KAGİR YIĞMA DUVARLARDA TAŞIYICI MALZEME VE BİLEŞENLER ÖZET. N. Volkan Gür 1 Ömer Ş. Deniz 2 Savaş Ekinci 3

Transkript

1 6. Ulusal Çatı & Cephe Sempzyumu Nisan 2012 KAGİR YIĞMA DUVARLARDA TAŞIYICI MALZEME VE BİLEŞENLER N. Vlkan Gür 1 Ömer Ş. Deniz 2 Savaş Ekinci 3 Knu Başlık N: 1 Çatı ve Cephe Sistemleri ve Bileşenleri ÖZET Kagir yığma duvar sistemi, fnksiynları birbirinden farklı lan, belirli kurallara göre bir araya getirilen ve süreklilik gösteren çeşitli katmanlardan (bileşenlerden, malzemelerden) meydana gelir. Fakat bazı uygulamalarda kâgir yığma duvar bir katmanla da luşturulabilmektedir (örneğin, kaplamasız taş veya tuğla duvarlar). Kagir yığma duvarların taşıyıcı knstrüksiynu için, dğal taş blk, pişmiş tprak (kil) tuğla, kireç kumtaşı blk, betn blk (dlu veya bşluklu), gazbetn blk, kerpiç gibi kagir bileşenler kullanılabilir. Bu bileşenler, çiment veya kireç harcıyla veya diğer bağlayıcı malzemeler yardımıyla birleştirilerek, taşıyıcı veya dlgu (taşıyıcı lmayan) niteliğindeki kagir yığma duvarlar luşturulur. Taşıyıcı bileşenlerin duvardaki kullanım şekli, bileşenlerin hammaddelerine bağlı birçk önemli farklılıklar lmasına rağmen, birbirine benzer. Küçük byutlu tuğla ve büyük byutlu blk biçiminde üretilen kâgir bileşenlerin byutları genellikle tipleştirilmiş ve standartlaştırılmıştır. Çalışmada, duvarların taşıyıcı katmanında kullanılan farklı malzeme ve bileşenlerin ve bunlarla üretilen duvarların tanıtımı yapılacak, söz knusu malzeme ve bileşenlerin özellikleri, bunlarla üretilen duvarların yapım şekli ve yapı elemanı larak özellikleri knularına değinilecektir. Anahtar Kelimeler Kagir Yığma Duvar, Taşıyıcı Duvar Bileşenleri, Duvar Türleri, Duvar Özellikleri 1 Yrd.Dç.Dr., M.S.G.S.Ü. Mimarlık Fak., Fındıklı, İST., tel: /279, faks: , vgur@msgsu.edu.tr 2 Yrd.Dç.Dr., M.S.G.S.Ü. Mimarlık Fak., Fındıklı, İST., tel: /279, faks: , mail@merdeniz.cm 3 Arş.Gör., M.S.G.S.Ü. Mimarlık Fak., Fındıklı, İST., tel: /279, faks: , savas@msgsu.edu.tr

2 6. Ulusal Çatı & Cephe Sempzyumu Nisan Giriş Kagir yığma duvar, kendisinden beklenen fnksiynların amaca uygun biçimde karşılanabilmesi için, fnksiynları birbirinden farklı lan ve belirli kurallara göre düzenlenen çeşitli katmanlardan (bileşenlerden veya bileşen kmbinasynlarından) luşturulur. Bir kâgir yığma dış duvar sisteminde yer alan ana katmanlar, fnksiynları açısından genel larak şu şekilde gruplandırılabilir: Taşıyıcı/Strüktürel Katmanlar (gövde, çekirdek) Kaplama Katmanları (dış ve iç kaplamalar) Çevresel Kntrl Katmanları (su, hava, buhar, ısı, ses, ışık, vb. kntrlü) Bildiri kapsamında, duvarın taşıyıcı/ strüktürel katmanında kullanılan kagir yapı malzeme ve bileşenleri ile bunlarla üretilen duvarlar ele alınmıştır. 2. Taşıyıcı/ Strüktürel Katmanlar Taşıyıcı/strüktürel gövde katmanında kullanılan malzeme ve bileşenler yönünden duvarları şu alt başlıklar altında gruplandırılabilmek mümkündür: Dğal taş duvarlar Pişmiş tprak (kil) tuğla duvarlar Betn blk (betn briket, gazbetn blk, dekratif yüzlü betn blk) duvarlar Kireç kumtaşı (kalsiyum silikat) tuğla duvarlar Kerpiç duvarlar 2.1. Dğal Taş Duvarlar Duvar yapımında çk eski zamanlardan beri kullanılan dğal taş, erişilebilme ve caktan çıkartılma klaylığı yanında dayanım, sertlik, işlenebilirlik, gözeneklilik, kalıcılık ve estetik görünüm açısından da avantajlara sahiptir. Taşın dayanımı strüktürel yapısı ve sertliği ile ilişkilidir. Basınç dayanımı yönünden avantajlı knumda lan taş malzemenin gerilme dayanımı zayıftır. Bu nedenle gerilme bölgelerinde bu kuvveti karşılayabilecek malzeme ya da bileşenlerin kullanılması gerekir. Bünyesindeki silis ranı arttıkça taşın sertliği artmakta ve işlenebilirliği azalmaktadır. Bşluk ranı larak ifade edilen przite, su emme miktarını, dlayısıyla taşın, bünyesine aldığı suyun tekrarlayan dnma ve erime döngüsüne karşı kyma özelliğini etkilemektedir. Dayanıklılık ve iklimsel etkilere karşı kyma özelliği, taş bünyesindeki silis içeriği ile ilişkilidir. Diğer yapı malzemeleri ile kıyaslandığında dayanıklılık yönünden avantajlı bir malzemedir (Beall, 2004). Dğal taş duvar örgüsünde kullanılan taş türleri: Duvar örgüsünde kullanılan taşlar genellikle prizmatik biçimli, düzgün kenarlı, işlenebilme özelliğine sahip lmalıdır. Bu özelliğe sahip taşlar kalker, kumtaşı, andezit, trakit, bazalt ve vlkanik tüfler gibi taşlardır (Tydemir ve diğ., 2000). Taşıyıcı Taş Duvarlarda Örgü Kuralları: Taşlar örülmeden önce yıkanarak hem tzdan arındırılmalı, hem de su emmesi sağlanarak harcın bünyesindeki suyu almasına engel lunmalıdır. Taşıyıcı taş duvar kalınlığı en az 50cm lmalıdır. Taşın yüksekliği uzunluğundan fazla lmamalı ve uzunluğu da yüksekliğin 4-5 katını geçmemelidir. Taşlar en geniş yüzeyi üzerine turtulmalı, uzun byutu duvarın enine dğru lmalıdır.

3 6. Ulusal Çatı & Cephe Sempzyumu Nisan 2012 Yapıştırma harcının uygulandığı derz aralığı 3-4 cm yi geçmemeli (derz, ince ynu ve kesme taş duvarlarda mümkün lduğunca küçük tutulmalı), ayrıca taşlar birbirine değmeyip aralarında mutlaka yapıştırma harcı bulunmalıdır. Duvar, yatay sıralar (tabakalar) biçiminde örülmelidir. Düşey derzler hem kesitte, hem de cephede şaşırtılmış biçimde düzenlenmelidir. Üst üste en fazla iki derz gelmelidir. Plan ve kesitte duvar kalınlığı byunca yan yana en fazla iki taş kullanılmalıdır. Kesit ve cephede bir düşey derze en fazla iki yatay derz birleşmelidir. Taş duvarların köşelerinde, başlangıç ve bitiş kısımlarında, açıklık kenarlarında büyük taşlar (bağ, köşe taşı) kullanılmalıdır. Cephede 1m 2 lik yüzeyde, derinliği en az 40 cm lan, en az 2 adet bağ (kenet) taşı kullanılmalıdır. Taşıyıcı taş duvarlarda en fazla 150 cm yükseklikte bir yatay bağlayıcı hatıl yapılmalıdır. Dğal Taş Duvarlarda Bağlantı yöntemleri: Dğal taş duvar bileşenlerinin bağlantıları, harçla, metal kenetlerle veya taşların birbirlerine geçirilmesiyle sağlanmaktadır. Duvar örgüsünde taşları birbirine iyice bağlamak için çiment harcı, kireç harcı gibi bağlayıcı malzemeler kullanılır. Çiment harcı mukavim, kireç harcı ise suya dayanıksız bir harç türüdür. Kireç harcına çiment ilave edilerek yapılan karma harç, hem dayanıklı hem de sudan fazla etkilenmeyen özelliklere sahiptir. Taşları birbirine veya -varsa- arkasındaki duvara bağlamak için metal kenetler kullanılabilmektedir. Kendinden geçmeli bağlantılar, dğrudan dğruya taşlar üzerinde yapılan geçme şekilleri ile luşturulur ve genellikle kesme taş duvarlarda kullanılır (Resim.1). Resim.1: Taş duvarlarda bağlantı yöntemleri Taş Duvarlarda Hatıl: Hatıl, yatay ve düşey kuvvetler etkisiyle taşların kaymaması, taş duvarın yarılmaması ve devrilmemesi, böylece duvarın stabil lması ve bütünlüğünü kruması amacıyla, duvarın içine belirli yüksekliklerde (en fazla 150 cm de bir) yatay larak, duvar byunca yerleştirilen, ahşap, tuğla, betnarme vb. malzemelerden yapılan bağlama elemanıdır Pişmiş Tprak (Kil) Tuğla Duvarlar Kalıplara dökülüp kurutulduktan snra, harman cağı veya fırınlarda pişirilen kilden yapı bileşenine tuğla denir. Tuğla, ilk uygarlıklardan beri kullanılmış lan en eski yapı bileşenlerindendir. Estetik görünümünün yanı sıra, yüksek basınç dayanımı ve dayanıklılığı, üstün yangın ve hava direnci, iyi ısı ve ses yalıtımı gibi perfrmans özellikleriyle yaygın biçimde tercih edilen bir yapı bileşeni lmuştur.

4 6. Ulusal Çatı & Cephe Sempzyumu Nisan 2012 Tuğla duvarlar, tuğlanın bağlayıcı harçla bir örgü sistemine göre birleştirilip bütünleştirilmesi snucunda elde edilir. 20. yüzyılda gerçekleştirilen birçk uygulamada, çelik ve betn, tuğlanın yerini almasına rağmen, tuğla, yine de, az ve rta yükseklikli yapıların taşıyıcı duvarları ve cephe bileşenleri, veya bu yeni malzemelerin taşıyıcı sistemi luşturduğu yapılarda dlgu duvarı şeklinde kullanılmıştır. Günümüzde ise tuğla duvarlar, geliştirilmiş bileşen ve tekniklerle birlikte, birçk yapıda tercih edilen bir knstrüksiyn türü larak yer almaktadır. Pişmiş Tprak (Kil) Tuğla: Tuğla, killi tprak, balçık (kil çamuru) ve kilin (kalin) harman edilip, gerektiğinde su, kum, tuğla ve kiremit tzu, vb. katkı maddeleri ile karıştırılarak hamur haline getirilmesi, belirli biçim ve byut verildikten ve kurutulduktan snra fırınlanarak pişirilmesi snucunda elde edilen yapı bileşenidir. Ülkemizde yapı tuğlaları, hem byut, hem de teknik özellikleri (basınç dayanımları, yğunluk, su ve nem dayanımı, vb.) ile TS 704 (harman tuğlası için) ve TS 705 (fabrika tuğlası için) n lu standartlar ile tanımlanmıştır. Tuğla, ağır kütlesi nedeniyle havadan yayılan sesin yalıtımı açısından etkilidir. Yangın direnci yüksektir. Ağırlığı fazla lan ve harç ile tespit edilen tuğlanın değiştirilmesi külfetli ve zrdur, inşaat süresi uzundur ve maliyeti yüksektir. Duvar Yapımında Kullanılan Tuğla Türleri: Duvar yapımında kullanılan tuğlalar, üretim yeri ve tekniğine göre; harman tuğlası ve fabrika tuğlası lmak üzere iki gruba ayrılabilir. Harman Tuğlası (TS 704): Harman tuğlaları, luşturulan tuğla hamurunun ilkel yöntemlerle kalıplarda biçimlendirilip, dğal yöntemlerle kurutulması ve harman yerindeki caklarda C 0 de pişirilmesi snucunda elde edilir. Ocakların ilkel lması nedeniyle tuğlalarda basınç dayanımı yönünden farklılıklar ve kalite düşüklüğü görülmekte, dlayısıyla zamanımızda pek fazla kullanılmamaktadır. Genellikle dlu gövdeli deliksiz veya düşey delikli larak üretilirler ve standartta belirtilen byutları 5x9x19 cm dir. Fabrika Tuğlası (TS 705): Tuğla hamuru makinelerde biçimlendirildikten ve genellikle yapay yöntemlerle kurutulduktan snra, fabrika fırınlarında pişirilmesi snucunda elde edilir. Biçimleri daha düzgün lup, basınca, suya ve dna karşı dayanıklılığı harman tuğlasına göre daha yüksektir. Fabrika tuğlaları; nrmal, mdüler ve blk tuğla larak üç farklı grupta üretilir. Dlu ve düşey delikli larak, 5x9x19 cm byutlarında üretilen nrmal tuğlalar taşıyıcı duvar yapımında kullanılır. Düşey delikli larak, 8.5x9x19 cm byutlarında üretilen mdüler tuğlalar taşıyıcı duvar yapımında kullanılır. Blk tuğlalar ise çeşitli byutlarda yatay ve düşey delikli larak üretilirler. Yatay delikli blk tuğlalar taşıyıcı lmayan, bölücü ve dlgu duvarların yapımında kullanılır. Düşey delikli blk tuğlalar ise taşıyıcı duvar yapımında kullanılır. Pres Tuğla: Kil, killi tprak, kum ve gerektiğinde tuğla ve kiremit tzunun suyla karıştırılması ve makinelerde yüksek basınç altında kalıplanarak pişirilmesi ile elde edilen tuğlalara pres tuğla adı verilir. Basınç altında kalıplandıklarından basınç dayanımları yüksektir ve su emme ranları azdır. Nrmal tuğla ve mdüler tuğla byutlarında, dlu, düşey delikli ve özel prfilli larak üretilen, düzgün yüzlü, temiz kesilmiş, kaplanmadan kullanılan tuğlalardır. Klinker Tuğlası (TS 4562): Dğal kilin mdern tesislerde, çk yüksek sıcaklıkta, sinterleşmeye (erimeye yakın durum) kadar pişirilmesiyle elde edilen, birim ağırlığı ve basınç dayanımı sn derece yüksek ve her türlü hava kşuluna dayanıklı fabrika tuğlalarıdır. İki Gövde Katmanlı Tuğla Duvarlar: Tuğla duvarlar, tek gövde katmanından meydana gelebildiği gibi, iki gövde katmanı şeklinde de uygulanabilmektedir. Dış duvarlarda daha iyi ısı, ses ve nem yalıtımı sağlamak amacıyla, iki gövde

5 6. Ulusal Çatı & Cephe Sempzyumu Nisan 2012 katmanlı duvarlar yapılmaktadır. İki gövde katmanlı tuğla duvarlarda, gövde katmanlarının her biri en az ½ Nrmal Tuğla (9 cm) kalınlığında alınmalıdır. Gövde katmanları arasında kalan hava katmanı, ısı yalıtımsız uygulamalarda en az 5 cm, ısı yalıtımlı uygulamalarda en az 2.5 cm alınmalıdır. Gövde katmanları arasındaki mesafe 10 cm yi geçmemelidir. Hava katmanının tamamen dlgu harcıyla dldurulduğu uygulamalarda genişlik en az 2.5 cm lmalıdır. İki gövde katmanlı duvarların strüktürel hesaplarında gövde katmanlarından iç taraftakinin kalınlığı hesaba katılır ve bu katmanın taşıyıcı lduğu kabul edilir. Döşeme plağı ya dğrudan ya da hatıl aracılığıyla bu katmana turtulur. İki gövde ve hava katmanlı duvarların yatay yüklere karşı dayanımının artırılması ve burkulma srununun önlenmesi amacıyla söz knusu katmanlar birbirine bağlantı kenetleri (metal veya tuğla kenetler) ile tutturulur. Metal kenetli bağlantılarda, her bir kenet en fazla 0.25 m 2 alan taşımalı veya yatayda en fazla 90 cm de bir, düşeyde ise en fazla 50 cm de bir adet ve bir alt sıra üste göre kaydırılmış (şaşırtılmış) larak yerleştirilmelidir. Metal kenetler her bir gövde katmanına, katman kalınlığının en az 1/3 ü kadar binmeli, binme mesafesi 5 cm nin altına düşmemelidir. Metal kenetin gövde dış kenarına lan uzaklığı en az 3 cm lmalıdır (Resim.2). Resim.2: İki gövde katmanlı tuğla duvarlarda metal kenetlerin duvar içine yerleştirilme prensipleri İki gövde katmanlı duvarlarda gövde katmanlarının birbirine bağlantılarını güçlendirmek ve rijitliği artırmak amacıyla, arada kalan bşluğa harç veya betn dldurulabilir. Harç dlgulu, iki gövde katmanlı dış duvarlarda, duvar örüldükçe ara bşluk tamamen harçla (genellikle çiment harcı ile) dldurulur, duvar gövdelerini birbirine bağlamak amacıyla metal kenetler kullanılır. Harç dlgulu, iki gövde katmanlı tuğla duvarlarda düşey ve yatay kuvvetlere karşı daha yüksek dayanım sağlamak amacıyla dlgu harcının içine çelik dnatı çubukları yerleştirilerek duvar güçlendirilebilmektedir. Tuğla Duvar Örgü Kuralları: Bir tuğla duvarın dayanımını etkileyen en önemli etkenlerden biri tuğla duvarın örgü biçimidir. Bu nedenle tuğla duvarlar, tuğlaların belirli örgü kurallarına göre bir araya getirilmesi ve bağlanması ile luşturulur. Tuğlalar duvarda kullanılmadan önce tz ve tpraktan arındırılmalı, harcın suyunu emmemesi için temiz su ile iyice ıslatılmalıdır. Örgüyü luşturan tuğlalardan, uzunluğu duvar dğrultusunda yerleştirilen tuğlalar düz sıra, uzunluğu duvar dğrultusuna dik yönde yerleştirilen tuğlalar kilit (bağ) sıra adını alır. Tuğla duvar örgüsü, stabilitenin daha uygun lması için, üst üste gelen bir düz, bir kilit sırayla luşturulmalıdır. Tuğla duvar örgülerinde, bir tuğla, alt sıradaki en az iki tuğlaya turtulmalıdır. Tuğlalar alt ve üst sıradaki tuğlalar ile en az 4cm lik yüzey teması sağlamalı ve örgüde en az ¼ ranında şaşırtılmalıdır. Örgüdeki harç kalınlığı (derz genişliği) değişmemeli ve 1 cm alınmalıdır. Örgüde yeterli harç kullanılmalı, baskı yaparak harçtaki bşlukların alınmasına dikkat edilmelidir. Çk sğuk havalarda (+4 derecenin altında) harç dnarak kalitesi düşeceğinden, tuğla duvar örülmemeli ya da dn tehlikesine karşı önlem alınmalıdır. Yönetmeliklere göre, tuğlaların birleştirilmesinde kullanılacak duvar harcı, çiment ile takviye edilmiş kireç harcı (çiment:kireç:kum ranı sırasıyla 1:2:9) veya çiment harcı (çiment:kum ranı 1:4) lmalıdır. Yatay delikli tuğlaların delikleri duvar dğrultusuna paralel lmalıdır. Duvar, örüldükten snra bir hafta süreyle (harç mukavemetini kazanıncaya kadar) dış etkilerden krunmalıdır. Duvarın yapısal stabilitesini sağlayabilmek için, örgüde birbirine dik yöndeki duvarların bir dişli gibi birbirine geçirilmesi gerekir.

6 6. Ulusal Çatı & Cephe Sempzyumu Nisan Betn Blk Duvarlar Betn blklar, duvar yapımında kullanılmak üzere çiment esaslı malzemelerle hazırlanan, çeşitli byutlarda ve özelliklerde üretilen bileşenlerdir. Betn blklar fiziksel özellikleri açısından aşağıdaki gibi üç gruba ayrılabilir: Betn briketler (hafif agregalı betn blklar) Gazbetn blklar Dekratif yüzlü betn blklar Betn Briketler (Hafif Agregalı Betn Blklar): Betn briketler, hafif agregaların çiment, su ve katkı malzemeleri ile karıştırılıp, özel kalıplara dökülerek kalıplanması ve sıkıştırılması yöntemiyle üretilirler. Hafifliğini bünyesindeki agreganın özelliğinden alan bu tür betn blkların yapımında agrega larak; kömür ve kk cürufları, hafif dğal agregalar (süngertaşı, tüfler, vb.), fırınlanmış kil, yüksek ısı derecesinde hacmi genişletilmiş ve aniden sğutulmuş mineral agregalar (vermiculit, perlit, vb.) kullanılmaktadır. İçi dlu veya bşluklu larak, dikdörtgen prizma biçiminde üretilen betn briketlerin teknik özellikleri ve byutları, TS 406 Duvarlar İçin Betn Briketler adlı standartta tanımlanmıştır (Tabl.1). Tabl.1: Betn briket byutları (TS 406) Tuğla duvar örgü kuralları, betn briket duvar yapımında da geçerlidir. Briketler gerekli durumlarda, kesici aletler ile kesilmeli, elle parçalanmamalıdır. Betn briket örgüye girmeden önce yıkanmalı, hem tzdan arındırılmalı, hem de harcın suyunu emmemesi sağlanmalıdır. Duvar örülmeye başlanmadan önce briketlerin yanı sıra duvarın turacağı zemin de ıslatılır. Duvarın ilk sırasında ilk ve sn briketler harçla yapıştırılarak yerine turtulur. Bu briketlerden bir ip çekilerek duvarın hizası belirlenir. İlk sırada, duvarın turtulacağı zemine bir miktar çiment harcı knur ve kenarı harçlanan betn briket ip düzenine uyularak, bşlukları tabana gelecek şekilde yerine turtulur. Böylece briketin zemine ve kmşu yüzeye harçla yapışması sağlanmış lur. Daha snraki sıralarda ise, briketin yan ve üst yüzeylerinin dlu kısımları harçlanarak bir üstteki ve yandaki bitişik briketle yapışması sağlanır. Duvarın başında, bitiminde ve köşelerinde, gerektiğinde özel briketler veya kesilerek elde edilen yarım briketler kullanılır. Betn briketlerin arasındaki harç kalınlığı yatayda cm, düşeyde ise cm lmalıdır. Duvar örgüsünde, üst sıradaki briket, bir alt sıradaki briketten yarım briket byu uzunluğunda kaydırılarak şaşırtma yapılır. Betn briketlerle tek veya iki gövde katmanlı, dnatılı veya dnatısız duvarlar yapılabilir. Tek gövde katmanlı betn blk duvarda güçlendirme için, harç tabanına yerleştirilen hazır çelik dnatıların yanı sıra, gerektiğinde düşey çelik çubuk dnatılar da kullanılır. Düşey çubuklarla güçlendirilen duvarlarda, çubukların yerleştirildiği bşluklar betnlanarak dldurulmalıdır. İç gövdesi betn briket lan iki gövde katmanlı duvar uygulamalarında, dış gövdede kaplama fnksiynunu da üstlenen nitelikli tuğla (pres tuğla vb.) kullanılabilir. Betn briketlerin yüzeyleri genellikle kaplanmadan kullanılacak özelliklere sahip lmadığı için, bu tür duvar gövdeleri, sıva, taş, seramik, metal gibi uygun bir kaplama malzemesiyle kaplanabilmektedir (Resim.3).

7 6. Ulusal Çatı & Cephe Sempzyumu Nisan 2012 Resim.3: Betn briket dış duvar gövdesinin kaplanması Gazbetn Blklar: Gazbetn, ince ve silisli (kum, kuvarsit) agrega ve inrganik bağlayıcı madde (kireç, çiment) ile hazırlanan karışımın, gözenek luşturucu bir madde (alüminyum tzu) katılarak hafifletilmesi (kimyasal reaksiyn snucu hidrjen gazı çıkar ve gözenek luşur) ve buhar kürüyle sertleştirilmesi yluyla elde edilen hafif betndur. Alüminyum tzu eklenerek akıcı kıvama getirilen gazbetn karışımı, kalıplara dökülerek gözeneklerin luşması beklenir. Kabarma ve sertleşme tamamlandıktan snra kesilen gazbetn blklar basınç dalarında buhar kürüne tabi tutularak sertleştirilir. Gazbetn özellikleri, TS 453 Gaz ve Köpükbetn Yapı Malzeme ve Elemanları adlı standartta tanımlanmıştır. Gazbetn blk bileşenlerin lumlu özellikleri şöyle sıralanabilir: Hafifliği, örgüye knulmasını ve işlenmesini klaylaştırır. Büyük byutlu ancak hafif lmaları, kısa sürede, az işçilikle uygulanmalarına imkan verir. İstenen byutlarda klaylıkla kesilebilir. Byut hassasiyeti (düzgünlüğü), diğer tür blk bileşenlere ranla yüksektir. Tutkalla birleştirilmesi, düzgün derz luşumunu klaylaştırır ve düşeydeki sapmaları azaltarak sıva işçiliğinden ve sıva maliyetinden tasarruf sağlar. Gözenekli lması nedeniyle iyi bir ısı yalıtımı sağlar. Dekratif Yüzlü Betn Blklar: Yüzeyleri kaplanmadan görünür biçimde kullanılan brüt betn yüzeyli, bşluklu betn bileşenlerden luşan dekratif yüzlü betn blklar, uygun kalıp ve betn dökümü ile çeşitli renk ve dkuda elde edilebilir. Bunların üretiminde, çeşitli yüzey dkularına imkan sağlayan vibratörlü veya basınçlı kalıplar kullanılır. Dekratif yüzlü betn blkların yüzeyleri genellikle kaplanmadan kullanılabilecek nitelikte estetiğe ve dayanıklılığa sahip lduğu için, bu tür dış duvar gövdeleri ayrı bir dış kaplama katmanı gerektirmeden uygulanabilmektedir. Dekratif yüzlü betn blk duvarların örgü kuralları ve uygulama yöntemleri betn briket duvarlar gibidir. Kaplamasız uygulanabildikleri için derz düzenleme işlemleri önem kazanır. Bu tür duvarlar tek veya iki gövde katmanlı yapılabilir. Tek gövde katmanlı dekratif yüzlü betn blk duvarda güçlendirme için, yatay hatıl blklarının içine yerleştirilen çelik dnatıların yanı sıra, gerektiğinde düşey çelik çubuk dnatılar da kullanılır. Düşey çubuklarla güçlendirilen duvarlarda, çubukların yerleştirildiği bşluklar betn ile dldurulmalıdır.

8 6. Ulusal Çatı & Cephe Sempzyumu Nisan Kireç Kumtaşı (Kalsiyum Silikat) Tuğla Duvarlar Kireç kumtaşı tuğla, kum ile kirecin belirli ranlarda karıştırılmasından snra, makinelerde basınç ve titreşim yluyla sıkıştırılıp şekillendirilmesi ve basınçlı buhar altında sertleştirilmesi, gerektiğinde kruyucu ve renklendirici maddeler katılması ile üretilir. Genellikle radyasyn yansıtıcı özelliği nedeniyle beyaz renkte lması tercih edilir. Kireç kumtaşında silis miktarı az lduğundan taşın kesilmesi, delinmesi gibi işlemlere tabi tutulması klaydır (Resim.4). Resim.4: Kireç kumtaşı tuğla bileşenler Bu tür tuğlaların teknik özellikleri TS 808 Kireç Kumtaşı Kagir Birimler adlı standartta tanımlanmıştır. Dlu ve delikli larak üretilen kireç kumtaşı tuğlaların byutları Nrmal Tuğla ve Blk Tuğla byutlarındadır (Resim.5). Resim.5: Kireç kumtaşı tuğla duvar bileşenleri ve byutları Kireç kumtaşı tuğla duvarların örülmesinde, pişmiş tprak tuğla duvarlar için geçerli lan kurallara uyulmalı, bu nedenle düşey derzlerin kesintili, yatay derzlerin sürekli lması sağlanmalıdır. Kireç kumtaşı tuğlaların yüzeyleri çk düzgün lduğu için, sıfır derz diye adlandırılan biçimde, sadece özel yapıştırıcı kalınlığıyla örülmeleri mümkündür. Kireç kumtaşı tuğla duvarlar, diğer betn blk duvarlarda lduğu gibi tek veya iki gövde katmanlı inşa edilebilir ve gerektiğinde güçlendirme amacıyla diğer betn blk duvarlarda kullanılan yöntemler uygulanabilir. Yüzey özelliklerine göre kaplamalı veya kaplamasız biçimde uygulanabilen kireç kumtaşı tuğla duvarlarda, kaplama katmanı larak sıva, taş, seramik, metal, ahşap, plastik veya tuğla kaplama malzemeleri kullanılabilir Kerpiç Duvarlar Kerpiç, mimarlık tarihinin eski dönemlerinden beri, yaygın yapı bileşenlerinden biri lmuştur. Ağaç varlığının az lduğu, taşın klay bulunmadığı yerlerde kerpiç yaygın şekilde kullanılmıştır. Günümüzde ise dğal, sağlıklı bir malzeme lması, üretiminde az enerji gerektirmesi, çevreci lması

9 6. Ulusal Çatı & Cephe Sempzyumu Nisan 2012 ve ucuz knut üretimine imkan vermesi, kerpici tekrar güncel hale getirmiştir. Suya karşı dayanıksız lması, sıklıkla bakım ve narım yapılma ihtiyacı ise bu malzemenin en önemli dezavantajlarıdır. TS 2514 ve TS 2515 standartlarında özellikleri ve kuralları açıklanmış lan kerpiç, killi ve uygun nitelikteki tprağın içine saman veya diğer bitkisel lifler, su ve katkı maddeleri karıştırılıp, kalıplara dökülerek şekillendirilmek ve açık havada kurutma yluyla elde edilir. Statik dayanımı artırmak için kerpiç hamuruna alçı ve çiment (%2-4 ranında) katılabilmektedir. TS 537 standardında belirtildiği gibi, çiment katkılı, Çimentlu Kerpiç Blklar da üretilmektedir. Çimentlu kerpiçler, içerdikleri çiment ranına bağlı larak farklı basınç dayanımlarına sahiptir. Bu tür kagir bileşenlere, fiziksel özelliklerinin ve suya dayanıklılığının artırılması amacıyla bitüm emülsiynları vb. katkı maddeleri de ilave edilebilmektedir (Türkçü, 2010). Bölgeden bölgeye farklılıklar göstermesine rağmen, ülkemizde en çk kullanılan kerpiç bileşenlerin uzunlukları cm, genişlikleri 18, 19, 25, 30 cm ve yükseklikleri 12 cm alınmaktadır. Kerpiç bileşenlerin büyüklerine ana kerpiç, küçüklerine kuzu kerpiç adı verilir. Dğal larak üretilen kerpiç malzemenin yapımda dğru kullanımı için bazı kurallara uyulması gereklidir. Öncelikle yapım için zaman dğru seçilmeli, sudan etkilenebilen bir malzeme lduğundan iklim şartları göz önünde bulundurulmalıdır. Gerekli yerlerde nem yalıtımı yapılmalı, içerde ve dışarda duvar yüzeyleri sıva ile krunmalıdır. Kerpiç duvarların örülmesinde tuğlalar için geçerli lan kurallara uyulmalıdır. Duvar örgüsünde kullanılan harç da kerpiçle aynı karışımdan luşur ve genellikle yatay derzler cm, düşey derzler ise 2 cm genişliğinde alınır. Kerpiç duvar yükseklikleri 270 cm yi geçmemeli, kerpiç duvarlar dğal zeminden en az 50 cm yukarda lmalıdır. Öncelikle kerpiçlerin düzgün yüzeylere sahip lmasına, köşelerin uygunluğuna ve iyi kurutulmalarına özen gösterilmelidir. Kerpiç duvarlar, genellikle küçük, tek katlı ve geçici yapılarda uygulanır. Suya ve neme dayanıksız lmasından dlayı, kerpiç ile inşa edilecek duvarların, çatı saçakları ile yağış sularından krunması ve temellerinin mutlaka taş veya betn malzeme ile yapılması gerekir. Temel duvarının üzerine betnarme veya ahşap hatıl gelir. Hatılların üzerine yerleştirilen kerpiçler, kerpiç harcı ile yapıştırılarak duvar örülür. Köşelerin örülmesinde iki duvarın iyice kenetlenmesi sağlanmalıdır. Cephede büyük açıklıklardan kaçınılmalı, duvarlar belli yüksekliklerde hatıllarla güçlendirilmeli, duvarların periydik bakımları gerçekleştirilmelidir. Dış duvarda kullanılan kerpicin neme karşı krunması önemlidir. Bu amaçla kerpiç duvarların sıvanması, sudan krunması için alınabilecek temel önlemdir. 3. Snuçlar Çeşitli malzeme ve bileşen alternatifleriyle kagir, tarih byunca ana yapı malzemesi larak kullanılmıştır. Taşın bulunmadığı yerlerde kilden elde edilen kerpiç veya pişmiş tprak tuğla, duvar bileşeni larak kullanılmıştır. Kagir, 20. yy. a kadar her byutta bina için önemli bir yapı malzemesi lmasına rağmen, bu dönemden snra binaların taşıyıcı sistemlerinde çelik ve betn, kagirin yerini almaya başlamıştır. Bununla birlikte, çelik ve betn malzemenin taşıyıcı sistemi luşturduğu yapıların dlgu duvarlarında ağırlıklı larak kagir malzeme ve bileşenler kullanılmaktadır. Kagir yığma duvar sistemi, fnksiynları birbirinden farklı lan, belirli kurallara göre bir araya getirilen ve süreklilik gösteren çeşitli katmanlardan (bileşenlerden, malzemelerden) meydana gelir. Kagir yığma duvarların taşıyıcı knstrüksiynu için, dğal taş blk, pişmiş tprak (kil) tuğla, kireç kumtaşı blk, betn blk (dlu veya bşluklu), gazbetn blk, kerpiç gibi kagir malzeme ve bileşenler kullanılabilir. Bunlar, çiment veya kireç harcıyla veya diğer bağlayıcı malzemeler yardımıyla birleştirilerek, taşıyıcı veya dlgu (taşıyıcı lmayan) niteliğindeki kagir yığma duvarlar luşturulur.

10 6. Ulusal Çatı & Cephe Sempzyumu Nisan 2012 Bileşenlerin hammaddelerine bağlı birçk farklılık lmasına rağmen, taşıyıcı bileşenlerin duvardaki kullanım şekli birbirine benzemektedir. Kullanılan kagir malzeme ve bileşenler ile bunlarla inşa edilen duvarların belirgin farklılıkları aşağıdaki tablda özetlenmiştir (Tabl.2). Tabl.2: Kagir duvarların taşıyıcı bileşenlerinin hammaddelerine bağlı bellibaşlı özellik farklılıkları Kagir duvar türleri Olumlu özellikler Olumsuz özellikler Dğal taş duvarlar Pişmiş tprak (kil) tuğla duvarlar Betn blk (betn briket, gazbetn blk, dekratif yüzlü betn blk) duvarlar Kireç kumtaşı (kalsiyum silikat) tuğla duvarlar Kerpiç duvarlar Dayanıklılığı, basınç dayanımı Üretimde yaygınlık ve çeşitlilik Ağırlıklarının ve derz kalınlığının bileşenin byutuna göre az lması Hafifliği, işlenme klaylığı, derz kalınlığının az lması Üretiminin klay lması, az enerji gerektirmesi Ağırlığı, dğal malzeme lduğundan her yerde bulunmaması Bileşen byutuna göre fazla harç gerektirmesi ve ağır lması, duvar yapım süresi Yaygınlığının tuğlaya göre az lması Basınç dayanımının yüksek lmaması Suya dayanıksızlığı, bakım gerektirmesi, basınç dayanımının zayıflığı Bildiri kapsamında, kagir dış duvarların taşıyıcı katmanında kullanılan farklı malzeme ve bileşenlerin tanıtımı yapılmış, söz knusu malzeme ve bileşenlerin özellikleri, bunlarla üretilen duvarların yapım yöntemleri özetlenmiştir. Zaman içinde sürekli geliştirilen bileşen ve tekniklerle birlikte, kagir duvarın, günümüzde lduğu gibi gelecekte de mimarlık alanında önemini sürdüreceği açıktır. Kaynaklar -Beall, C., Masnary Design and Detailing, McGraw-Hill, New Yrk. -Pfeifer G., Ramck R., Achtziger J. ve Zilch K., Masnry Cnstructin Manual, Birkhauser-Publishers fr Architecture, Münich. -Tydemir, N., Gürdal, E., ve Tanaçan, L., Yapı Tasarımında Malzeme, Literatür Yayınları, İstanbul. -TS Betn Blklar Briketler - Duvarlar İçin Türk Standartları Enstitüsü, Ankara. -TS Gaz ve Köpük Betn Yapı Malzeme ve Elemanları Türk Standartları Enstitüsü, Ankara. -TS Harman Tuğlası Duvarlar İçin, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara. -TS Fabrika tuğlaları Duvarlar İçin Dlu ve Düşey Delikli, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara. -TS Kireç Kumtaşı Kâgir Birimler (TS EN ) Türk Standartları Enstitüsü, Ankara. -TS Kerpiç Blklar ve Yapım Kuralları Türk Standartları Enstitüsü, Ankara. -TS Kerpiç Blklar ve Yapım Kuralları Türk Standartları Enstitüsü, Ankara. -TS Çimentlu Kerpiç Blklar - Duvarlar İçin Türk Standartları Enstitüsü, Ankara. -TS Fabrika tuğlaları Duvarlar Klinker Tuğla, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara. -Türkçü, Ç., Yapım: İlkeler, Malzemeler, Yöntemler, Çözümler, Birsen Yayınevi, İstanbul.