2016 OCAK-ŞUBAT İÇİNDEKİLER EKONOMİ SEKTÖREL

Transkript

1 2016 OCAK- ŞUBAT- EKONOMİK 2016 OCAK-ŞUBAT İÇİNDEKİLER ARAŞTIRMA, GİRİŞİMCİLİK VE MESLEKLERİ GELİŞTİRME MÜDÜRLÜĞÜ Sunuş EKONOMİ Suriyeli Mültecilerin Türk İşgücü Piyasasına Etkileri Sait KAYA Türkiye nin Enflasyonla İmtihan Yılı: Birol EFE-Erdem ALPTEKİN Yatırım Teşviklerinden İzmir Yeterince Pay Alamıyor Övgü PINAR SEKTÖREL Sigorta Sektörü ve Sektörün Sürükleyici Öğesi: Sigorta Acenteleri Erdem ALPTEKİN Konut Satışlarında Rekor Birol EFE-Nurel KILIÇ Gıda Güvenliğinde Neredeyiz? Mevcut Durum-Öneriler Gözde SEVİLMİŞ Süt Sektörüne Bakış Şebnem BORAN Küçük Aile İşletmeleri ve Seracılık Desteklerinin Süs Bitkileri Sektörüne Etkileri Günnur BİNİCİ ALTINTAŞ Öğrencilerin Bilgi ve Becerilerini Uluslararası Düzeyde Değerlendiren Program: PISA Melisa KORKMAZ

2 2016 OCAK- ŞUBAT- SUNUŞ Değerli Üyelerimiz, 2015 yılı ülkemiz için ekonomide kayıp bir yıl oldu. Yaşanan 2 seçim, komşu ülkelerimizde yaşanan çatışma ortamı, Rusya ile yaşanan kriz ve yaşadığımız terör belası, ülke olarak canımızı çok sıktı yılına umutla bakmak istiyoruz ama ne yazık ki, bırakmak istediğimiz şeyler hala arkamızdan geliyor. Ülkemizin doğusunda pek çok ilçede, kentte sokağa çıkma yasakları var, ekonomi diye bir şey yok. Yaşanmaz hale gelen yerler var. Bu nedenle terörle mücadele etkin biçimde sürdürülmeli, taviz verilmemesi gerektiğini düşüncesindeyiz. Yanısıra ülkemize göçün ilk zamanlarında Suriyeli mültecilerin kısa süre kalacakları, Suriye de durum normalleşince ülkelerine geri dönecekleri öngörülüyordu. Ancak Suriye sahasındaki yaşanan son gelişmelere bakılınca, Suriyeli mültecilerin uzun bir süre daha Türkiye de kalacakları ya da önemli bir bölümünün yaşamlarını Türkiye de sürdürecekleri anlaşılıyor. Bu nedenle, sorunun uzun vadeli bir strateji kapsamında değerlendirilip sosyal, ekonomik, kültürel hayatın bütüncül olarak ele alınması büyük önem taşıyor. Bu konuda Suriyeli Mültecilerin Türk İşgücü Piyasasına Etkileri konulu bir araştırma raporu hazırladık. Ekonomik ve sektörel konuların işlendiği bültenimizde bu ay; Türkiye nin Enflasyonla İmtihan Yılı:2016, Yatırım Teşviklerinden İzmir Yeterince Pay Alamıyor, Sigorta Sektörü ve Sektörün Sürükleyici Öğesi: Sigorta Acenteleri, Konut Satışlarında Rekor, Gıda Güvenliğinde Türkiye Nerede? Süt Sektörüne Bakış, Küçük Aile İşletmeleri ve Seracılık Desteklerinin Süs Bitkileri Sektörüne Etkileri, Öğrencilerin Bilgi ve Becerilerini Uluslararası Düzeyde Değerlendiren Program: PISA konularındaki yazılarımızı bulabilirsiniz. Odamız Araştırma, Girişimcilik ve Meslekleri Geliştirme Müdürlüğü uzmanları tarafından hazırlanan AR&GE Bülten'in üyelerimize, kamu otoritelerine ve ilgililere yararlı olacağını umuyor, bol kazançlı günler diliyoruz. Ekrem DEMİRTAŞ Yönetim Kurulu Başkanı

3 2016 OCAK- ŞUBAT- EKONOMİ SURİYELİ MÜLTECİLERİN TÜRK İŞGÜCÜ PİYASASINA ETKİLERİ Sait KAYA Suriye de 2011 yılının Mart ayında başlayan iç savaş 5. yılını geride bırakmaya hazırlanıyor. Benzer iç savaşların 10 hatta 15 yıl sürdüğü biliniyor. Üstelik Suriye savaşı çoktan Suriyelerin olmaktan çıktı. Bölgesel, hatta küresel bir savaş yaşanıyor. Bu durumda işler giderek zorlaşıyor. Savaştan en çok etkilenen ülkelerin başında Türkiye geliyor. Çünkü Suriye ile olan 911 km sınırımızın diğer tarafı birbirinden farklı gruplar tarafından kontrol ediliyor. Böyle olunca da durum daha karmaşık bir hal alıyor. Neredeyse her gün Türkiye kıyılarından Yunanistan a göç etmek isterken hayatlarını kaybeden Suriyeli mültecilerin haberleri basınımıza yansıyor. Bir insanlık dramı ile karşı karşıyayız. Almanya Başbakanı Sn. Angela Merkel son 2 ayda 3. kez Türkiye ye geldi. Suriyeli mülteciler ile ilgili her geçen gün büyüyen sorununun nasıl çözümlenebileceğine ilişkin Cumhurbaşkanı Sn. Recep Tayyip Erdoğan ve Başbakan Sn. Ahmet Davutoğlu ile görüştü. Almanya Başbakanının ülkemize olan bu sık ziyaretlerinin arkasında Avrupa Birliği ülkelerine yasadışı yollardan giden göçmenlerin önemli bir bölümünün Türkiye den geçmesi yatıyor. Türkiye Avrupa açısından, mülteci akışında son derece önemli bir transit ülkesi konumunda bulunuyor. Yaşanan savaşın şiddeti arttıkça Suriye den ülkemize göç etmek zorunda kalan insanların sayısı da artıyor. Göç İdaresi Genel Müdürlüğü nün son açıkladığı verilere göre; ülkemizdeki kayıtlı Suriyeli sayısı 2,5 milyonu aştı. Bu sayı Türkiye yi dünyada en fazla mülteciyi barındıran ülke haline getiriyor. Tabi böyle olunca, Suriyelilerin Türkiye deki mevcut durumlarının ekonomik etkileri de giderek artış göstermektedir.

4 2016 OCAK-ŞUBAT EKONOMİ Türkiye nin Suriyeli mültecilere devlet eliyle yaptığı yardımın mali büyüklüğü 10 milyar doları aşmıştır. (Cumhurbaşkanı Sn. Recep Tayyip Erdoğan ın tarihinde gerçekleştirilen TÜGİK Mali Kurulu konuşması) Rusya ve Suriye Ordusunun kuşatması nedeniyle Halep ten 70 bin kişinin daha Türkiye sınırına doğru yola çıktığı ifade ediliyor. Her geçen gün yeni bir göç dalgası ile karşı karşıyayız. Suriyeliler ağırlıkla Şanlıurfa, Hatay, İstanbul ve Gaziantep'te bulunuyor. Savaş nedeniyle evini, toprağını hatta ailelerini geride bırakarak kaçan Suriyeliler, Türkiye'de yeniden yaşama tutunma mücadelesi veriyor. Türkiye de akrabaları bulunanlar onların yanına yerleşti. Olmayanlar ise Türkiye nin değişik şehirlerine doğru yola çıktı. Başta Suriye sınırına yakın bulunan Hatay, Gaziantep, Kilis, Şanlıurfa, Adana, Osmaniye, Mersin, İstanbul ve İzmir gibi illere yerleşen Suriyeliler kayıt dışı istihdamın artmasına yol açtı. Ülkemize gelen Suriyelilerin gelir düzeyi farklılık gösteriyor. Birincisi doktor, avukat, mühendis, vb. nitelikli olan işgücü var. Bu işgücü, genelde yüksek gelir düzeyine sahip Suriyelilerden oluşuyor ve genelde büyükşehirlerimizde ikamet ediyorlar. İkincisi mavi yakalı olan ama ustabaşı olan, makine deneyimi olan ve işlerinde başarı kazanmış işgücü var. Bu tip Suriye vatandaşları büyükşehirlerde ve özellikle sanayi işletmelerinde tercih ediliyor. Üçüncüsü ise vasfı olmayan, genelde kamplarda kalan ve ne iş verilirse yapan Suriyeliler. Genelde inşaat işçisi olarak değerlendiriliyor. İkincil, iş güvenliği olmayan işlerde, kayıtdışı olarak istihdam ediliyorlar. Ülkemize gelen Suriyelilerin sayısının çokluğu ve çalışma hayatında ağırlıklı olarak kayıtdışı çalışmaları rekabet alanını dengesizleştirmekte, vatandaşlarımızın işlerini kaybetme kaygısını tetiklemekte ve ciddi ekonomik, mali ve toplumsal hasarlar yaratmaktadır. Bu durumun yarattığı olumsuzlukların giderilmesi amacıyla Türkiye deki Suriyelilere yönelik çalışma esasları Bakanlar Kurulu kararı ile belirlendi. Bu düzenleme yapılırken Türk vatandaşlarının istihdam alanlarının kısıtlanmamasına dikkat edildi. Geçici Koruma Sağlanan Yabancıların Çalışma İzinlerine Dair Yönetmelik e göre, geçici koruma sağlanan yabancılar, geçici koruma kayıt tarihinden 6 ay sonra çalışma izni almak için başvuruda bulunabiliyor. Çalışma izni başvuruları, geçici koruma sağlanan yabancıları çalıştıracak işveren tarafından "e-devlet" üzerinden yapılıyor. Yönetmeliğe göre; Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, mevsimlik tarım ve hayvancılık işlerinde çalışacak geçici koruma sağlanan yabancılara ilişkin il ve kota sınırlaması getirebiliyor. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına izin başvurusu için sağlık meslek mensuplarının Sağlık Bakanlığından, eğitim meslek mensuplarının ise Milli Eğitim Bakanlığı ve YÖK Başkanlığı ndan ön izin alması gerekiyor. Ön izin belgesi olmadan yapılan başvurular, değerlendirilmeden işlemden kaldırılacağı hüküm altına alınmış. 4

5 2016 OCAK-ŞUBAT EKONOMİ Yönetmeliğe göre, çalışma izni başvurularının değerlendirilmesinde, iş yerinde çalışan Türk vatandaşı sayısı üzerinden sektör ve illere göre açık iş ve işe yerleştirmeler dikkate alınarak Bakanlıkça, geçici koruma sağlanan yabancı istihdamı kotası değişen oranlarda uygulanabilecek. Çalışma iznine başvurulan iş yerinde çalışan geçici koruma sağlanan yabancı sayısı, o iş yerinde çalışan Türk vatandaşı sayısının % 10'unu geçmemesi gerekiyor. İşveren tarafından, iş yerinin kayıtlı bulunduğu Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü nden, çalışma izni başvurusu tarihinden önceki 4 haftalık süre içerisinde yabancının çalıştırılacağı işi yapacak aynı nitelikte Türk vatandaşı bulunamadığının belgelendirildiği başvurularda istihdam kotası uygulanmayabiliyor. Yönetmelikte yer alan diğer önemli bir hususta, geçici koruma sağlanan yabancılara asgari ücretin altında ücret ödenememesi. Düzenleme kayıtdışı çalışan Suriyeli işçileri kayıt altına almayı hedeflerken diğer yandan istihdam piyasamız üzerinde derin etkileri olacak. Türkiye'de işgücü piyasasını ve birçok sektörün üretim kapasitesini etkileyecek yeni dönem, üreticiler tarafından heyecanla bekleniyor. Çünkü Türkiye'de üretim sektörlerinde ilgi görmeyen pek çok vasıfsız iş için yüz binlerce Suriyeli talip durumda. Bu noktada Suriyeli işçiler istihdam piyasalarında tercih edilmeyen boşlukları dolduracaklar. İş dünyası temsilcileri başta tekstil olmak üzere üretime dayalı sektörlerde eleman açığının gün geçtikçe fazlalaştığına dikkat çekiyor. Birçok firmanın vasıfsız eleman ihtiyacından dolayı tam kapasite üretim yapamadığı, Suriyeli mültecilerin bu tür sektörlerde çalışacak olmasının ekonomi için de olumlu bir durum olduğu değerlendiriliyor. Öte yandan çalışma ekonomisi ve iş güvenliği uzmanları, mültecilerin Türkiye'deki işçi sınıfının en alt kesimini oluşturacağını öngörüyorlar. Burada Suriyeli işçiler, iş buldukları sektörlerde en düşük maaş ve en ağır çalışma koşullarını kabul etmek zorunda kalacak. Bu durum da, ülke genelinde çalışma koşullarının daha da aşağıya çekilmesinin önünü açabilecektir. 5

6 2016 OCAK-ŞUBAT EKONOMİ % 10,5 oran ile işsizlik hala ülkemizin kronik sorunlarından birisi olmaya devam ediyor. İşsiz sayımız 3 milyonun üzerinde seyrediyor. Bu durumda, istihdam piyasalarında Türk işçilerimize ikame olarak Suriyeli işçilerin çalıştırılabilecek olması işsizlik oranlarını yukarıya çekebilecek etkisi de olabilecektir. Dünya Bankası nın Suriyeli Mültecilerin Türk İşgücü Piyasasına Etkileri Araştırması da bu durumu teyit ediyor. Rapora göre; ülkeye yayılmış halde olan Suriyeli mülteciler, kayıt dışı işlerde çalışan Türk işçilerinin ve özellikle kadın işçilerin yerini alıyorlar. İşgücü anketlerine göre, 2014 yılı itibariyle, kadınların ve kayıt dışı çalışan işçilerin ücretleri göreli olarak düşüş gösterdiği gözlemleniyor. Görüldüğü üzere, Suriyeli mültecilerin işgücü piyasasında daha fazla yer bulması, orta ve uzun vadede zaten kırılgan olan yerel iş gücü piyasalarındaki baskıları artırarak çalışma koşullarının kötüleşmesine, ücretlerin düşmesine, çocuk işçiliğin artmasına ve kayıt dışı ekonominin büyümesine neden olabilecek ve çalışma barışını sekteye uğratabilecektir. Bu nedenle, Yönetmelikte belirtilen kota uygulamasının düzenli olarak kontrol edilmesi son derece önemli. Türk işçiler ile Suriyeli işçiler arasında çalışma koşulları, ücret ve sosyal haklar gibi konularda dengenin çok iyi gözetilmesi gerekiyor. Eğer aynı işe farklı ücret uygulanırsa, buradaki hak kaybı bir şekilde rahatsızlığa ve gerilime yol açacaktır. Bu konuda çok dikkatli ve özenli olmak gerekiyor. Sonuç olarak ülkemize göçün ilk günlerinde bu durum kısa süreli ve geçici bir durum olarak görülüyordu. Ancak Suriye sahasındaki yaşanan son gelişmelere bakılınca, Suriyeli mültecilerin uzun bir süre daha Türkiye de kalacakları ya da önemli bir bölümünün artık yaşamlarını Türkiye de sürdürecekleri anlaşılıyor. Bu nedenle, sorunun uzun vadeli bir strateji kapsamında değerlendirilip sosyal, ekonomik, kültürel hayatın bütüncül olarak ele alınması büyük önem taşıyor. Suriyeli mültecilerin toplumumuza daha çabuk uyumlaştırılması amacıyla çalışma hayatından sosyal ve kültürel yaşama, eğitim ve sağlık barınma gibi yaşamsal öneme sahip konularda tedbir alınması gerekiyor. 6

7 Kaynak AR&GE BÜLTEN 2016 OCAK-ŞUBAT EKONOMİ Doç. Dr. M: Murat Erdoğan, Dr. Can Ünver, Türk İş Dünyasının Türkiye deki Suriyeliler Konusundaki Görüş, Beklenti ve Önerileri; Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu (TİSK), Kasım 2015, Ankara. Ximena V. Del Carpio, Mathis Wagner, The Impact of Syrian Refugees on the Turkish Labor Market, Policy Research Working Paper, World Bank Social Protection and Labor Global Practice Group, Ağustos

8 2016 OCAK-ŞUBAT EKONOMİ 1980 lerden 2000 li yılların başlarına kadar, iki hatta zaman zaman üç haneli enflasyon deneyimi yaşadık. Koalisyon tecrübeleri ve siyasi istikrasızlık dönemleri enflasyonun en çok azdığı dönemler oldu yılında AK Parti nin tek başına iktidara gelmesi bir taraftan siyasi istikrarı tesis ederken, bir önceki iktidar döneminde, Kemal Derviş in hazırladığı yapısal reformların ciddiyetle devam ettirilmesi enflasyon, faiz ve dövizi üçgeninin yukarı çıkışını önemli ölçüde dizginledi döneminde, 2008 ve 2011 yılları hariç, 10 yıl boyunca tek haneli enflasyona tanıklık ettik. Geçmiş dönemlerle kıyaslandığında, enflasyonu tek hanede tutabilmek elbette başarı. Ancak, Hükümetin yıllık programlarında belirlediği hedeflerle gerçekleşen enflasyon oranları karşılaştırıldığında; döneminde; 2004, 2005, 2009 ve 2010 yılları olmak üzere 4 yılda hedeflerin tutturulduğu ve enflasyonun %10 un altında kaldığı, 2006, 2007, 2012, 2013, 2014 ve 2015 yılları olmak üzere 6 yılda hedeflerin tutturulamamakla birlikte enflasyon oranının %10 un altında kaldığı, 2008 ve 2011 yıllarında hem hedeflerin tutturulamadığı hem de enflasyon oranının %10 un üzerinde kaldığı anlaşılmaktadır. TÜRKİYE NİN ENFLASYONLA İMTİHAN YILI: 2016 Grafik: TÜFE Enflasyon Hedef-Gerçekleşmeleri (%) Birol EFE Erdem ALPTEKİN Kaynak: T.C. Kalkınma Bakanlığı, TÜİK 8

9 2016 OCAK-ŞUBAT EKONOMİ Son 12 yılı toplu olarak değerlendirdiğimizde, hedef-gerçekleşme yönünde baktığımızda 8 yılda hedeflerin gerçekleşmediği, 4 yılda ise hedeflerin gerçekleştirilebildiği, 10 yılda ise enflasyonun tek hanelerde tutulabildiği görülmektedir. Hükümet 2016 yılı için yıllık programda enflasyon hedefini %5 olarak belirledi. Bu hedef, Orta Vadeli Program ile %6,5 e ve son olarak da Revize Orta Vadeli Program ile %7,5 e revize edildi. Peki ne oldu da 2016 hedefi iki defadır revize ediliyor? 7 Haziran 2015 seçimlerinden sonra AK Parti nin mecliste tek başına iktidar çoğunluğunu kaybetmesi ve seçim kampanyalarında muhalefetin asgari ücret başta olmak üzere ekonomik vaatlere ağırlık vermesi, AK Parti yi de ekonomik vaatlere yönelmek zorunda bıraktı. Seçim beyannamesinde asgari ücretin net TL ye çıkarılma sözü verilmesi ve 1 Kasım 2015 seçimlerinden kısa bir süre sonra da uygulamaya konması sosyal açıdan yararlı olmakla birlikte işverenin maliyetlerini ciddi şekilde artırdı. Bu vaat, sadece asgari ücretteki %30 luk artışla sınırlı kalmadı, domino etkisiyle aynı oranda olmasa da daha yüksek ücret düzeylerinde çalışanlara da yansıdı. Amerikan Merkez Bankası FED in 2015 Aralık ayında faizleri 0,25 baz puan arttırması sermayenin Gelişmekte Olan Ülkelerden ABD gibi daha güvenli limanlara doğru harekete geçmesine yol açtı. Bu artış, Türkiye de de faiz ve kur üzerinden, enflasyonun yukarı doğru ivmelenmesine yardım etti yılında; Rusya ile uçak krizi sonrası gerilen ilişkilerin nasıl bir seyir izleyeceği, Ülkemiz turizm ve ihracatındaki olumsuz gelişmelerin, olumluya dönüp dönmeyeceği, Doğu bölgelerimizde yaşanan terör ve yarattığı tahribat, Irak ve Suriye de gittikçe daha da çözülmez hale gelen savaş, Ülkemiz içindeki 2,5 milyon Suriyeli mülteci ve sınırımıza dayanan binlercesi, İran ın ambargolar sonrası yeniden dünya sahnesine çıkması, Önümüzdeki aylarda FED in uygulayacağı faiz politikası, TCMB de Nisan ayında gerçekleşecek yönetim değişikliği ülkemiz ekonomisinin önemli gündem maddelerini oluşturacak gibi görünüyor Ocak ayında TÜFE ye göre enflasyon %1,82 arttı. Bu yıllık bazda; %9,58 lik artışa tekabül ediyor. Şimdi asıl tartışma konusu Şubat ayında %10 luk sınırın aşılıp, çift haneli enflasyona geçip geçmeyeceğimiz. Eğer Şubat ayında %1 in üzerinde bir enflasyonla karşılaşırsak, oturup ciddi ciddi düşünmemiz gerekecek. 9

10 2016 OCAK-ŞUBAT EKONOMİ Nitekim, böyle bir sıçrama büyük olasılıkla bize iki haneli enflasyonun da kapısını aralayacak. Ocak ayında asgari ücrete dayalı talep ve maliyet artışlarının fiyatlara büyük ölçüde yansımış olması gerekiyor. Bundan sonraki aylarda; bu etkinin çok daha sınırlı olması gerekir. Ancak, bu gidişat, Merkez Bankası nın da dikkat çektiği gibi fiyatlama davranışlarında bir değişikliğe neden olursa, enflasyonun reel maliyet artışlarından ziyade psikolojik nedenlerle artması sözkonusu olabilir. Enflasyon artıyor, ben de ürettiğim ve sattığım malların fiyatını arttırayım şeklindeki bir davranış süreklilik arz etmeye başlarsa, enflasyonu frenlemek mümkün olmaz. Aslında; Petrol fiyatlarının uzun süredir düşük seyretmesi, İran ile olan doğalgaz fiyatlarındaki anlaşmazlıkta Uluslararası Tahkimden Türkiye lehine karar çıkması ve bunun nihai tüketiciye yansıyabilecek olması, FED in bir süreliğine faiz artışı yapmayacağına dair sinyaller ve bunun sonucunda son günlerde döviz kurunun düşük seyretmesi enflasyonun aşağıya doğru baskılayan unsurlar olarak sayabiliriz. Ancak, bu unsurların ekonomimizin genel kırılganlığı ve fiyatlama davranışlarını ne ölçüde dengeleyebileceğini zaman içinde göreceğiz. Enflasyon, küresel ve ulusal ekonomik gelişmelerden son derece çabuk etkilenen bir göstergedir. Bir ülkenin üretim, hizmet, yaratıcılık ve teknolojik seviyesi ne kadar yüksekse ekonomisi de o derece güçlü olmaktadır. Yani tükettiğimizden daha fazla mal ve hizmet üretmeli ve bunu ihraç edebilmeliyiz ki, ülke olarak net bir ekonomik gelişme sağlayabilelim. Eğer bu ekonomik gelişmeyi sağlayabilir ve rekabet gücümüzü yükseltebilirsek, bunun doğal sonucu olarak da enflasyon, faiz ve döviz kuru da gelişmiş ülkelere paralel bir seyir izleyecektir. Nitekim, enflasyon bir sebep değil, ekonomik faaliyetlerin bir sonucudur. Bütün bu önerilerimizle eş zamanlı olarak, özelikle para politikasının günlük siyasetten etkilenmemesi, enflasyon, faiz ve döviz kuru üçlüsünün suni nedenlerle dalgalanmaması ve Merkez Bankası nın yerli ve yabancı yatırımcılar nezdinde güvenilirliğini devam ettirmesi için Merkez Bankası nın bağımsızlığı son derece önem arz etmektedir. Kaynak T.C. Kalkınma Bakanlığı T.C. Merkez Bankası Türkiye İstatistik Kurumu 10

11 2016 OCAK-ŞUBAT EKONOMİ YATIRIM TEŞVİKLERİNDEN İZMİR YETERİNCE PAY ALAMIYOR Övgü PINAR 2012 yılından bu yana yürürlükte olan yatırım teşvik sistemi, ülkemizin stratejik sektörleri için önem arz eden ara mallara olan ithalat bağımlılığını azaltma potansiyeli bulunan yatırımları teşvik etmek amacıyla tasarlanmıştır. Türkiye'nin 2023 vizyonu ile üretim ve ihracat odaklı büyüme stratejisi bakımından büyük önem taşıyan yatırım teşvik programı, Tasarrufları katma değeri yüksek yatırımlara yönlendirme, Üretimi ve istihdamı artırma, Uluslararası rekabet gücünü artıracak ve araştırma-geliştirme içeriği yüksek büyük ölçekli yatırımlar ile stratejik yatırımları özendirme, Uluslararası doğrudan yatırımları artırma, bölgesel gelişmişlik farklılıklarını azaltma, Kümelenme ve çevre korumaya yönelik yatırımları özendirmeyi amaçlamaktadır. Cari açığın kapatılması, en az gelişmiş bölgelere sağlanan yatırım desteklerinin genişletilmesi, destek unsuru miktarlarının artırılması, kümelenme faaliyetlerinin teşvik edilmesi, teknoloji dönüşümü sağlayacak yatırımların desteklenmesi gibi hedefler yatırım teşvik sisteminin en önemli unsurlarını oluşturmaktadır. Bilindiği üzere; yatırım teşvik sistemi dört ayrı rejimden oluşmaktadır. Yerli ve yabancı yatırımcılar, teşviklerden eşit oranda faydalanabilmektedir: Bu teşvikler; Genel Yatırım Teşvik Uygulamaları Bölgesel Yatırım Teşvik Uygulamaları Büyük Ölçekli Yatırım Teşvik Uygulamaları Stratejik Yatırım Teşvik Uygulamaları şeklindedir. Bu uygulamalar kapsamında sağlanan destek unsurları şu şekildedir: 11

12 2016 OCAK-ŞUBAT EKONOMİ Tablo 1: Yatırım Teşvik Sistemi Kapsamında Sağlanan Destek Unsurları Destek Genel Teşvik Unsurları Uygulamaları Bölgesel Teşvik Uygulamaları 12 Öncelikli Yatırımların Teşviki Büyük Ölçekli Yatırımların Teşviki Stratejik Yatırımların Teşviki KDV İstisnası Gümrük Vergisi Muafiyeti Vergi İndirimi Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği Gelir Vergisi Stopajı Desteği * Sigorta Primi Desteği * Faiz Desteği ** Yatırım Yeri Tahsisi KDV İadesi *** Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı, * Yatırımın 6. bölgede gerçekleştirilmesi halinde sağlanır. ** Yatırımın Bölgesel Teşvik Uygulamalarında 3., 4., 5. veya 6. bölgelerde gerçekleştirilmesi halinde sağlanır. *** Sabit yatırım tutarı 500 milyon TL üzerinde olan stratejik yatırımlara sağlanır. Teşvik uygulamaları açısından iller, gelişmişlik düzeylerine göre 6 bölgeye ayrılıyor. Genel Teşvik Sistemi nde asgari sabit yatırım tutarı, 1. ve 2. bölgelerde 1 Milyon TL, 3., 4., 5. ve 6. bölgelerde 500 Bin TL dir. Bölgesel Teşvik Uygulamaları için asgari sabit yatırım tutarı 1. ve 2. bölgelerde 1 Milyon TL den, diğer bölgelerde ise 500 Bin TL den başlamak üzere desteklenen her bir sektör ve her bir il için ayrı ayrı belirlenmiştir. Büyük Ölçekli Yatırımlar için asgari sabit yatırım tutarı 50 Milyon TL den başlamak üzere sektörüne göre farklı büyüklüklerle tanımlanmıştır. Stratejik Yatırımlar için asgari sabit yatırım tutarı 50 Milyon TL dir. Ekonomi Bakanlığı tarafından açıklanan verilere göre; 2015 yılı Aralık ayında 12 milyar 758 milyon liralık yatırım öngören 633 proje teşvik belgesine bağlanmıştır. Bunların arasında 100 milyon lira ve üzerinde yatırım öngören 21 proje teşvik belgesine bağlanmıştır. Yatırımlar kapsamında 20 bin 516 kişinin istihdamı öngörülmektedir. Aralık ayında düzenlenen 633 adet Yatırım Teşvik Belgesinin 614 adedi yerli firmalar, 19 adedi yabancı sermayeli firmalar tarafından alınmıştır. Teşvik Yasası nın yürürlükte olduğu 2012 yılından bu yana geçtiğimiz yılların aynı dönemine bakıldığında; 2014 yılı Aralık ayında, öngörülen sabit yatırım tutarı toplam 7,2 milyar TL olan 442 adet Yatırım Teşvik Belgesi düzenlenmiştir. Düzenlenen belgelerde toplam kişilik istihdam öngörülmekteydi. Yine 2013 yılı Aralık ayında, öngörülen sabit yatırım tutarı toplam 23,298 milyar TL olan 609 adet Yatırım Teşvik Belgesi düzenlenmiştir.

13 2016 OCAK-ŞUBAT EKONOMİ Düzenlenen belgelerde toplam kişilik istihdam öngörülmekteydi yılı Aralık ayında ise öngörülen sabit yatırım tutarı toplam 12,078 milyar TL olan 436 adet Yatırım Teşvik Belgesi düzenlenmiştir. Düzenlenen belgelerde toplam kişilik istihdam öngörülmekteydi yılının Aralık ayında verilen yatırım teşvik belgelerinde öngörülen toplam 12,8 milyar TL lik sabit yatırım tutarının 2,2 milyar TL si Enerji sektöründe, 4 milyar TL si Hizmetler sektöründe, 6,5 milyar TL si İmalat sektöründe, 55 milyon TL si Madencilik sektöründedir. Aralık ayı için en yüksek yatırım Assan Alüminyum dan gelmiş olup Sakarya da uzak sanayi ve otomotiv sektörleri için 1 milyar 475 milyon liralık teşvik belgesi almıştır. Söz konusu dönemin ikinci önemli yatırımı ise Koç Holding bünyesindeki Arçelik A.Ş. den gelmiştir. Şirket, Tekirdağ, Bolu, Eskişehir, Ankara ve 2 ayrı yatırımı da İstanbul da olmak üzere 6 ayrı yatırımları için toplam 1 milyar 3 milyon liralık teşvik belgesi almıştır. Üçüncü sırada ise; kamyon üretim tesisisinin modernizasyonu için 819 milyon 690 bin liralık teşvik belgesi alan Mercedes bulunmaktadır. Türk Hava Yolları, Hidromek, Zorlu A.Ş., Elz Sağlık, Avea, YD Maden, Tusaş, Arçelik, Akmercan gibi şirketlerin takip ettiği listenin 13. Sırasında ise; İzmir den 192 milyon TL lik RES yatırımı ile Berges A.Ş. bulunmaktadır. Teşvik sisteminin; ülkemiz ekonomisine sunduğu avantajlar oldukça fazladır. Ancak tüm bu olumlu özelliklerinin yanında geliştirilmesi gereken alanların da olduğu bir gerçektir. Teşvik sisteminde yatırım yapılması gereken tutarların bazı illerimizde yüksek olması nedeniyle, yeni teşvik yasasından küçük ve orta boylu işletmeler yararlanamamaktadır. Bu nedenle küçük boylu işletmelerin orta boylu işletmeler (OBİ) haline, orta boylu işletmelerin ise büyük ölçekli işletmelere dönüşüp büyüyebilmeleri için asgari yatırım tutarlarının bir nebze aşağı çekilmesi gerekmektedir. Ayrıca; mevcut teşvik sistemi, ekonominin verimli çalışmasını engellemektedir. Gelişmiş ve gelişmemiş yörelerde atıl kapasiteler oluşmasına neden olmaktadır. Türkiye nin her yerinde yatırım yapan yatırımcının desteklenmesinin daha uygun olacağı düşünülmektedir. Böylelikle kaynaklar heba edilmeyecek, sanayileşme dalgalar halinde doğal yollardan gelişebilecektir. Cari açığın önlenmesi amacıyla geçici ve kısmi ithal ikamesi uygulamasına geçilmeli, teşvikler bu noktada devreye girmelidir. Başka bir ifadeyle teşvik sistemi cari açığı düşürmeye hizmet etmeli, ithal ikamesine izin vermelidir. Ayrıca marka ürünlerin üretilebilmesinin de teşviklerle doğrudan alakalı olduğu göz önünde bulundurulduğunda etkin bir teşvik sisteminin kurulmasının bir kez daha önemi ortaya çıkmaktadır. 13

14 2016 OCAK-ŞUBAT EKONOMİ Tablo 2: Aralık 2015 Döneminde Bazı İllerdeki Sabit Yatırım Miktarları (Milyon TL) (İlk 10 İl) İli Belge Sabit Yatırım (Milyon TL) İstihdam Adedi Türkiye İstanbul Sakarya Ankara Aksaray Denizli Elazığ Antalya Düzce İzmir Gaziantep Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı, Yatırımın tutarına göre yapılan sıralamada; İstanbul birinci sırada yer alırken, Sakarya ve Ankara ilk üç sırada yer alan diğer illeri oluşturuyor. Aksaray, Denizli, Elazığ, Antalya ve Düzce bu illeri takip eden illeri oluştururken İzmir ise 9 uncu sırada yer almaktadır. 1 inci bölgede bulunan İzmir deki teşvik unsurları aşağıda yer almaktadır. Tablo: 3: Bölgesel Teşvik Sistemi ne Göre İzmir 1. Bölge İzmir Yatırıma Başlama Tarihi 1. Bölge ten Önce dan Önce OSB İçi OSB Dışı OSB İçi OSB Dışı Vergi İndirimi Yatırıma Katkı Oranı (%) Vergi İndirimi Oranı (%) Sigorta Primi 3 Yıl 2 Yıl - - İşveren Hissesi Faiz Desteği TL Kredisi (puan) Dış Döviz Kredisi (puan) Yatırım Yeri Bölgesel desteklerden yararlanabilecek bütün yatırımlar Tahsisi KDV İstisnası Tüm sektörlerdeki teşvik belgeli yatırımlar Gümrük Vergisi Tüm sektörlerdeki teşvik belgeli yatırımlar Muafiyeti Bölgesel Asgari 1 Milyon TL (Bu tutar, bölge bazında desteklenen bazı sektörler için daha Sabit Yatırım yüksek olabilmektedir. Tutarı Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı, İzmir in en az teşvik alan 1 inci Bölge de yer alması nedeniyle diğer bölgelerdeki bazı illere göre daha az teşvikten yararlanmaktadır. 14

15 2016 OCAK-ŞUBAT EKONOMİ Ayrıca yine örneğin İzmir in ilçesi Kemalpaşa 1. Bölge desteklerinden yararlanıyorken, Manisa ilçesi Turgutlu 3. Bölge desteklerinden yararlanmaktadır. Birbirine komşu olan bu ilçeler arasında ekonomik anlamda çok büyük farklılıklar bulunmamaktadır. Bu nedenle yatırımcı, İzmir yerine daha geniş teşvik olanaklarından faydalanabileceği bölgeleri tercih edebilmektedir. İzmir de asgari sabit yatırım tutarının 1 Milyon TL olması da süreci olumsuz etkilemektedir. 3. Bölgeden itibaren bu tutar 500 bine düşmektedir. Bu sayede söz konusu bölgelerdeki daha küçük ölçekli firmalar da yatırım teşviklerinden yararlanabilmektedir. Başka bir ifadeyle İzmir de KOBİ niteliğindeki firmalar yatırım teşvik sisteminden yeterince faydalanamamaktadır. Ayrıca, İzmir in öne çıktığı sektörler olan turizm, organik tarım, yenilenebilir enerji gibi sektörler özel olarak teşvik edilmelidir. 15

16 2016 OCAK- ŞUBAT- SEKTÖREL SİGORTA SEKTÖRÜ VE SEKTÖRÜN SÜRÜKLEYİCİ ÖĞESİ: SİGORTA ACENTELERİ Erdem ALPTEKİN Sigorta Sektörüne Genel Bir Bakış Sigorta niye yaptırılır? İhtiyaç olunca. Ya da kırılma, bozulma veya yok olma tehlikesi gördüğünüzde. Hele bir de varlıklarınız çok büyükse veya pahada ağırsa, sigortanın önemi daha da büyüyor. Ama nedense sigorta hep hasar olduğu zaman aklımıza geliyor. Hala ülkemizde sigorta bilincinin ve sigorta yaptırmanın gerekli olduğuna dair inancın yeterince oluşmadığını görüyoruz. Oysa sigorta ihtiyacının doğması tarihsel olarak çok eskilere dayanıyor. Zaman içerisinde oluşan kazalar ve çıkan yangınlar da, sigortacılık sektörünün gelişimine katkıda bulunmuş. Günümüzde sigortacılık ve sigortaya olan ihtiyaç, gün geçtikçe artıyor. Eskiden mal ve demirbaşlar sözkonusuydu. Bugün ise bilgisayarlar ve bellekler tarafından depolanan bir çok verinin saklanması sözkonusu. Bu verilerin kaybı, yedeklenmesi veya değişime uğramasına yönelik önlem alma konusunda sigorta yaptırmanın önemi ortaya çıkıyor. Dünyada sigorta sektörü bu gibi nedenlerden dolayı çok önemliydi, önemini de her sektörü yakından etkilemesi nedeniyle her daim koruyor. Dünya genelinde sigorta sektörü, en az bankacılık kadar önemli bir sektör. Ülkemizde ise finans sektörü denince akla ilk gelen bankalar. Ülkemiz finans sisteminde bankacılık kesiminin ağırlığı oldukça büyük. Sigorta sektörü ise, ülkemiz finans sisteminden ve ülkemiz GSYİH sından yeterince pay alamıyor. Sigortalanabilecek çok daha geniş bir kesim var. Sigorta sektöründe bu sayıyı arttırmaya yönelik önemli gelişmeler oldu sayılı Sigortacılık Kanunu çıktığından beri sektör disiplin altına girmiş ve yetkili yetkisiz herkesin sigortacılık yapmasının önüne geçilmiştir.

17 Ülkemiz sigorta sektörü, Sigortacılık Kanunu nun yürürlüğe girmesinden sonra büyük gelişme yaşamış, sigorta acenteleri ve sigorta eksperlerinin levhaya kaydı ile birlikte sektör disiplin altına alınmıştır. Ülkemize gelen büyük yabancı şirketler kendi finansal araçlarını, kültürlerini ve çalışmalarını ülkemize getirerek ülkemiz sigorta sektöründe değişim yaratmışlardır. Groupama, Axa, Allianz gibi dev firmalar bilgi ve birikimlerini Türkiye pazarına taşımışlardır. Sigortacılık sektörü hiç kuşkusuz ki istihdam olarak da fazlasıyla katkıda bulunuyor. Sektörün daha gelişmekte olduğu ve istihdam sayısının artacağı bekleniyor. Ülkemiz sigortacılık sektörü, Doğal Afet Sigortalan Kurumu, Tarım Sigortalan Havuzu (TARSİM), Sigorta Bilgi ve Gözetim Merkezi ve Sigortacılık Eğitim Merkezi gibi kurumları oluşturdu. Türkiye'de son zamanlarda devletin de desteğiyle Bireysel Emeklilik Sisteminde önemli adımlar atıldı. Katılımcı sayısı 6 milyona ve fon büyüklüğü de toplam 47 milyar liraya ulaştı. Bankalar aracılığı ile yapılan bu sistem son zamanlarda en moda yatırım araçlarından birisi oldu. Devlet, Bireysel Emeklilik Sistemine % 25 oranında Devlet Katkısı desteği veriyor. Devletin katılımcılardan tek talebi 10 yıl boyunca sistemde kalınması veya 56 yaşının doldurulması. 1 Ocak 2016 tarihinde uygulamaya giren yeni BES yönetmeliğiyle birlikte sözleşmelerin ilk 5 yılında giriş aidatı ve yönetim gider kesintisi olarak adlandırılan toplam kesinti tutarı, her yıl için aylık brüt asgari ücretin yüzde 8,5'ine karşılık gelen maktu tutarı aşamayacak, 6'ncı yıl ve sonrası için ise bu kapsamda kesinti yapılmayacak. Sistemde beş yıldan fazla kalan katılımcılar için de fon işletim gider kesintilerinden iadeler söz konusu olacak. Bu şekilde katılımcıların sistemden daha fazla tasarruf sağlayabilmelerinin önü açılmış olacak. BES in daha fazla büyümesi ve toplam işgücünün daha büyük bir kesimine hitap edebilmesi için, otomatik katılımın sağlanması büyük önem taşıyor. Otomatik katılımın başarılı sonuçlar verdiği tüm ülkelerde devlet hem katılımcıları hem de işvereni başta vergi avantajı olmak üzere teşvik ediyor. Hayat sigortaları ise 3,3 milyar TL prim üretimi gerçekleştiriyor. Türkiye 4 mevsiminde yaşandığı verimli topraklar üzerinde bulunduğu için tarım faaliyetleri önemli bir kısmı oluşturuyor. Doğal afetler ve çeşitli riskler nedeniyle tarımsal faaliyetler olumsuz yönde etkileniyor ve pek çok ürün zarar görüyor. Bu durum sigortası olmayan üreticileri zarara sokuyor. 17

18 2006 yılında çıkan yasa ile yürürlüğe giren TARSİM (Tarım Sigortaları Havuzu), çiftçiyi ve hayvancıyı koruyor. Trafik sigortalarındaki son gelişmeler, sigorta sektörüne zarar verdi. Son yıllarda kasko ve trafik sigortalarındaki hasar ödemelerinden dolayı sigorta şirketlerinin zararları büyük. Bu nedenle sigorta şirketleri, oluşan bu zararları kapatmak için kasko ve trafik sigorta poliçe primlerine ciddi oranda zam yaptılar. Bu zamlara en büyük tepki hasarsızlık indirimi yüksek poliçe sahiplerinden geldi. Trafik sigortalarında yaşanan fahiş artışlar, 2016 yılının ana gündem konularından birisi. Her gün gazetelerde manşetlerde yer alıyor. Araç sahiplerinin zorunlu trafik sigortası primlerindeki artışlara tepkisi üzerine harekete geçen Hazine Müsteşarlığı, hasar oranına göre kademeli prim sistemi üzerinde çalışıyor. Bir yandan da sigorta şirketleri üzerindeki yükü azaltmak için mahkemeler ve şirketler arasındaki tazminat hesaplama yöntemini standart hale getirmeye hazırlanıyor. Kademeli prim sistemine geçildiğinde şu anda pek çok kez kaza yapmış aracın yükünü çekmek zorunda kalan hasarsız araç sahipleri bu sıkıntıdan kurtulacak. Bu şekilde sigorta şirketleri gereksiz yere mahkeme masrafları ödemeyecek, tüketici de bir kaç yıl süren davalarla uğraşmak zorunda kalmayacak. Sigorta şirketleri zararına sigorta yapamayacaklarına göre; Ya kazalarda zarar görenlere ödenecek tazminatlar sınırlandırılacak, Ya da zorunlu trafik sigortası primleri-sigorta ücretleri daha da artacak. Trafik sigortasına ilişkin çalışmalar ve mevzuat değişiklikleri devam ediyor. 2 Şubat 2016 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanan Karayolları Motorlu Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartlarında Değişiklik Yapılmasına Dair Genel Şartlar Tebliğine göre; kaza, aracın gereken ehliyete sahip olmayan veya ehliyetine el konulmuş kimseler tarafından kullanılması ya da trafik kurallarının ağır kusur ile ihlali sonucunda meydana gelmesi durumunda tazminat sigortalıya rücu edilecek. Buna göre tazminatı gerektiren olay, aracın ilgili mevzuat hükümlerine göre gereken ehliyetnameye sahip olmayan veya geçerliliğini yitirmiş sürücü sertifikasına sahip ya da ehliyetine geçici/sürekli el konulmuş kimseler tarafından kullanılması veya trafik kurallarının ağır kusur ile ihlali sonucunda meydana gelmiş ise tazminat sigortalıya rücu edilecek. Eğer sigortalı kırmızı ışıkta geçip, ters şeride girip ya da geri geri gitmek gibi ağır kural ihlalleri sonrası kaza yaparsa, sigorta şirketi sigortalının hasar ödemesini kısma ya da kapsam dışı bırakma hakkına sahip. Ama mağdur her zaman korunuyor. 18

19 Sigorta Sektörünün Sürükleyici Ögesi: Acenteler Türkiye genelinde faaliyet gösteren yaklaşık 16 bin acente sigorta sektörünün çoğunluğunu temsil ediyor. Sigorta sektöründe yaşanan bu hızlı değişim, sigorta acentelerinin sorumluluklarını ve çalışmalarını da yukarıya taşımış, sektör için önemini daha da arttırdı. Acenteler, sigortalılarla doğrudan iletişim halindeler. Ama sektörün temel taşı şirketlerle acentelerin komisyonlar nedeniyle sorunları var. Özellikle trafik sigortasında büyük şirketlerin komisyon oranlarını yüzde 20 lerden yüzde 0 lar düzeyine kadar indirmesi ile acenteler çok zor durumda kaldı. Bundan dolayı sigorta acentelerinin tek gelirleri olan komisyonları giderek azalıyor. Trafik sigortalarında fiyatların artmasından herkes şikayetçi. Tüketici de, acente de, iş adamı da. Yanısıra sigorta acentelerinin sektörde uygulanan farklı fiyat politikaları, banka satışlarından dolayı rekabette güçsüz duruma düşmeleri, artan maliyetler, yakınlarında bulunan acente sayısının çokluğu gibi konularda sorun yaşıyorlar. TOBB un Sigorta Acenteleri Bölgesel Gelişmişlik ve Taşıma Kapasitesi Araştırmasına göre; Acentelerin sektöre kazandırdığı prim üretimi 15,3 Milyar TL, Hayat dışı acente pazar payı % 66, Acente pazar payı yıllık büyüme hızı % 5,6, Acente sayısı , Ortalama acente yaşı 11, Acente kapanma hızı % 21, Kapasite kullanım oranı %38, Şube sayısı 4.515, Personel sayısı ise

20 Tablo 1: Kapasite Kullanım Oranlarına Göre İller ŞEHİR SİGORTALILIK ORANI (%) TAHMİNİ SİGORTALI SAYISI TAHMİNİ POTANSİYEL SİGORTALI SAYISI KAPASİTE KULLANIM ORANI (%) EDİRNE 34, ,98 ÇANAKKALE 21, ,16 BALIKESİR 20, ,73 ANKARA 21, ,85 MUĞLA 23, ,32 BURDUR 23, ,02 KÜTAHYA 20, ,68 ESKİŞEHİR 18, ,87 BOLU 20, ,51 KIRKLARELİ 19, ,42 ANTALYA 21, ,12 TEKİRDAĞ 20, ,03 BİLECİK 18, ,85 İZMİR 18, ,87 KASTAMONU 16, ,34 AMASYA 17, ,19 ISPARTA 18, ,82 AYDIN 18, ,57 İÇEL 16, ,53 KIRŞEHİR 15, ,24 İSTANBUL 18, ,66 Kaynak: Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, Sigorta Acenteleri Bölgesel Gelişmişlik ve Tasıma Kapasitesi Araştırması (Satka-2015), 15 Haziran Kapasite kullanım oranıyla, bir ilde sigorta satın alma potansiyeli olan nüfusun yüzde kaçının sigorta satın aldığını göstermek amaçlanmıştır. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, Sigorta Acenteleri Bölgesel Gelişmişlik ve Tasıma Kapasitesi Araştırmasına göre; sigorta potansiyelini en iyi kullanan iller sırasıyla Edirne, Çanakkale ve Balıkesir olmuştur. 20

21 Tablo 2: Kişi Başına Düşen Ortalama Sigorta Primine Göre İller ŞEHİR ACENTE KABA ÖLÜM HIZI SON 5 YILLIK (%) ACENTE KABA DOĞUM HIZI SON 5 YILLIK (%) KİŞİ BAŞINA DÜŞEN ORTALAMA SİGORTA PRİMİ İSTANBUL 18,1 18, TL ANKARA 19,9 23, TL ANTALYA 19,7 20, TL MUĞLA 25,7 17, TL İZMİR 23,9 17, TL EDİRNE 19,7 9, TL BURSA 23,8 18, TL TÜRKİYE 336 TL ORTALAMASI TEKİRDAĞ 19,8 17, TL BOLU 17,5 10, TL KOCAELİ 16,9 24, TL DENİZLİ 24,5 22, TL ESKİŞEHİR 21,0 14, TL YALOVA 11,3 14, TL KIRKLARELİ 18,9 10, TL İÇEL 19,9 20, TL BALIKESİR 22,9 9, TL ÇANAKKALE 19,2 10, TL BURDUR 28,0 8, TL ADANA 19,7 32, TL AYDIN 29,2 13, TL DÜZCE 15,3 6, TL KAYSERİ 21,2 20, TL SAKARYA 24,3 15, TL TRABZON 15,1 12, TL UŞAK 20,1 13, TL NEVŞEHİR 17,7 5, TL BİLECİK 37,3 6, TL ZONGULDAK 20,0 10,0 253 TL SAMSUN 25,2 18, TL AMASYA 27,9 22, TL ISPARTA 10,1 8, TL Kaynak: Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, Sigorta Acenteleri Bölgesel Gelişmişlik ve Tasıma Kapasitesi Araştırması (Satka-2015), 15 Haziran İzmir'de ise Türkiye'den farklı olarak sigorta hizmetleri için danışmanlık veriliyor. İzmir sigorta konusunda bilinç olarak Türkiye'nin ortalamasına göre daha yüksek bir profil çizse bile bu dünya geneli için yeterli bir seviye değil. İzmir Ticaret Odası kayıtlarına göre; 28 Ocak 2015 tarihi itibariyle 48. Sigorta Meslek Grubunda İzmir'de firma faaliyet gösteriyor. Bunlardan 843 ü sigorta acentesi faaliyetinde bulunuyor. 227 si hayat sigortası dışındaki sigortacılık faaliyetinde bulunurken, 9 u ise hayat sigortası faaliyetinde bulunmaktadır. 21

22 Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği çalışmasına göre; İzmir'de kişi başına düşen sigorta primi 414 TL. Türkiye genelinde İstanbul, Ankara, Antalya ve Muğla dan sonra kişi başına düşen sigorta priminde beşinci sırada yer alıyor. Türkiye ortalaması ise 336 TL. İzmir de kapanan acentelerin kurulan acentelere göre daha az sayıda olduğu görülüyor. Tablo 3: İktisadilik Oranına Göre İller ŞEHİR ORTALAMA AYLIK ACENTE KOMİSYON GELİRİ 22 ORTALAMA AYLIK ACENTE GİDERİ İKTİSADİLİK ORANI ELAZIĞ TL TL 3,25 BURDUR TL TL 3,23 ŞIRNAK TL TL 2,93 ARTVİN TL TL 2,78 KARAMAN TL TL 2,59 YALOVA TL TL 2,53 DİYARBAKIR TL TL 2,53 KIRŞEHİR TL TL 2,53 KONYA TL TL 2,50 RİZE TL TL 2,47 BİLECİK TL TL 2,46 ÇANKIRI TL TL 2,30 ERZURUM TL TL 2,28 GAZİANTEP TL TL 2,26 İZMİR TL TL 2,24 HAKKARİ TL TL 2,22 KİLİS TL TL 2,22 TEKİRDAĞ TL TL 2,21 ANKARA TL TL 2,18 KOCAELİ TL TL 2,17 BALIKESİR TL TL 2,16 UŞAK TL TL 2,15 İSTANBUL TL TL 2,11 ADANA TL TL 2,10 SAKARYA TL TL 2,08 AFYONKARAHİSAR TL TL 2,06 Kaynak: Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, Sigorta Acenteleri Bölgesel Gelişmişlik ve Tasıma Kapasitesi Araştırması (Satka-2015), 15 Haziran En yüksek komisyon gelirine sahip iller; İstanbul, Elazığ, Ankara, Gaziantep ve İzmir olarak hesaplanmıştır. En yüksek acente giderine sahip iller ise; Bartın, İstanbul, Ankara, Gaziantep ve İzmir dir. İktisadilik oranı 1 den büyükse, işletmenin kazançlı ve ekonomik verimliliğinin yüksek olacağı kabul edilmiştir. Türkiye geneli için incelendiğinde iktisadilik oranının 2,02 olduğu tespit edilmiştir. Özetle 2 birimlik gelire karşılık 1 birimlik gider olduğu belirlenmiştir.

23 Elazığ, Burdur, Şırnak, Artvin ve Karaman illeri, iktisadilik açısından en yüksek değerlere sahip çıkmıştır. İzmir'de acentaların aylık ortalama gelirleri TL iken giderleri TL. Sonuç TOBB un Sigorta Acenteleri Bölgesel Gelişmişlik ve Tasıma Kapasitesi Araştırmasına göre; sigorta acenteleri 2014 yıl sonu itibariyle sigortacılık sektörünün yaklaşık % 66 lık bir kısmını oluşturmaktadır. Bu payın karşılığı 15,5 Milyar TL lik bir prim üretimidir. Sigortalılarla sürekli yüz yüze gelen, sorunlarına çözüm üreten, doğrudan muhatap alan ve hasar anında destek sağlayan sigorta acentelerinin sigorta sektörüne kazandırdıkları oldukça fazladır. Bu nedenle sigorta acentelerinin sorunlarının üzerine gidilmesi yaşamsal önemdedir. Sigorta acentelerinin eğitim alarak sektörle ilgili mevzuatı, uygulamayı bilmesi eksiksiz ve teknolojiyi ve dijital satınalma tekniklerini kullanmaları sağlanmalıdır. Özellikle muhasebe, finans, aktüerya, hasar yönetimi, iş hukuku gibi sektörel alanların yanında kişisel gelişim eğitimlerine de önem verilmelidir. Sigortacılık sektörü önümüzdeki yıllarda Türkiye de çok daha önemli bir yere sahip olacaktır. Bunda da kuşkusuz sigorta acentelerinin payı büyük olacaktır. Sigortacılık sektörüne özellikle BES ayağında devlet desteği bu düzeyde devam eder ise, daha bir çok büyük sigorta firmasını Türkiye'de faaliyete geçerken görebiliriz. Sonuç olarak, sigorta yaptırmayı sadece basit poliçelerden ibaret görmemek gerekiyor. 17 Ağustos 1999 Marmara Depremi ve 2011 Van Depreminde çoğu insan Doğal Afet Sigortası (DASK) yaptırmadığı için, sonraki süreçte çok sıkıntı çekti. Kasko sigortasını yaptırmadığınız takdirde, aracınızın hasarlarını yaptıramıyor, trafik sigortası ise olmazsa ise ölümcül ve yaralamalı kazalarda ciddi değerleri bulan tazminatlardan mahrum kalabiliyorsunuz. Bu nedenle malınızı korumak, garantiye almak istiyorsanız sigorta yaptırmaktan başka çareniz yok. Kaynak Ekonomist Dergisi, Bes, Otomatik Katılımı Bekliyor, Besmetre, 17 Ocak Tarım Sigortaları Havuzu T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Sigorta Acenteleri İcra Komitesi, Sigorta Acenteleri Bölgesel Gelişmişlik ve Taşıma Kapasitesi Araştırması (Satka-2015), 15 Haziran Türkiye Sigorta Birliği 23

24 KONUT SATIŞLARINDAKİ BÜYÜME, EKONOMİK BÜYÜMENİN 2 KATINI AŞTI Birol EFE Nurel KILIÇ Ülke olarak genç ve dinamik bir nüfus yapısına sahibiz. Türkiye nüfusu 78 milyon 741 bin 53. Önümüzdeki birkaç yıl içinde 80 milyona ulaşmamız işten bile değil. Bu nüfusun %48 i 29 yaşın altında. TUİK e göre, Türkiye deki konut sayısı 22 milyonu aştı. İki seçim arası yaşanan türbülans, en çok ticaret yaptığımız Avrupa Birliği nin henüz toparlanamaması, uçak krizinin yarattığı gerginliğin ekonomimize yansımaları, komşu ülkelerdeki savaş ve özellikle doğu bölgelerimizdeki terörün getirdiği maliyetler ekonomik büyümemize negatif etki yaptı. İhtiyaçlardaki öncelikler ve dünyayı takip eden konut trendleri, sektörünün ne kadar değiştiğini gözler önüne seriyor. Bahsi geçen siyasi ve ekonomik gelişmelerin bileşimi sonucu ülkemiz ekonomisinin 2015 yılında ancak %4 ve hatta biraz altında büyüyebileceği tahmin ediliyor. Ülkemiz konut piyasasına baktığımızda, 2015 yılında konut satılmıştır. TÜİK tarafından açıklanan istatistiklere göre; Türkiye genelinde konut satış sayısı 2015 yılında 2014 yılına göre %10,6 oranında artış göstererek ye ulaştı. Diğer bir ifade ile; 2015 yılındaki konut satışlarındaki artış, ülkemiz ekonomik büyümesinin 2,5 katını aşmıştır. Peki nasıl oldu da böylesine bir artış yaşanabildi? Ülkemizde yıllık 600 bin civarında evlilik, 130 bin civarında da boşanma meydana geliyor. Yeni evlilikler yeni yuva-konut ihtiyacını artırırken, boşanmalar ayrı ayrı ev ihtiyacını gündeme getirdiğinden bu artışa ivme katıyor. 24

25 Bu arada, son zamanlarda boşanma oranlarında da bir artış sözkonusu. Örneğin, 2014 yılında yüzde 4,5 luk bir artış var. Son yıllarda; Kentsel dönüşüm ve/veya kentsel yenileme nedeniyle yeni konut üretimi, Boşanma sayılarındaki artış, 2,5 milyonu aşan Suriyeli mülteciler, Yabancıların konut alımları 2015 yılı konut satışlarındaki artışın ana unsurları olarak ortaya çıkıyor. Tablo 1: Türkiye de Konut Birinci El Satış Satışı (Adet) Dönem Birinci El Satış İkinci El Satış Toplam Değişim (%) 10,5 10,7 10,6 Kaynak: TÜİK, yılında Türkiye de adet konut ilk kez satıldı. Bu bir önceki yıla göre göre 10,5 lik artış demek. Geçen yıl konut satışlarında İstanbul %18,6 lık bir paya sahiptir. İstanbul u %11,4 ile Ankara ve %6 ile İzmir takip etti. Konut satış sayısının düşük olduğu iller sırasıyla 13 konut ile Hakkari, 15 konut ile Şırnak ve 20 konut ile Ardahan. Tablo 2: İllere ve Yıllara Göre Konut Satış Sayısına İlk 10 İl İller Adet Pay (%) Adet Pay (%) Türkiye İstanbul , ,60 2 Ankara , ,37 3 İzmir , ,03 4 Antalya , ,99 5 Bursa , ,89 6 Mersin , ,76 7 Kocaeli , ,74 8 Tekirdağ , ,47 9 Kayseri , ,38 10 Konya , ,38 Kaynak: TUİK, 2016 Konut satışlarındaki hareketlilikte yabancılara yapılan satışların hatırı sayılır bir katkısı bulunmaktadır. Nitekim, yabancılara yapılan satışlar 2015 yılında bir önceki yıla göre %20,4 arttı. 25

26 2015 yılında; yabancılara yapılan konut satışlarında ilk sırayı konut ile İstanbul, ikinci sırayı konut ile Antalya aldı. Antalya'yı konut satışı ile Bursa ve konut satışı ile Yalova izledi. Irak vatandaşları 2015 yılında Türkiye'de konut satın aldı. Irak'ı konut ile Suudi Arabistan, konut ile Kuveyt, konut ile Rusya Federasyonu ve konut ile İngiltere izledi. Son yıllarda satılan her iki konuttan birisi banka kredisi ile alınıyordu. Konut kredi faizlerindeki artış ipotekli satışların toplam satışlar içindeki payının giderek azalmasına yol açtı. Toplam konut satışları içinde ipotekli satışların payı %28,2 e kadar geriledi. Ege Bölgesi ndeki konut satışlarını incelediğimizde konut satış adedi ve %44,01 lik payı ile İzmir in birinci olduğunu görüyoruz. Tablo 3: Ege Bölgesindeki İller İtibariyle Konut Satış Sayıları /2015 İller Adet Pay (%) Adet Pay (%) Artış (%) İzmir , ,01 8,38 Aydın , ,25 14,21 Manisa , ,10 21,30 Muğla , ,63 5,95 Denizli , ,81 4,60 Uşak , ,40 26,45 Kütahya , ,48 11,78 Afyonkarahisar , ,32 22,00 Ege Bölgesi ,13 Türkiye ,64 Ege Bölgesi/Türkiye ,71 Kaynak: TÜİK, P2016. Aydın, Manisa, Uşak, Kütahya ve Afyon daki konut satışlarının yüzde 10 un üzerinde büyüme kaydettiğini görüyoruz. Bölge illerinde site bazlı konut projelerinin giderek yaygınlaşması da konut satışlarındaki artışa zemin oluşturmaktadır. Sonuç olarak; atalarımızın Dünyada Mekan, Ahirette İman düsturuna uygun şekilde, vatandaşlarımızın yatırım tercihlerinde konut öncelikli yerini koruyor. Sektörde gerek orta ve alt gelir gruplarına dönük toplu konut projeleri, gerekse üst gelir gruplarına yönelik site bazlı lüks konut projelerinin 2016 yılını da hareketlendireceği kanaatindeyiz. Irak, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Kuveyt gibi körfez ülkelerinin Türkiye deki lüks konut projelerine ilgisi devam ediyor. 26

27 Bununla birlikte, konut piyasasında temel faktör ise konut kredisi faiz oranları olmaya devam edecek. Faiz oranlarında nispi bir düşüş olursa, konut piyasasının daha da canlanmasına vesile olabilecektir yılında %10 un üzerinde artış gösteren konut satışlarının, 2016 yılında %20 nin de üzerinde artış gösterebileceği tahmin ediliyor. İnşaat sektörünün temel dinamiklerini etkileyen kentsel dönüşüm projeleri, geri dönüşüm ve atık yönetimi uygulamaları ile birlikte artan nüfus ve şehirleşmeye paralel konut ve altyapı talebi daha da artıyor. Kaynak Türkiye İstatistik Kurumu 27

28 GIDA GÜVENLİĞİNDE NEREDEYİZ? MEVCUT DURUM-ÖNERİLER Gözde SEVİLMİŞ Giriş Dünya nüfusunun hızla artması, gelişen teknolojiye bağlı çevre kirliliği, ekonomik güçsüzlük ve eğitim yetersizliği beslenme sorunlarını arttırmakta ve güvenli gıda teminini zorlaştırmaktadır. Gıda güvenliği konusu insan sağlığı açısından hayati önem taşımakta olup tarladan sofraya geçen tüm süreçler içinde ele alınması gereken gıda güvenliğine yönelik çalışmalar son yıllarda yoğunlaşmıştır. Gelişen teknoloji, rekabet ortamı ve piyasada söz sahibi olabilmek için gıda güvenliği sistemlerine uyulması zorunluluk haline gelmektedir. Gıda sanayinde kalite ve ürün güvenliğinin sağlanmasına yönelik çeşitli sistemler bulunmaktadır. Bu sistemlerin uygulanması ile beslenme ve sağlık ilişkisinde yaşam standartları gelişmekte ve gıda güvenliği garanti altına alınmaktadır. Gıda Kaynaklı Riskler Gıda kaynaklı hastalıkların ortaya çıkması sağlık, ekonomik ve sosyal açıdan toplumları etkilemektedir. Gıdanın üretimden tüketim aşamasına kadar geçirdiği işleme, taşıma, depolama, satın alma, saklama, hazırlama, pişirme aşamalarında oluşabilecek riskler; fiziksel, kimyasal ve mikrobiyolojik olmak üzere 3 temel grupta toplanmaktadır. Gıdaya ilişkin fiziksel riskleri; gıdalara karışan cam kırıkları, plastik, taş, toprak, tahta, metal parçaları, saç, tırnak, kemik, sigara külü, sinek, böcek vb. oluşturmaktadır. Gıda kaynaklı hastalıkların önemli nedenlerinden olan kimyasal riskler; bilinçsiz kullanılan veteriner ve zirai ilaç kalıntıları, çevresel kaynaklardan bulaşan kimyasallar ve ağır metaller (civa, kurşun, dioksin, kadmiyum vb.), doğal toksik maddeler (mikotoksinler, bitki toksinleri vb.), işleme sırasında oluşan toksinler (akrilamid, furanlar vb.), gıda alerjenleri, endüstriyel kimyasallar (dioksinler, benzen, perklorat vb.), ambalaj materyallerinden geçen maddeler ile hile amaçlı katılan maddeler (melamin vb.) şeklinde sıralanabilmektedir. Bakteri, virüs, parazitler ile aflatoksin, okratoksin gibi mikotoksinler ise gıdalardaki mikrobiyolojik tehlikelerdir. Geçen birkaç on yılda gıdalardaki mikroorganizmaların neden olduğu hastalıkların görülme sıklığı artmıştır. 28