toplîım f& m \ Zonaro nun Bilinmeyen Tabloları, Ahmed Midhat Efendi ve Âdâb-ı Muâşeret Türkiye de Tarih Eğitimi Palanga Türk Musikisinin Kökeni Sorunu

Transkript

1 :PW : toplîım İLETİŞİM YAYINLARI AYLIK ANSİKLOPEDİK DERGİ/AĞUSTOS 1987/750 LİRA (KDV DAHİL) f& m \ Zonaro nun Bilinmeyen Tabloları, Ahmed Midhat Efendi ve Âdâb-ı Muâşeret Türkiye de Tarih Eğitimi Palanga Türk Musikisinin Kökeni Sorunu

2 Fausto Zonaro nun Bilinmeyen Bazı Tabloları KEVORK PAMUKCİYAN Sayın Taha Toros Bey'e sunulur 3-14 NİSAN 1987 tarihleri arasında, Şişli deki Beymen Mağazası nda, İtalyan asıllı son Osmanlı Hassa Ressamı Fausto Zonaro nun (okunuşu: Dzonaro) eserlerinden müteşekkil bir resim sergisi açılmıştı. Bu vesile ile, yeni yazımızı bu ünlü san atkâra hasretmeği arzu ettik. Zira, 1908 de İstanbul da neşredilen Luys (Ziya) adlı Ermenice haftalık san at dergisinin, 12 Nisan 1908 tarih ve 16 sayılı nüshasında Eğinli tanınmış ressam ve araştırmacı Rafayel Şişmanyan ın ( ), bilhassa Zonaro nun tabloları hakkında çok ilginç, resimli ve etraflı bir yazısı dercedilmiştir (s ). Bu makale aynı zamanda, ihtiva ettiği Saray Ressamının eserlerinin fotoğrafları bakımından da çok önemlidir. Çünkü bunların mevcudiyetini veya nerelerde bulunduklarını bugün tesbit etmek kolay değildir ve hattâ belki de imkânsızdır. Önce, İtalyan Ansiklopedisi nde dercedilen Fausto Zonaro nun biyografik notlarını sunuyoruz.1 Ressam, 18 Eylül 1854 te Padova - nın Masi kasabasında doğup, 19 Temmuz 1929 da San Remo da vefat etmiştir. Önce dekoratörlük yaptı, Müteakiben Verona da, Roma da, Napoli de ve Venedik de ressamlık eğitimi gördü de Paris e gitti ve orada bazı tablolarını teşhir etti. Yurduna döndükten sonra, kısa bir müddet Venedik de kaldı ve 1892 de2, deniz yolu ile İstanbul a hareket etti. Orada şöhret kazanarak, Sultan Abdülhamid in Sarayına ressam tayin edildi. San atkâr, bütün güzelliklerin hakikat üzerine kurulmuş olduğunu kabul eden, kolay ve iddiasız bir san at theorisini, tarih, giyim ve yerli hayat gibi muhtelif dallara tatbik etmiştir de, Osmanlı-ltalyan Harbi nin başlaması üzerine, Zonaro İtalya ya avdet ederek, San Remo daki villasında, güzel kız ve kadın portreleri ile büyük boyutta memleket ve deniz manzaraları çizmeğe devam etti. Şarka ait eserleri arasında başlıcaları şunlardır: İlâhî söyleyen Dervişler, Galata Köprüsü, Tulumbacılar, Türk Hamamı ve Bayram, Muharremin Onu. İtalya da ise, 1883 yılı Milano Sergisi nde ezcümle: San Elm o dan Pincio - ya; aynı yıl Roma da: İneklerin Geçişi, Hasta Kadın, Napolili Kadın Terziler, Çöven Bitkisi-, 1884 fe Torino da: Fırtına, İlk Doğan, Napoli nin Ayakkabıcıları-, 1887 de Venedik de ise: Bekleyiş, Halâskâr, İnci İşçileri tablolarını teşhir etmiştir. Bibi. Fausto Zonaro, peintre de Sa Majesté Le Sultan, Figaro illustré, 1907, Şubat sayısı; M.L. Danieli-Camozzi, Fausto Zonaro", Nuova Antologia, 1Ekim Sayın Taha Toros Bey, Beymen Sergisi nin prospektüsünde, ressam hakkında İtalyan Ansiklopedisi nin kaydetmediği şu bilgileri de vermektedir: Zonaro yu, dünya oryantalistleri arasında, zirveye çıkaran olay İstanbul da başladı yılı başlarında İstanbul a gelen ressam, dünya cenneti olarak nitelediği bu şehre yerleşti. Saray Ressamı olmasını, OsmanlI donanmasından Ertuğrul Gemisinin Japonya seyahati sırasındaki uğurlama törenini, büyük bir ustalıkla tuale aktarması sağladı. Yıldız Sarayı na sunulan bu tabloyu Padişah çok beğendi. Kendisini Saray ressamlığına atadı. Zonaro nun modern atölyesi, genellikle, resim dersi alan yabancılarla dolardı. Bu hocalığı esnasında, Yıldız Sarayı ile yakınlığı olan iki Türk Paşasının küçük

3 - t i * ^ Fausto Zonaro Haliç, yağlıboya 6 7 x4 0 cm. yaştaki kızlarında sezinlediği kabiliyeti su yüzüne çıkarttı. Sonraki yıllarda, ilk kadın ressamlarımız olarak tanınacak, Sultan Abdülhamid in yaveri Polonya kökenli Enver Paşa nın kızı Celile Hanım ile, Tıbbiye Nazırı Dr. Mehmed Rasim Paşa nm kızı Mihri Hanım ın yetişmelerinde etken oldu. Zonaro, İstanbul da kişisel sergiler açan ilk yabancı ressamdır. Tesbitlerimize göre, ilkini 1898 yılında, ev ve atölye olarak kullandığı Saray ın emrindeki Akaretler de 50 No.lu, 3 katlı evde (Akaretler de yokuşun başladığı sağdaki, köşebaşındaki büyük bina) açtı. Ülkemizi ziyaret eden devlet başkanlarının, saraylarımızda hayranlıkla onun tablolarını seyrettikleri bilinmektedir. Bu takdirlerden onurlanan Padişah, Zonaro ya Paşa lık rütbesi vermek istedi. Uzayan formaliteler tam sonuçlanacağı sırada, Türkiye ile îtalyanlar arasında savaş çıktı ve Türk hizmetinde çalışan bütün İtalyanların sınırdışı edilmesi kararlaştırıldı. Zonaro yu bu karar dışında bırakmak mümkün olmadı. Kendisine 3 gün mühlet verildi. Akaretler deki, müzeyi andıran evde bulunan 300 tablosu yok pahasına satıldı. İstanbul dan ayrılan Zonaro, San Remo ya yerleşti yılında ölümüne kadar orada yaptığı tablolarda, hep İstanbul dan kalan anılarla, tuallere Boğaziçi ni işledi. Tesbitimize göre, Zonaro nun eserleri, bugüne kadar 60 dan fazla yerde sergilendi. İtalyan saraylarını süsleyen eserleri dolayısıyla, kral tarafından Şövalyelik nişanıyla onurlandırıldı. Bugün Floransa da oturan 84 yaşındaki kızı Mafalda Zonaro Meneguzzer de İstanbul a ait görkemli tablolar bulunmaktadır. Yazıya geçmeden evvel, dergi hakkında biraz bilgi vermek istiyoruz. Luys, İstanbul da neşredilen Ermenice resimli ilk san at mecmuasıdır yılları arasında, her bir sayısı 24 sayfa (dizgi: 11x18.5 cm.) olarak 50 sayı çıkmıştır: Sahibi Hovannes Kayseryan (7-1924), imtiyaz sahibi Rahip Vahan Der-Minasyan ( ), yazı işleri yönetmenleri ise Hayganuş Taha Toros Koleksiyonu Mark la ( ), ismi son yıllarda sık sık Türk Basınında, Türkçe eserlerde ve bilhassa haklı tenkidlere maruz kalan Duvardaki Kan" filminde geçen Aram Andonyan ( ) olmuştur. Şimdi de, Şişmanyan ın edebî bir lisanla kaleme aldığı yazısının, doğrudan doğruya Zonaro ile ilgili kısımlarını takdim ediyoruz: Fausto Zonaro ve Tabloları Bir Pazar günü, yoldaşım Bay Ardaşec Gedikyan ın irşadı ile, Beşiktaş daki Akaretler in önüne yetişip, üstadın evinden içeri girdik. Şark üslûbu ile inşa edilmiş geniş bir avludan yukarı çıktıktan sonra, birinci katta, san atkâr mutat tebessümü ile bizi muhabbetle karşılayarak, salonları gösterip, tablolarının kolleksiyonunu gözden geçirmeğe müsaade etti. İç içe beş salon ve bitişiğindeki odalar, hemen hemen her istikametten ışık almaktadırlar. Böylece, 200 kadar küçük ve büyük boydaki tabloların yerleştirilmesine imkân sağlanmıştır. Şöyle ki, ziyaretçilerin önüne, bütün tabiî cazibelerini teşhir etmektedirler. Türk san atının bu parlak ürünleri, 25 89

4 Luys dergisinde yeralan Zonaro'nun fotoğrafı. Aynı derginin 518. sayfasındaki genç kız tablosu. yabancı bir ustanın fırçasından çıkmış olmalarına rağmen, yerli renkleri ve ilhamlarını ihtiva etmektedirler. Hiçbir gayri tabiî renk, gölge veya yarım gölge bulmak mümkün değil. Her şey kendi yerindedir. Her bir cisim, uygun bir renkle tablonun bütünlüğüne katılmaktadır. Sanatkâr nadir istidadı sayesinde, en fazla ilham veren ve en parlak manzarayı, tabiî renklerle tuvaline aksettirmek imkânını elde edebilmiştir. M.Zonaro nun, ilhamları ile yerli güzellikler arasında kuvvetli bir yakınlık meydana getirmek idealinin tahakkukunda, ne kadar çalıştığı ve başardı olduğu hakkında, umumî bir fikir verebilmek için, şu hususu kaydedebiliriz. 190I3 den beri, İstanbul un tabiyatına gerçek bir âşık olarak, yalnız onun güzelliklerini gözler önünde sermek için fırçasını kullanmıştır ve sırf Türklerin hayatından alınan binden fazla eser hazırlamıştır ki, aralarında genel san at bakımından da şaheserler mevcuttur. M.Zonaro nun galerisi, mükemmel bir resim müzesi intibaını vermektedir. Orada, bir tek san atkârın hünerinin nefesi, bütün tablolar üzerinde hâkimdir. Hepsi de aynı ateşli üslûbun ve ay nı güneşli zerafetin damgasını taşımaktadır. Ancak, üslûbun aynı olması, bir monotonluk zehabını uyandırmamaktadır. İşbu orijinal san at eserleri muhteşem olduğu kadar, onların yaratıcısının kabiliyeti de geniş kapsamlı ve verimlidir. En küçük boydaki tablolar bile, inanılmayacak kadar süratli çizilmiş olup, derin duygular ilham etmektedir. Bunların büyük kısmı hakikî hayattan alınmıştır, ve onları görenler o hatıraları tekrar yaşamaktadırlar. Bir saatlik kısa bir zaman içinde, Zonaro nun galerisinde hissettiğim umumî intiba işte budur. Her bir manzara, kendisininkini hissettirmek için, bir öncesinin tesirini siliyor veya değiştiriyor. Böylece, binbir çehrenin ve manzaranın birbirini takip etmesi, insanı duygulandırıyor. Binaenaleyh, işbu emsalsiz kolleksiyondaki, yağlıboya, pastel veya suluboya her bir resmin üzerinde durmak imkânsızdır. Mümkün olsa bile, derginin birçok sayısı onların tasvirine kâfi gelmeyecekti. Maamafih, bazı tablolar vardır ki, derin ve sürekli bir intiba bırakmaktadır. Zira, san atkârın dehasının bütün kudreti, muhtelif karakteristik yönleriyle, bu gibi büyük emek sarfedilen eserlerde belirmektedir. Dolayısiyle, üstadın bu mahiyetteki tablolarından birkaçını tanıtacağım. Hücum Büyük boyda nefis bir şaheserdir. Burada, Türk askerinin kahramanlığı belirtilmiştir. Kumandanın ateşli sözlerinden irşad olunarak, alay süngü takmış vaziyette hücuma geçmiştir. Her ne kadar düşman görünmüyorsa da, askerlerin yüzlerinin korkusuz ifadesi, ordunun düşman karşısında bulunduğunu göstermektedir. Uzakta ilerleyen kıt aların çıkardığı toz bulutları sebebiyle, harp meydanının ufku hafifçe görünmektedir de hazırladığı bu tablonun ilki, bundan daha büyüktür ve bir senelik titiz bir çalışmanın ürünüdür ki, Sultan m yüksek takdirine mazhar olarak, tarafından satın alınmıştır. Bayram İşbu büyük tuval üzerinde, ressam Türklerin en çok sevdiği Bayramın neşesini yansıtmaktadır. On kadar güçlü ve iriyarı hammal, uygun ve ağır adımlarla, zurna ile davulun iştirakiyle hora tepmektedir. Etraftaki tepelerden ise, her cinsiyetten, her yaştan ve her sınıftan meraklı kimseler, sevinç-

5 Luys dergisinde 517. sayfadaki Venedik te San Salvatore Yortusu adlı tablo. le oyunu seyretmektedirler. Bütün tabloyu, altunî renkte bir sis kaplamıştır. Yüzlerin ve elbiselerin renkleri ise, sanki güneşle yoğrulmuştur. Şaheserlerinden biri olan işbu yağlıboya resimde bulunan şahıslarla, bizzat kendi ifadesine göre, birçok defa beraber kahve, nargile içerek, teker teker onları tetkik etmiştir. Yangın Haberi Bu tablosundaki şahıslar, muazzam bir tuval üzerinde, hemen hemen normal büyüklükte çizilmiş olup, Karaköy Köprüsü nden geçen bir mahalle tulumbacılar topluluğunu canlandırmaktadır. Uzun bir çalışmanın mahsulü olan bu eser, ilk bakışta korku uyandırmaktadır. Tablonun görüş merkezi, manzaranın ortasında yer almaktadır. Şöyle ki, tulumbacıların güruhu, kendilerinden geçmiş koşuşmalariyle, sanki seyredenin üzerine doğru ilerlemektedir. Saçları dikilmiş yüzler, acaip bir heyecanla gergin çehreler, sanki sana bakmaktadırlar. Ön plânda, tabiî büyüklükte görünen kumandan, acele olarak kaldırıma çıkmaktadır. Tabloyu gören seyirci, tulumbacılara yol vermek için, gayrı ihtiyarî yana doğru bir hareket yapmağa mecbur kalmaktadır. Köprünün kenarındaki kaldırımda duran meraklılar hariç, diğerlerinin hepsi hareket halindedirler ve koşmaktadırlar. Sol taraftaki kaldırımdan yürüyenler arasında, ressamın refikası da görünmekte ve hızla ilerleyen bu acayip topluluğu gözlükleriyle seyretmektedir. Güneşin altında kavrulmuş ve soğukla tipinin tesir etmediği yarı çıplak bu insanlar, yangının etkisiyle böyle delice koşmaktadırlar. Biri hortumu boynuna atmış, diğeri feneri kapmış, birkaç kişi tulumbayı omuzlarına almış, bir diğeri ise, madenî boruyu yukarı kaldırıp başlarına geçerek, yangın mahaline kadar tıka nefes koşmaktadırlar.4 M.Zonaro'nun zengin kolleksiyonunda, temsilî hiçbir resme rastlamadım. Her şey tabiattan alınmıştır. Tablolarındaki eşyalar veya şahıslar, şayet tabiatta bulunsalardı, bize aynı duyguları telkin edeceklerdi. Şaheserlerinden olan ve Dervişler ismini taşıyan tablosu, henüz tamamlanmamış olmasına rağmen, şimdiden derin bir huşu ifade etmektedir. İnsan hakikaten bir tekkede bulunduğunu hissetmektedir. İşbu eserinin ön plânında, Aynı derginin 523. sayfasında yeralan bu resimdeki kadı nın Zonaro'nun eşi çocuğunu da halen yaşayan kızı Mafaıda 'nın olduğu sanılmaktadır. ressam kendisini küçük bir sandalye üzerine oturmuş, paletini yere koymuş ve hayran bir halde, dinî merasimi seyrederken temsil etmektedir. İtalyan san at akımının tesiriyle çizmiş olduğu Venedik deki San Salvatore yortusu" tablosu da, çok tabiî bir ifade taşımaktadır. Eski bir kilisenin kapısındaki mermer basamaklarının önündeyiz. Merdivenlerin üzerinde, devamlı harekette olan bir kalabalık mevcuttur. Bazıları acele kiliseye girmekte, diğerleri ise yavaş yavaş aşağıya inmektedirler. İşbu resim, köylü kadınların, işçilerin ve asilzadelerin bir topluluğudur. Hepsi de, neşeli Venedik halkının göze çarpan tipleridir. Ön plânda kenarda durmuş çiçek satıcıları, gidenlere şirin buketler takdim etmektedirler.5 Bu gibi büyük eb addaki tablolarda, çehre, elbise ve eşya birikintisi mevcuttur. Ressam, istidadı sayesinde bu ayrıntılar içinde birliği muhafaza edebilmiştir. M.Zonaro nun bütün başarısı buradadır. O, eserlerinin tiplerini teker teker tetkik etmiştir, ve onlardan sayısız krokiler ve çok defa şaheser yağlıboya tablolar ve pasteller meydana getirmiştir. Koleksiyonundaki, "Hü İ

6 cum " tablosu için acele olarak hazırladığı cesur Türk askerlerinin portreleri, karmakarışık vaziyette teşhir edilmiştir. Dervişler" tablosu için çizdiği dervişlerin pastel portreleri, birer san - at pırlantasıdır. M.Zonaro nun müstakil tabloları arasında, kendisini üçgenin önünde oturmuş, paleti elinde çalışıyor vaziyette temsil eden Otoportre si kayda değer. Başına hasırdan beyaz bir fes geçirmiştir ve saçları Türklerin üslûbu ile düzeltilmiştir. San atkâr, çok sevdiği ve temsil ettiği Türk tipleri ile tamamen birleşmiştir. Zevcesinin iki, büyük oğlu Faustus'- un, küçük oğlunun, küçük iki kızının ve büyük annelerinin portreleri, mes - ut ve sevgi dolu bir ailenin atmosferinde hazırlanmış şirin tablolardır. Diğer küçük resimleri ise, mebzul miktardadır. Bunlar arasında bulunan deniz, kısmî bahçe, ve balıkçı manzaraları, kitapçı Baudin in portresi, kayıklar ve Doğu ile ilgili diğer görünümler, süratle çizilmiş eserlerdir. M.Zonaro nun çok zarif tabloları da vardır ki, bunlar umumiyetle Şarkla ilgili değillerdir ve çalışma tarzı, Simon Efendi Yazıcıyan ın6 üslûbunu hatırla- Ney Üfleyen Mevlevi. Taha Toros Koleksiyonu tır. Bunlar arasındaki, büyük eb addaki bir tuval üzerinde üç seneden beri çalıştığı Hurilerin dansı adlı tablosu, natamam vaziyette bile, en başarılı eserlerinden biri olacağını vödetmektedir. Resimleri hakkında bir makale yazmak niyetinde olduğunu anlayan sempatik üstad, şöyle dedi: Tulumbacılar, pastel, 131 x208 cm. İttihadı Milli Türk Anonim Şirketi Koleksiyonu

7 Bütün san atseverler için atelyemin daima açık bulunduğunu da hatırlatın. M. Zonaro, öğleye kadar atelyesinde çalışır, öğleden sonra da, büyük bir misafirperverlikle, vaktim ziyaretçilere tahsis eder. Aile ve ately e aynı çatı altında bütünleşmiştir. Bir taraftan, san - atın cömertçe kendisine bahşettiği derunî mezuniyeti, diğer taraftan, fedakâr ve san 'atkâr bir refikanın, müşfik bir kızkardeşin ve sevimli evlâdlarının sevgisi, ömrünü devamlı olarak neşeye garketmektedir. Bir ömür ki, uzakta, san atçıların vatanındaki doğduğu kasabada, o kadar mütevazi bir şekilde başlamıştı. Yazımızın son kısmında, önce yazı ile birlikte dercedilen, Zonaro nun resmi ile tablolarını da tanıtmayı lüzumlu görüyoruz, Zira, onların bugün nerede bulunduklarını, hattâ mevcut olup olmadıklarını dahi kestirmek, makalemizin başlarında kaydettiğimiz gibi hemen hemen imkânsızdır. 516.cı sayfadaki ilk resim, san atkârın fesli bir fotoğrafıdır. Boynunda, muhtemelen Sultan dan aldığı bir nişan göze çarpmaktadır. İkinci resim 517.ci sayfadadır ve bir tabloya aittir. Muhtemelen Şişmanyan - m bahsettiği Venedik te San Salvatore Yortusu adlı eseridir. Üçüncü resim 518.ci sayfadadır ve genç bir kızı temsil etmektedir ki, büyük kızı olabilir. Dördüncü resim 519.cu sayfadadır. Genç bir kadına aittir ki, muhtemelen zevcesidir. Ancak, Beymen in prospektüsündeki resimde, refikasının gözleri siyahtır. Halbuki burada, elâ gözlü görülmektedir. Beşinci resim 520.ci sayfadadır. Bir masanın önünde, abajur ışığı altında, bir erkek çocukla, arkasında kendisinden birkaç yaş büyük görünen bir kız vardır. Bu da, Şişmanyan ın bahsettiği çocuklarına ait tablo olmalıdır. Altıncı resim 521.ci sayfadadır ve büyük bir ihtimalle Şişmanyan ın zikrettiği oto portresidir. Yedinci resim 522. ci sayfadadır ve muhtemelen bir tulumbacı portresidir. Sekizinci resim aynı sayfadadır ve tahminimizce Üsküdar dan alınmış bir manzaradır. Dokuzuncu resim 523.cü sayfadadır. Kucağında bir bebek tutan ve yüzünü öpen bir anneyi temsil etmektedir. Kanaatımızca, kadın Zonaro nun eşi, çocuk ise küçük kızı Mafalda dır ki, Sayın Taha Toros a göre, halen 84 yaşında olduğu halde hayattadır. Buradaki bayanın saçlarındaki fotoz, Beymen - deki tabloda da görüldüğü için, tahmi Kadın nimizi kuvvetlendirmektedir. Onuncu resim 524.cü sayfadadır ve muhtemelen bir dervişi canlandırmaktadır. Onbirinci resim 525.ci sayfadadır ve genç bir kız portresidir. Kanaatımızca, bu da üstadın büyük kızıdır. Onikinci ve son resim 526.cı sayfadadır. Köhne birkaç evle, ön plânda tablasını yere koymuş bir tatlıcı, etrafında birkaç kişi ve köpekler, keza, yerde oturmuş kadınlar müşahede edilmektedir. Bu tabloların hiçbirinin Beymen in prospektüsünde kaydı yoktür. Zonaro nun değer görkemli bir tablosu da, Fatih Sultan Mehmed i, at üzerinde, kumandanları ve askerleri ile birlikte, deniz kıyısında göstermektedir. Aslının nerede bulunduğunu bilmediğimiz bu eserinin renkli bir sureti, 1930 sıralarında liselerde kullanılan bir tarih kitabında mevcuttur. Nihayet Beymen de sergilenen tabloları da burada tanıtmak istiyoruz. Çünkü eminiz ki, Tarih ve Toplum dergisinin sayın okuyucularının cüz î bir kıs

8 Luys dergisinin 526. sayfasında yeralan tablo. mı, sergiyi gezmek fırsatını elde edebilmişlerdir. İstanbul haricinde bulunanlar ise, tabiatiyle büsbütün bu manevî ziyafetten mahrum kalmışlardır. Dercedilen listeyi aşağıda aynen kaydediyoruz. I. Zekiye-Kami Dilman Koleksiyonunda bulunanlar: 1. İstanbul Manzarası I, suluboya, 48x26 cm. 2. İstanbul Manzarası II, suluboya, 48x26 cm. 3. İstanbul Manzarası III, suluboya, 48x26 cm. 4. İstanbul Manzarası IV, suluboya, 38x23 cm. 5. İstanbul Manzarası V, suluboya, 35x22 cm. 6. İstanbul Manzarası VI, suluboya, 32x20 cm. 7. İstanbul Manzarası VII, yağlıboya, 24X 16 cm. 8. Çingene, pastel, 63x48 cm. 9. Ada Manzarası I, pastel, 49x31 cm. 10. Ada Manzarası II, pastel, 49 x 31 cm. 11. Kayıklar, yağlıboya, 57 x 78 cm. 12. Kayık, yağlıboya, 19x34 cm. II. Geri Benardette Koleksiyonunda bulunan: Haliç ten, yağlıboya, 67x40 cm. III. Jinet Benardette Koleksiyonunda bulunan: 1. Kuyudan Su Çeken Kadın, yağlıboya, 54x84 cm. IV. Taha Toros Koleksiyonunda bulunan: 1. Haliç, suluboya, 31 x45 cm. V. Kemal Erhan Koleksiyonunda bulunan: 1. Yıldız Yolu, yağlıboya, 59x80 cm. VI. Can Has Koleksiyonunda bulunan: 1. Çiçekli Natürmort, yağlıboya, 140x98 cm. VII. İmtaş İttihadı Millî Türk Anonim Şirketi Koleksiyonunda bulunan: 1. Tulumbacılar, pastel, 131x208 cm. VIII. Darüşşafaka Cemiyeti Koleksiyonunda bulunan: 1. Ali Kami A kyüz ün Portresi, yağlıboya, 41 X 45 cm. IX. Özel Koleksiyonda bulunan: 1. Yeni Cami Avlusu, yağlıboya, 33 X 57 cm. Makalemiz sona ererken, ilgili makamlara da bir teklifimiz vardır. Acaba Zonaro nun Akaretler deki evinin hiç değilse bir katını müze haline getirmek ve tablolarını da burada toplamak mümkün değil midir? Zira Batı da, büyük san atkârların ve çok miktarda eser bırakanların hatırasına hürmeten, bu şekilde davranılmaktadır. İnşallah bu önerimizle alâkadar olan kimseler bulunur. Bu gibi bir karar alındığı takdirde, İtalya daki kızı da, muhtemelen nezdindeki tablolarını yeni açılacak müzeye hediye etmek arzusunda bulunacaktır. Son sözümüz ise, Beymen Sergisi nin prospektüsünü temin eden, değerli nümismat ve aziz dostumuz Sayın Garo Kürkman a teşekkür borcumuzdur. 1 Enciclopedia Italiana, Milano, 1937, cilt XXXV., s.994 (imzasız). 2 Beymen Sergisi nin prospektüsünde, Sayın Taha Toros tarafından verilen biyografik notlarda, 1891 yılı başlarında İstanbul a geldiği kayıtlıdır. 3 Görüldüğü gibi bu tarih yanlıştır. Doğrusu 1891 veya 1892 olacaktır. 4 İşbu tablo, Beymen Sergisi nde teşhir edilen ve halen İmtaş Şirketi nin Koleksiyonunda bulunan eser olacaktır. 5 Bu tablo da, Şişmanyan ın makalesinin 517.ci sayfadaki resim olmalıdır. 6 İşbu ressam, mizah üstadı Hagop Baronyan ın ( ), Tadron (Tiyatro) dergisindeki karikatürleriyle de tanınmıştır. Doğduğu ve öldüğü tarihleri maalesef tesbit edemedik. Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi