Hepatit C. Nationaal Hepatitis Centrum Kenniscentrum voor hepatitis

Transkript

1 Hepatit C Nationaal Hepatitis Centrum Kenniscentrum voor hepatitis Stationsplein LE Amersfoort Tel.: (033) Fax: (033) Hepatitis Infolijn: (033) info@hepatitis.nl Internet:

2 Önsöz 3 Karaciger nerede ve görevi nedir? 3 Hepatitin nedenleri 4 Nedeni olmayan Hepatit 4 Virüs nedir? 4 Hepatit B virüsünün bulaşma nedenleri (yolları) 4 Hepatit B virüsü size bulaşmışsa ne olur? 5 Hepatit B hastalıgının belirtileri 5 A-simptomatik taşıyıcı ne demektir? 6 Kronik Hepatit B 6 Hepatit B-mutant enfeksiyonu 7 Hepatit B ve çeşiterinin araştırılması 7 Hepatit Hastalıgından kendinizi nasıl koruyabilirsiniz? 7 Aşı yapılması 8 Hepatit B hastasıyla ilişkiniz nasıl olmalıdır? 9 Hepatit tedavisi kimler için gereklidir? 9 2

3 Önsöz Bu broşür hepatit B virüsünün kara cigerde neden oldugu iltahaplanma konusunda kafanıza takılan bir çok soruya cevap niteligini taşımaktadır. Bu virüs kara cigerinizde kronik hastalıga neden olmaktadır. Çogu kez bu gibi virüslerden kendimizi koruyabiliriz. Bu nedenlerden dolayı herkesin hepatit B virüsü ve neden oldugu rahatsızlıklar konusunda gerçek bilgiler sahip olması gerekir. Bu broşür hepatit hastaları, hasta olanların aileleri ve yakın çevresi için, bu hastalıga yakalanma riski yüksek olanlar ve hepatit hastalıgı hakkında bilgi edinmek isteyen herkes için hazırlanmıştır. Karaciger nerede ve görevi nedir? Kara ciger bir top büyüklügnde bir organ karın boşlugunun sag üst köşesindedir. Gögüs kafesinde kaburgaların arkasında iyi korunmaya alınmıştır.yetişkin bir insanın karacigeri ortalama bir buçuk kilo agırlıgındadır. Karaciger insan için hayati önem taşımaktadır. Karaciger bir çok üretimin oldugu küçük bir kimya fabrikası gibidir. Karacigerin bazı önemli görevleri. enerjimizi aldıgımız maddeleri depolamak. Vücudun ihtiyacına göre vücuda vermek; şeker üretmek, şeker ve şekerleme mamüllerini kısıtlı bir süre depolamak ve gerektiginde vücuda vermek; kan pıhtılaşmasını önlemek ve vücudun ihtiyaç duyması halinde vitaminleri harekete geçirmek için protein (yumurta akı) üretmek; alkol ve ilaçlar gibi vücuda zararlı olabilecek maddeleri zararsız hale getirmek; yediklerimizi hazmetmek ve içindeki maddeleri vücuda yararlı hale getirmek için safra (safra kesesinde toplu halde depolanır) üretmek; Karacigerin insanoglunun vücudundaki en önemli görevi, vücuda içecek ve yiyecek yoluyla giren zehirli maddeleri büyük ölçüde süzüp zararsız hale getirmek ve vücudu bu maddelere karşı korumak. Yedigimiz besin maddeleri, alkol veya ilaçların ulaştıgı yer bagırsaklarımızdır, bagırsaklarımızdan kana karışan bu maddelerin ilk geçecegi yer karacigerdir. Aynı zamanda bagırsaklardan gelen hastalık mikroplarının ilk geçecegi yer de karacigerdir. Karaciger bagırsaklardan gelen zehirli, zararlı veya hastalık mikropları ile yüklü kanı süzdükten sonra vücuda verir. Virüs nedir? Virüs insan vücuduna çeşitli hastalıklara sebebiyet veren hücrelerdir. Bu hücreler saglıklı organizmaların hücrelerinde ürerler. Insandan, insana bulaşan virüs hastalıklarıda salgı, dışkı, vaginal sıvı, sperma ve kan gibi insan vücudunda bulunan sıvı dolayısıyla olur. Nezle ve grip gibi virüsler kısa bir dönem sonra insan vücudundan yok olur. Bazı virüsler vardır ki insanın vücudundan hiç bir zaman yok olmazlar. O zaman bir virüs taşıyıcısısınız demektir (kronik enfeksiyon). Bir virüs enfeksiyonu kısa bir zamanda vucudu terk edip etmemesi virüsün cinsine ve vücudun bu virüs'ü tanıyıp tanımadıgına baglıdır. 3

4 Bazı virüsler belli organları tercih ederler, örnegin grib'e neden olan virüslerin hava yollarına yerleşmesi gibi. Karacigere yerleşen virüsler hepatit hastalıgına neden olur. Bunun dışında bazı virüs enfeksiyonları yorgunluk ve ateş yüskelmesi gibi belirtiler gösterebilir. Hepatitin nedenleri Hepatit kelimesi iki kelimeden oluşmaktadır Latince 'hepar' karaciger ve 'itis' iltihap demektir yani hepatit karaciger iltihaplanması (sarılık veya kara sarılık demektir. Karaciger iltihaplanmasının degişik sebepleri olabilir. Hepatit'in başılıca nedenleri. virus, bakteri (mikrop) ve parazitlerin enfeksiyonu; alkol, ilaç ve kimyasal maddelerin neden oldugu enfeksiyon, zehirli maddelerden dolayı oluşan hepatit (toxische hepatit); vücut savunmasında meydana gelen dengesizliklerin neden oldugu hepatit (autoimmuun hepatit); doguştan (yaradılıştan) iç organlarından özürlü olanlar, metabolizma rahatsızlıkları olanlar; Karaciger'in iltihaplanmasına neden olan virüsler'in şu anda birçok degişik tiplerini bilmekteyiz. Bunların her biri alfabetik harflerle bilinmektedir; örnegin hepatit A veya hepatit E gibi. Bu virüsler hastalıklı su veya gıda maddeleri yoluyla insanlara bulaşır. Bu akut (geçici) bulaşan virüslerin belirtileri birkaç hafta veya bir kaç ay içerisinde başladıgı gibi yok olabilir. Bu tip hepatitlerde karacigerde hiç bir zaman kronik iltahaplanma olmaz. Hepatit B,C ve D virüsleri ise genellikle kana direk temas yoluyla bulaşır, örnegin kan nakli, aşı ignelerinin toplu kullanılması (uyuşturucu bagımlıları), hızma (vücuda süs amaçla takılan metaller) veya dogum esnasında anneden bebege bulaşabilir. Dogum esnasında anneden çocuga bulaşan kan, hepatit B virüsü taşıyorsa, bu viüs anneden çocuga bulaşır. Hepatit C ve D virüsünde bu pek nadir görünen bir olaydır. Akut bir karaciger iltihaplanmasından sonra eger hepatit B, C veya D virüsü taşıyıcısı olmuşsanız, tadaviden sonra bu virüs tamamen yok edilebilir, tamamen yok edilmemişse o zaman kronik hepatit hastasısınız demektir. Hepatit C Karaciger hastalıgına neden olan virüsler uzun zamandan beri bilinmektedir buna ragmen hepatit C virüsü 1989 yılında keşif edildi. Hepatit C virüsü genellikle kronik karaciger iltihaplanmasına neden olan virüstür. Tahminimize göre dünya nufusunun en az %2 bu virüsü taşımaktadır. Hollanda'da ile (0.1-0,4%) arasında bu virüsü taşıyan insan var. Bu virüs akdeniz ülkelerinde yaşayan insanlarda daha sık görülmektedir. Hepatit C nasıl bulaşır? Insan derisi ve salgısında bulunan iyi huylu mikroplar bu virüse karşı koyabilmektedir, hepatit C virüsü insan derisini geçemez ve derinin üzerinde bulunan mikropları genellikle yenemez. Ama ne 4

5 zaman bu iyi huylu mikroplar degişiklige ugrarlarsa ; örnegin hastalıklı kan veya kan plazması ( al yuvarlar ve akyuvarlar içinden çıkarılmış bir kan ürünü) yada daha önceden kullanılmış ameliyat malzemeleri ve aşı igneleri. Hepatit C 1991'den önce hemofilie (kan hastalıgı) hastası olupta tedavisi yapılan hastalar için veya kan nakli yapılan kişilerde tehlike oluşurdu. 1991'den sonra Hollanda'da bagışlanan kan ve bu kandan elde edilen kan plazmaları bir çok virüse karşı araştırılmaktadır, tabiiki hepatit C virüsüne karşı araştırılma da yapılmaktadır. 1991'den sonra bu hastalıgın kan nakli veya kan plazması yoluyla size bulaşması olanaksız gibidir. Bu hastalıgı taşıyan ve yayan başka büyük bir gurub ise uyuştururcu bagımlılarıdır. Bu insanlarda en büyük risk ise bir aşı ignesinin bir çok kişi tarafından kullanılması veya kokain çekmek için kullanılan aletlerin (kamışların) bir çok kişi tarafından kullanılmasıdır. Bu yüzden bu kategoride olan insanlarda bu hastalık da çabuk yayılmaktadır. Yukarıda saydıklarımızı bir kereye mahsus yapmış olsanız bile bu riskli gruba dahilsiniz demektir. Hepatit C hastalarının üçte birinde bu hastalıga nasıl bulaştıgı bilinmemektedir. Bu katagoride yer alan insanların hastalanmasında aşagıdaki faktörlerin rolü olabilir. müşterek (ortak) kullanılan jiletler, elektirikli tıraşmakinaları,dişfırçaları ; herhangi bir nedenle kanayan birinin kanının size bulaşması (yara veya ameliyat esnasında); virüslü salya; vücuda süs diye yapılan dövmeler. Söylendigi gibi saglıklı bir ten (yani insanın derisi) veya salya bu virüse karşı koydugu için hepatit C hastalarını okşayıp sevmek, onları yanagından öpmek, aynı iş yerinde çalışmak veya aynı sınıfta ders görmek sizin için hiç biri risk foktörü degildir. Hepatit C virüsünü kapmanın en önemli risk faktörleri bunlardır: 1991'den önce kan nakilleri; 1991'den önce nakil edilen kan ürünleri (serum gibi); önceden kullanılmış (kirli) igneler (bazı zaman uyuşturucu bagımlıları bir igneyi hep beraber kullanır); Risk yaratabilen faktörler: ameliyat; diş doktorunda yapılan küçük ameliyat türleri; virüslü bir ignenin size batması; müşterek kullanılan jilet, tıraşmakinalerı ve diş fırçaları; vücuda yapılan dövmeler; vücuda takılan hızmalar. Çok az risk yaratan faktörler: virüs kapmış bir annenin dogum esnasında virüsü çocuga vermesi; önlemi alınmış cinsel ilşki (prezervatif kullanılmışsa); Risk yaratmayan ilişkiler: hasta olan bir kişi ile normal insani ilişki; okşayıp, sevmek ve yanaktan öpmek. 5

6 Hepatit C enfeksiyon süreci nasıldır? Bu virüsün vücuda yuvalanma süreci 5 ile 12 hafta arasındadır. Bu virüste diger hepatit virüsleri gibi hastalık belirtileri görülmez. Sarılık gibi belirtiler akut hastaların %10 görülür. Bu hastalık istisnaï durumlarda akut iltahaplanmalarda hayati bir tehlike yaratır. Her nekadarda akut bir karaciger enfeksiyonu hastalıgı belirtiler göstermesede, bu hastaların %80'i kronik karaciger hastaları olurlar. Bu kronik iltahaplanma genellikle şikayetsiz veya az şikayetli geçer. Belirtiler 10 veya 20 yıl sonra ortaya çıkabilir. Bazen bu hastalıktan dolayı kendinizi halsiz hissedebilirsiniz veya teninizde degişiklikler olabilir yada pek nadir bir şekilde görülsede teninizde sararma olabilir (sarılık). Bu hastalık genellikle tesadüfen ortaya çıkar, örnegin kan bankasına bagışladıgınız kanın kontrolü sırasında veya genel bir muayenede karaciger'in fonksiyonlarınin ölçülmesinden sonra ortaya çıkabilir. Düzenli kan bagışı yapan şahısların kanı her zaman diger virüslerde oldugu gibi hepatit C virüsü ihtimaline karşı araştırılır. Bu virüsü kapmış şahısların kanında yüksek miktarda (sadece karacigerin hazırladıgı) karaciger enzimlerine rastlanır. Bu proteinler karaciger iltahaplanmasıyla beraber kana yüksek miktarda karışır. Kronik iltahaplanmanın çok tuhaf karakteri olabilir, o kadar ki bazen vücuttaki virüs hareketi çogalır bazende o kadar azalır ki yok olmuş zannedersiniz. Buna ragmen bir çok hasta yıllar sonra bu hastalıgın karacigerde bıraktıgı izi taşırlar. Karacigerdeki izlerin derinleşmesi yani en agırından en hafifine kadar olan döneme fibrose denilir. Karacigerdeki iltahaplanmanın gerilemesiyle beraber fibrose biraz iyileşebilir. Siroz karacigerde tamiri mümkün olmayan tahbirattır, siroz olan bir karaciger hiçbir ilaçla veya cerrahi müdahaleyle eski haline döndürülemez. Siroz kendini yıllarca belirti veya rahatsızlık vermeden gizleyebilir, ancak genel bir muayene sırasında tesadüfen ortaya çıkar. Siroz hastalarının bir bölümünde karaciger görevlerini ya tamamen yada kısmen yapamamaktadır. Sonuç olarak siroz olan hastaların bir kısmında kanser vakkaları tesbit edilmektedir. Hepatit C virüsü taşıdıgınızı nasıl anlayabilirsiniz? Akut hastalanmalarda veya hastalıgın ilerlemiş saflarında aşagıdaki belirtiler ortaya çıkar; karacigerin aşırı yıpranmasına baglı olan sarılık; karın boşlugunda su birikmesi (ascites); akciger ve dalak şişkinligi; yemek borusu kanamaları; damar varisi; Bu rahatsızlıkrarın yanında yorgunlukta olabilir, ama yorgunluk genellikle bütün hastalıklarda görünür. Hepatit C teşhlisi nasıl konur? Yukarıda sayılan hepatit C'ye uygun şikayetler varsa veya kanda yüksek dozda karaciger enzimi bulunursa büyük bir olasılıkla bu virüsü taşıyorsunuz demektir. 1991'den sonra geliştirilen yeni araştırma yöntemlerine göre, kana antivirüsmaddesi verilerek kandaki hepatit C virüsü tesbit 6

7 edebilmektedir. 1991'den önce yapılan taramalarda %100 kesin sonuç vermiyordu. Testler pozitif çıkarsa bile onay testi yapılması gerekiyordu. Negatif testler hepatit C hastası olmadıgınız anlamına geliyordu, ama test pozitif oldugu zaman güvenilir degildi, bu söylediklermiz çogu zaman kronik hepatit C hastaları için geçerliydi. Akut enfeksiyonda ise vücudun koruyucu hücreler üretmesi haftalar sürebilir. O zaman karmaşık testler ile virüs RNA'sını aramak gerekiyor. Bu tür araştırmalar bu konuda uzmanlaşmış laboratuavarlarda yapılmaktadır. Eger aktif virüs enfeksiyonu tesbit edilirse o zaman bu virüsün karacigere verdigi zarar ve iltihaplanmanın boyutu hemen araştırılmalıdır. Yapılacak araştırmalarda önce karaciger ve dalagın büyüklügü ölçülür ve daha sonra karacigerin ne kadar zarar gördügü araştırılır, örnegin fonksiyonlarını tam yerine getiriyor mu veya sarılık olmuşmu? Bu arştırmalar eko ve kan araştırmalarıyla desteklenir. Eger bu araştırmalar sonucunda kanınızda hepatit C virüsü tesbit edilmişse, ama iltihaplamaya ve virüsün karacigeri yıpratıgı izine rastlanmamışsa o zaman gidişatın sonucu beklenir. Belki bu virüsü sadece taşıyorsunuzdur yani virüs etkinligini yitirmiştir. Gelişmeleri takip edebilmek için kanınız bir kaç ay sonra tekrar kontrol edilir. O zaman kandaki virüs aktivitesi çogalmışsa, karacigerdeki iltahaplanma ilerlemişse ve bunlara bagımlı olarak karacigerdeki izler çogalmışsa, hasta bu konuda uzman olan bir merkeze sevk edilir. Burda karacigerden bir parça alınarak geniş bir araştırma yapılır, bu araştırma sonrasında antiviral (virüsün çogalmasını önleyen ilaç) ilacıyla tedaviye devam edilip edilmeyecegi veya nasıl bir tedavi biçimi izlenecegine kararı verilir. Hepatit C'ye karşı kendimizi nasıl koruyabiliriz? Ne yazık ki bu virüse karşı insanları koruyacak ne bir aşı nede başka bir yöntem var, ama bu virüsü başkalarına bulaştırmama saglanabilir. Burada herkese görev düşmektedir. Hastane personeli ve doktorlar bagışlanan kanı daima kontrol ediniz. Bir kereye mahsus aletler kullanınız. Daima kullanılan aletleri sterilize ediniz. Kan ürünlerini virüslerden arındırın ( örnegin yüksek dereceye getirerek). Hasta ve yakınları Jilet, igne, dişfırçası, makas ve bıçak gibi şeyleri toplu olarak kullanmayınız. Dövme ve hızmalardan kaçınız. Doktorlar hepatit C'ye karşı nasıl önlem alabilirler? Günümüzde düzenli kan bagışında bulunan veya herhangi bir nedenle kan bagışı yapan kişilerin kanlarında hepatit C virüsü olup olmadıgı araştırılmakradır. En ufak bir şüphe de bile bu kan kullanılmamaktadır. Eger size hepatit C teşhisi konulmuşsa siz kan bagışında bulunamazsınız. Bu önlemler sayesinde bu yoldan bir enfeksiyon ihtimali en az dereceye indirilmiştir. Kendinizi korumak için neler yapabilirsiniz? 7

8 Hepatit C virüsünün belkide en iyi yönü, bulaşma riski az olan virüs olmasıdır. Bu virüsün en riskli yanı ise virüslü kana temas ettiginiz zaman size bulaşmasıdır. Hastaların eşlerinde yapılan ciddi araştırmalarda bu hastalıgın cinsel ilişki yoluyla yayıldıgı kanıtlanamamıştır. Bu yüzden eşine sadık kalan eşlere özel bir önlem önerilmiyor. Bu virüsü taşıyıpta sıkça eş degiştirenlere ise başka virüslerin bulşma riski nedeniylemutlaka "safe seks" yani saglıklı ve önlemi alınmış cinsel ilişkiler öneriyoruz. Hepatit C insan dışkısı ve salya yoluyla bulaşmadıgı için evde ve eger restoran veya bu gibi iş yerlerinde çalışıyorsanız özel bir önlem almanız gerekmiyor. Hepatit C virüsü taşıyan bayanların bu hastalıgı hamilelik döneminde bebege bulaştırması 5%'ten azdır. Bu yüzden hepatit C hastalarının hamile kalmasında sakınca görülmemektedir. Normal dogum yapabilirsiniz ve hiç bir önlem almaden çocugunuzu emzirebilirsiniz. Bu virüsün varlıgını kısa bir süre önce tesbit edildiginden bu virüsün yıllar sonra bebek üzerinde nasıl bir etki yapacagını bilmiyoruz. Şimdiye kadar elde edilmiş bilgilere göre bu virüs çocukların üzerinde çok tehlikeli yan etkiler bırakmıyor. Hepatit C nasıl tedavi edilebilinir? Bu hastalıgın en iyi tedavi biçimi, interferon ilaçlarıyla vücudun bu hastalıga karşı direncini arttırmak. Bir kaç yıldır bu interferonproteinlerinden olan, α-interferon (alfa-interferon) bu hastalıga karşı kullanılıyor. Vücutta enfeksiyon oldugu zaman, vücut bu interferonları kendisi üretir. Bu interferonların en önemli işi iltihaplanmaya karşı vücudun direncini arttırmaktır. Bu proteinler grip gibi hastalıklardada çok etkilidirler. Vücutta virüsel enfeksiyon bulundugu zaman bazı hücreler direnç göstererek interferon üretirler. Bu interferon üretimi saglıklı hücrelere yerleşen virüslerin daha çabuk tanınmasına ve yok edilmesine yol açar. Interferonların yükselmesi gripte oldugu gibi baş agırısına, ateş yükselmesine ve kas agrılarına neden olur. Kronik hepatit C'de oldugu gibi bazı virüsler insan vücudu tarafından iyi tanınmazlar. Bu gibi durumlarda vücudun savunmasını güçlendirmek için fazladan interferon (ilaç olarak) verilir. Bu ilaçlar fabrikalarda dogal interferon'a çok benzer halde üretilir ve vücut bu ilaçları daha iyi kabul eder. Bu ilaç ne yazık ki tablet şeklinde kullanılamıyor, ancak bir igne ile deri altına enjekte edilir. Vücutta bulunan virüsleri yok edebilmek için bu ilacı altı ay boyunca kullanmak gerekiyor. Bunu şeker hastaları gibi kendinize enjekte edebilirsiniz. Bunu nasıl yapacagınz size ögretilecektir. Bunun fazlaca bir sorun olacagını sanmıyoruz ama bu ilacın özellikle başlangıçta bazı yan etkileri olabilir. Bu yan etkileri şöyle sıralıyabiliriz: gribe benzeyen rahatsızlıklar; geçici olarak kendinizi daha yorgun hissedebilirsiniz; halsizlik, isteksizlik ve aşırı gerginlik;geçici bir dönem için iktidarsızlık; hafif saç dökülmesi veya ekzema görülebilir. 8

9 Bu yan etkiler ilaç kullanımı durdurulduktan kısa bir zaman sonra yok olur. Bazende bu ilacın kullanımı daha agır yan etkilere neden olur örnegin: depresyon; alyuvarlar ve akyuvarların üretiminin durma seviyesine gelmesi; sarılık; kalp atışlarında dengesizlik; kalkanbezinde (tiroid bezi) bozukluklar. Neyseki böyle agır yan etkiler pek nadir görünürler. Bu nedenden dolayı, böyle agır yan etkileri oldugu bilinen tedaviler, bu konuda uzman bir doktor tarafından kontrol edilir. Ne zaman tedaviye karar verilir? Asıl amaç hastyı eski saglıgına kavuşturmaktır. Tedavisi tamamiyle mümkün olmayan vak'alarda ise hastanın en az agrı ile yaşamasını saglamaktır. Örnegin aşırı yorgunluk, halsizlik, agırı gibi şikayetleri en aza indirmek ve hastalıkla başetmesene ögretmektir. Her hastanın durumunu ayrı ele alıp degerlendirmek gerekiyor. Asıl tedavi biçimi kürdür. Bu tedavi yöntemine göre hastalıgın seyrinde iyileşme olsa bile doktorun verdigi bütün ilaçlar bitene kadar tedaviye devam etmeniz gerekiyor. Kişinin şikayetleri yoksa ve virüs aktivitesi yok denecek kadar azalmışsa ve karaciger fonksiyonları normal seyrinde devam ediyorsa şimdilik tedaviyi zorunlu kılacak durumu ortadan kalmıştır. Ilerlemiş yaşlarda ve agır hasar görmüş karacigerlerde (siroz olmuş karacigerlerde) virüs'ü yok etme şansı çok azdır. Şu anda hepatit C'yi tedavi etmek için standart tedavi biçimi uygulanmaktadır. Bu tedavi biçimi α-interferon aşısı ve ribaverin dedigimiz bir kapsüldür. Ribaverin bir antivirüs ilacıdır, aynı zamanda bu ilaç α-interferon aşısını desteklemektedir. Bu ilaç tedavisiyle hastaların %40 veya 50'si tamamen iyileşiyor, ama ne yazıkki hastaların hepsini de tamamiyle iyileşme görülmüyor.. Şu anda araştırma merkezlerinde başka maddeler ve ilaçların antiviral olup olmadıkları araştırılıyor. Bazı tedavisi zor hastaların bu tür merkezlerde tedavi edilmeleri daha iyi olur. 9