Kadmiyumun Cyprinus carpio (L. 1758)'da Serum Aspartat Aminotransferaz, Alanin Aminotransferaz Ve Glukoz Düzeyi Üzerine Etkileri

Transkript

1 14, 55, Kadmiyumun Cyprinus carpio (L. 1758)'da Serum Aspartat Aminotransferaz, Alanin Aminotransferaz Ve Glukoz Düzeyi Üzerine Etkileri Sahire KARATAÞ Mersin Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Yeniþehir Kampüsü C Blok, 33169, MERSÝN Cahit ERDEM Çukurova Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Balcalý-ADANA Bedii CÝCÝK Mersin Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Yeniþehir Kampüsü C Blok 33169, MERSÝN Özet Bu araþtýrmada Cyprinus carpio (L. 1758) 1, 3, 15 ve 30 gün sürelerle kadmiyumun 0,1, 0,2, 0,4 ve 0,8 ppm ortam deriþimlerinin etkisinde býrakýlarak, serum aspartat aminotransferaz, alanin aminotransferaz ve glukoz düzeylerindeki deðiþimler incelenmiþtir. Serum parametrelerinin belirlenmesinde otoanalizatör spektrofotometrik yöntemler kullanýlmýþtýr. Metalin belirli bir deriþiminin kýsa süreli etkisinde serum aminotransferaz ve glukoz düzeyleri kontrole oranla deðiþim gösterirken, sürenin uzamasýyla bu etkinin ortadan kalktýðý belirlenmiþtir. Kadmiyum tüm ortam deriþimlerinde serum glukoz düzeyini 30. günde 1. güne oranla yaklaþýk %50 oranýnda düþürmüþtür. Anahtar Kelimeler: Aminotransferaz, Cyprinus carpio, glukoz, kadmiyum. Effects of Cadmium on Levels of Sera Aspartate Aminotransferase Alanine Aminotransferase and Glucose in Cyprinus carpio (L. 1758) Abstract In this study, changes in Sera aspartate, aminotransferase, alanine aminotransferase and glucose levels after exposing 0.1, 0.2, 0.4 and 0.8 ppm Cd over periods of 1, 3, 15 and 30 days to Cyprinus carpio (L. 1758) were investigated. Autoanalyser spectrophotometric methods were used in determining sera parameters. On short term exposure, sera aminotransferase and glucose levels in Cd exposed animals are varied compared with control, but the levels returned to normal on prolonged exposure. A 50% decrease was observed in sera glucose levels in day 30 compared with the levels in day 1 in all concentrations of cadmium tested. Keywords: Aminotransferase, cadmium, Cyprinus carpio, glucose. GÝRÝÞ Ýnsan aktivitesine dayalý evsel, endüstriyel ve tarýmsal atýklarla jeolojik ayrýþým, toprak erozyonu ve volkanik faaliyetler gibi doðal olaylar toksik etkili maddelerin sucul ortamlara katýlýmýný arttýrarak, hidrolojik döngüdeki suyun fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerini sürekli olarak artan bir þekilde olumsuz yönde deðiþtirmektedir. Kadmiyum, çok düþük deriþimlerde biyolojik sistemler için toksik etkili bir aðýr metal olup (Almeida ve ark. 2001), akümülatör yapýmý, boya, plastik ve gübre sanayi gibi çeþitli endüstriyel alanlarda yaygýn bir þekilde kullanýlmaktadýr (Sastry ve Subhadra 1985). Kadmiyumun, gerek doðal gerekse belirtilen kaynaklardan sucul ortamlara düþük deriþimlerde deþarjý, sudaki deriþiminin giderek artmasýna ve duyarlý türlerin ortadan kalkmasýna neden olurken, hoþgörüsü yüksek sucul organizmalarýn dokularýnda birikerek besin zinciri aracýlýðý ile artan deriþimlerde üst trofik düzeylere iletilmesine, hücresel veya moleküler düzeyde yapýsal ve iþlevsel bozukluklara sonuçta mortaliteye neden olmaktadýr (Ricard ve ark. 1998, DeConto-Cinier ve ark. 1999). Kronik kadmiyum etkisinin insanda Ýtai-itai hastalýðýna neden olduðu saptanmýþtýr (Vural 1984). Balýklarla yapýlan araþtýrmalarda ise kronik kadmiyum etkisinin baþlangýçta davranýþ deðiþikliklerine (Khunyakari ve ark. 2001), solungaç, karaciðer ve böbrek gibi metabolik bakýmdan aktif dokularda yüksek deriþimlerde birikime (Pelgrom ve ark. 1995, No: 55,

2 S. KARATAÞ, C. ERDEM, B. CÝCÝK Melgar ve ark. 1997), histopatolojik deðiþimlerin yaný sýra endokrin sistem aracýlýðý ile glukoneogenik enzimlerle proteazlarýn aktivitesini etkileyerek protein ve karbonhidrat metabolizmalarýnda deðiþikliklere neden olduðu belirlenmiþtir (Hontela ve ark. 1996). Aspartat aminotransferaz (AST) ve Alanin aminotransferaz (ALT) karaciðer orijinli glukoneogenik enzimler olup, normal koþullarda kanda düþük deriþimlerde bulunurlar. Balýklarda kadmiyum etkisinin serum aminotransferaz düzeylerinde deðiþime neden olduðu, bu deðiþimlerin metalin ortam deriþimi ve etkide kalma süresine baðlý olarak deðiþim gösterdiði gibi dokulardaki yýkým düzeyine baðlý olarak da deðiþtiði belirlenmiþtir (DeSmet ve Blust 2001). Serum aminotransferaz düzeylerindeki deðiþimler toksik etkili kimyasallarýn yaný sýra üreme, hipoksik koþullar, yoðun stoklama ve açlýk gibi stres faktörlerinin etkisinde de meydana gelmektedir (Vijayan ve ark. 1997). Serum AST ve ALT düzeyindeki deðiþimler doku dejenerasyonu ile protein metabolizmasýndaki deðiþimleri yansýtmasý bakýmýndan önemlidir. Glukoz, balýklarda baþlýca enerji veren bileþik olup, fazlasý kas ve karaciðer dokularýnda glikojen formunda depo edilir (Dange 1986). Aðýr metal etkisinin neden olduðu stres ve hipoksik koþullar endokrin sistem aracýlýðý ile kortizol, epinefrin ve katekolamin gibi glukokortikoid hormonlarýn salýnýmýný arttýrarak karbonhidrat metabolizmasýnda deðiþikliklere neden olmaktadýr (Vosyliene 1999). Balýklarda serum glukoz düzeyi, metalin ortam deriþimi ve etkide kalma süresine baðlý olarak deðiþim gösterdiði gibi ortam faktörlerine baðlý olarak da deðiþim gösterir (Lowe-Jinde ve Niimi 1984). Aðýr metal etkisinde serum glukoz düzeyinin çok çabuk deðiþim göstermesi, metalin metabolik olaylar üzerindeki etkisini belirlemede kolaylýk saðlar. Araþtýrmada materyal olarak kullanýlan Cyprinus carpio, iç sularýn balýklandýrýlmasýnda yaygýn bir þekilde kullanýlmaktadýr. Protein kaynaðý olarak tüketilmesi, tatlý su ekosistemlerinde besin zincirinin önemli bir halkasýný oluþturmasý ve yaþam ortamlarýnýn genellikle evsel, endüstriyel ve tarýmsal aktivitelerin dolaylý etkisinde olmasý nedeniyle, toksik etkili aðýr metallerin biyokimyasal parametreler üzerine etkisinin incelenmesi, ortamdaki kirlilik düzeyi ile balýk populasyonunun saðlýk durumunun belirlenmesi bakýmýndan önemlidir. Organizmalarda herhangi bir iþleve sahip olmayan kadmiyumun, sucul ekosistemin önemli 19 bileþenlerinden biri olan balýklarda serum parametreleri üzerine etkilerinin incelenmesi, metalin metabolik ve fizyolojik olaylar üzerine etkisinin belirlenmesine olanak saðladýðýndan bu araþtýrmada, literatür bilgisi ve laboratuvar çalýþmalarýnda letal olmadýðý belirlenmiþ 0,1, 0,2, 0,4 ve 0,8 ppm kadmiyum ortam deriþimlerinin etkisinde 1, 3, 15 ve 30 gün sürelerle býrakýlan C. carpio'nun serum aminotransferaz ve glukoz düzeyleri üzerine etkilerinin belirlenmesi amaçlanmýþtýr. MATERYAL VE METOT Araþtýrma Mersin Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Uygulama Birimlerinde bulunan Temel Bilimler Araþtýrma laboratuvarýnda yürütülmüþtür. Araþtýrmada materyal olarak kullanýlan C. carpio, DSÝ 6. Bölge Müdürlüðü üretim havuzlarýndan alýnarak, kontrollü ortam koþullarýna sahip laboratuvara getirilmiþ ve her biri 40x120x40 cm boyutlarýnda olan içerisinde 120 L dinlenmiþ çeþme suyu bulunan 12 adet stok cam akvaryum içerisinde üç ay süreyle bekletilerek ortam þartlarýna adaptasyonlarý saðlanmýþtýr. Bu süreç sonunda balýklar, 15,3±0,8 cm boy ve 62,4±0,5 g aðýrlýða ulaþmýþtýr. Serum aminotransferaz ve glukoz düzeyi, metabolik aktiviteyle iliþkili olarak boy, yaþ ve aðýrlýða baðlý olarak deðiþim gösterdiðinden araþtýrmada ayný yaþta, boy ve aðýrlýk bakýmýndan bir birine yakýn balýklar kullanýlmýþtýr. Deneylerin yürütüldüðü laboratuvar, 25±1 o C duraðan sýcaklýða sahip olup, 12 saat aydýnlýk 12 saat karanlýk fotoperiyodu uygulanmýþtýr. Araþtýrma belirlenen süreler dikkate alýnarak dört seri halinde yürütülmüþtür. Her seride biri kontrol, diðerleri deney akvaryumu olmak üzere 40x120x40 cm boyutlarýnda 5 adet cam akvaryum kullanýlmýþtýr. Deney ve kontrol akvaryumlarýndaki ortamýn kimyasal özelliklerinden bazýlarý aþaðýdaki þekilde belirlenmiþtir; ph; 8,19±0,06 Çözünmüþ oksijen; 7,02±0,27 mg/l Toplam sertlik; 230±0,75 mg/l CaCO 3 Toplam alkalinite; 326±0,50 mg/l CaCO 3 Deneyler her tekrarda üç balýk olacak þekilde üç tekrarlý olarak yürütülmüþ, her seride 45, tüm deneylerde ise 180 adet balýk kullanýlmýþtýr. Balýklar deneyler süresince günde bir defa toplam aðýrlýðýn %2'si kadar içerisinde kadmiyum bulunmayan hazýr balýk yemi (Pýnar Yem, Türkiye) ile beslenmiþtir. Akvaryumlarda havalandýrma, merkezi havalandýrma sistemi ile saðlanmýþ, evaporasyon, adsorbsiyon ve presipitasyon gibi nedenlerle zaman içerisinde deney çözeltilerinin deriþiminde deðiþimler olabileceðinden, deney çözeltileri iki No: 55, 2005

3 Kadmiyumun Cyprinus carpio (L. 1758)'da Serum Aspartat Aminotransferaz, Alanin Aminotransferaz... Ekoloji günde bir taze olarak hazýrlanan stok çözeltiden uygun seyreltmeler yapýlarak deðiþtirilmiþ ve ortam yenilenmiþtir (Cicik ve Erdem 1992). Metalin akvaryum ortamýnda presipitasyonunu engellemek ve homojenliðini saðlamak için kullanýlan deney ve stok kadmiyum çözeltisi, 1,79 g CdCl 2 H 2 O tuzunun sulu çözeltisine 3,18 g tri sodyum sitrat (C 6 H 5 Na 3 O 7 5,5 H 2 O; Merck) eklenerek hazýrlanmýþtýr (Brown ve Ahsanullah 1971). Belirlenen süreler sonunda deney akvaryumlarýndan çýkartýlacak bir seriye ait balýklar, incelenen parametrelerin deneyden çýkartýlma sýrasýnda oluþabilecek stres koþullarýna baðlý olarak deðiþim gösterdiðinden, akvaryum ortamýnda 75 ppm'lik MS222 (3 Amino Benzoik Asit Etil Ester, C 9 H 11 NO 2 CH 4 SO 3 ) anestezi maddesi eklenerek bayýltýlmýþtýr. Çeþme suyu ile yýkanýp, kurutma kaðýdý ile kurulanan balýklardan serum parametrelerinin belirlenmesinde kullanýlacak kan örnekleri, kaudal pedinkülün kesilmesi ile dorsal aorttan saðlanmýþtýr (Verma ve ark. 1983). Alýnan kan örnekleri içerisinde herhangi bir antikoagülant madde bulunmayan santrifüj tüplerine aktarýlýp, 3500 dev/dak.'da 10 dakika süreyle santrifüjlenerek, aminotransferaz ve glukoz analizinin yapýlacaðý serum örnekleri elde edilmiþtir. Serum aminotransferaz ve glukoz deriþimi, Cobas Integra 400/700/800 marka otoanalizatörde belirlenmiþtir. Deney verilerinin istatistik analizinde "Student Newman Keul's Test (SNK)" kullanýlmýþtýr. BULGULAR Cyprinus carpio ile yürütülen bu araþtýrmada metal etkisinde býrakýlan balýklarda deney baþlangýcýnda yüzme performanslarýnda düþme, besin almama, operkulum hareketlerinde artýþ, akvaryum yüzeyine yönelme ve fiziki etkilere karþý duyarsýzlýk gibi davranýþ deðiþiklikleri gözlenirken, etkide kalma süresindeki artýþa paralel olarak bu davranýþ deðiþikliklerinin normale döndüðü gözlenmiþtir. Kadmiyumun 0,1, 0,2, 0,4 ve 0,8 ppm ortam deriþimlerinin 1, 3, 15 ve 30 gün süre ile etkisinde býrakýlan C. carpio'nun serumunda üç tekrarlý olarak belirlenen AST, ALT ve glukoz düzeylerinin aritmetik ortalamalarý ile istatistik deðerlendirme sonuçlarý Tablo 1-3'de verilmiþtir. Denenen en uzun etki süresi dýþýnda belirlenen sürelerde kadmiyum etkisi, serum AST düzeyini kontrole göre önemli düzeyde arttýrmýþtýr (Tablo 1, SNK, P<0,05). Birinci ve üçüncü günlerde serum AST düzeyi üzerine ortam deriþimindeki artýþýn etkisi olmamýþtýr (P>0,05). Onbeþinci günde 0,2 ve 0,8 ppm Cd ortam deriþimlerinde serum AST Tablo 1. C. carpio'da serum aspartat aminotransferaz (AST) düzeyi (U/mg protein) üzerine kadmiyum ortam deriþimlerinin süreye baðlý etkileri Süre (Gün) Derişim (ppm Cd) X±sx* X±sx* X±sx* X±sx* 0,0 70±12,7 as 83±3,0 as 72±5,0 as 80,5±16,5 as 0,1 190±23,0 bs 93,5±0,5 abs 174±24 bs 116,5±24 as 0,2 258,5±13,5 bs 134±10,0 bt 84,5±0,5 acx 91±7,5 ax 0,4 227,5±1,5 bs 120±5,0 abt 128±6,0 ct 109±10 at 0,8 123±11,0 bs 103,1±11,0 abs 85±6,0 acs 134±5,5 as *SNK; a,b deriþimler, s,t ve x harfleri süreler arasý ayrýmý belirlemek amacýyla kullanýlmýþtýr, Farklý harflerle gösterilen veriler arasýnda P<0,05 düzeyinde istatistik ayrým vardýr, X±sx; Aritmetik ortalama±standart hata düzeyi kontrole göre deðiþim göstermezken, 0,1 ve 0,4 ppm Cd'da artmýþtýr. Etkide kalma süreleri dikkate alýndýðýnda 0,1 ve 0,8 ppm Cd deriþimlerinde sürenin artmasý serum enzim düzeyinde bir deðiþime neden olmamýþtýr. Diðer ortam deriþimlerinde ise süreye baðlý olarak düþme gözlenmiþtir. Bir günlük etki süresi dýþýnda Cd'un incelenen ortam deriþimlerinin kontrole oranla serum ALT düzeyi üzerine etkisi belirlenememiþtir (Tablo 2). Birinci gün dýþýnda denenen ortam deriþimlerinin tümünde serum ALT düzeyinde ortalama %20'lik bir artýþ olsa da bu farklýlýk istatistiksel bakýmdan önemli bulunmamýþtýr. Belirli bir ortam deriþiminde etkide kalma süresi dikkate alýndýðýnda, belirlenen tüm ortam deriþimlerinde birinci günde serum ALT düzeyi oldukça yüksek düzeyde bulunurken (P<0,05), etkide kalma süresinin artmasý ile kontrol düzeyine düþmüþ ve deney süresi sonuna kadar yaklaþýk ayný düzeyde kalmýþtýr. Kadmiyumun 0,8 ppm dýþýndaki tüm ortam deriþimlerinde serum AST ve ALT düzeyleri 30. günde 1. güne oranla düþmüþ, 0,8 ppm Cd'da ise artmýþtýr. Kadmiyum 1. ve 3. günlerde serum glukoz düzeyini arttýrýrken, 15. ve 30. günlerde serum glukoz düzeyi kontrol düzeyinde kalmýþtýr (Tablo 3). Tablo 2. C. carpio'da serum alanin aminotransferaz (ALT) düzeyi (U/mg protein) üzerine kadmiyum ortam deriþimlerinin süreye baðlý etkileri. Süre (Gün) Derişim (ppm Cd) X±sx* X±sx* X±sx* X±sx* 0,0 2,5±0,5 as 2,5±0,5 as 2,3±0,3 as 2,6±0,3 as 0,1 28±3,0 bs 3,0±0,0 at 3,0±0,5 at 2,6±0,3 at 0,2 21±0,5 bs 3,0±0,0 at 3,0±0,0 at 3,0±0,0 at 0,4 18±1,0 bs 2,5±0,5 at 3,3±0,3 at 3,0±0,5 at 0,8 22,5±4,5 bs 3,0±0,0 at 2,7±0,5 at 2,3±0,8 at *SNK; a,b deriþimler, s ve t harfleri süreler arasý ayrýmý belirlemek amacýyla kullanýlmýþtýr. Farklý harflerle gösterilen veriler arasýnda p<0,05 düzeyinde istatistik ayrým vardýr. X±sx; Aritmetik ortalama±standart hata No: 55,

4 S. KARATAÞ, C. ERDEM, B. CÝCÝK Tablo 3. C. carpio'da serum glukoz düzeyi (mg/100 ml) üzerine kadmiyum ortam deriþimlerinin süreye baðlý etkileri. Süre (Gün) Derişim (ppm Cd) X±sx* X±sx* X±sx* X±sx* 0,0 31,2±2,0 as 32,0±5,0 as 34,5±2,5 as 34,5±2,5 as 0,1 84,5±1,5 bs 70,5±1,5 bt 20,0±0,1 ax 21,0±1,0 ax 0,2 49,0±10,0 cs 54,0±1,0 cs 29,0±6,0 as 34,5±0,5 as 0,4 50,0±0,1 cs 60,0±3,0 cs 56,0±3,0 bs 27,5±1,5 at 0,8 84,0±6,0 bs 54,5±0,5 ct 41,0±6,0 at 32,5±3,5 at *SNK; a, b ve c deriþimler, s, t ve x harfleri süreler arasý ayrýmý belirlemek amacýyla kullanýlmýþtýr, Farklý harflerle gösterilen veriler arasýnda P<0,05 düzeyinde istatistik ayrým vardýr. X ± sx; Aritmetik ortalama ± Standart hata Belirli bir kadmiyum deriþiminde etkide kalma süresinin uzamasý serum glukoz düzeyini düþürmüþtür. Kadmiyum tüm ortam deriþimlerinde 30. günde 1. güne oranla serum glukoz düzeyini yaklaþýk %50 oranýnda düþürmüþtür. TARTIÞMA Balýklarda, aðýr metal etkisi süre ve deriþime baðlý olarak davranýþ deðiþikliklerine neden olmaktadýr. Labeo rohita Hamilton, 1822 (Venkataramana ve Radhakrishnaiah 2001), Channa punctatus Bloch, 1793 (Ansari 1984)'da bakýrýn, Mugil cephalus Linnaeus, 1758 (Hilmy ve ark. 1985a)'da kadmiyumun düþük deriþimlerinin uzun süreli etkisinin baþlangýcýnda, yüzme hareketlerinde koordinasyonsuzluk, besin almama, operkulumun açýlýp kapanmasýnda artýþ gibi davranýþ deðiþikliklerine neden olduðu saptanmýþtýr. C. carpio ile yapýlan bu araþtýrmada da kadmiyum etkisinin baþlangýcýnda benzer davranýþ deðiþikliklerinin meydana geldiði gözlenmiþtir. Etkide kalma süresinin uzamasý ile davranýþlarýn normale dönmesi, deðiþen ortam koþullarýna adaptasyon mekanizmalarýnýn stimülasyonu ile açýklanabilir. Balýklarda aðýr metal etkisinin strese neden olduðu ve stres koþullarýnda enerji gereksiniminin arttýðý belirlenmiþtir (Vijayan ve ark. 1997). Gereksinim duyulan enerji balýklarda baþlýca enerji rezervi olan glukoz ve glikojen gibi karbonhidratlarýn yaný sýra glukoneogenik enzimler aracýlýðý ile protein ve lipid gibi karbonhidrat olmayan kaynaklardan da saðlanmaktadýr (Levesque ve ark. 2002). AST ve ALT glukoneogenik enzimler olup, baþlýca sentez yerleri karaciðerdir. Serumda normal koþullarda bulunmazlar. M. cephalus'da kadmiyumun düþük deriþimlerinin 48 saat süreyle etkisinde AST düzeyi artmýþ, 96 saatlik etki süresinde ise karaciðer hücrelerindeki sentezi sona ermiþtir (Hilmy ve ark. 1985a). Enzim sentezinin 48 saatlik etki süresi sonunda durdurulmasý, ortam koþullarýna adaptasyon saðlanmasý sonucu enerji gereksiniminin 21 karbonhidrat olmayan kaynaklardan saðlanmasýnýn durdurulmasý ile açýklanmýþtýr. C. punctatus subletal kadmiyum deriþimlerinin uzun süreli etkisine býrakýlmýþ, metal etkisinin baþlangýcýnda serum AST, ALT ve Laktat dehidrojenaz (LDH) düzeyini arttýrdýðý, etkide kalma süresinin uzamasý ile kontrol düzeyine düþtüðü saptanmýþtýr (Sastry ve ark. 1997). Versteeg ve Giesy (1986), Lepomis macrochirus Rafinesque, 1819'da 363 ppb ve 12,7 ppm Cd ortam deriþimlerinde 32 günlük süre sonunda kadmiyum etkisinin serum AST ve ALT düzeyinde her hangi bir deðiþime neden olmadýðýný belirtmiþlerdir. M. cephalus ile yapýlan bir araþtýrmada, kadmiyumun uzun süreli etkisinde serum AST ve ALT düzeyini arttýrdýðý ve bu artýþýn da metalin membran permeabilitesini etkileyerek bu enzimlerin doðrudan kana salýnmasýndan kaynaklandýðý ileri sürülmüþtür (Hilmy ve ark. 1985b). Kadmiyumun subletal deriþimlerinin etkisinde 30 gün süre ile býrakýlan C. carpio'da deneylerin baþlangýcýnda serum AST ve ALT düzeylerinde artýþ gözlenmiþ ancak etkide kalma süresindeki artma bu enzimlerin düzeyinde bir düþmeye neden olmuþtur. Serum enzim düzeyindeki bu deðiþimlerin metal etkisinin baþlangýcýnda ortaya çýkan stres koþullarýndan kaynaklanmasý olasýdýr. Balýklarda aðýr metal etkisi karbonhidrat metabolizmasýnda deðiþikliklere neden olmaktadýr. Hetropneustes fossilis Bloch, 1794'de kadmiyumun 0,26 ppm ortam deriþiminde 15 ve 30 gün süre ile etkisi, serum glukoz ve laktik asit deriþimini arttýrýrken, kas ve karaciðer dokularýnýn glikojen deriþiminde düþmeye neden olmuþtur (Sastry ve Subhadra 1982). Oncorhynchus mykiss Walbaum, 1792'in erginleri 30 gün süre ile 10,0 ve 25,0 ppb Cd, jüvenilleri ise 1,0 ve 5,0 ppb Cd ortam deriþimlerinin etkisinde býrakýlmýþ, her iki gruptada anýlan sürede serum glukoz düzeyinde deðiþim gözlenmemiþtir (Ricard ve ark. 1998). Puntius conchonius Hamilton, 1822'da kadmiyumun yüksek deriþimlerinin kýsa süreli etkisi hiperglisemiye, düþük deriþimlerinin uzun süreli etkisi hipoglisemiye neden olurken karaciðer glikojen deriþimi her iki durumda da artma göstermiþtir (Gill ve Pant 1983). Kadmiyumun 320, 640, 1280 ve 2560 ppb ortam deriþimlerinin 7 gün süre ile etkisinde Oreochromis niloticus L., 1758'un karaciðerinde glikojenlizisde iþlev gören enzimlerin aktivitesini uyardýðý saptanmýþtýr (Almeida ve ark. 2001). C. punctatus (Dubale ve Shah 1981) ve Carassius auratus L., 1758'da (Zikic ve ark. 2001) kadmiyumun subletal deriþimlerinin kýsa süreli etkisi katekolamin salýnýmýný arttýrarak karaciðer glikojen deriþimini No: 55, 2005

5 Kadmiyumun Cyprinus carpio (L. 1758)'da Serum Aspartat Aminotransferaz, Alanin Aminotransferaz... Ekoloji düþürürken, serum glukoz düzeyini arttýrdýðý belirtilmektedir. Balýklarda aðýr metal etkisinin yaný sýra Oreochromis mossambicus Peters, 1852'da yoðun stoklamanýn (Vijayan ve ark. 1997), Perca flavescens Mitchill, 1814'de üremenin (Levesque ve ark. 2002), Scyliorhinus canicula L., 1758'da hipoksik koþullarýn (Tort ve Torres 1988) serum glukoz ve laktat düzeyi ile kortikosteroid salýnmasýný arttýrýrken, kas ve karaciðer glikojen deriþimini düþürdüðü saptanmýþtýr. C. carpio ile yürütülen bu araþtýrmada da kadmiyumun denenen tüm deriþimlerinde denemelerin ilk 3 gününde serum glukoz düzeyinde önemli artýþ gözlenmiþ, sürenin artmasý ile kontrol düzeyine düþmüþtür. Bu deðiþimler olasýlýkla metal etkisinin baþlangýcýnda kadmiyumun kas ve karaciðer dokularýnda glikojenlizisi uyarmasýndan, endokrin sistem aracýlýðý ile glikoneogenik enzimlerin aktivitesini arttýrarak karbonhidrat olmayan kaynaklardan glukoz sentezini arttýrmasýndan, etkide kalma süresinin uzamasý ile balýðýn metal etkisine metabolik adaptasyonundan kaynaklanmaktadýr. Sonuç olarak kadmiyum etkisinde C. carpio'nun serum aminotransferaz ve glukoz düzeyinde gözlenen deðiþimler, metal etkisinde ortaya çýkan stresle, etkide kalma süresinin uzamasýyla bu parametrelerin normale dönmesi ise balýðýn stres koþullarýna adaptasyonu ile açýklanabilir. KAYNAKLAR Almeida JA, Novelli ELB, Dal Pai Silva M, Alves Junior R (2001) Environmental Cadmium Exposure and Metabolic Responses of the Nile Tilapia, Oreochromis niloticus. Environmental Pollution 114 2, Ansari IA (1984) Studies on the Toxicity of Copper Sulphate on Channa punctatus and Mystus vittatus; Determination of LC50 Values. Accttaciencis India 10, Brown B, Ahsanullah M (1971) Effect of Heavy Metals on Mortality and Growth, Mar. Poll. Bull. 2, 1, Cicik B, Erdem C (1992) Tilapia nilotica'da Bakýrýn Karaciðer ve Kas Dokularýndaki Nicel Protein Deriþimlerine Etkileri. Biyokimya Dergisi XVII, 1, Dange AD (1986) Changes in Carbohydrate Metabolism in Tilapia Oreochromis mossambicus, During Short-term Exposure to Different Types of Pollutants. Environmental Pollution (Series) 41, De Conto-Cinier C, Petit-Ramel M, Faure R, Garin D, Baouvet Y (1999) Kinetics of Cadmium Accumulation and Elimination in Carp Cyprinus carpio Tissues. Comp. Biochem. Physiol. C. 122, 3, De Smet H, Blust R (2001) Stress Responses and Changes in Protein Metabolism in Carp Cyprinus carpio during Cadmium Exposure. Ecotoxicol. Environ. Safe 48, 3, Dubale MS, Shah P (1981) Biochemical Alterations Induced by Cadmium in the Liver of Channa punctatus. Environmental Research 26, Gill TS, Pant JC (1983) Cadmium Toxicity: Inducement of Changes in Blood and Tissue Metabolites in Fish. Toxicology Letters 18, Hilmy AM, Shabana MB, Daabees AY (1985a) Bioaccumulation of Cadmium Toxicity in Mugil cephalus. Comp. Biochem. Physiol. C. 81, 1, Hilmy AM, Shabana MB, Daabees AY (1985b) Effects of Cadmium Toxicity upon the in vivo an in vitro Activity of Proteins and Five Enzymes in Blood Serum and Tissue Homogenates of Mugil cephalus. Comp. Biochem. Physiol. C. 81, 1, Hontela A, Daniel C, Ricard AC (1996) Effects of Acute and Subacute Exposures to Cadmium on the Interrennal and Thyroid Function in Rainbow Trout (Oncorhyncus mykiss). Aquat. Toxicol. 35, Khunyakari RP, Tare V, Sharma RN (2001) Effects of Some Trace Heavy Metals on Poecilia reticulata (Peters). J. Environ. Biol. 22, 2, Levesque HM, Moon TW Campbell GC, Hontela A (2002) Seasonal Variation in Carbohydrate and Lipid Metabolism of Yellow Perch (Perca flavescens) Chronically Exposed to Metals in the Field. Aquatic Toxicology 60, 3-4, Lowe-Jinde L, Niimi AJ (1984) Short Term and Long Term Effects of Cadmium on Glycogen Reserves and Liver Size in Rainbow Trout (Salmo gairdneri Richardson). Arch. Env. Contam. Toxicol. 13, No: 55,

6 S. KARATAÞ, C. ERDEM, B. CÝCÝK Melgar MJ, Perez M, Garcia MA, Alonso J, Miquez B (1997) The Toxic and Accumulative Effects of Short Term Exposure to Cadmium in Rainbow Trout (Oncorhynchus mykiss). Vet. Hum. Toxicol. 39, 2, Pelgrom SMGJ, Lamers LPM, Lock RAC, Balm PHM, Wendelaarbonga SE (1995) Interactions between Copper and Cadmium Modify Metal Organ Distribution in Mature Tilapia Oreochromis mossambicus. Environmental Pollution 90, Ricard AC, Daniel C, Anderson P, Hontela A (1998) Effects of Subchronic Exposure to Cadmium Chloride on Endocrine and Metabolic Functions in Rainbow Trout Oncorhynchus mykiss. Arch. Environmental Contam. Toxicol. 34, 4, Sastry KV, Subhadra KM (1982) Effect of Cadmium on Some Aspects of Carbohydrate Metabolism in a Freshwater Catfish Heteropneustes fossilis. Toxicol. Lett. 14, 1-2, Sastry KV, Subhadra KM (1985) In-vivo Effects of Cadmium on Some Enzyme Activities in Tissues of the Freshwater Catfish Heteropneustes fossilis. Environmental Research 36, Sastry KV, Sachdeva S, Rathee P (1997) Chronic Toxic Effects of Cadmium and Copper and their Combination on some Enzymological and Biochemical Parameters in Channa punctatus. J. Environ. Biol. 18, Tort L, Torres P (1988) The Effects of Sublethal Concentrations of Cadmium on Haematological Parameters in the Dog Fish Scyliorhinus canicula. J. Fish Biol. 32, Venkataramana P, Radhakrishnaiah K (2001) Copper Influenced Changes in Lactate Dehydrogenase and G-6-PDH Activities of Freshwater Teleost, Labeo rohita. Arch. Environ. Contam. Toxicol. 67, Verma SR, Rani S, Tonk PI, Dalela RC (1983) Pesticide Induced Dysfunction in Carbohydrate Metabolism in Three Freshwater Fishes. Environ. Res. 32, Versteeg DJ, Giesy JP (1986) The Histological and Biochemical Effects of Cadmium Exposure in the Bluegill Sunfish (Lepomis macrochirus). Ecotoxicol. Environ. Safe. 11, 1, Vijayan MM, Pereira C, Grau EG Iwama GK (1997) Metabolic Responses Associated with Confinement Stress in Tilapia; The Role of Cortisol. Biochem. Physiol. 116C, 1, Vosyliene MZ (1999) The Effect of Heavy Metal on Hematological Indices. Acta Zoologica Litvanica Hydrobiologia 9, Vural N (1984) Toksikoloji. Ankara Üniversitesi Eczacýlýk Fakültesi Yayýnlarý, Ankara. Zikic RW, Stain SV, Pavlovic BI, Ognjanovic Z, Saicic ZS (2001) Activities of Superoxide Dismutase and Catalase in Erythrocytes and Plasma Transaminases of Goldfish (Carassius auratus gibelio Bloch) Exposed to Cadmium. Physiol. Res. 50, No: 55, 2005