KOÇLAR-SARIGÜZEL (KAHRAMANMARAŞ KUZEYĐ) ARASINDA KALAN BÖLGENĐN GENEL JEOLOJĐ ÖZELLĐKLERĐ

Transkript

1 KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ ĐMAM ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ JEOLOJĐ MÜHENDĐSLĐĞĐ ANABĐLĐM DALI KOÇLAR-SARIGÜZEL (KAHRAMANMARAŞ KUZEYĐ) ARASINDA KALAN BÖLGENĐN GENEL JEOLOJĐ ÖZELLĐKLERĐ YÜKSEK LĐSANS TEZĐ KAHRAMANMARAŞ Şubat-2007

2 KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI KOÇLAR-SARIGÜZEL (KAHRAMANMARAŞ KUZEYİ) ARASINDA KALAN BÖLGENİN GENEL JEOLOJİ ÖZELLİKLERİ LUTFİ VAROL YÜKSEK LİSANS TEZİ Kod No: Bu Tez 09/02/2007 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oy Birliği ile Kabul Edilmiştir. Yrd. Doç. Dr. Güldemin DARBAŞ Prof. Dr. Kemal GÜRBÜZ Yrd. Doç. Dr. Alican KOP DANIŞMAN ÜYE ÜYE Yukarıdaki imzaların adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım Prof. Dr. Özden GÖRÜCÜ Enstitü Müdürü Bu çalışma K.S.Ü Bilimsel Araştırma Projeleri Daire Başkanlığı tarafından desteklenmiştir. Proje No:2005/ Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

3 ĐÇĐNDEKĐLER SAYFA ĐÇĐNDEKĐLER... I ÖZET... II ABSTRACT... IV ÖNSÖZ... VI ŞEKĐLLER DĐZĐNĐ... VII EK ÇĐZELGELER DĐZĐNĐ... IX 1.GĐRĐŞ ÖNCEKĐ ÇALIŞMALAR MATERYAL VE METOT Materyal Metot Büro çalışmaları Saha çalışmaları Tez yazım aşamaları ARAŞTIRMA BULGULARI Stratigrafi Dedeardıçgediği formasyonu Berit metaofiyoliti Alacık formasyonu Kilisecik formasyonu Atlık kireçtaşı Tekir formasyonu Güredin formasyonu Alüvyon Yamaç molozu Yapısal jeoloji Doğrultu ve eğimler Diskordanslar Kıvrımlar Faylar Yapısal evrim SONUÇLAR KAYNAKLAR ÖZGEÇMĐŞ... 43

4 ÖZET KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ ĐMAM ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ JEOLOJĐ MÜHENDĐSLĐĞĐ ANABĐLĐM DALI YÜKSEK LĐSANS TEZĐ ÖZET KOÇLAR-SARIGÜZEL (KAHRAMANMARAŞ KUZEYĐ) ARASINDA KALAN BÖLGENĐN GENEL JEOLOJĐ ÖZELLĐKLERĐ DANIŞMAN: Yard. Doç. Dr. Güldemin DARBAŞ Yıl : 2007 Sayfa : 43 Jüri: Yard. Doç. Dr. Güldemin DARBAŞ Yard. Doç. Dr. Alican KOP Prof. Dr. Kemal GÜRBÜZ Bu tez çalışmasının amacı Koçlar-Sarıgüzel (Kahramanmaraş Kuzeyi) arasında kalan bölgenin genel jeoloji özelliklerini ve bölgenin geçirmiş olduğu yapısal evrimi ortaya koymaktır. Đnceleme alanı Kahramanmaraş ilinin kuzeyinde yer alan merkez ilçeye bağlı Koçlar, Boybeyler, Beşen, Ilıca, Kertmen, Ataşlar(Dindallı) arasında kalan alanlar ile yakın civarındaki yerleri kapsar. Çalışma alanına gidilerek farklı yaş ve litolojideki birimlerin detaylı jeoloji haritası çıkarılmıştır. Çalışma alanı içerisinde Permiyen den Kuvaterner e kadar değişik yaşlara sahip litostratigrafik birimler yüzlek vermektedir. Đnceleme alanında iki farklı naplaşma görülmüştür. Bu farklı naplaşmalar Dedeadıçgediği napı ve Berit napı olarak ayırtlanmıştır. Đnceleme alanının kuzeyinde gelişen Dedeardıçgediği napı; Permiyen Orta Triyas yaşlı dolomit ve kireçtaşlarından oluşan Dedeardıçgediği formasyonu, Geç Eosen - Erken Miyosen yaşlı çakıltaşı, kumtaşı ve kiltaşından oluşan Alacık formasyonu, Erken Orta Miyosen yaşlı şeyl, kiltaşı ve kumtaşından oluşan Kilisecik formasyonu, Orta Miyosen yaşlı kireçtaşlarından oluşan Atlık formasyonu ve Orta Geç Miyosen yaşlı konglomeralardan oluşan Tekir formasyonundan oluşmaktadır. Dedeardıçgediği napı; Berit napı birimlerinden olan Geç Jura - Erken Kretase yaşlı Berit Metaofiyolitini tektonik olarak üzerlemektedir. Đnceleme alanının güneyinde gelişen Berit napı; Geç Jura - Erken Kretase yaşlı Berit Metaofiyoliti, Geç Eosen - Erken Miyosen yaşlı çakıltaşı, kumtaşı ve II

5 ÖZET kiltaşından oluşan Alacık formasyonu, Erken Orta Miyosen yaşlı şeyl, kiltaşı ve kumtaşından oluşan Kilisecik formasyonu ve Orta - Geç Miyosen yaşlı kanal konglomeralarından oluşan Güredin formasyonundan oluşmaktadır. Đnceleme alanında gelişen bu iki nap nedeniyle çalışma sahasında iki farklı çökelme ortamının oluşmasına neden olmuştur. Bun nedenle çalışma alanında yüzeyleyen birimlerin litolojileri ve çökelme ortamları göz önüne alındığında, inceleme alanının Anadolu levhası ve Arap levhasının birleştiği dalma-batma zonunda yer aldığı, Geç Maestrihtiyen den bu yana sıkışma rejimi altında olduğunu göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Dedeardıçgediği naplaşması, Berit naplaşması, yapısal evrim. III

6 ABSTRACT UNIVERSITY OF KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ ĐMAM INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES DEPARTMENT OF GEOLOGY ENGINEERING MSc THESIS ABSTRACT GENERAL GEOLOGY PROPERTIES OF THE AREA BETWEEN KOCLAR SARIGUZEL (NORTH OF KAHRAMANMARAŞ) Supervisor: Assist. Yard. Doç. Dr. Güldemin DARBAŞ Year: 2007, Page: 43 Jury : Assist. Yard. Doç. Dr. Güldemin DARBAŞ Assist. Yard. Doç. Dr. Alican KOP Assist. Prof. Dr. Kemal GÜRBÜZ The aim of this thesis study is to infer the general geological properites of the area between Koclar and Sariguzel (which are in the north of Kahramanmaras), and this area s constructional evolutions, as well. The studying zone includes both Koclar, Boybeyler, Beşen, Ilıca, Kertmen, Ataşlar(Dindallı) which are related to the town which takes place in the north of Kahramanmaras, and their surroundings. A detailed geological map of the units in varied ages and lithology is planned by going to the studying zone. In the studying zone, in varied ages many lithostratigrafic units from Permian to Quaternery are appeared on the surface. In the sytdying zone two different nappes are observed. These different nappes are differed as Dedeardıcgedigi nappe and Berit nappe. Dedeardıcgedigi nappe which is improving in the north of the studying zone is formed with Dedeardıcgedigi formation which consists of old dolomites and limestones of Permian Middle Trias, Alacik formation which consists of old pebbles, sandstones, claystone of Late Eocene Early Miocene, Kilisecik formation which consists of old shale, claystone and sandstone of Early- Late Miocene, and Tekir formation which consists of old conglomerate of Middle Late Miocene. Dedeardıcgedigi nappe tecnically overthrust the Late Jurassic Early Kretase s old Berit Metaophiolite which is Berit nappe s units. The developing Berit nappe in the south of the studying zone overthrust the Late Jurassic Early Cretaceous old Berit Metaophiolite, one of the units of Berit nappe. IV

7 ABSTRACT Berit nappe developing in the North of the studying zone is formed with old Berit Metaophiolite of Late Jurassic Early Cretaceous, Alacik formation which consists of old pebbles, sandstone and claystone of Late Eocene Early Miocene, Kilisecik formation which consists of old shale, claystone and sandstone of Early- Middle Miocene, and Guredin formation which consists of old cannal conglomerates of Middle Late Miocene. Owing to the two developing nappes in the studying zone there are two different precipitation soil. So, when the lithologies and the precipitaions of the units coming to the surface are considered it is seen that the studying zone takes place on the dipping-sinking zone where the Anatolia tablet and Arabian tablet are gathering, and it is also seen that since the Late Maestrihityen this area is under the pressure regime. V

8 ÖNSÖZ ÖNSÖZ Kahramanmaraş Sütçü Đmam Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Anabilim dalında Yüksek Lisans Tezi olarak hazırlanan bu çalışma Yard. Doç. Dr. Güldemin DARBAŞ denetiminde gerçekleştirilmiştir. Öncelikle beni Yüksek Lisans öğrencisi olarak kabul eden ve çalışmalarım süresince değerli öneri ve eleştirileri ile yönlendiren, araştırmalarımın her safhasında benden desteğini esirgemeyen danışman hocam Yard. Doç. Dr. Güldemin DARBAŞ a teşekkürlerimi sunarım. Başta arazi çalışmalarım ve büro çalışmalarımda bilgi ve tecrübesini benden esirgemeyen, her konuda yardımcı olan saygı değer hocalarım Prof. Dr. Mehmet Nuri BODUR, Yard. Doç. Dr. Alican KOP ve Yard. Doç. Dr. Güldemin DARBAŞ a teşekkür ederim. Arazi çalışmalarım sırasında araziye gelerek bana yardımcı olan değerli arkadaşlarım Jeo. Müh. Sedat CIRIK a, Jeo. Müh. Tacettin BABAOĞLU na ve Har. Müh. Türker VAROL a teşekkür ederim. Tez çalışmam sırasında inceleme alanı ile ilgili bilgi ve dökümanı sağlayan D.S.Đ 20. Bölge Müdürlüğü Jeo. Hiz. Ve Y.A.S Şubesi müdürlüğü çalışanlarına teşekkür ederim. Tez yazım çalışması sırasında bana yardımcı olan Kübra ONAT a teşekkür ederim. Son olarak tüm yaşantım boyunca, bir çok fedakarlığa katlanarak beni bu günlere getiren ve sürekli yanımda olarak beni destekleyen değerli AĐLEM e sonsuz şükranlarımı sunarım. Şubat 2007 KAHRAMANMARAŞ VI

9 ŞEKĐLLER DĐZĐNĐ ŞEKĐLLER DĐZĐNĐ SAYFA Şekil 1. Çalışma alanının yer bulduru haritası... 2 Şekil 2. Nasa world wind uydu görüntüsü... 9 Şekil 3. Đnceleme alanının genelleştirilmiş stratigrafik kesiti Şekil 4. Dedeardıçgediği formasyonu yakından görünümü (Akaya tepe batısı, GB dan KD ya bakış) Şekil 5. Dedeardıçgediği formasyonu ile üzerinde açısal uyumsuzlukla yer alan Kilisecik formasyonu genel görünümü (Uzunbakacak tepe, KB dan GD ya bakış. 13 Şekil 6. Berit metaofiyolitinin yakından görünümü (Akaya tepe Şekil 7. güneyi, B dan D ya bakış) Dedeardıçgediği formasyonu ile Berit metaofiyoliti tektonik dokanağı (Kızılkaya tepe GB dan KD ya bakış).. 15 Şekil 8. Alacık formasyonunun taban seviyelerinden numulit fosillerinin yakından görünümü (Sivri tepe kuzeyi). 17 Şekil 9. Alacık formasyonu ile Dedeardıçgediği formasyonu dokanağı (Sivri tepe batısı, KB dan GD ya bakış) Şekil 10. Şekil 11. Şekil 12. Kilisecik formasyonu içeresindeki kireçtaşı tabakasında gözlenen fosiller (Yazlak tepe, B da D ya bakış).. 20 Kilisecik formasyonunda gözlenen slump yapısı (Höyük tepe güneybatısı, D dan B ya bakış) Atlık kireçtaşının genel görünümü ve Kilisecik formasyonu ile olan dokanağı (Atlık dağı doğu yamacı, D dan B ya bakış) Şekil 13. Atlık dağının genel görünümü (Atlık dağı kuzeydoğusu) 23 Şekil 14. Tekir formasyonunun yakından görünüm (Ortaoba mahallesi kuzeyi).. 24 Şekil 15. Güredin formasyonun çakıltaşı seviyelerinin genel görünümü.. 26 Şekil 16. Şekil 17. Şekil 18. Şekil 19. Güredin formasyonun genel görünümü (Dindallı köyü, GD dan KB ye bakış).. 27 Güredin formasyonunun moloz çökelleri ile altında yer alan killi seviyelerin genel görünümü (Topraktaş mevkii kuzeydoğusu, GB dan KD ya bakış).. 27 Geç Eosen - Erken Miyosen yaşlı Alacık formasyonunda ölçülen 30 adet ekleme ait doğrultu (D.Y.G.D) ve eğim (E.Y.G.D) yönü gül diyagramı Erken Orta Miyosen yaşlı Kilisecik formasyonunda ölçülen 25 adet tabaka doğrultu ve eğim değerlerine ait doğrultu (D.Y.G.D) ve eğim (E.Y.G.D) yönü gül diyagramı Şekil 20. Orta Geç Miyosen yaşlı Güredil formasyonunda ölçülen 49 adet tabaka doğrultu ve eğim değerlerine ait doğrultu (D.Y.G.D) ve eğim (E.Y.G.D) yönü gül diyagramı Şekil 21. Güredin formasyonu içerisinde yer alan antiklinalin görünüm (Yücekah tepe batı yamacı, GB dan KD ya bakış).. 33 VII

10 ŞEKĐLLER DĐZĐNĐ Şekil 22. Atlık dağı doğu yamacında gözlenen Atlık kireçtaşı içerisinde gelişen düşey atımlı fayın görünümü 34 Şekil 23. Şengin Sırtında Dedeardıçgediği formasyonu ile Berit metaofiyoli arasındaki bindirmenin genel görünümü.. 35 Şekil 24. Kilisecik formasyonu ile Berit metaofiyolitinin genel görünümü (Akkaya tepe güneyi, D dan B ya bakış) 35 Şekil 25. Yazlak tepe mevkiinde Berit metaofiyoliti ile Kilisecik formasyonu arasındaki düşey atımlı faylanmanın görünümü ve Dedeardıçgediği ile Berit metaofiyoliti arasındaki bindirmenin genel görünümü. 36 Şekil 26. Đnceleme alanının yapısal evrimi VIII

11 EK ÇĐZELGELER DĐZĐNĐ LUTFĐ VAROL EK ÇĐZELGELER DĐZĐNĐ SAYFA Ek-1. Çalışma Alanının Jeoloji Enine Kesitleri 41 Ek-2 Çalışma Alanının Genel Jeoloji Haritası 42 IX

12 GĐRĐŞ LUTFĐ VAROL 1. GĐRĐŞ Đnceleme alanı Kahramanmaraş ilinin kuzeyinde yer almakta ve 1/ ölçekli Gaziantep M37b3 paftasını kapsamaktadır (Şekil 1). Sıkışma rejimi altında bulunan havza, Orta Miyosen e kadar önemli bir tektonik olaya tanık olmamıştır. Ancak Orta Miyosende gelişen kuzey yönlü sıkışma tektoniği Geç Maestrihtiyen Erken Miyosen arasında çökelen kayalarda büyük fay ve kıvrımlara neden olmuştur. Bu çalışmada öncelikle inceleme alanında yüzeyleyen litostratigrafi birimleri detaylı olarak incelenmiş bölgenin 1/ ölçekli jeoloji haritası yapılmıştır. Ayrıca inceleme alanını etkileyen tektonik kuvvetlerin konumlarının belirlenmesi ve bölgenin jeodinamik evriminin açıklanabilmesi amacıyla arazide gözlenen tüm yapısal unsurlar incelenmiştir. 1

13 GĐRĐŞ LUTFĐ VAROL Şekil 1 Đnceleme alanı yer bulduru haritası 2

14 ÖNCEKĐ ÇALIŞMALAR 2.ÖNCEKĐ ÇALIŞMALAR Đnceleme alanı ve dolayında bugüne kadar farklı amaçlarla çok sayıda jeolojik araştırma yapılmıştır. Bunlardan inceleme alanını kapsayanlar aşağıda sunulmuştur. Ortynski (1943), Gaziantep çevresinde yaptığı araştırmada Gaziantep in batısında Kampaniyen-Turoniyen öncesi zamana ait serpantinlerin varlığını açıklamaya çalışmıştır. Stchepinsky (1943), Bu çalışma bu bölgede yapılan ilk jeolojik araştırmadır. Çalışmacı Arap Platformu na ait litolojilerin Besni dolaylarına kadar devam ettiğini öne sürmüştür. Kahramanmaraş ve Suriye sınırı arasındaki bütün alanın haritasını çıkarmıştır. Jeolojik çökeltiler hakkında kısa tanımlamalar verip, Kuzey Kahramanmaraş da Ahırdağ ında gözlenen Lütesiyen, Geç Eosen-Oligosen karbonatları vurgulamıştır. Ayrıca Kuzeybatı Kahramanmaraş da gri renkli marn, karbonatlar ve konglomeralar içeren flişlerin haritasını çıkarmıştır. Tolun (1956), Đçerisinde ultrabazik ve volkanik formasyonlar ile büyük fayların bulunmasına dayanarak, Kahramanmaraş havzasını Orojenik Fasiyesli Fliş Zonu olarak yorumlamıştır. Türkoğlu, Narlı ve Pazarcık graben zonlarının Miyosen sonrasındaki epirojenik hareketlerle oluştuğunu belirten yazar ayrıca, Sakçagöz-Pazarcık arasındaki ovaların Eosen kireçtaşlarının batıya doğru kademeli olarak inmesiyle oluşan çöküntü havzalarının ortasında alüvyonların birikmesiyle geliştiğini öne sürmektedir. Borchert (1958), Suriye-Arabistan blokunun kuzeybatısında 500 km uzunluğunda bir GB-KD şeridi şeklinde uzanan Antakya-Kahramanmaraş-Malatya-Elazığ bölgesinde esas itibarı ile aynı şartların hüküm sürdüğünü buradaki ofiyolitlerin bölgeye Üst Kretase de intrüzyonla yerleştiğini, ofiyolitik mağmaya bağlı olarak oluşan en önemli maden yataklarının kromit, hematit, pirit-kalkopirit ve manganez yatakları olduğunu belirtmiştir. Mc Kenzie (1970), Kuzeyden Anadolu Fay Kuşağı, güneyden Marmaris-Kıbrıs- Kahramanmaraş- Erzincan hattından geçen kısmi gömülme bölgesi ve kısmen de yanal atımlı faylar tarafından sınırlanan Anadolu levhasının, Arap levhasıyla olan sınırının Kahramanmaraş dan geçtiğini belirtmektedir. Arpat ve Şaroğlu (1972), Anadolu Fayı ile ilgili bazı gözlem ve düşünceler adlı çalışmalarında Doğu Anadolu Fayı nı ilk kez bu adla tanımlayan çalışmacılar, fayın sol yönlü doğrultu atımlı olduğunu ve Miyosen den bu yana diri olması nedeniyle bir çok depreme neden olduğunu belirtmişlerdir. Çalışmacılar ayrıca, fayın Hatay dolayında kollara ayrıldığını ve bu kollardan bazılarının Ölü Deniz Fay Sistemi ile birleşmesinin mümkün olabileceğini ileri sürmüşlerdir. Arpat ve Şaroğlu (1975), Eğim atımlı fayların yanı sıra bölgedeki Kuvaterner volkanizmasına da dayanarak, Kahramanmaraş-Antakya bölgesinin yakın geçmişte jeolojik açıdan önemli kuvvetlerin etkisi altında kalmış olduklarını öne sürmüşlerdir. Özellikle Antakya ve Kahramanmaraş arasında bulunan çukurluk alanın iki taraftan eğim atımlı normal faylarla sınırlandırılmış genç bir graben özelliğinde olduğunu, bu grabeni oluşturan açılma tektoniğinin ve grabenin doğusundaki sol yanal hareketin sağlanabilmesi için Arap 3

15 ÖNCEKĐ ÇALIŞMALAR Bloğu nun bağıl hareketlerinin KD ya olması gerektiğini vurgulamışlardır. Bu nedenle Kuzey Anadolu ve Doğu Anadolu fayları ile sınırlanmış Anadolu parçacığının güneyden gelen bu hareketi giderebilmek için batıya hareket ettiğini belirtmişlerdir. Mc Kenzie (1976), Arap Levhası ile Anadolu bloğu arasındaki pek çok hareketin sorumlusunun Doğu Anadolu Fayı olduğunu vurgulayan çalışmacı, Ölü Deniz Fayı ndan farklı olduğunu öne sürdüğü Doğu Anadolu Fayı nın Adana-Misis Dağları na ulaşan kesimlerinin bindirme bileşeni kazandığını ve bunun da Ölü Deniz Fayı nın hareketinden daha hızlı hareket etmesiyle mümkün olabileceğini iddia etmiştir. Yalçın (1979), Doğu Anadolu Fayı nın, Türkoğlu-Karağaç (K.Maraş) arasında kalan kesimini 1/ ölçeğinde ilk kez haritalayan çalışmacı, bölgede N68E doğrultulu bir dizi kırık ile buna paralel ikincil kırıkların bulunduğunu belirtmiştir. Fayın atımı hakkında, en çok m ye ulaşan sol yönlü atımın egemen olduğu ve m lik genç düşey atımlarla, 1000 m nin üzerinde olabilecek eski düşey atımların varolduğunu öne süren yazar, Doğu Anadolu Fayı ile Ölü Deniz Fayı nın jenetik ilişki içinde olmadığını ve birbirini dar açı ile kesen iki ayrı sistem olabileceğini belirtmiştir. Gözübol ve Gürpınar (1980), K.Maraş ın kuzey bölümünün jeolojisini çalışmışlardır. Bu sahanın Eosen yaşlı Midyat Formasyonu ve Miyosen yaşlı Kuzgun Formasyonundan oluşan bir otokton serisi içerdiğini, Üst Kretase ofiyolit serisi içeren bir allokton serisini belirtmişlerdir. Perinçek (1980), Arabistan kıtası kuzeyindeki tektonik evrimin kıta üzerinde çökelen istifdeki etkilerini incelemiştir. Sürüklenim kuşağında bulunan allokton birimlerin ilişkileri gözetilerek, tektonizmanın yoğun olduğu dört dönem saptanmıştır. Her dönem sonunda gelişen sürüklenim hatları daha genç sedimanlar tarafından uyumsuzlukla örtüldüğünü belirtmiştir. Genel olarak Toros orojenez kuşağını etkileyen tektonizma dönemleri belirlenmiş ve bunların şelf alanındaki izleri araştırılmıştır. Tarhan (1984), Göksun-Afşin-Elbistan dolayında yaptığı çalışmada bölgede iki ayrı allokton birlik ayırdetmiştir. Göksun metaofiyoliti, Kabaktepe metamorfitleri ve asit intrüzyonlarından oluşan Çardak Birliği nin bölgeye Kampaniyen öncesi yerleştiğini, Cagılhan metamorfitleri ve Andırın grubu kayaçlarından oluşan Đğde Birliği nin ise Erken- Orta Eosen aralığında bölgeye yerleştiğini ifade etmiştir. Kabaktepe metamorfitlerinin Göksun metaofiyoliti üzerinde metamorfik bir nap örtüsü şeklinde bulunduğunu belirtmiştir. Önalan (1986), K.Maraş Tersiyer istifinin sedimanter özelliklerini ve çökelme ortamlarını ayrıntılı olarak incelenmiştir. Đnceleme alanının 1/ ölçekli ayrıntılı jeoloji haritası yapılmıştır. Haritalama alanının kuzey tarafında bulunan Berit grubu; Malatya Metamorfikleri gibi allokton ve yarı otokton birimlerin Geç Kretase den bu yana kuzeyden güneye doğru yediden fazla ilerleme yaptığını ve bugünkü konumunu aldığını ortaya koymuştur. Ayrıca buradaki Tersiyer havzasının bir kenar önülke (peripheral foreland) havzası olarak geliştiğini ilk defa ortaya koymuştur. Önalan (1988), Bertiz-Süleymanlı ve Kılavuzlu (K.Maraş) bölgesindeki Tersiyer yaşlı kayaların jeolojik evrimini araştırmıştır. Çalışmacı Arap ve Toros levhaları arasında 4

16 ÖNCEKĐ ÇALIŞMALAR Jura da başlayan ve Erken Kretase alanına kadar süren bir açılma rejiminin, Valanjiniyen den itibaren ise dalma batma rejiminin başladığını belirtmiştir. Yazar ayrıca yapılan sedimantolojik çalışmalar sonucunda ortaya çıkartılan çökelme ortamlarının yer ve zaman içerisindeki değişimlerinden yararlanarak sedimantasyonu kontrol eden tektonik olayların gelişimini ve K.Maraş bölgesindeki çökel havzalarının türünü tesbit etmiştir. Yılmaz ve diğ.(1988), Amanos Dağları ve K.Maraş dolaylarında Miyosen havzalarının tektonik evrimini araştırmışlardır. Orta Miyosen den başlayarak gelişen ve özellikle orojenik kuşak içinde yer alan Miyosen istiflerinde çökelmeyi büyük ölçüde yanal atımlı fay sistemlerinin denetlediğini söylemişlerdir. Yani Orta Miyosen istifleri, bu bakımdan bir yeni çanak açılmasının ürünü değildir yorumunu yapmışlardır. Aksine bölgede varolan denizel ortamın, yanal atılımlı fayların neden olduğu gerilmeli rejimin bölgede oluşturduğu çukur alanlara denizin yeniden ilerlemesinin bir ürünü olduğunu söylemişlerdir. Karig ve Kozlu (1990), Kahramanmaraş ın jeolojik açıdan Afrika, Arap ve Anadolu Plakaları nın ortasında kalarak halen evrim geçirdiğini, Anadolu-Arap sınır hareketinin, Doğu Anadolu ve Engizek Fay Kuşak ı tarafından paylaşılmakta olduğunu belirtmiştir. Perinçek ve Çemen (1990), Ölü Deniz ve Doğu Anadolu Fay sistemlerinin Hazar, Narlı ve Amik yörelerinde olmak üzere üç alanda birbirleri ile birleştiklerini belirtmişlerdir. Çalışmacılar, Doğu Anadolu Fayı nın Türkoğlu dolayında kollara ayrılarak Hatay grabenini kuzeyden sınırladığını, Türkoğlu, Đslahiye ve Antakya yerleşim alanları yakınından geçen bu kolların Amanos Fayı kanalıyla birbirleriyle irtibatlı olduğunu ve son olarak da Ölü Deniz Fay Zonu nun, Gaziantep-Narlı arasından geçerek Narlı kuzeyinde Doğu Anadolu Fayı na bağlandığını belirtmişlerdir. Perinçek ve Eren (1990), Türkoğlu yakınlarında Doğu Anadolu Fayı nın, bir kolunun sola doğru sıçrama yaptığını ve güneybatıya doğru yönelerek Antakya ya doğru devam ettiğini belirtmişlerdir. Dizer (1991), Bu çalışmada birçok stratigrafik kesit ve 350 numune incelenerek dört plantonik foraminiferal biyozon ve iki bentonik foraminiferal biyozon saptanmıştır. Ulu (1991), Kahramanmaraş güney-güneydoğusunda yüzeyleyen bazaltik volkanitlerin tümünün Arap-Anadolu plakalarının çarpışması sonrasında gelişen impaktojen riftlerden, magma yükselmesi ile oluştuklarını ileri sürmüşlerdir. Tanımlanan volkanitlerin çok az bir bölümünün alkali, genelinin ise tansiyonel tektonik rejimlerde oluşan kıtasal toleyitlerin jeokimyasal özelliklerini taşıyacak nitelikte toleyitler olduğunu öne süren çalışmacılar volkanitlerin genel olarak olivin-ojit bazalt türünde olduklarını belirtmişlerdir. Önem (1991), K.Maraş ve Elbistan sahalarının hidrokarbon potansiyelini araştırmıştır. Anadolu ve Arabistan plakalarının birleşme zonunda gelişen Toros Dağları, Bolkar Dağı ve Engizek Dağı arasında bir kesikliğe uğramaktadır. Bunun sebebi batıda ve doğuda yer alan iki önemli yanal atımlı fayla bölgenin şekil değiştirmiş olmasıdır. Böylece Arabistan plakası yerinden ayrılarak Anadolu nun içine doğru yaklaşık 120 km ilerlemiştir. Tektonik sebebe bağlı olan bu yer değiştirme, Bolkar Dağı - Engizek Dağı hattının 5

17 ÖNCEKĐ ÇALIŞMALAR önemini, Arabistan plakasına ait formasyonların yerleşmesi yönünden artırmıştır. Güneydeki K.Maraş sahaları ise Güneydoğu Anadolu da petrol üretilen formasyonların burada da aynen bulunmakta olması ile önemini artırarak koruduğunu belirtmiştir. Derman ve ark. (1996), K.Maraş Miyosen Havzasında sedimantasyon ile tektonik arasındaki ilişkiyi incelemişlerdir. Havzanın gelişimi esnasındaki her tektonik hareketin sedimantasyon üzerinde bir izinin bulunduğunu, Güneydoğu Anadolu Miyosen çukurluğunun bir parçası konumunda olduğunu söylemişlerdir. Çalışma sonunda elde edilen verilere göre, basenin tektonik rejime bir cevap olarak doğu kısmının, batı kısmına nazaran erken kapandığını, daha sonraları basenin devamlı şekilde doğudan batıya Akdeniz Miyosen Baseni ne doğru doldurularak, kapandığını öne sürmüşlerdir. Türkünal (1996), Maraş-Antakya tektonik çukurunun ofiyolitleri ile kuzeyde Engizek sıradağları metamorfikleri kalan Maraş Bölgesi nin çoğunlukla komprehensif Tersiyer çökeller ile örtülü olduğunu öne sürmüştür. Yazar ayrıca, Pliyosen yaşlı çökellerin kıvrımlanarak deforme olmasına dayanarak, bölgede tektonik elemanların Pliyosen den sonra etkin olduğunu ve Geç Alpin hareketlerine bağlı olarak belirtilen alanda doğu-batı uzantılı, birbirine paralel, silindir biçimli antiklinallerle birlikte, çoğu düz tabanlı senklinallerin oluştuğunu belirtmiştir. Kozlu (1997), K.Maraş havzasında, Misis Andırın Paleojen, Đskenderun Neojen havzası ve bunların doğu uzantısını araştırmıştır. Orta Miyosen denizinin bu havzaları kapladığını ve tüm havza boyunca genişlediğini belirtmiştir. Anadolu - Arap levha sınırının Engizek kıvrımı, Bindirme kuşağı - Bitlis kuşağı ve Doğu Anadolu Fayı tarafından paylaşıldığını belirtmiştir. Bu tektonik çizgilerin Neojenden beri var olduğunu ve K.Maraş havzasında birleştiğini ve ayrıca bu sisteme göre levha hareketlerinin Neojen havzalarının açılışını, kapanışını ve gelişimini kontrol ettiğini söylemiştir. Derman (1999), Eğer birikmeden sonra hemen gömülmezlerse, düşük saklama potansiyeli yüzünden denizaltı yelpaze sistemini tanımlamanın zor olacağını belirtmiştir. Ayrıca K.Maraş ın kuzeyinde 3 farklı Alt - Orta Miyosen yaşlı deniz altı yelpaze sisteminin varlığını ortaya koymuştur. Bunlar Tekir yelpazesi, Ilıca yelpazasi ve Tanır - Alikayası yelpazesidir. Gül (2000), K.Maraş ın kuzeyinde yaptığı doktora çalışmasında Bostanlı - Çuhadarlı, Yenicekale - Alikayası - Beşen, Sürgü faylarının alt kuşakları kısıtladığını, Doğu Anadolu Fayının ise Alt-Orta Miyosen K.Maraş havzasındaki ana levhaları kısıtladığını belirtmiştir. Havzanın büyük bölümünün Güredin, Tekir, Karataş, Menzelet, Ağabeyli, Hacıveliler ve Kalecik Formasyonlarını içeren K.Maraş grubu tarafından oluştuğunu belirtmiştir. Robertson ve Ünlügenç (2001), Adana - K.Maraş - Lice baseni; Afrika - Arap birleşimine bağlı olarak gelişmiş ön saha havzaları olduğunu belirtmişlerdir. Bu ön saha havzaları Misis sahasında büyük miktarda boşalmayla Geç Miyosende arka sahalar tarafından sürülmüşlerdir. Gül (2004), K. Maraş havzasının özellikle kuzeybatısında detaylı olarak çalışmıştır. Doktora tezi kapsamında Çukurhisar sistemi, Tekir sistemi, Tanır-Kapıkaya sistemi ve 6

18 ÖNCEKĐ ÇALIŞMALAR Fırnız sistemi olarak 4 ayrı sistem ayırtlamıştır. Bunlardan Çukurhisar ve Tekir sistemleri derin deniz kanallarından oluştuğunu, bu kanalların eğim yönünde güneye doğru incelerek daha ince taneli birimlere geçtiğini ifade etmiştir. Havzanın kuzeybatısındaki bu sistemler Arap-Anadolu plakaları arasındaki sıkışmaya bağlı olarak gelişmiş bindirmelerin etkisiyle gelişmiş dar uzunlamasına sınırlı bindirme sistemleri olduğunu belirtmiştir. Tanır- Kapıkaya sisteminin Tekir sisteminin güneyinde sınırlama olmadan geliştiğini, başlangıçta daha çok kumlu az miktarda konglomeratik kanal çökelleriyle başlayan sistem güneye doğru incelerek kumtaşı kiltaşı ardalanmalarını geçiş gösterdiğini belirtmiştir. Fırnız sisteminin diğer sistemlerden farklı olarak havza kenarında yamaç ortamında çökelmiş moloz akıntıları ve göçme (slump) çökelleri içerdiğini belirtmiştir. Arpat (2004), Çalışmasında; Güneydoğu Anadolu da Arap Levhasının edilgen kenarında olduğu şeklindeki bir yaklaşımın neredeyse tartışmasız olarak kabul edildiğini, Erken Miyosen sonunda Arap Levhasının kuzeye doğru hızlanan hareketi ile Doğu ve Güneydoğu Anadolu nun şiddetli bir şekilde sıkışmaya başladığını ve bu çıkışmadan Maraş Baseninin de etkilendiğini öne sürmüştür. 7

19 MATERYAL VE METOD 3. MATERYAL VE METOD 3.1. Materyal K.Maraş ilinin 35 km kadar KD sunda bulunan çalışma alanı 1/ ölçekli Gaziantep M37-b3 topografik paftasının yaklaşık 140 km 2 lik kısmını kapsamaktadır. Đnceleme alanının kuzeyinde Berit dağı, doğusunda ise Engizek dağı yer almaktadır. Bölgenin jeolojik haritasının yapımında fotoğraf makinesi, jeolog pusulası, çekiç ve GPS kullanılmıştır. Đnceleme alanı genelde sarp bir topografyaya sahip olduğundan bazı bölgelere ulaşım yürüyerek sağlanmıştır. Ancak genel olarak vasıta ile tüm mahallelere ve köylere ulaşım sağlanabilmiştir. Çalışma alanın içerisinden geçen Ceyhan nehri ve bu nehir üzerine kurulu olan menzelet barajı nedeniyle çalışma alanı başlıca iki bölgeye ayrılmıştır. Fakat her iki bölgeye de ulaşım kolaylıkla sağlanabilmektedir. Đnceleme alanında bulunan başlıca yerleşim birimleri Ilıca kasabası, Hırlavık, Sorkun, Ortaoba, Yeniyapan, Eleman, Elsen mahalleleri ile Kertmen köyü, Beşen köyü ve Dindallı (Ataşlar) köyüdür. Başlıca yükseltiler ise Atlık dağı (2088m), Karagedik tepe (1388m), Kale tepe (1412m), Ayar tepe (1643m), Kızılkaya tepe (1512), Demirkapı tepe (1162m), Yazlak tepe (946m), Böyük tepe (1201m), Yücekah tepe (877m), Abbashopur tepe (983m), Koza tepe (893m), Yılanlıkat tepe (1054m), Sufasıl tepe (906m), Ayvacık tepe (1332m), Ürünlü tepe (772m), Đşibinharabı tepe (662m), Kepir tepe (691m), Karakütük tepe (828m), Çamsöken tepe (1034m), Koza tepe (893m), Gökyar tepe (879m), Büyükçat tepe (1285m), Mavşir tepe (878m), Çamlık tepe (873m), Kuzeydamlar tepe (922m), Ören tepe (731m), Ziyaret tepe (968m), Đncirligedik tepe (821) dir. Bölge tipik Akdeniz ikliminin etkisi altında olup, yazlar kurak ve sıcak, kışlar ise soğuk ve yağışlı geçer. Bölgenin sarp topografik yapısından dolayı uygun tarım alanları içermemektedir. Bu nedenle tarımla uğraşan yöre halkı ise sadece kendilerine yetecek kadar tahıl elde edebilmektedir. Bölge halkı çoğunlukla hayvancılıkla ve bağcılıkla geçimini sağlamaktadır Metod Yüksek lisans tez çalışması olarak hazırlnan bu çalışma başlıca 3 aşamada gerçekleştirilmiştir. Bu aşamalar sırası ile büro çalışmaları, saha çalışmaları ve tez yazım aşamasıdır Büro Çalışmaları Bu kapsamda ilk olarak araziyle ilgili yapılmış önceki çalışmalar araştırılıp, gerekli olan literatür bilgileri derlenmiştir. Derlenen çalışmalar sonucunda bölgenin jeolojik ve yapısal özellikleri hakkında bilgiler edinilmiş ve çalışmalarında izlenecek yol belirlenmiştir. Daha önceki çalışmalarda mostra verdiği belirtilen çalışma alanındaki kayaçların, bölgesel ölçekte diğer birimlerle olan ilişkileri incelenmiştir. Çalışma alanının güney kesimlerinin uydu görüntüleri incelenmiştir. Uydu görüntüleri Google Earth programı ve NASA World Wind programları sayesinde elde edilmiştir (Şekil-2). Arazi çalışmaları için gerekli olan 1/ ölçekli Gaziantep M37b3 paftası temin edinilmiştir. 8

20 MATERYAL VE METOD Şekil 2. Đnceleme alanının uydu görüntüsü (Nasa World Wind) Saha Çalışmaları Çalışma alanında yüzeyleyen litostratigrafi birimleri detaylı olarak ayırtlanıp, litofasiyes özellikleri ve değişimleri, içerdiği sedimanter yapılar ve diğer yapılar incelemiş, birimlerin birbirleri ile dokanak ilişkileri ve yapısal özellikleri irdelenmiştir. Bölgeyi etkileyen tektonik kuvvetlerin konumlarının belirlenebilmesi amacı ile arazide gözlenen yapısal unsurlar irdelenmiştir. Fay, kıvrım, tabaka, eklem gibi yapısal unsurlardan çok sayıda ölçüm alınmıştır. Belirlenen yapısal unsurlar ve bölgede yüzeyleyen litostratigrafi birimleri genel ve daha detaylı olacak şekilde fotoğraf makinesi ile görüntülenmiştir. Arazide yapılan gözlemler ve ölçümler sonucunda çalışma alanının 1/ ölçekli detay jeoloji haritası hazırlanmıştır. Bu haritanın hazırlanmasında dokanakların izlenmesi yöntemi kullanılmıştır Tez Yazım Aşaması Bu aşamada saha ve büro çalışmaları sonucunda elde edilen veriler bilgisayar ortamına aktarılmıştır. Çalışma alanının 1/ ölçekli detay jeoloji haritası bilgisayar ortamında çizilmiş harita üzerinden jeolojik enine kesitler çıkarılmıştır. Yapısal unsurlardan alınan ölçüm değerleri kullanılarak çeşitli bilgisayar programları yardımıyla doğrultu, eğim yönü ve nokta-kontur diyagramları hazırlanmış ve yorumlanmıştır. 9

21 4. ARAŞTIRMA BULGULARI 4.1 Stratigrafi Çalışma alanı içerisinde Permiyen den Kuvaterner e kadar değişik yaşlara sahip litostratigrafik birimler yüzlek vermektedir (Şekil 3.). Đnceleme alanında iki farklı naplaşma görülmüştür. Bu farklı naplaşmalar Dedeadıçgediği napı ve Berit napı olarak ayırtlanmıştır. Đnceleme alanının kuzeyinde gelişen Dedeardıçgediği napı; Permiyen Orta Triyas yaşlı Dedeardıçgediği formasyonu, Geç Eosen - Erken Miyosen yaşlı Alacık formasyonu, Erken Orta Miyosen yaşlı Kilisecik formasyonu, Orta Miyosen yaşlı Atlık formasyonu ve Orta Geç Miyosen yaşlı Tekir formasyonundan oluşmaktadır. Dedeardıçgediği napında yer alan en yaşlı birim Permiyen Orta Triyas yaşlı; dolomit, rekristalize dolomit ve kireçtaşından oluşan Dedeardıçgediği formasyonu (TRd) dur. Bu birim üzerine uyumsuz olarak Geç Eosen - Erken Miyosen yaşlı tabanda bol numulit fosilli seviyelerle başlayan üste doğru çakıltaşı, kumtaşı ve kiltaşı olarak devam eden Alacık formasyonu (Tal) gelir. Alacık formasyonu; Erken Orta Miyosen yaşlı şeyl, kiltaşı ve kumtaşından oluşan Kilisecik formasyonu (Tk) tarafından uyumsuz olarak örtülmektedir. Erken - Orta Miyosen Kilisecik formasyonu üzerine Orta Miyosen yaşlı bol alg ve mercan fosilli Atlık kireçtaşı birimi (Ta), Sorkun mahallesi civarında ise Orta - Geç Miyosen yaşlı Tekir formasyonu (Tt) konkordan olarak gelmektedir. Dedeardıçgediği napı; Berit napı birimlerinden olan Geç Jura - Erken Kretase yaşlı Berit Metaofiyolitini tektonik olarak üzerlemektedir. Đnceleme alanının güneyinde gelişen Berit napı; Geç Jura - Erken Kretase yaşlı Berit Metaofiyoliti, Geç Eosen - Erken Miyosen yaşlı Alacık formasyonu, Erken Orta Miyosen yaşlı Kilisecik formasyonu ve Orta - Geç Miyosen yaşlı Güredin formasyonundan oluşmaktadır. Berit napında tabanı; bol numulit fosilli seviyelerle başlayan üste doğru çakıltaşı, kumtaşı ve kiltaşı olarak devam eden Geç Eosen - Erken Miyosen yaşlı Alacık formasyonu oluşturmaktadır. Bu birim üzerine Geç Jura - Erken Kretase yaşlı Berit Metaofiyoliti (Kbe) Dedeardıçgediği napı tarafından tektonik olarak üzerlenmektedir. Berit metaofiyoliti üzerine Geç Eosen - Erken Miyosen yaşlı tabanda bol numulit fosilli seviyelerle başlayan üste doğru çakıltaşı, kumtaşı ve kiltaşı olarak devam eden Alacık formasyonu (Tal) yer almaktadır. Alacık formasyonu; Erken Orta Miyosen yaşlı şeyl, kiltaşı ve kumtaşından oluşan Kilisecik formasyonu (Tk) tarafından uyumsuz olarak örtülmektedir. Kilisecik formasyonu üzerine Orta - Geç Miyosen yaşlı konglomera, moloz çökelleri, kumtaşları ve kiltaşlarından oluşan Güredin formasyonu (Tg); Yazlak tepe mevkiinde tektonik dokanaklı, diğer bölgelerde ise konkordan olarak gelmektedir. 10

22 Şekil 3. Đnceleme alanının genelleştirilmiş stratigrafik kesiti 11

23 4.1.1 Dedeardıçgediği Formasyonu (TRd): Baydar ve Yergök (1996), Çardak kasabasının Ericek köyünün güneydoğusunda yer alan Dedeardıçgediği mevkiinde yüzeyleyen sarı, mor, siyah renkli mermer, dolomit ve kalkşistlerden oluşan birimi Dedeardıçgediği formasyonu olarak tanıtmışlardır. Bu çalışmada benzer litolojiler için aynı adın kullanılması uygun görülmüştür. Dedeardıçgediği formasyonuna ait yüzeylemeler inceleme alanında başlıca Elsen mahallesinin (G2) kuzeyi ve doğusunda, Eleman mahallesi (G4) doğu ve güney kesimlerinde ve Beşen köyünün (C6) kuzeyinde gözlenmektedir (D5-6, E5, F5, G1-5, H1-5, I1-5)(Ek-2). Dedeardıçgediği formasyonu inceleme alanında genel olarak sarp ve kayalık görünümü, oluşturduğu çok dik yarları ve gri rengiyle karakteristiktir (Şekil 4.). Dedeardıçgediği formasyonu başlıca kireçtaşı-dolomit ve rekristalize dolomitlerden oluşmuştur. Formasyonun alt seviyelerinde dolomit ve rekristalize dolomitler ile bindirme sınırına yakın yerlerde mermerleşme görülmüştür. Üst seviyelere doğru ise kireçtaşına geçiş gözlenmektedir. Birim içerisindeki kireçtaşları; ayrışmış yüzeyi grimsi-bej, taze kırık yüzeyi ise açık kırmızı-bej ve pembemsi renklidir. Sert ve sağlam yapıda olan kireçtaşlarında belirgin bir tabakalanma gözlenmemiştir. Genel olarak masif görünümlü ola bu düzey kırıklı ve çatlaklı bir yapıya sahiptir. Dolomit ve rekristalize dolomit düzeyinin; ayrışmış yüzeyi koyu gri, taze kırık yüzeyi ise siyah renklidir. Genel olarak tabakalanmasız masif bir yapı sunan bu düzey kırıklı, çatlaklı, sert ve dayanımlıdır. Dedeardıçgediği formasyonu inceleme alanında Berit metaofiyoliti üzerinde tektonik konumlu olarak bulunmaktadır. Elsen mahallesi (G2) civarında Kilisecik formasyonu tarafından, Eleman mahallesi (G4) civarında ise Alacık formasyonu tarafından uyumsuz bir dokanakla örtülmektedir (Şekil 5.). Baydar ve Yergök (1996), tip kesitinin gözlendiği Dedeardıçgediği mevkiinde yaptıkları çalışmada birim için 757 metrelik bir kalınlık belirtmişlerdir. Dedeardıçgediği formasyonu bölgesel olarak incelendiğinde altındaki ve üstündeki birimlerin fosilli olmasına dayanılarak yaşının Üst Permiyen ile Orta Triyas arasında olması gerektiği düşünülmüştür (Baydar ve Yergök, 1996). Dedeardıçgediği formasyonunu; Önalan (1988) Malatya metamorfikleri olarak adlandırmıştır. 12

24 Şekil 4. Dedeardıçgediği formasyonun yakından görünümü (Akkaya tepe batısı, GB dan KD ya bakış). TRd Tk Şekil 5. Dedeardıçgediği formasyonu ile üzerinde açısal uyumsuzlukla yer alan Kilisecik..formasyonunun genel görünümü (Uzunbakacak tepe KB dan GD ya bakış) 13

25 4.1.2 Berit Metaofiyoliti (Kbe): Berit Metaofiyoliti ismi ilk kez Perinçek ve Kozlu (1984) tarafından Berit Dağı ndaki metamorfik ofiyolitler için kullanılmıştır. Bu çalışmada da inceleme alanında yüzeyleyen benzer litoloji ve yaştaki birimler için aynı ismin kullanılması uygun görülmüştür. Berit metaofiyoliti genel olarak Geç Jura-Erken Kretase yaşlı serpantinleşmiş peridotit, piroksenit, diyabaz, kromit, granatlı eklojit ve andezitlerden oluşmuştur (Gözübol ve Gürpınar, 1980; Kozlu, 1997; Gül, 2000). Birim çalışma alanında başlıca, Eleman mahallesinin (G4) güney-güneybatısı ve Beşen köyünün (C6) kuzeydoğusu ile Demirkapı (F6) ve Yazlak (G6) tepelerde yüzeylemektedir (D5-6, E5, F5-6, G5-6, H5-6, I5-6)(Ek-2). Demirkapı tepe civarında yumuşak bir topografya sunan Berit metaofiyoliti çalışma alanının diğer bölümlerinde kayalıklardan oluşan sarp bir topoğrafyaya sahiptir (Şekil 6., Şekil 7.). Birim içerisinde genel olarak sedimanter ve metamorfik kayaçların oluşturduğu farklı bloklar gözlenmektedir (Şekil 6.). Bu bloklar Önalan (1986) tarafından mikritik kireçtaşı, kristalize kireçtaşı, çakıltaşı, feldspat, kuvars ve mika şistler olarak tanımlanmıştır. Birim genel olarak içerdiği peridotit, gabro, diyabaz ve dayklardan oluşan kayaç topluluğu nedeniyle spilitli-çörtlü düzenli bir ofiyolitik seri konumundadır (Yılmaz, 1987). Birim, inceleme alanında başlıca; diyabaz, mikaşist, gri-yeşil renkte aşırı derecede bozunmuş gnayslar şeklinde değişen litolojiler sunmaktadır. Birim genel olarak ayrışmış yüzeyi; yeşil-açık yeşil-kırmızıkahverengi, taze kırık yüzeyi ise koyu yeşil-koyu kırmızı renkli, oldukça sert-sağlam yapılı, bol kırıklı ve çatlaklı, çatlaklar genellikle kalsit dolgulu olarak gözlenmektedir. Dedeardıçgediği formasyonu birimi ile olan dokanağında aşırı derecede bozunmuş olarak gözlemlenmiştir. Geç Orta Miyosen yaşlı Kilisecik formasyonunu tektonik olarak üzerleyen Berit metaofiyoliti üzerine yine tektonik konumlu olarak Dedeardıçgediği formasyonu gelmektedir.(şekil 7.) Bölgede daha önce incelemelerde bulunan Perinçek ve Kozlu (1984) birime, Üst-Jura Alt Kretase, Gözübol ve Gürpınar (1980) ise Üst Kretase yaşını uygulamışlardır. Bölgede çalışan araştırmacıların görüşlerine dayanılarak, birimin yaşı için Geç Jura Erken Kretase yaşı benimsenmiştir. 14

26 Berit metaofiyoliti okyanusal kökenlidir ve Kretasede kapanmaya başlayan Neotetis in güney kolunun kalıntıları olarak yorumlanmıştır Gül (2000). Berit metaofiyoliti; Sungurlu (1974) ün adlandırdığı Koçali karmaşığı ve Güleman grubu ile ilişkilendirilebilir. Şekil 6. Berit metaofiyolitinin yakından görünümü (Akkaya tepe güneyi, B dan D ya. bakış). Şekil 7. Dedeardıçgediği formasyonu ile Berit metaofiyoliti tektonik dokanağı (Kızılkaya tepe,. GB dan KD ya bakış 15

27 4.1.3 Alacık Formasyonu (Tal): Alacık formasyonu ismi ilk olarak Erdoğan (1975) tarafından Göksun ilçesi Helete nahiyesi civarında yüzeyleyen Geç Eosen yaşlı alacalı kırıntılı çökeller için kullanılmıştır. Aynı birim daha sonra Perinçek ve Kozlu (1984) tarafından Demiroluk formasyonu ve Kozlu (1987, 1997) tarafından Bulgurkaya olistostromu olarak adlandırmışlardır. Bu çalışmada; inceleme alanında numulitli seviye ile başlayıp çakıltaşı, kumtaşı ve kiltaşı ile devam eden birim için Alacık formasyonu adının kullanılması uygun görülmüştür. Alacık formasyonu inceleme alanı içerisinde Eleman Mahallesi (G4) civarında, Ayar tepe (E4), Kızılkaya tepe (F5) ve Sivri tepe (G5) etrafında yüzeylemektedir (D4-5, E4-5, F4-5, G4-5, H4-5)(Ek-2). Birim litolojik içeriğine göre farklılıklar sunan bir topoğrafik görüneme sahiptir. Genel olarak içerisindeki çakıltaşı ve kumtaşı seviyeleri sarp, kiltaşı seviyelerinde ise yumuşak bir topoğrafik görünüm sunmaktadır. Birim altta bol nummulit fosilli seviyelerle başlar (Şekil 8.), üste doğru ince-orta tabakalı çakıltaşları ve kumtaşları en üstte ise kiltaşları ile devam eder. Çakıltaşı birimi; grimsi yer yer kırmızımsı renklidir. Dolomit, radyolarit, ofiyolit ve kireçtaşı çakıllarından oluşma, çakıllar köşeli ve ince-orta tanelidir. Đnce, orta tabakalı yer yer kumtaşı ara bantlı bol çatlaklı ve kırıklıdır. Kumtaşı birimi; gri renkli kaba tanelidir. Taneler genellikle ofiyolit, dolomit, kireçtaşı ve radyolarit çakıllarından türemedir ve köşeli tanelidir. Birim çok kırıklı çatlaklı çatlaklar çoğunlukla kalsit dolguludur. Kiltaşı birimi ise mavimsi gri renkli, ince tabakalı yer yer kumtaşı ara bantlıdır. Alacık formasyonunun yaşı; Gül (2000) e göre Orta Eosen olarak belirtilmiştir. Gül ve ark. (2005) nın alacık formasyonundan derledikleri örneklerden buldukları; Eorupertia magna Sphaerogypsina globula Chapmaniagaminensis Alveolina sp. Globorotalia sp. Gypsina sp. Asterigerina rotula Rotalia sp. Nummulites sp. Discocyclina sp. 16

28 gibi bentik foraminiferlere göre birime En Üst Orta-Geç Eosen, Erken Miyosen yaşını vermişlerdir. Alacık formasyonu; Dedeardıçgediği formasyonu üzerine açısal uyumsuzlukla örtmekte (Şekil 9.), üstüne ise Kilisecik formasyonu açısal uyumsuzlukla gelmektedir. Alacık formasyonunu tabanda nummulitli seviyelerle başlaması birimin başlangıçta sığ denizel bir ortamda çökelmeye başladığı; geniş kiltaşı yayılımı dikkate alındığında ise ortamın derinleştiği derin denizel bir ortamda çökeldiğini söyleyebiliriz. Alacık formasyonu; aynı yaşa ve tektostratigrafik konuma sahip olan Çüngüş formasyonu Sungurlu (1973), Bulgurkaya Olistostromları Kozlu (1997) ilişkilendirilebilir. Şekil 8. Alacık formasyonunun taban seviyelerinde gözlenen numulit fosillerinin yakından görünümü ( Sivri tepe kuzeyi). 17

29 TRd Tal Şekil 9. Alacık formasyonu ile Dedeardıçgediği formasyonu dokanağı (Sivri tepe batısı...kb dan GD ya bakış) Kilisecik Formasyonu (Tk): Formasyon ismi ilk olarak Gül (2000) tarafından Kilisecik mahallesinde mostra veren marn, şeyl ve kumtaşı birimi için kullanılmıştır. Bu çalışmada da benzer litoloji ve yaşa sahip birim için aynı ismin kullanılması uygun görülmüştür. Kilisecik formasyonu çalışma alanında Kertmen köyü (F1), Eleman mahallesi (G4), Hırlavık mahallesi (C4), Sorkun mahallesi (B2) ve Beşen köyü (C6) gibi geniş bir alanda mostra vermektedir. (A1-6, B1-6, C2-6, D3-7, E6-7, F6-7, G6-7, H6-7)(Ek-2) Formasyon içerisindeki marn ve şeyl litolojilerinin dayanımsız oluşu ve çabuk ayrışması nedeniyle çoğunlukla yumuşak bir topografya sergilemektedir. Tabanda şeyller ile başlayan Kilisecik formasyonu; daha yukarıda marn, kumtaşı ardalanması şeklinde devam eder. Yazlak tepe mevkiinde ise yaklaşık olarak 10m kalınlığında kireçtaşı tabakası seviyesi gözlenmiştir (Şekil 10.). Formasyon içersindeki şeyller, ayrışmış yüzeyi sarımsı yeşil, taze kırık yüzeyi mavimsi yeşil renkli, ince-orta tabakalı, genelde kıymıksı kırıksı yer yer kaotik görünümlüdür. Marnlar ise ayrışmış yüzeyi sarımsı yeşil, taze kırık yüzeyi açık-koyu yeşil renkli, ince-orta tabakalı, orta sertlikte, dairesel kırıklıdır. Formasyon içerisindeki kumtaşları ise ayrışmış yüzeyi kırmızımsı sarı, taze kırık yüzeyi açık yeşil renklidir. Đnce tabakalı bol kırıklı çatlaklı, çatlakları genellikle kalsit dolgulu ve orta sertliktedir. Kumtaşı, marn ve şeyl litolojileri birim içerisinde ardalanım gösterirler. Birim 18

30 içerisinde yer yer slump yapıları gözlenmiştir (Şekil 11.). Önalan (1986) çalışmasında; Lice Formasyonu olarak incelenen birimin gri, açık kahve ve kurşuni renkli, şeyl ve kumtaşı ardalanmasından oluştuğunu belirtmiştir. Yılmaz ve ark. (1988) ise çalışmalarında birimin şeyllerden oluştuğunu, yer yer marn ve türbitidik kumtaşı seviyelerini içerdiğini, formasyonun çoğunluğunun dağılgan şeyllerden oluştuğunu söylemiştir. Baydar ve Yergök (1996) yaptıkları çalışmada Kilisecik formasyonunun, çamurtaşı - marn, kumtaşı marn - kumtaşı ardalanmasından oluştuğunu belirterek Zeytin formasyonunun Atlık üyesi olarak tanıtmışlardır. Kilisecik formasyonu; Alacık formasyonunu açısal uyumsuzlukla örtmektedir. Sorkun mahallesinde (B2) birim üzerine Tekir formasyonu uyumlu olarak gelmektedir. Beşen köyü(c6) doğusunda ise Berit metaofiyolitleri Kilisecik formasyonu üzerine tektonik konumlu olarak gelmektedir. Atlık kireçtaşı birimi; Atlık dağında (F3) Kilisecik formasyonunu uyumlu olarak örtmektedir. Gözübol ve Gürpınar (1980); derledikleri örneklerden tanımladıkları; Miogypsina sp. Elphidium sp. Orbulina sp. Lepidocyclina sp. Globorotalia sp. gibi fosillere dayanarak birime Erken-Geç Miyosen, Gül ve ark. (2005) ise Kiltaşı düzeylerinden derlendikleri örneklerden tanımladıkları; Globigerinoides trilobus Globigerinoides ruber (d Orbigny) Globorotalia obesa Bolli Orbulina universa d Orbigny gibi fosillere dayanarak birime Erken-Orta Miyosen yaşını vermişlerdir. Litolojik özellikleri ve Globigerina türü fosil içeriği nedeniyle Kilisecik formasyonunun açık şelf-havza yamacında çökeldiği söylenebilir. Kilisecik formasyonu; Zeytin formasyonunun Atlık üyesi ile deneştirilebilir (Baydar ve Yergök, 1996). 19

31 Şekil 10. Kilisecik formasyonu içerisindeki kireçtaşı tabakasında gözlenen fosiller (Yazlak.tepe, B dan D ya bakış). Şekil 11. Kilisecik formasyonunda gözlenen bir slump yapısı (Büyük tepe güneybatısı, D dan B ya bakış). 20

32 4.1.5 Atlık Kireçtaşı (Ta): Bu birim; ilk kez bu çalışmada inceleme alanının kuzeyinde yer alan Atlık dağında yüzeyleyen bol alg ve mercan fosili içeren kireçtaşı birimi için kullanılmıştır. Birim Atlık dağı (E2) ile dağın doğu, batı, güney yamaçlarında yüzeylemektedir(c1-2, D1-3, E1-3, F1-3, G2-3)(Ek-2). Morfolojik olarak oluşturduğu sarp ve dik yamaçları ile karakteristiktir (Şekil 13.) Birim; ayrışmış yüzey rengi grimsi bej, taze kırık yüzeyi; bej renklidir. Orta- kalın tabakalı yer yer masif görünümlü, sert dayanımlı, çatlaklı ve kırıklı çatlak ve kırıklar kalsit dolgulu, sparitik dokulu bol alg ve mercan fosilli resifal kireçtaşılarından oluşmaktadır. Atlık kireçtaşını, Önalan (1986) kalın tabakalı, yer yer masif krem renkli kireçtaşı olarak Lice formasyonun Atlık üyesi olarak tanımlamıştır. Baydar ve Yergök (1996) yaptıkları çalışmada birimi Yenicekale formasyonun Parpiyayla kireçtaşı üyesi olarak adlandırılmıştır ve beyaz renkli, kalın tabakalı, kolay kırılabilen kireçtaşı olarak tanımlamışlardır. Yılmaz ve ark. (1988) çalışmaarında birimin genel olarak; kireçtaşlarından oluştuğunu ve zaman zaman yanal yönde kumlu karbonatlara ve zaman zaman da marnlara geçiş gösterdiğini, daha üstte ise marn kireçtaşı ardalanmasına geçiş gösterdiğini belirtmişlerdir. Atlık kireçtaşı; Kilisecik formasyonu üzerine uyumlu olarak gelir (Şekil 12.). Üst sınırında ise tekir formasyonuna ait çakıltaşları uyumlu olarak üzerlemektedir. Atlık kireçtaşının kalınlığı 0-400m arasında değişmektedir Önalan (1986). Atlık kireçtaşı Atlık dağında 450m kalınlık göstermektedir Baydar ve Yergök (1996). Gül (2000) Atlık kireçtaşı için bentik, plantik foraminifer fosillerin kaynak olduğu Orta Miyosen yaşı olduğunu belirtmiştir. Gözübol ve Gürpınar (1980) bu birimde; Orbulina sp. Globigerina sp. Globigerinoides sp Textulariidae sp. Ataxophragmidiidae Algee fosillerini bulmuşlardır ve bu birimin Orta Miyosen yaşında olduğunu belirtmişlerdir. Önalan (1986) yaptığı çalışmada; Amphistegina cf lessoni Operculina complanata Pararotalia sp 21

33 Austrotrillina howchin ile algler, mercan ve Ostrea fosilleri saptamıştır. Bu fosillere dayanarak birimin yaşının Burdugaliyen (Erken Miyosen) olduğunu belirtmiştir. Tüm bu veriler değerlendirildiğinde birimin yaşının Erken - Orta Miyosen olduğu söylenebilir. Atlık kireçtaşı lagün ve sığ deniz ortam koşullarını yansıtan operculina ve yine sığ deniz resifal ortam koşullarını yansıtan ostrea ve mercan fosillerini kapsamaktadır. Atlık kireçtaşı sığ, sıcak, zaman zaman hareketli denizel ortam koşullarında çökelmiş olmaldır Baydar ve Yergök (1996) Atlık kireçtaşı; Baydar ve Yergök (1996) ün adlandırdıkları Yenicekale formasyonunun Parpiyayla Kireçtaşı üyesi ile deneştirilebilir. Ta Tk Qy Şekil 12. Atlık Kireçtaşının genel görünümü ve Kilisecik formasyonu ile olan dokanağı... (Atlık dağı doğu yamacı, D dan B ya bakış) 22

34 Şekil 13. Atlık kireçtaşının genel görünümü (Atlık dağı kuzeydoğusu, KD dan GB ya bakış) Tekir Formasyonu (Tte): Formasyon adı ilk kez Gül (2000) tarafından M37-a1 paftasında yer alan Tekir köyü ve civarındaki çakıltaşlarına atfen verilmiştir. Bu çalışmada benzer litolojik özelliğe sahip çakıltaşları için aynı ismin kullanılması uygun görülmüştür. Tekir formasyonu; inceleme alanında sadece Sorkun mahallesinin (B2) kuzeybatısında yüzeylemektedir (A1, B1)(Ek-2). Birim morfolojik olarak sarp ve dik yamaçlardan oluşan bir topografya sunmaktadır. Tekir formasyonu genel olarak gri renkli, sert dayanımlı, orta-kalın tabakalıdır. Birim içerisindeki çakıllar ofiyolit, dolomit, radyolarit ve kireçtaşından türeme, yuvarlak taneli olup, en büyük tane boyutu 25cm en küçük tane boyutu ise 2cm civarındadır. Orta-ince boyutta kum matriksli olan birim genelde tane destekli yer yer ise matriks desteklidir (Şekil 14.). Birim Atlık kireçtaşı üzerine uyumlu olarak gelir. Kilisecik formasyonunu da uyumlu olarak örter. Tekir formasyonunun üst dokanağı inceleme alanında görülmemiştir. Fakat Önalan (1986) çalışmasında Tekir formasyonu üzerine uyumlu ve geçişli olarak Bertiz formasyonunun Budaklı üyesinin geldiğini belirtmiştir. Đnceleme alanında Tekir formasyonu yaklaşık olarak 200m - 250m ulaşan bir kalınlık sunmaktadır. Tekir formasyonu içerisinde herhangi bir fosil izine rastlanılamamıştır. Birimin stratigrafik konumu gözönüne alındığında Orta Miyosen yaşlı Atlık kireçtaşı üzerine uyumlu olarak gelmesi nedeniyle yaşının Orta-Geç Miyosen olabileceği söylenebilir. Dizer (1991) 23

35 Atlık Dağlarındaki kireçtaşı için Serravaliyen(Orta Miyosen) yaşını vermiştir. Buna göre Tekir formasyonu Atlık kireçtaşından daha genç olması gerektiğini söylemiştir. Ortamın giderek sığlaşmasına bağlı olarak, Tekir formasyonunun bir havza yamacında ortamında çökeldiği söylenebilir. Birimi oluşturan sedimanların iri olması fan-deltanın su altında oluşan kesinmine karşılık geldiğini düşündürmektedir (Önalan, 1986). Birim; Alikayası konglomeraları (Önalan, 1986) ve Adana havzasındaki Hokkadağ konglomeraları ile ilişkilendirilebilir (Gül, 2000). Şekil 14. Tekir formasyonunun yakından görünümü (Ortaoba mahallesi güneyi) Güredin Formasyonu (Tg): Formasyon adı ilk kez Gül (2000) tarafından moloz çökelleri, kumlu-konglomeratik kanal çökelleri ve kiltaşı - kumtaşı ardalanmalarından oluşan birim için kullanılmıştır. Bu çalışmada da benzer litolojiye sahip birim için aynı ismin kullanılması uygun görülmüştür. Baydar ve Yergök (1996) çalışmasında birimi Ahmetçik formasyonu adı altında gri kızıl renkli, orta katmanlı konglomera-kumtaşı ardalanması bu seviyelerden sonra üst kısımlara doğru kiltaşı-kumtaşı ardalanması olarak tanımlamışlardır. 24