmelerinin sağlanmasına yardım etmek.

10 Sınıf rehber öğretmenlerinin (danışman) eğitsel rehberlikle ilgili yapmaları gereken çalışmalardan bazıları şunlardır: Öğrenme stillerini belirleme, Etkili çalışma becerilerini kazandırma, Zamanı etkili kullanma becerisini kazandırma, Çalışma ortamını düzenleme becerisi, Okuma alışkanlığı kazandırma, Ders araçlarını etkili kullanma becerisi kazandırma, Çok boyutlu düşünme becerisi kazandırma, Dikkat toplama egzersizi yaptırma, Motivasyonu artırıcı çalışmalar yapma, Ders dinleme becerisi kazandırma, Not tutma becerisi kazandırma, Kaynaştırma eğitimindeki öğrencilerin gelişimini izleme, Bu çalışmalar eğitsel rehberliğin kapsamını oluşturmaktadır.

11 4.3. Bireyselleştirilmiş Öğretim Bireysel öğretim; öğrenciler arasındaki bireysel farklılıkları göz önünde bulunduran, her öğrenciye kendi yeteneği ölçüsünde ilerleme imkanı sağlayan öğretim tarzıdır. Kalabalık sınıflar ve bireysel farklılıklar nedeniyle öğrencilerin tamamı aynı etkinliklerle öğrenemezler. Sınıfı oluşturan öğrenciler arasında bireysel farklılıklar bulunmaktadır. Bu, tüm öğrencilerin aynı hızda ve aynı etkinliklerle öğrenemeyeceği anlamına gelir Öğrenme düzeyi farklı öğrencilerin öğrenmesi ancak öğretimin bireyselleşmesi ile mümkün olabilmektedir. Öğrenciler arasındaki bireysel farklılığın olabildiğince giderilmesi ancak, her öğrencinin öğrenme hızına uygun düşecek bir öğretimle sağlanabilir. Bu da ancak öğretimin bireyselleştirilmesi ile mümkündür. Bu sistemde dersler, öğrenme düzeyi açısından homojen çok küçük gruplar halinde yapılmaktadır. Öğretmen, sınıfın tümüne değil, 3-5 öğrenciden oluşan küçük gruba ders yapar. Her öğrenci kendi yetenek düzeyine uygun yönlendirilir, kendi düzeyine uygun yöntem ve tekniklerle eğitilir.

12 Bireyselleştirilmiş Öğretimin Özellikleri: Bireyselleştirilmiş Öğretim; Öğrenci merkezli olup öğrencinin eksik olduğu konuyu yaparak, yaşayarak öğrenmesini sağlar. Öğrenmede öğrencinin isteği ve etkinlikleri ön plandadır. Program, öğrencinin ilgi, yetenek ve ihtiyacına göre düzenlenir. Öğrenci eksik olduğu konuyu kendi hızına ve düzeyine göre öğrenme imkanı bulur. Öğrencide sorumluluk düşüncesi ve sistemli çalışma alışkanlığı geliştirir. Bireyselleştirilmiş öğretimde yürütülecek başlıca etkinlikler şunlardır; a. Dönüşümlü günlük çalışmalar b. Beceri geliştirme çalışmaları c. Planlı grup çalışmaları d. Düzey Geliştirme çalışmaları

13 a. Dönüşümlü Günlük Çalışmalar; Bu çalışmalarda her öğrenci yetersiz olduğu konularda daha iyi yetişmek için düzenlenen sınıf içi öğretim etkinliklerine katılır. Sınıfta değişik etkinlikler için yeter sayıda gruplar oluşturulur. Her grup farklı bir konu üzerinde çalışmalar yapar. Grubun başında, o konuyu iyi bilen bir lider öğrenci bulunur. Öğretmen grubu, hazırladığı araç-gereçlerle destekleyerek, grubun daha etkili bir çalışma yapmasını sağlar. Öğrenciler bireysel veya birlikte ödev ve çalışmalar yaparlar.

14 b. Beceri Geliştirme Çalışmaları; Bu amaçla öğrenciler arasında beş küme oluşturulur. Kümelerden biri öğrencileri denetleyip yönlendirmek amaçlıdır. Kümelerin diğer dördü işlenecek konunun farklı bir boyutunu ele alır. Her bir öğrenci farklı kümelerdeki etkinliklere ayrı ayrı katılarak kendini geliştirebilir.

15 c. Planlı Grup Çalışmaları; Öğrenciler; bir akademik yılda ya da sömestri döneminde belli bir plana göre grup çalışmalarına katılırlar. Beceri çalışmalarında olduğu gibi farklı kümelerle (grup) çalışmak esastır. Öğrenci, planda belirlenen süre boyunca bir kümede çalışmalara katıldıktan sonra diğer kümeye geçer. Diğer kümede de planda belirtilen süre boyunca etkinliklere katılır. Bu şekilde bir yılda veya dönemde alması gereken bilgileri ve becerileri belli bir sıra içinde tamamlamış olur. Bu sıralamada yine öğrencilerin kendi ihtiyaçaları ön planda tutulur. Böylece öğretimin bireyselleştirilmesine daha çok yer verilmiş olur.

16 d. Düzey Geliştirme Çalışmaları; Öğrencileri amaca uygun şekilde programın uygun bölümlerine yönlendirebilmek için hazır bulunuşluk düzeylerini belirlemek gereklidir. Öğrencinin, bulunduğu düzeye ve öğrenme hızına göre hangi düzey gruplarında ne kadar kalması gerektiği bu sayede belirlenebilir. Bu amaçla öğrenciye, odaklanılan konu alanıyla ilgili hedef ve kazanım düzeylerini ölçebilecek bir yeterlilik testi uygulanır. Bu testteki başarı durumlarına göre öğrenciler sınıflandırılıp uygun küme ve programlardan başlamaları sağlanır. Böylece öğrencinin ihtiyaç durumuna uygun bir öğretim yapılması sağlanmış olur.

17 4.4. Öğrencinin Güdülenmesi Motivasyon Güdü (Motivasyon), hedeflenen davranışların ortaya çıkması için muhatabın uyarılması, yönlendirilmesi ve davranışın sürdürülmesini etkileyen durumlardır. Bu bakımdan güdü, organizmayı harekete geçiren, yönlendiren ve hareketini devam ettiren güçtür. Her insanın bir takım ihtiyaçları vardır. Bu ihtiyaçlar harekete geçirilene kadar kişi güdülenemez. Dolayısıyla güdüyü, "harekete geçirilmiş ihtiyaç" olarak tanımlamak mümkündür. Bir etkinliği başlatan, devam ettiren ve yöneten güdülenme, davranışın yönünü, şiddetini ve kararlılığını belirleyen güç kaynaklarından birisidir.

18 Güdülenmeyi etkileyen içsel ve dışsal etkenler vardır. İçsel etkenler öğrencinin kendisinden, dışsal olanlar da çevresinden gelen etkenlerdir. Bunlardan hangisinin öğretmenlerden hangisinin öğrencilerden kaynaklandığını bilmek gerekir. Ders anlatma biçimi, dersin niteliği, ailenin öğrencinin derslerine karşı tutumu, okul ve sınıf ortamı gibi etkenler daha çok dışsal etkenler olarak sıralanabilir. Bireyin öğrenmeye ve başarmaya karşı tutumu ve azmi ile ilgili etkenler ise iç etkenlerdir. Dışsal etkenlerin güdülenmedeki rolü şüphesiz önemlidir. Ancak içsel etkenler olmadan dışsal etkenler çoğunlukla güdülenmeyi sağlayamaz. İçsel güdülenmenin sağlanması halinde, dışsal güdülenme eksik olsa dahi öğrencinin başarılı olması mümkündür Kişi, bir ihtiyacı uyarıldığında bu ihtiyacını gidermek için belirli bir davranışa geçer. Ancak aynı davranışı gösteren iki insanın davranışla ilgili nedenleri çok farklı olabilir. Öğretmenin bu ihtiyaç durumunu bilmesi, öğrenci davranışları analiz edebilmesi gerekir. Öğretmen, bütün insanların ihtiyaçlar ve güdü konusunda aynı olmadıklarını unutmamalıdır.

19 Yine öğretmenlerin her zaman hatırlamaları gereken şey, her davranışın bir nedeni bulunduğu gerçeğidir. Nedenini anlamada zorlandıkları bazı hareketleri anlamsız, nedensiz görmemek gerekir. Beşer olarak insan ihtiyaçları üç başlık altında toplanır. Bunlar: Fizyolojik ihtiyaçlar; yiyecek, giyecek vb. Ruhsal ihtiyaçlar; Tecrübe kazanma, sevgi görme, güven duyma vb. Toplumsal ihtiyaçlar; çalışanlar içinde bulundukları toplumun özelliğine göre belirli bir gruba mensup olma, belli bir statü sahibi olma vb. Araştırmalar öğrencilerin öğrenmeye karşı tutumlarım üç grupta toplamışlardır. Başarıya odaklı tutum, Başarısızlıktan kaçınan tutum, Başarısızlığı kabul eden tutum.

20 Tutum Başarıya odaklanma Başarısızlıktan kaçınma Başarısızlığı kabul etme Bu Tutuma Sahip Öğrencinin Özellikleri Kendine güveni tamdır, Başarılı olma amacı öğrenmeyi yönlendirir. Çalışma stratejileri kullanır. Planlı çalışmaya özen gösterir. Başarılı olmama korkuşu yoktur. Yeteneğinin daima gelişmeye açık olduğunu bilir. Başarılı olma ihtiyacı, motivasyonu olumlu yönde etkiler. Anlayarak çalışma yerine ezberlemeye çalışır. Amacı öğrenmekten çok ders geçmektir. Başarılı olmak için yeterli çabayı göstermez. Başarısızlığı kendi yeteneğinde ya da dersin zorluğunda arar. Yeteneği değişmez bir özellik olarak görür. Etkili çalışma teknikleri kullanmaz. Başarılı olamama korkusu hakimdir, motivasyonu ders geçmeye dönük ve süreksizdir. Başarılı olmak için hiç çaba göstermez, başarısızlığı kaçınılmaz görür. Ders dışı etkinliklere fazla zaman ayırır. Yeteneğin sabit ve değişmez olduğunu düşünür. Başarısızlığı, yeteneğindeki sınırlılığa bağlar, sürekli desteğe ihtiyacı vardır. Ders çalışma ve öğrenme motivasyonu minimum düzeydedir.

21 Öğretmenlerin öğrencilerini derse güdüleyebilmeleri için; Derse başlamadan önce öğrencilerin temel ihtiyaçları karşılanmalı, Öğrencilerin yaptıkları çalışmalar, başarılar pekiştirilmeli, Öğrencilerin merakını uyandıracak, onları araştırmaya yöneltecek etkinliklere yer verilmeli, Eğitim ortamı düzenlenirken, öğrencilerin ilgileri, beklentileri, hedefleri göz önüne alınmalı, Öğrencilerin çabaları ödüllendirilmeli, çaba göstermeleri teşvik edilmeli, Başarı ve başarısızlıklar, derslerin hedeflere ulaşma derecesine göre belirlenmeli, Yargılama yapmadan, duyguları hakkında konuşmalarına izin verilmeli, Konuşmalarını açıklama, dilek, şikayet dikkatini hiç dağıtmadan dinlemeli, Olumlu tutum ve tavırlarda takdirlerini açıkça söylemeli, Öğrencilere dersle ilgili istekleri sorulup istekler tartışılmalı, Öğrenciyi anlayıp değerlendirmede ihtiyaçlar hiyerarşisi fizyolojik, güvenlik, sevgi ve aidiyet, özsaygı, kendini gerçekleştirme hatırlanmalı, Her öğrenciyi tanıma arzusunu ve gayretini göstermelidir.

22 4.5. Zeka Türleri ve Öğrenme Stilleri Gardner a Göre Zekanın Özellikleri: Zeka; insandaki beyin ve zihin sistemlerinin etkileşimi sonucu ortaya çıkan çok yönlü bir olgudur. Zeka çok yönlülük göstermesine rağmen kendi içinde bir bütündür. Her insan kendi zekasını geliştirme yeteneğine sahiptir. Zeka değiştirilebilir ve öğretilebilir. Her insan, çeşitli zeka alanlarının tümüne sahiptir. Her insan, zeka alanlarından her birini belli bir düzeyde geliştirebilir. Çeşitli zeka alanları, genellikle bir arada, belli bir uyum içinde çalışırlar. Bir insanın her alanda zeki olabilmesinin birçok yolu vardır.

23 Gardner e göre, zekanın gelişiminde destekleyici ve engelleyici çevresel etkenler: Kaynaklara Ulaşım Şansı : Aile çok fakirse çocuk keman, piyano gibi müzikal zekayı geliştirebilecek enstrümanlara ulaşamadığından bu zekanın güçlenmesi, gelişmesi zorlaşabilir. Tarihsel, Kültürel Faktörler : Okulda matematik ve fen bilimine dayalı programlar önemseniyorsa, öğrencinin mantık, matematik zekası gelişebilir. Coğrafi Faktörler : Köyde yetişmiş bir çocuk apartmanda büyümüş bir çocuğa oranla bedensel zekasını daha çok geliştirebilir Ailesel Faktörler : Ressam olmak isteyen bir çocuğun ailesi avukat olmasını istiyorsa çocuğun dil zekası desteklenecektir. Durumsal Faktörler : Kalabalık bir ailede büyümüş ve kalabalık bir ailede yaşayan bireyler doğalarında sosyallik olmadıkça kendilerini geliştirmek için daha az zamana sahip olurlar.

24 Çoklu zeka kuramı; Zekanın tek bir boyutta olmadığını, aksine her bireyin farklı derecelerde, çeşitli zekalara sahip olduğunu öne sürer. Bu kuramın temel ilkelerini yaratıcı biçimde kullanıp, her öğrencinin bireysel farklılıklarına değer veren ve bunları güçlendiren programlar hazırlayabilmeleri için olanak sağlar. Zekanın farklı boyutları vardır. Bu boyutlar birbirlerinden çok ayrı yapılar ya da özellikler değildir. Örneğin, bir futbolcu; bedensel zekayı; koşarken, yakalarken ve vururken, uzamsal (şekil-uzay) zekayı; sahayı, diğer oyuncuların pozisyonlarını düşünürken, dil ve sosyal zekayı; oyun kurallarını öğrenirken ve takım arkadaşlarıyla paylaşırken özedönük (kişisel) zekayı; kendini değerlendirirken kullanmaktadır.

25 Doğa Zekası Sosyal Zeka Sözel Zeka Mantıksal- Matematiksel Zeka ZEKA ALANLARI İçsel Zeka Bedensel Zeka Müziksel-Ritmik Zeka Görsel-uzamsal Zeka

26 1- Sözel- Dilsel Zeka Bu türdeki zeka ile birey, kendi dilinin gramer yapısını, sözcük dizimini, kavram telaffuzunu, sözcüklerin anlamına uygun olarak; büyük bir ustalıkla beceri ile kullanmayı başarır. Özellikleri: Okuma yazmayı sever. Hikayeleri sever Söyleyerek, duyarak ve görerek öğrenir. İsimleri yerleri tarihleri iyi ezberler. Ivır zıvır şeyleri ezberlemeyi severler Meslekler: Şair, Yazar, Öğretmen Gazeteci, Politikacı, Hukukçu

27 2- Mantıksal Matematiksel Zeka Bu tür zekaya sahip olan insanlar; mantık kurallarına ve benzerliklerine, nedensonuç ilişkilerine ve benzer soyut işlemlere karşı çok hassas ve duyarlıdırlar. Bu kişiler; kategorilere veya sınıflara ayırarak, genelleme yaparak, hesaplayarak, mantık yürüterek ve soyut ilişkiler üzerinde çalışarak iyi şekilde öğrenirler. Özellikleri: Olayların oluşum ve işleyişi hakkında çok soru sorar. Soyut ve kavramsal düşünür, bilgiler arasında bağlantılar kurar. Matematiksel hesaplama oyunlarını ilginç bulur. Matematiksel problemleri kafasında kolayca çözer. Sebep-sonuç ilişkisi kurabilme kabiliyetleri çok iyidir. Olayları ve nesneleri kategorilere ayırmayı bilir. Meslekler: Matematikçi, Bilim Adamı, Muhasebeci, Bilgisayarcı

28 3- Görsel Zeka Bu tür zeka alanı, bir bireyin; objektif olarak gözlemleme veya görsel ve uzaysal fikirleri grafiksel olarak sergileme kabiliyetlerini içerir. Bu zekaya sahip olan insanlar; renge, çizgiye, şekle, biçime, uzaya ve bu olgular arasındaki ilişkilere karşı aşırı duyarlıdırlar. Özellikleri: Varlıkları veya olguları görselleştirerek kavrarlar Renklerle ve resimlerle çalışarak en iyi şekilde öğrenirler Haritaları, çizelgeleri yazılı materyallerden daha kolay okur. Sanat içerikli etkinliklerden, resimli yayınlardan hoşlanır. Arkadaşlarına oranla daha çok hayal kurar. Yaşına göre yüksek düzeyde beceri gerektiren figürleri çizer. Film, slayt vb görsel sunuları izlemeyi tercih eder. Kelimelere oranla resimlerden daha çok öğrenir Meslekler: Ressam, Mimar, İzci, Rehber, Fotoğrafçı

29 4- Müziksel Ritmik Zeka Bu zeka türü ile bir kişinin; bir müzik parçasındaki ritme, akustik düzene, melodiye, müzikteki iniş ve çıkışlara, müzik aletlerine ve çevreden gelen seslere olan duyarlılığı kastedilir. Bu zeka türündeki bireyler en iyi; ritim, melodi ve müzikle öğrenirler. Özellikleri: Şarkıların melodilerini çok iyi hatırlar. Güzel şarkı söyleyebilme yeteneğine sahiptir. Bir şarkının makamını, notalarını ayırt edebilir. Öğrendiği şarkıları paylaşmak ister. Herhangi bir müzik aletini çok iyi çalar veya bunun eğitimini almak ister. Bir şarkı duyduğunda farkında olmadan ona eşlik eder. Konuşurken veya hareket ederken elleri ve ayakları ile ritim tutar. Meslekler: Şarkıcı, Besteci, Müzisyen

30 5- Bedensel Kinestetik Zeka Bu tür zeka alanı; koordinasyon, denge, güç, esneklik ve hız gibi bazı fiziksel özelliklerin yanı sıra, dokunsak nitelikteki bazı becerileri de içermektedir. Bu zeka türüne sahip bireyler; yaparak-yaşayarak, dokunarak ve hareket ederek en iyi şekilde öğrenirler. Özellikleri: Duygularını belirgin olarak vücut diliyle ifade eder. El becerileri iyidir. Bir veya birden fazla sportif faaliyette başarılıdır. Yerinde duramaz,hareket etmeyi, kımıldamayı veya ritim tutmayı sever. Başkalarının jestlerini, mimiklerini ve yüz ifadelerini kolaylıkla taklit eder. Gördüğü her nesneyi dokunarak inceleme ve analiz etme eğilimindedir. Koşmayı, sıçramayı, güreşmeyi ve benzeri fiziksel aktiviteleri yapmayı sever. Meslekler: Atlet, Dansçı, Heykeltıraş, Cerrah, Aktör

31 6- Kişilerarası - Sosyal Zeka Bu zeka türü ile bir insanın; diğer insanlardaki yüz ifadelerine, seslere ve mimiklere olan duyarlılığı ve diğer insanlardaki farklı özelliklerin farkına varır. Başka insanların yaşantılarını iyi algılarlar, onların duygularını ve ihtiyaçlarını adeta yüzlerinden okurlar Özellikleri: Çok arkadaşı vardır. Bir çok grubun üyesidir. Sosyal etkinliklerin düzenleyicisidir. Başkalarına karşı empati duyar ve onları önemser Sınıfın gevezesidir. Grup içerisinde doğal bir lider görünümündedir. Problemi olan arkadaşlarına öğüt verir. Organizasyonların, komitelerin baş elemanıdır. Diğer insanlara bir şeyler anlatmaktan hoşlanır. Arkadaşları onun fikirlerine değer verir. Meslekler: Psikolog, Psikolojik Danışman, Öğretmen, Siyasetçi

32 7- Kişiye Dönük -İçsel Zeka Bu zeka türü ile bir kişinin; kendini objektif olarak (kendisinin zayıf ve kuvvetli olduğu yanları ile birlikte) değerlendirmesi duygularının, isteklerinin ve ihtiyaçlarının farkında olması, kendini iyi disipline etmesi ve kendine güvenmesi gibi yetenekler kastedilir. Özellikleri: Kendine güveni yüksektir. Bağımsızlık duygusu güçlüdür. Ne yaptığını çok iyi bilir. Kendi başına kalmayı tercih eder. Kendisinin kuvvetli ve zayıf yönleri hakkında gerçekçi bir görüşe sahiptir. Yalnız oynamaya veya ders çalışmaya bırakıldığında daha başarılıdır. Hakkında çok fazla bahsetmediği en az bir ilgisi, hobisi vardır. Meslekler: Sanatçı, Din adamı, Psikoterapist, Sosyal Hizmetler Uzmanı

33 8- Doğa Zekası Gardner, geliştirdiği çoklu zeka kuramına, sonradan (1996 da) doğa zekasını da eklemiştir. Doğa zekası; çevreye ait ince ayrıntıları fark edebilme yeteneğidir. bölgesel ya da küresel çevre değişikliklerini açıklama, ev hayvanları, doğa hayatı, bahçe ve park ilgisi, doğayı çekme davranışlarını kapsar. Özellikleri: Değişik bitkilere ve hayvanlara karşı ilgilidir. Açık havada olmaktan hoşlanır. Bahçede bitkilerle uğraşmaktan hoşlanır. Doğadaki varlıkları tanıma ve sınıflandırmaya meraklıdır. Konuşmada doğal hayattan bol örnekleri vardır Araştırarak, inceleyerek, gözlem yaparak öğrenir. Çevre kirliliğine karşı çok duyarlıdır. Doğayla ilgili dergi, kitap, filmleri takip eder. Doğa olaylarına karşı meraklıdır. Doğayla baş başa kalmaktan hoşlanır. Meslekler: Biyolog, Jeolog, Çiçekçi, Arkeolog, Meteorolog

34 Yukarıda zikredilen zeka alanlarından her insanda birden fazlası bulunur. Bu zeka alanlarının ağırlık durumuna göre insanların; görsel, işitsel ve kinestetik olmak üzere başlıca üç farklı tarzda öğrendikleri düşünülmektedir: Görsel: Görsel ağırlıklı bir öğrenme tarzına sahip olanlardır. Görerek ve okuyarak öğrenmeyi tercih ederler. İşitsel: İşitme duyusu daha güçlü olanların tarzıdır. İşiterek, dinleyerek ve tartışarak öğrenmeyi tercih ederler. Kinestetik: Hareketli ve dokunma duyusu güçlü olan bireylerin öğrenme tarzıdır. Bunlar öğrenecekleri şeylerle fiziksel temas kurarak, yaparak öğrenirler.

35 Görsel Öğrenenler (Gördüğünü Öğrenenler) Doğal olduğu yerler Problem çözme yolları Değerlendirme ve test etme En iyi öğrenme yolları Okuma çalışma özellikleri Okuldaki güçlükleri İyi giyinir, ayrıntıları ve renkleri hatırlar, okumayı, yazmayı sever, insanların yüzünü hatırlar ama isimlerini unutur. Yazılarda görülen isimleri hatırlar, zihinsel (görsel) imgeler oluşturur. Talimatları okur, problemleri listeler, düşüncelerini grafiksel malzemelerle anlatır. Kağıt üzerinde grafiksel çalışmaları görür ve aklında canlandırır. Görsel-yazılı testler, araştırma raporları, yazılı raporlar, grafiksel gösterimlerden yararlanır. Yazılı sınavlarda başarılıdır. Not alarak, liste yaparak, öğrenilecek bilgileri okuyarak, bir gösteriyi izleyerek öğrenir. Kitaplardan, video filmlerinden ve basılı materyallerden yararlanır. Eğlenmek veya dinlenmek için okur, uzun süre çalışamaz, çalışma sırasında sessiz ortam ister, hızlı okur, kelimelerin sesinden ziyade yazılı şeklini hatırlar. Ne yapılacağını görmeden hareket etmekte zorlanır. Gürültülü ve hareketli çevrede çalışamaz. Görsel resim ve malzeme olmadan öğretmeni dinleyemez, öğretmenin hoş olmayan görüntüsü ile ilgilenir. Sıkıcı ve düzensiz bir sınıfta çalışmak istemez, konsantrasyonu bozan florasan ışığı altında çalışmaktan verim alamaz.

36 Genel değerlendirme: Özel yaşamlarında genellikle düzenli olurlar. Karışıklık ve dağınıklıktan rahatsız olurlar. Dağınık bir masada çalışamazlar. Önce masayı kendine göre düzenlerler, daha sonra çalışmaya başlarlar. Kalem, silgi, kalemtraş gibi araçlar için masada kendilerine göre yer belirlerler ve araç gereçlerini hep bu yerlerde tutarlar. Çantaları dolapları her zaman düzenlidir. Yazmayı sevmeseler bile defterlerini düzenli ve itinalı kullanırlar. Düz anlatım yönteminden yeterince yararlanamazlar. Tam olarak anlaşılması için dersin görsel malzemelerle mutlaka desteklenmesi gerekir. Harita, poster, şema, grafik gibi görsel araçlardan kolay etkilenirler ve bu raçlardan öğrendiklerini kolay hatırlarlar. Öğrendikleri konuları gözlerinin önüne getirerek hatırlamaya çalışırlar.

37 İşitsel Öğrenenler (Konuşarak ve Dinleyerek Öğrenenler) Doğal olduğu yerler Problem çözme yolları Değerlendirme ve test etme En iyi öğrenme yolları Okuma çalışma özellikleri Okuldaki güçlükleri Doğaçlama (spontan) konuşur, ayaküstü düşünür, karşılaştığı insanların yüzlerini unutur ama adlarını hatırlar, kelimelerle ve dille çalışır, hafif sesli ortamlardan hoşlanır. Tartışmalardan hoşlanır, seçenekler hakkında konuşur, bir durumda ne yapılacağını o durumu yaşayanlara sorar, hedefi sözle ifade eder, sözlü tekrarlar yapar. Yazılılardan ziyade sözlülerde başarılı olur, projelerini sözlü olarak sunar. Ne öğrendiğinin birileri tarafından sorulmasını ister, şiir okumaktan, şarkı söylemekten hoşlanır. Yüksek sesle anlatım, bir öğretmeni dinleme küçük ve büyük grup tartışması yapma, çalışma yerinde fon olarak sessiz müzik dinleme ile aha iyi öğrenir. Diyalog ve oyunları okuma, karşılaştırma için içten ve dıştan seslendirme, okurken ne okuduğu hakkında kendi kendilerine ve başkalarına konuşma ve yeni kelimeleri seslendirmede başarılıdır. Görsel öğrencilerden daha yavaş okur, uzun süre sessiz okuyamaz. Okuduğu parçada resimleri umursamaz, okunması ve yazılması gereken zamana bağlı testlerde ayrıntıları görmede, sessizleştirilmiş ortamda yaşamada ve uzun süre sessiz kalmakta sıkıntı yaşar.

38 Genel değerlendirme: Küçük yaşlarda kendi kendilerine konuşurlar. Ses ve müziğe duyarlıdır. Sohbet etmeyi, birileri ile çalışmayı severler. Genellikle ahenkli ve güzel konuşurlar. Yabancı dil öğreniminde (konuşma ve dinleme becerilerinde) başarılıdır. ilkokul 1. ve 2. sınıflarında kendi kendilerine konuşmaları nedeni ile öğretmeni dinleyemezler. Bu özellikleri nedeniyle işittiklerini daha iyi anlamalarına rağmen bu şanslarını kaybederler. Göz ile okuma esnasında hiçi bir şey anlamayabilirler o nedenle en azından kendi kulağının duyabileceği bir ses ile okumalarını izin verilmelidir. İşittiklerini daha iyi anlarlar. Daha çok konuşarak, tartışarak öğrenirler. Bilgi alırken dinlemeyi okumaya tercih ederler. Olay ve kavramları birinin anlatması ile daha iyi anlarlar. Grup ve ikili çalışmalarda konuşma ve dinleme imkanları olduğu için iyi öğrenirler. Hatırlamak istediklerini birisi kendilerine anlatıyor ya da söylüyormuş gibi işiterek hatırlarlar. Kaydedilmiş bilgileri daha iyi hatırlarlar.

39 Kinestetik-Dokunsak Öğrenenler (Yaparak, Yaşayarak Öğrenenler) Doğal olduğu yerler Problem çözme yolları Değerlendirme ve test etme En iyi öğrenme yolları Okuma çalışma özellikleri Okuldaki güçlükleri Çeşitli sporla uğraşmayı sever, yarışma ve maceradan hoşlanır, zorluklara meydan okur. Koşma, atlama, yuvarlanma ve büyük motor kasları gerektiren eylemlerden hoşlanır. Harekete geçer, sonuçlara bakarak plan yapar. Deneme yanılma ve keşfetmeyle öğrenir. Problemleri güç kullanarak, bedensel çaba gerektiren yollarla çözmeye çalışır. Problemleri bireysel olarak veya çok küçük gruplarla çalışarak çözmeyi tercih eder. Performansa dayalı ve proje yönelimli değerlendirmelerde başarılı olur. Öğrencinin öğrendiği şeyi sergileme veya gösterme eğilimi vardır. Bir şeyi anlatmaktan ziyade nasıl yapılacağını göstermeyi tercih eder. Canlandırma, taklit yaparak, gezerek ve performansa dayalı öğrenmeyle daha iyi öğrenir. Küçük tartışma grupları ile öğrenir. Eğlenmekten ziyade anlamak için, bir şeyin nasıl yapılacağını öğrenmek için okur. Kısa kitapları okumayı sever, okuyup öğrendiği şeyleri, oyunları pratiğe döker. Kısa dönemli çalışmalardan, parça parça çalışmaktan, yere uzanarak çalışmaktan hoşlanır. Yazısı okunaklı değildir. Dışa dönük rahattır. Uzun süre bir yerde oturamaz. Dikkatini toplu tutamaz, uzun süre herhangi bir eylemi devam ettiremez. Kelimeleri doğru kullanamaz, fiziksel hareket olmaksın duygularını açıklayamaz.

40 Genel değerlendirme: Oldukça hareketli olurlar, sınıfta yerlerinde duramazlar, sürekli hareket halindedirler. Tahtayı silmek, pencereyi açmak, tebeşir getirmek, kapıyı örtmek hep onların görevi olsun isterler. Uzun müddet oturmaya zorlanırlarsa derste ne olup bittiğini anlamaz hale gelebilirler. Bu hareketlilik uygun işlere yönlendirilmezse genelde sınıfta problem çıkarırlar. Tahta-tebeşir anlatım ders işleme sisteminden en az yararlanırlar. Bu nedenle yaramaz, tembel, ya da zeki olmadıkları ileri sürülebilir. Dersin anlatılması veya görsel malzemelerle zenginleştirilmesi bunlar için umulan yararı sağlamaz. O nedenle ideal ders araçları kabul edilen, şema, harita, fotoğraf gibi görsel araçlar kinestetik öğrenciler için daha az değer taşır. Anlatımdan da yararlanamazlar, öğrenebilmeleri için mutlaka elini kullanabilecekleri, yaparak yaşayarak öğrenme yöntemlerinin kullanılması gerekir. Sınıf yerine okul bahçesi veya laboratuvarda dokunarak, ellerini kullanarak, olayların içinde yaşayarak iyi öğrenirler. Sözcükleri yada sözel bilgileri öğrenirken onları kuma yazması, yada kilden yaratması gibi öğrenirken ellerini kullanabilmesi, ders çalışırken hareket edebilmesi öğrenmesini kolaylaştırabilir. Örneğin küçük çocuklar çarpım tablosunu öğrenirken ip atlayabilirler.

41 Çoklu Zekâ Alanları Nasıl Belirlenebilir? 1- Öğrencileri gözlemek: Öğrenciyi boş zamanlarında, olumlu- olumsuz davranışları gözlemek, 2- Belge toplamak: Öğrencilere ait ürünleri (resim,şiir vb.) toplamak, öğrenci etkinliklerinin belgelenmesi, kayda alınması 3- Okul kayıtlarını incelemek: Derslerden alınan notların incelenmesi, öğrenci hakkında diğer öğretmenlerin yazdığı raporların incelenmesi 4- Diğer öğretmenlerle iletişime geçmek: 5- Velilerle görüşmek 6- Öğrencilere sormak

42 4.6. Öğrenmede Başlıca Tipleri: Dışa Dönük Tip: Sesli düşünen, yaparak yaşayarak öğrenen, geri bildirim almak isteyen tipler İçe Dönük Tip: Topluluk önünde konuşmadan ince hesaplar yapan, kendi kendini motive edebilen tipler Duyusal Tipler: Öğrenmede belli prosedürü izleyen, yeni öğrenmelere karşı tedbirli, soyut teorilerden hoşlanmayan, bilgi edinmede bütün duygularını kullanan tipler Sezgisel Tipler: Kendi başlarına hipotezler kuran, çeşitlilik arayan, önemsiz ayrıntıları atlayan, çabuk sıkılan, sakin ama ani ataklarla işe koyulan tiplerdir Düşünen Tipler: Dürüst, adaletli, kuralları yerine getirmek isteyen, rekabetçi tipler Duygusal Tipler: İşbirliği yapmaya istekli, uyumlu, öğretim çevresine ihtiyaç duyan, hem kendine hem de başkalarına hizmet etmek isteyen tipler Yargısal Tipler: Dakik olup, plan yapmayı seven, başladıkları işi bitirmeye özen gösteren ve yürüttükleri projeler hakkında geri bildirim almak isteyen tipler Algısal Tipler: Yeni fikirler keşfetmeyi seven, yeniliklere açık, baskıya gelmeyen, her aktivite için cesarete ve desteğe ihtiyacı olan tipler

43 Bir öğretmenin, okul başarısı düşük bir öğrenciyle etkileşimi sırasında aşağıdakilerden hangisini yapmaması gerekir? A. Sabırlı olması B. Gayret göstermeye teşvik etmesi C. Başarılarını takdir etmesi D. Hoşgörülü olması E. Yanlışlarını cezalandırması (2001 KPSS-90) Cevap: Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 43

44 Aşağıdaki rehberlik çeşitlerinden hangisinin görev alanına bir ortaöğretim kurumunda öğrencinin kendisine uygun seçimlik dersleri ve etkinlikleri seçmesini sağlamak girer? A. Düzeltici (sağaltıcı) rehberlik B. Kişisel rehberlik C. Uyum sağlayıcı rehberlik D. Eğitsel rehberlik E. Mesleki rehberlik (2002 KPSS-52) Cevap: Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 44

45 Üniversite birinci sınıf öğrencilerinin akademik başarılarını artırmak isteyen bir psikolojik danışmanın dikkate alacağı en son özellik aşağıdakilerden hangisidir? A. Alana duyulan ilgi B. Duygusal sorunlar C. İlgi duyduğu sanat dalları D. Ders çalışma koşulları E. Aile sorunları (2002 KPSS-60) Cevap: Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 45

46 Etkili çalışma alışkanlıkları geliştirememekten dolayı akademik başarısı düşük olan bir öğrenciye yapılması gereken rehberlik yardımı hangisidir? A. Eğitsel rehberlik B. Mesleki rehberlik C. Kişisel rehberlik D. Sosyal rehberlik E. İyileştirici rehberlik (2004 KPSS-110) Cevap: Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 46

47 Verimli ders çalışma yöntemlerini hayata geçirebilme açısından uygun olmayan yaklaşım hangisidir? A. Bir çalışma programına bağlı kalarak çalışmak B. Günlük etkinlikler için hazırlanacak planda çalışmaya ayrılan zamanı belirtmek C. Verimli sonucun aralıklı bir çalışma ile olanaklı olabileceğini dikkate almak D. Çalışma planında eğlenme ve dinlenmeye yeterince zaman ayırmak E. Çalışma ortamını her türden uyarıcıya açık tutacak biçimde düzenlemek (2004 KPSS-115) Cevap: Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 47

48 Sınıfta öğretmenin işlediği ders üzerinde dikkatini toplamakta güçlük çekerek arkadaşlarını rahatsız eden, buna karşın resim yapma, model oyuncaklar yapma konusunda çok becerikli olan bir ilkokul öğrencisine sınıf içinde uygun öğrenci davranışları kazandırmak isteyen bir öğretmenin yapması gereken en uygun davranış hangisidir? A. Öğrenciyi derslerde ilgi ve yeteneklerini sergileyebileceği çalışmalara yönlendirmek B. Okul idarecilerine başvurmak C. Öğrenciyle ders saatleri dışında ilgilenmek D. Arkadaşlarından ders saatinde bu öğrenciyle konuşmamalarını istemek E. Öğrenciyi ailesine şikayet etmek (2004 KPSS-116) Cevap: Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 48

49 İlim ilim bilmektir, İlim kendin bilmektir, Sen kendini bilmezsen, Bu nice okumaktır. Yunus Emre