FUSAR UM OXYSPORUM F. SP. MELON S E DAYANIKLI KAVUN SAF HATTININ ANAÇ OLARAK KULLANILMA POTANS YEL

Transkript

1 FUSAR UM OXYSPORUM F. SP. MELON S E DAYANIKLI KAVUN SAF HATTININ ANAÇ OLARAK KULLANILMA POTANS YEL Mine ÜNLÜ 1 Rana ERTOK 1 Ahmet Fikret FIRAT 1 1 Bat Akdeniz Tar msal Ara rma Enstitüsü, Antalya ÖZET: Kavunda a fide kullan n meyve kalitesi üzerine etkisi incelenerek Bat Akdeniz Tar msal Ara rma Enstitüsünde (BATEM) geli tirilen Fusarium oxysporum f. sp. melonis. in 0,1,2 nolu rklar na dayan kl, 1-2 rk na k smi dayan kl iki adet saf hatt n kavuna anaç olarak kullan p kullan lamayaca ara lm r. A laman n meyve kalite kriterleri üzerine etkisinin incelendi i bu çal mada, meyve a rl bak ndan g ile anaç olarak kullan lan Batem 5 anac en yüksek meyve a rl na sahip olmu, Batem7 / Canay F1 kombinasyonunun meyveleri ise meyve a rl bak ndan en dü ük bulunmu tur. Meyve boyu bak ndan Batem 5 anac na ait meyveler ilk s rada yeralm, bunu Canay/Canay kombinasyonuna ait meyveler izlemi tir. Kabuk kal nl aç ndan çe itler aras nda istatistiksel aç dan farkl k gözlenmi, en yüksek kabuk kal nl na 3.22 mm ile Canay F1 çe idi sahip olmu, onu 3.15 mm ile Batem 5 anac izlemi tir. En dü ük kabuk kal nl na ise Batem 7 anac ve Batem7/Canay kombinasyonuna ait meyveler sahip olmu tur. SÇKM miktar aç ndan Batem 7 nolu anaç en yüksek bulunmu, %6.67 ile Batem7/Canay kombinasyonunun meyveleri en dü ük de erde olmu tur. PH de erleri bak ndan çe itler aras nda istatistiksel anlamda bir fark gözlenmezken, ortalamalar de erlendirildi inde en yüksek ph de erine Batem 5/Canay F1 kombinasyonu meyvelerinin sahip oldu u görülmü tür. Anahtar Kelimeler: Kavun, A lama, Anaçlar, Meyve Kalitesi DETERMINE THE ROOTSTOCK POTENTIAL Of TWO MELON PURE LINE RES STANT TO AGAINST Fusarium oxysporum f. sp. melonis Two pure lines obtained in Bati Akdeniz Agricultural Research Institute and resistant to Fusarium oxysporum f. sp. melonis. race 0,1,2 and partially resistance to race 1,2 were studied to determine the rootstock potential for melon and their effects on fruit quality. The heaviest fruit (0.990 gram) was achieved on the Batem 5 rootstock while Batem7/Canay F1 combination gave the lightest fruit weight. For fruit length Batem 5 rootstock was on the first place and Canay/Canay combination followed it. Statistical significance was found for peel thickness among the varieties. The thickest fruit peel was on Canay F1 with 3.22mm, and thinnest fruit peel measured on Batem 7 rootstock and batem7/canay combination. For water-soluble

2 dry matter the highest value was on Batem 7 rootstock and Batem7/Canay combination was the lowest. Statistical difference was not found among the varieties for PH. But assessing the mean values the highest PH was on Batem 5/ Canay F1 combination Key words: Melon, Grafting, Rootstock, Fruit quality. 1. G Kavunun dünyadaki üretimi yakla k 1.2 milyon ha alanda 26.8 milyon ton olup, ülkemizde ise ha alanda tondur (FAO, 2007) Ülkemiz kavun üretimi ile dünyadaki say kavun üretici ülkeler aras nda yerini alm r. Türkiye de kavun üretimi yap lan bölgeler s ras yla Orta Anadolu (%41), Ege (%27), Güneydo u Anadolu (%15), Akdeniz (%7), Marmara (%5), Do u Anadolu (%4) ve Karadeniz (%1) dir ( ensoy, 2005). Türkiye deki kavun üretiminin ço unlu u (%85) K rka aç, Hasanbey, Yuva ve K k Sar (Ku çular) gibi nodorus (C.melo L. var. inodorus)kavun çe itleri ile, geriye kalan k sm da Ananas ve Galia gibi Cantalupensis (C. melo L. var. cantalupensis)grubu kavun çe itleri ile yap lmaktad r (Abak, 2001). Ülkemizde kavun yeti tiricili ini s rland ran toprak kökenli patojenlerden en önemlisi Fusarium solgunlu udur. Ülkemizde Ege bölgesinde Fusarium oxysporum f.sp. melonis in 1, 1-2 ve 0 no lu rklar, Güneydo u Anadolu bölgesinde 0, 1, 2, 1-2 rklar, Do u Akdeniz bölgesinde ise 0, 1, 1-2 rklar yap lan çal malarda tespit edilmi tir ( ensoy, 2005). Toprak kökenli bu patojen ile mücadelede en etkili yol dayan kl çe it kullanmakt r. Ancak bu etmenin 4 farkl rk mevcut olup, bu rklar iki farkl genle idare edilmektedir. Fusarium a dayan kl k için bu iki genin de bitkide mevcut olmas gerekmektedir. Dayan kl k slah nda dayan kl genlerin yan nda bu gene ba istenmeyen karakterler de aktar lmaktad r. Bu nedenle slah çal malar uzun zaman almaktad r. Fusarium, Verticillium gibi toprak kökenli patojenlere kar dayan kl çe it kullan yan nda son y llarda ülkemizde a fide teknolojisi de alternatif bir çözüm yolu olarak kar za ç kmaktad r. Sebzecilikte a lama ve a fide kullan dünyada tar m alanlar rl oldu u için bitki rotasyonu imkan olmayan ve sürekli üretim yapmak zorunda olan Japonya, Kore gibi ülkelerde ba lam ; ilk a lama i lemi Fusarium solgunlu u sebebiyle Kore ve Japonya da verim azalmas n önüne geçmek için 20. yüzy n ilk çeyre inde karpuzun (Citrullus lanatus) su kaba (Lagenaria siceraria) üzerine a lanmas ile gerçekle tirilmi tir (Edelstein, 2004).

3 Japonya da a karpuz, h yar, kavun, domates ve patl can üretimi 1980 de toplam üretim alan n %57 sine 1990 da %59 una ula r (Oda, 1993) y na gelindi inde ise Kore ve Japonya da kullan lan a sebze fidesi miktar 700 milyon olmu tur (Edelstein, 2004). Daha sonra baz Avrupa ve Asya ülkelerinde de a fide kullan yayg nla r. Ülkemizde ise a fide üretimi oldukça yeni bir konudur ve çal malar son y llarda h z kazanm r. lk olarak Antalya da adet ile 1998 y nda ba layan a fide kullan 2007 y nda 51.7 milyon adede ç km r. Her ne kadar laman n zorlu u ve zaman almas, a lama ve sonras bak m i lemlerinin tecrübe gerektirmesi, kullan lan anaç ve kalemin tohumlar n pahal olmas gibi nedenler a fide maliyetini artt rmakta ise de, toprak kökenli patojenlere dayan kl k sa lad için üreticiler taraf ndan kullan giderek yayg nla maktad r (Cohen ve ark., 2005). Kabakgillerde a laman n amac ; özellikle toprak kökenli hastal klarla mücadele etmek, erkencilik, verim art, su ve bitki besin maddelerinin daha etkili al nmas sa lamak, dü ük toprak s cakl klar na dayan kl artt rmak olarak bildirilmektedir (Yeti ir,2001). Bu çal mada Bat Akdeniz Tar msal Ara rma Enstitüsünde geli tirilen Fusarium oxysporum f.sp. melonis in 0,1,2 nolu rklar na dayan kl, 1-2 rk na k smi dayan kl iki adet saf hatt n kavuna anaç olarak kullan p kullan lamayaca ve a fide kullan n meyve kalitesi üzerine etkisi ara lm r. 2. MATERYAL VE YÖNTEM 2.1 Materyal Ara rma Bat Akdeniz Tar msal Ara rma Enstitüsünün 360 m 2 lik cam seras nda yürütülmü tür. Çal mada bitkisel materyal olarak daha önce yap lan hastal k testleme çal malar nda Fusarium oxysporum f. sp. melonis in 0, 1, 2 rklar na dayan kl, ayr ca 1-2 nolu rk na k smi dayan kl oldu u belirlenen Batem 5 ve Batem 7 saf hatlar anaç olarak (C.melo subsp. melo) Canay F1 kavun çe idi ise kalem olarak kullan lm r. Fusarium un toprak kökenli bir hastal k etmeni olmas ndan dolay, kullan lan anaçlar Fusarium a dayan kl oldu u için a bitkilerin tekrar Fusarium a testlenmesine gerek duyulmam r. Kontrol olarak kullan lan çe itler ise Canay F1, kendi kökü üzerine a Canay F1 çe itleridir.

4 2.2 Yöntem lama i lemi özel bir firmada e imli kesik yöntemi ile gerçekle tirilmi olup, dikime haz r hale gelen fideler, a noktalar toprak üzerinde kalacak ekilde 90x60 cm mesafelerle tarihinde seraya dikilmi lerdir. Ara rma tesadüf bloklar deneme deseninde, parselde 10 bitki olacak ekilde 4 tekerrürlü olarak kurulmu tur. Bitkiler serada ask ya al narak damla sulama sistemi kullan larak yeti tirilmi tir. Yeti tiricilik s ras nda yerden 50 cm yüksekli e kadar tüm sürgünler al nm, geriye kalan k mda ise ask teline kadar sürgünlerde iki yaprak bir meyve olacak ekilde sürgün ucu budamas yap lm r. Gübreleme Batem toprak ve yaprak analiz laboratuar na gönderilen toprak örne i sonuçlar na göre yap lm r. Dikimden çiçeklenmeye kadar dekara günde 350 g potasyum nitrat, 200 g mono amonyum fosfat, 250 g amonyum nitrat; çiçeklenme meyve tutumu aras nda dekara günde 800 g potasyum nitrat, 200 g mono amonyum fosfat, 200 g amonyum nitrat; olgunla ma döneminde ise dekara günde 1100 g potasyum nitrat, 200 g mono amonyum fosfat 300 g amonyum nitrat verilmi tir. Çal mada incelenen kriterler görsel ve ölçüme dayal olarak de erlendirilmi tir. Ara rmada görsel olarak; Meyve ekli (yuvarlak, hafif oval-oval, bas k, uzun) Meyvenin yar lma-çatlama durumu (var-yok) Meyve kabu unda çiti olu ma durumu (kuvvetli çiti, çiti var, çiti yok) Meyve et rengi (beyaz, aç k ye il, krem-sar, turuncu) Tat (az tatl, tatl, çok tatl ) ölçüme dayal olarak ise Meyve a rl (g) (her tekerrürden tesadüfen al nan 5 meyvenin a rl ±0.5 g duyarl ktaki bir terazi ile tart lm ve ortalamalar al nm r) Meyve uzunlu u (cm) (her tekerrürden al nan 5 er meyve dikine kesilmi ve meyvenin sap çukuru ile çiçek burnu aras ndaki mesafe ölçülmü tür) Meyve çap (cm) (5 meyvenin ekvatoral bölgedeki çaplar cetvel ile ölçülüp ortalamalar al nm r) Meyve kabuk rengi (Minolta CR-200 (MINOLTA Camera Co, LTD Ramsey, NJ marka kromometre ile meyvenin ekvator bölgesinden meyve örne inin bütününü temsil edecek ekilde üç ayr ölçüm yap lm r. Yap lan tüm hasatlar n ortalamas L, a, b de erleri cinsinden de erlendirilmi tir. Yap lan tüm hasatlar n ortalamas L, a, b de erleri cinsinden verilmi tir. Kromometrede L * de eri parlakl, a * de eri k rm dan ye ile, b * de eri ise sar dan maviye renk de imlerini göstermektedir. Alette a * n n pozitif de erleri k rm renge, negatif de erleri ise ye il renge; b * nin pozitif de erleri sar renge, negatif de erleri ise mavi renge kar k gelmektedir)

5 Meyve kabuk kal nl (mm) (her tekerrürden al nan 5 er meyvenin kabuk kal nl kompas ile ölçülüp ortalamalar al nm r) SÇKM (%) (suda çözünebilir toplam kuru madde miktar (%) her tekerrürden al nan 5 er meyvenin farkl bölgelerinden ç kart lan meyve suyu süzüldükten sonra üç-be damlas el refraktometresine damlat larak okunmu tur) ph (her tekerrürden al nan 5 meyve digital ph metre ile ölçülmü tür) kriterleri belirlenmi tir. Denemeden elde edilen veriler, MSTAT-C paket program kullan larak analiz edilmi, ortalamalar n kar la lmas nda Duncan Çoklu Kar la rma Testi kullan lm r. 3. BULGULAR VE TARTI MA Görsel Olarak ncelenen Kriterler Çizelge 1 de görüldü ü gibi kullan lan Batem 5 ve Batem 7 no lu anaçlar meyve ekli bak ndan birbirinden farkl oldu u halde anaçlar meyve ekli üzerinde etkili olmam r. Meyve kabu unda çitililik durumu incelendi inde Batem 5 anac çitisiz iken, Batem 5 / Canay kombinasyonundan al nan tüm meyvelerin çitili oldu u gözlenmi tir. Ara rmada kalem olarak kullan lan Canay F1 çe idi ve Batem 7 nol u anaç meyve et rengi bak ndan birbirinden farkl olup, 7/Canay kombinasyonundan al nan meyvelerin et rengi kalem ve anac ndan farkl bulunmu tur. Anaçlar n tat üzerine etkisi incelendi inde ise anaçlar n etkili olmad görülmü tür. Çizelge 1. Görsel kriterlere ili kin gözlem sonuçlar Çe itler Meyve ekli Meyvenin Yar lma Çatlama Durumu Meyve Kabu unda Çiti Meyve Et Rengi Batem 7 Oval Yok Kuvvetli çiti Turuncu Çok Tatl Batem 5 Yuvarlak Yok Yok Aç k Ye il Tatl 5/Canay Yuvarlak Yok Var Aç k Ye il Az Tatl 7/Canay Yuvarlak Yok Kuvvetli çiti Krem Sar Tats z Canay F1 Yuvarlak Yok Var Aç k Ye il Az Tatl Canay/Canay Yuvarlak Yok Var Aç k Ye il Az Tatl Tat

6 3. 2. Ölçüme Dayal Olarak ncelenen Kriterler Çal mada ölçüme dayal olarak meyve a rl, meyve boyu, meyve çap, kabuk kal nl, SÇKM, meyve suyunda ph, meyve kabuk rengi, kriterleri incelenmi tir. Çizelge 2 de meyve kabuk rengine ait ölçüm sonuçlar verilmi tir. Meyve kabuk rengi aç ndan Minolta renkölçer ile yap lan ölçüm sonuçlar na göre en yüksek L de erine Batem 5 anac na ait meyveler sahip olurken en dü ük de er ise 7/Canay kombinasyonuna ait meyvelerden elde edilmi tir. Bu sonuçlar Batem 5 anac na ait meyvelerin 7/Canay kombinasyonuna ait meyvelerden daha parlak oldu unu göstermektedir. Croma de erleri incelendi inde ise sar renk yo unlu u en yüksek Batem 5 anac na ait meyveler croma de eri ile ilk s rada yer alm r. Obando- Ulloa vd.(2009) kavunda yapt klar çal mada Hue de erinin aras nda de ti ini bildirmi lerdir. Bu çal mada da Hue de erlerimiz aras nda de mi tir. Çal mam zdan elde edilen meyvelerin olgun meyve rengi olan sar renkte oldu u Minolta renk skalas incelendi inde görülmektedir. Çizelge 2. Farkl anaçlar n meyve kabuk rengi üzerine etkileri Çe itler L a B Croma Hue Batem Batem /Canay /Canay Canay F Canay/Canay Çizelge 3. Farkl kavun anaçlar üzerine a lanm Canay F1 kavun çe idinin baz meyve kalite kriterleri üzerine etkisi Çe itler Meyve Meyve Meyve Kabuk SÇKM (%) PH rl (kg) boyu (cm) çap (cm) Kal nl (mm) Batem bc d c 2.40 b a 6.12 öd * Batem a a a 3.15 a b 5.97 öd 5/Canay ab bc ab 2.87 ab 9.92 cd 6.20 öd Batem7/Canay c d ab 2.42 b 6.67 e 5.95 öd Canay F ab cd ab 3.22 a 9.60 d 5.95 öd Canay/Canay ab b b 2.72 ab c 6.02 öd Duncan grupland rmas na göre ortalamalar aras ndaki farkl k P<%0,1 seviyesinde önemlidir * öd: Önemli de il Çizelge 3 incelendi inde meyve a rl bak ndan g ile anaç olarak kullan lan Batem 5 çe idi en yüksek meyve a rl na sahip olurken bunu

7 kontrol olarak kullan lan Canay F1 çe idinin meyveleri izlemi tir. En son s rada ise meyve a rl bak ndan Batem7 / Canay F1 kombinasyonunun meyveleri yer alm r. Nisini vd.(2002) kavunda a laman n meyve kalitesi üzerine etkisini inceledikleri ara rmalar nda 5 adet anaç kullanm lard r. Bu anaçlarla olu turulan kombinasyonlar n üçünde meyve a rl kontrole oranla dü ük bulunurken di er ikisinde kontrolden yüksek bulunmu tur. Bu bulgular bizim çal mam destekler niteliktedir. Meyve boyu bak ndan ise en yüksek meyve boyuna Batem 5 anac na ait meyveler sahip olurken, bunu Canay/Canay kombinasyonuna ait meyveler izlemi tir. En dü ük meyve boyuna ise Batem 7 anac n sahip oldu u görülmektedir. Meyve çap aç ndan çe itler aras nda istatistiksel olarak farkl k gözlenirken, en yüksek meyve çap na Batem 5, en dü ük meyve çap na ise meyve boyunda oldu u gibi Batem 7 anac sahip olmu tur. Braz vd. (2008), kavunda yapt klar çal mada 12 adet anac n, anaçkalem uyumu, verim ve meyve kalitesi üzerine etkisini ara rm lard r. Su kaba türüne ait anaçlar n kavunla en iyi uyum sa lad klar belirledikleri çal malar nda meyve çap aç ndan anaçlar n etkisinin istatistiksel anlamda önemli oldu unu bildirmi lerdir. Bu bildiri ler çal mam zla uyum içerisindedir. Kabuk kal nl aç ndan çe itler aras nda istatistiksel aç dan farkl k gözlenmi, en yüksek kabuk kal nl na 3.22 mm ile Canay F1 çe idi sahip olurken, onu 3.15 mm ile Batem 5 izlemi en dü ük kabuk kal nl na ise Batem 7 ve Batem7/Canay kombinasyonuna ait meyvelerde rastlanm r. SÇKM miktar incelendi inde; en yüksek de ere Batem 7 nolu anaç sahip olurken, en dü ük de er %6.67 ile Batem7/Canay meyvelerinde gözlenmi tir. Crino vd. (2007) yapt klar çal mada, Inodorus grubundaki kavunlarda laman n meyve kalitesi üzerine etkisini incelemi lerdir. A kavunlar n meyvelerindeki SÇKM miktar ile kendi kökü üzerine a bitkilerin meyvelerindeki miktar n birbirine yak n oldu unu bildirmi lerdir. Bu çal mada da Batem 5/Canay F1 çe idinin meyvelerindeki SÇKM miktar ile Canay F1 /Canay F1 çe idinin SÇKM miktar n birbirine yak n oldu u gözlenmi tir. Batem 7/Canay F1 çe idinde ise SÇKM miktar daha dü ük bulunmu tur. Bu durumun Batem 7 anac n Batem 5 anac na göre daha geççi olmas ndan ve daha geç ve cak dönemlerde hasat edilmesinden kaynakland dü ünülmektedir S cak aylarda bitkinin su ve mineral madde al ndaki yava lama ve meyvelerin h zla olgunla mas tad olumsuz yönde etkilemektedir. PH de erleri bak ndan çe itler aras nda istatistiksel anlamda bir fark gözlenmezken, ortalamalar de erlendirildi inde en yüksek ph de erine Batem 5/Canay F1 çe idinin sahip oldu u görülmektedir.

8 4. SONUÇ lama ile ilgili olarak yapt z çal mada kulland z anaçlar n, meyve tad, meyve rengi, gibi kalite kriterleri üzerinde etkili oldu u görülmü tür. SÇKM miktar aç ndan Batem 7 no lu anaç en yüksek bulunmu, %6.67 ile Batem7/Canay kombinasyonunun meyveleri en dü ük de erde olmu tur. Anaç olarak kullan lan Batem 7 saf hatt n daha önce yap lan çal malarda Batem 5 saf hatt na göre daha geçci oldu u bilinmektedir. Batem 7/ Canay kombinasyonundan elde edilen meyveler, a z Batem 7 saf hatt n meyvelerinden daha geç dönemde n en s cak ay olan Temmuz ay n ortalar nda hasat edilmi tir. Normal hasat zaman ndan daha geç ve s cak dönemde hasat edilen bu meyvelerdeki SÇKM de eri dü ük bulunmu tur. Bunun nedeninin ise s cak aylarda bitkinin su ve mineral madde al ndaki yava lama ve meyvelerin h zla olgunla mas oldu u dü ünülmektedir. Meyve rengi bak ndan Batem 5 anac na ait meyvelerin L de eri (parlakl k) en yüksek olurken, en dü ük L de eri ise 7/Canay kombinasyonuna ait meyvelerden elde edilmi tir. Bu sonuçlar Batem 5 anac na ait meyvelerin 7/Canay kombinasyonuna ait meyvelerden daha parlak oldu unu göstermektedir. Kaynaklar Abak, K., Melon Growing in Turkey. Proceedings of the 23rd Geisenheim Meeting February. Frankfurt, Germany Braz, L.T., Ito, L.A., Charlo, H.C.O., Castoldi, R Compatibility of Grafting in the Melon cv. Bonus No.2 and Effects on Production. Acta Horticulturae 771: Cohen, R., Burger, Y., Horev, C., Porat, A., Edelstein, M Performance of Galiatype Melons Grafted on to Cucurbita Rootstock in Monosporascus cannonballus-infested and Non-infested Soils. Annals of Applied Biology. 146(3): Crino, P., Lo Bianco, C., Rouphael, Y., Colla, G., Saccardo, F., Paratore, A., Evalution Rootstock Resistant to Fusarium Wilt and Gummy Stem Blight and Effect on Yield and Quality of a Grafted Inodorus Melon. Hortscience 42(3): Edelstein, M Grafting Vegetable-Crop Plants: Pros and Cons. Acta Horticulturae 659(1):

9 FAO, Tar msal Üretim Verileri ( Obando- Ulloa, J., Jowkar, M., Moreno, E., M. Souri,K., Martinez, J. Bueso, M., Monforte, A., Fernandez-Trujillo, J Discrimination of Climacteric and non climacteric Melon Fruit at Harvest or at The Senescence Stage by Quality Traits. J. Sci. Food Agric. 89: Nisini, P.T., Colla,G., Granati, E., Temperini, O., Crino, P., Saccardo, F Rootstock Resistance to Fusarium Wilt and Effect on Fruit Yield and Quality of Two Muskmelon Cultivars. Scientia Horticulturae 93: Oda, M., Tsuji, K., Sasaki, H Effect of Hypocotyl Morphology on Survival Rate and Growth of Cucumber Seedlings Grafted on Cucurbita spp. Jarq 26: ( ). ensoy, S Türkiye Kavunlar ndaki Genetik Varyasyonun ve Fusarium Solgunlu una Dayan kl n Fenotipik ve Moleküler Yöntemlerle Ara lmas. Yüzüncü Y l Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dal, Doktora Tezi, 164 s, Van. Yeti ir,h., Karpuzda A Fide Kullan n Bitki Büyümesi, Verim ve Meyve Kalitesi Üzerine Etkileri ile A Yerinin Histolojik Aç dan ncelenmesi. Ç.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 168 s. Adana.