T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) ELEKTRİK ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ

Transkript

1 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) ELEKTRİK ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ TEK ABONELİ MOTORLU UYDU ANTEN TESİSATI ANKARA 2007

2 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

3 İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...ii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ STEP MOTORLAR Yapısı ve Çalışması Çalışması Tek fazlı Çalıştırılması (Single Coil) Çift Fazlı Çalıştırılması (Double Coil) Yarım Adım Çalışma (Half Step) Çeşitleri Yapı Bakımından Step Motorlar Uydu Antenlerinde Kullanılan Motorlar...10 UYGULAMA FAALİYETİ...15 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...17 öğrenme FAALİYETİ STEP MOTOR SÜRÜCÜ ÜNİTESİ Yapısı ve Çalışması Çalışması Step Motorların Transistorlerle Sürülmesi Step Motorların Entegre ile Sürülmesi Sayıcı Entegresi Kullanılarak Step Motorun Sürülmesi Çeşitleri Bağlantı Yapısı Pistonlu motor sürücüsünün bağlantı yapısı Diseqc Motor Sürücüsünün Bağlantı Yapısı Motorlu Uydu Anten Tesisatının Yönünün Ayarlanması USALS (Universal Satellite Automatic Location System) Sistemi ile Ayar...29 UYGULAMA FAALİYETİ...30 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...31 MODÜL DEĞERLENDİRME...33 CEVAP ANAHTARLARI...35 ÖNERİLEN KAYNAKLAR...37 KAYNAKÇA...38 i

4 AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI AÇIKLAMALAR 523EO0154 Elektrik Elektronik Teknolojisi Haberleşme Sistemleri Tek Aboneli Motorlu Uydu Anten Tesisatı Tek aboneli motorlu uydu kurulması anten tesisatının kurulması ile ilgili temel bilgi ve becerilerin kazandırıldığı öğrenme materyalidir. SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL YETERLİK MODÜLÜN AMACI Tek Aboneli Uydu Anten Tesisatının Kurulması modülünü almış olmak Tek aboneli motorlu uydu anten tesisatını projeye uygun olarak kurmak. Genel Amaç Bu modül ile rüzgarsız ve yağışsız bir havada Elektrik Tesisatı Genel Şartnamesi ne uygun tek aboneli motorlu uydu anten tesisatını kurabileceksiniz. Amaçlar 1. Müşterek uydu anten tesisatının anten sisteminde kullanılan step motor (adım motoru) elamanının yapısı ve çalışmasını öğrenebilecek ve bağlantısını yapabileceksiniz. 2. Tek aboneli motorlu uydu anten tesisatının yapılmasında step motor sürücü ünitesinin yapısı ve çalışmasını öğrenebilecek, bağlantısını yapabileceksiniz. EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Matkap, çelik dubel, el takım çantası, step motor, sürücü ünitesi, satlook veya spectrum analizör. Her faaliyet sonrasında o faaliyetle ilgili değerlendirme soruları ile kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen modül sonunda size ölçme aracı (uygulama, soru-cevap, test, çoktan seçmeli, doğru yanlış vb.)uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir. ii

5 GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüz haberleşme sistemleri içerisinde uydu sistemleri giderek daha önemli bir yer almaktadır. Günümüzde bireysel kullanıcıya hitap eden ortamlarda her uydu için ayrı bir uydu anten tesisatının hem görüntü kirliliği bakımından, hem de uydu antenlerinin birbirlerini etkilemesi yönünden sakıncaları vardır. Müstakil bir ortamda birden fazla uydudan yayın almak için birçok direk, uydu anteni ve sabitleme elemanları bulunduğu çatı veya zemin; bir anten ormanı görünümünde olur ve ortamın estetiğini bozar. Antenlerin ve direklerin yakın olması görüşlerinin kapanmasına neden olur. Dikilen çok sayıda direk çatıların akmasına neden olur. Bunların hem tek tek bakımı zordur hem de çatıya sık sık çıkmayı gerektirir. Ayrıca tek tek kurulan antenler çok daha masraflı olacağından, tek aboneli motorlu uydu anten tesisatının kurulması daha uygun olur. Kurulacak tek aboneli motorlu uydu anten tesisatı ile koltuğunuzdan kalkmadan birçok uydudan binlerce yayın kanalının izlenmesine olanak sağlar. Bu modülü tamamladığınızda müstakil ortamlarda tek aboneli motorlu uydu anten tesisatının kurulumu ile ilgili bilgi ve becerileri edinmiş olacaksınız. Böylece göze hoş gelen, karmaşıklıktan arınmış, bakım ve onarımı daha kolay uydu anten tesisatları yapılabileceksiniz. 1

6 2

7 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ Müşterek uydu anten tesisatının anten sisteminde kullanılan step motor (adım motoru) elamanının yapısı ve çalışmasını öğrenebilecek ve bağlantısını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır: Step motorun kullanım amaçlarını ve çeşitlerini araştırınız. Step motor hakkında bilgi edininiz. Araştırma işlemleri için internet ortamında araştırma yapmanız ve uydu tesisat elemanlarının satıldığı mağazaları gezmeniz gerekmektedir. Ayrıca uydu tesisat ve montajı yapan kişilerden ön bilgi edininiz Yapısı ve Çalışması 1. STEP MOTORLAR Step motor, rotoru doğal mıknatıs olan ve bu parçayı çevreleyen stator sargı uçlarına uygulanan lojik(1/0) sinyal darbeleriyle belirli açılarda sınırlı dönme hareketi yapan motordur. Şekil 1. de step motorun bir kesiti görülmektedir. Şekil 1.1: Step motorun kesiti 3

8 Stator uçları belli bir sıraya göre elektriklendirildiğinde rotor ve buna bağlı mil sabit açısal birimlerle adım adım dönmesi sağlanır. Bu amaçla, ayrı ayrı sürülebilmeleri için bobin uçlarının tümü dışarıya çıkarılmıştır. Herhangi bir uyartımda motorun yapacağı hareketin ne kadar olacağı motorun adım açısına bağlıdır. Adım açısı motorun yapısına bağlı olarak 1, 1.8, 3, 5, 12, 15 gibi açı değerlerinde olabilir. Eğer elimizdeki motorun step (adım) açısı 3 ise bizim motoru 42 döndürebilmemiz için 42/3=14 adım attırmamız gerekir. Step motorları bir motor turundaki adım sayısı ile anılır. Örnek olarak 200 adımlı bir step motor bir tam dönüşünü (360 ) 200 adımda yapar. Bu durumda bir adımın açısı 360/200=1.8 dir. Bu değer step motorun hassasiyetini gösterir. 360 (1 devir) dönüşte adım sayısı yükseldikçe step motorun hassasiyeti ve dolayısıyla maliyeti artar. Step motorlar dijital olarak lojik 0, lojik 1 prensibine göre çalışır. Bu özelliğinden dolayı kullanım alanı oldukça geniştir. Motora uygulanacak sinyallerin frekansı değiştirilerek motorun hızı kontrol edilebilir. Step motorları saat yönünde veya saat yönünün tersi yönde dönebilir. Bu stator sargılarına uygulanan pals (darbe) gerilimlerinin sırasına bağlıdır. Uygulanan sinyallerin sırası değiştirilerek dönüş yönü değiştirilir. Step motorlarının hangi yöne döneceği, devir sayısı, dönüş hızı gibi değerler mikroişlemci veya bilgisayar yardımıyla kontrol edilebilir. Bu özelliklerinden dolayı adım motorları genellikle çok hassas konum kontrolü istenen yerlerde kullanılmaktadır. Step motorunun davranışı motoru süren güç kaynağına bağlıdır. Güç kaynağından elde edilecek palsler mikroişlemci veya bilgisayar tarafından kontrol edilir. Yukarıda belirtilen özellikleri nedeni ile adım motorları, uydu antenlerinin otomatik olarak konumlandırılmasında, iş makinelerinde iş parçasının belirli bir programa uygun olarak işlenmesi, delinmesi ve benzeri işlemleri için iş makinesi tablasının iki eksenli konum kontrolünde, robotik çalışmalar gibi oldukça geniş bir kullanılma alanı bulmuştur. Yine adım motorları çok hassas pozisyon kontrolü gerektiren çizici, teypler, valfler, yazıcılar, CD- ROM lar, hardiskler, floppy disk sürücülerde kullanılır. Step motorları güncel elektrik motorlarından ayrı olarak, rotoru çok kutuplu, statoru 3,4 ve daha fazla sargılı olarak yapılır. Rotor kutup sayısı, akım darbesi başına istenen büyüklükteki açısal dönme değeri elde edilecek şekilde seçilir. Step motoru stator sargısı, çalışma koşullarına uygun lojik kontrol devreleri yardımıyla düzenlenen akım darbeleri ile beslenir. Uygulanan akım darbesi, karşıt yük momenti ile eylemsizlik momentini karşılayacak değerde olup rotor manyetik ekseni, akım darbesine bağlı olarak hava aralığında oluşan değişik yönlerdeki stator sargısı manyetik eksenleri ile aynı yöne gelmeye çalışacağından, darbe sayısına ve süresine bağlı olarak bir döndürme momenti oluşur. Şekil 1.2 de statoru 4 stator sargılı, rotoru 2 kutuplu bir step motoruna ait elektriksel prensip bağlantı şeması görünmektedir. Rotoru 2 kutuplu step motorunda stator sargıları olan Na, Nb, Nc, Nd a, b, c, d uçları ile belli bir sıra ile uyarılarak (enerjilenerek), Q = 0 derece, Q = 45 derece, Q= 90 derecelik dönme açıları elde edilebilir. 4

9 1.2. Çalışması Şekil 1.2: 4 Sargılı rotoru 2 kutuplu step motoru Step motorlar manyetik alanların karşılıklı etkileşimi (itme-çekme) prensibiyle çalışır. Sürücü durumundaki manyetik alan belirli konumlarda yerleştirilmiş olan stator sargılarını (bobinler) enerjilendirilip ardından enerjinin kesilmesiyle step motor bir adım açısı kadar döner ve aniden durur. Aynı uca tekrar pals (enerji) verilse dahi dönme işi olmaz. Dönüş hareketinin sürekli olması için palslerin,bobin uçlarının sırasına uygun olarak tüm bobin uçlarına sıra ile verilmesi gerekir. Step motorlarda, DC motorlarda olduğu gibi enerji verildiğinde serbestçe dönmez. Step motoru istenen yönde hareket ettirmek için bobin uçlarının diziliş sırasının doğru belirlenmesi gerekir. Enerji stator sargı uçlarına belirli sıralarda verilmelidir. Eğer bobinleri enerjilerken belirli bir sıraya uyarsak motor döner aksi halde motorda vızıltı sesi işitilir ya da durur. Piyasada en çok kullanılan step motor tipi 4 bobinli(stator sargısı) unipolalar tiptir. Butip motorun kullanılması sadece bobin voltajını (stator sargı uçlarına uygulanan lojik darbeler) açıp kapayarak yapılır. Bipolar step motorlarda ise her defasında bobin voltajının yönünün değiştirilmesi gerekir. Bunun için daha karışık kontrol devreleri kullanılır. Normal adımlama yöntemiyle sürülen 4 bobinli unipolar step motor 3 şekilde çalıştırılır. Bunlar: Tek fazlı çalıştırılması (Single coil) Çift fazlı çalıştırılması (Double coil) Yarım adım çalışması (Half step) Bu 3 çalışma şekli aşağıda açıklanmıştır. 5

10 Tek fazlı Çalıştırılması (Single Coil) Motor sargılarının sadece birisinin enerjilendiği çalışma şeklidir. Enerji step motoru saat yönünde çevirmek için 1000, 0100, 0010, 0001 lojik palsler (darbeler) şeklinde enerji verilir.yine uyartım step motoru saat yönünün tersi yönde çevirmek için 0001,0010,0100,1000 lojik palsler şeklinde enerji verilir. Aşağıdaki tabloda step motorun bir yönde dönmesi için gerekli palsler gösterilmiştir. Faz1, Faz2, Faz3, Faz4 şeklinde ifadelendirilenler step motorun bobin uçlarıdır. Burada belirtilmeyen uçlar ortak uçlardır. Tek fazlı çalışma metodunda step motorların tork(güç) ve durma karakteristikleri iyi olmadığından pek tercih edilmez. Adım Faz1 Faz2 Faz3 Faz Çift Fazlı Çalıştırılması (Double Coil) Motor sargılarının ikisinin sıra ile aynı anda enerjilendiği çalışma şeklidir. İki faz çalışmada rotorun geçici durum tepkisi tek-faz çalışmaya göre daha hızlıdır; ancak burada güç kaynağından çekilen güç iki katına çıkmıştır. Aşağıdaki tabloda 4 fazlı (4 bobin uçlu) step motoru için iki fazlı çalışması sırasındaki fazların durumu verilmiştir. Çift fazlı çalışma metodunda step motorların torkları ve durma karakteristikleri iyi olduğundan oldukça tercih edilen bir metottur Yarım Adım Çalışma (Half Step) Adım Faz1 Faz2 Faz3 Faz Bu çalışma modunda tek faz ve iki faz ard arda uygulanır. Burada rotor her bir çalışma sinyali için yarım adımlık bir hareket yapmaktadır. Bu çalışma modu sayesinde örneğin fabrika çıkışı bir adımı 2 derece olan bir motorun adım açısını 1 dereceye düşürmüş oluruz. Aşağıdaki tabloda 4 fazlı step motoru için yarım adım çalışması için gerekli pals sıralamaları verilmiştir. 6

11 1.3. Çeşitleri Adım faz1 Faz2 faz3 faz Step motorlar; yapı bakımından ve uydu antenlerinde kullanılan step motorlar şeklinde 2 ana madde halinde çeşitleri incelenecektir Yapı Bakımından Step Motorlar Yapı bakımından step motorlar 3 çeşittir. Bunlar: Değişken Relüktanslı Step Motorlar (VRSM, Variable Reluctance Step Motors) Sabit Mıknatıslı Step Motorlar (PMSM, Permanent Magnet Step Motors) Karma Step Motorlar (HSM, Hybrit Step Motors) dır Değişken Relüktanslı Step Motor Değişken relüktanslı step motoru en temel step motoru tipidir. Bu motorun temel prensiplerinin daha iyi anlaşılabilmesi için kesit görünüşü Şekil 1.3 te gösterilmiştir. Bu üçfazlı motorun 6 adet stator kutbu vardır. Birbirine 180 açılı olan herhangi iki stator kutbu aynı faz altındadır. Bunun anlamı, karşılıklı kutupların üzerindeki sargıların seri veya paralel olması demektir. Rotor 4 adet kutba sahiptir. Stator ve rotor nüveleri genellikle ince tabakalı silisli çelikten yapılır. Düşük manyetomotor kuvveti uygulansa bile, stator ve rotor malzemeleri yüksek geçirgenlikli ve içlerinden yüksek manyetik akı geçecek kapasitede olmalıdır. Değişken relüktanslı motorlar genel olarak oldukça düşük hareket süresi gerektiren kontrol sistemlerinde kullanır. Örneğin printerların kâğıt beslemelerinde kullanılır. 7

12 Sabit Mıknatıslı Step Motor Şekil 1.3: Değişken relüktanslı step motoru Rotorunda sabit mıknatıs kullanılan step motoruna sürekli mıknatıslı step motoru adı verilir. 4-fazlı bir SM step motorunun bir örneği Şekil 1.4 te gösterilmiştir. Silindirik sabit mıknatıs rotor gibi çalışır, etrafında ise her biri üzerine sargılar sarılı olan 4 adet kutbun bulunduğu stator vardır. Şekil 1.4: 4 Fazlı sabit mıknatıslı step motor Burada C ile adlandırılan terminal, her bir fazın birer uçlarının birleştirilerek güç kaynağının pozitif ucuna bağlandığı ortak uçtur. Eğer fazlar Faz1, Faz2, Faz3, Faz4 sırasıyla uyartılırsa; rotor saat ibresi yönünde hareket edecektir. Bu motorda, step açısının 90 olduğu açıkça görülmektedir. Genelde büyük adım açılarına sahiptir. Sabit mıknatıslı step motorunda step açısını azaltmak için manyetik kutup sayısı ile birlikte stator kutup sayısı arttırılmalıdır. Fakat her ikisinin de bir sınırı vardır. Buna alternatif olarak küçük step 8

13 açılarına sahip karışık yapıdaki sabit mıknatıslı step motorları kullanılmaktadır. Tasarımı kolay, maliyetleri düşüktür. Elektronik kontrol sistemleri ile uyumlu oldukları için kullanımı yaygındır Karma Yapılı (Hybrid) Step Motoru Karma yapılı adım motorlar, daha önce anlatılan iki tipin karışımı olarak düşünülebilir. Karma yapılı motorun rotorunda da sabit mıknatıs bulunur. Yapı olarak değişken relüktanslı ve sabit mıknatıslı adım motorlarının birleştirilmiş şekli olarak düşünülebilir. Bunun için karma ( hybrit ) deyimi kullanılmıştır. Karışık yapılı step motorlar da denir. Şekil 1.5 te karışık yapılı step motorunun kesiti ve yapısı görülmektedir. Bu tip step motorları genellikle küçük dönme derecelerine (0.9) inebildikleri gibi hareket isteklerine çok hızlı tepki verebilirler. Karma step motorları yazıcılara kağıt beslenmesinde daktilo tekerleği sürülmesinde özellikle floppy disklerinde yazma ve okuma kafalarında kullanılmaktadır. Bunu uygulaması hassas konumlamayı sağlayabilmektedir. Adım açıları 0.36 derece, 0.72 derece, 1.8 derecedir. Bu şekilde küçük açılarda hareket yapabilme imkânı vermesinin nedeni, stator kutup sayısı ile rotor diş sayısının birbirinden farklı olabilmesidir. Karma tip step motorlarda da çok parçalı rotor özelliği bulunabilir. Silindirik şekilli demir nüveye sahip rotoru tek yönlü alan üretmektedir. Bu tip rotorlar, aynı mil üzerine monte edilmiş birbirinin aynısı olan iki yumuşak demir endüviye sahiptir. Rotoru iki parçalı yapıdadır. Rotorun iki bölümündeki dişler birbirleriyle yarım diş aralığı kayma olacak şekilde sıralanmıştır. Bazı motorlarda rotor dişleri birbirleriyle düzgün sıra ile sıralanmıştır. Diş kısımları normal olarak silisli çelik saç paketinden yapılır, fakat sıkıştırılmış çelik veya katı çelik de aynı şekilde kullanılır.karma tip motorun rotorunda üretilen tork, değişken relüktanslı motora göre daha fazladır. Moment (tork) hava aralıklarının manyetik alanlarının etkileşimi ile oluşur. Bu tip motorlarda sabit mıknatıs, sürücü kuvveti oluşturmak için önemli rol oynamaktadır. Hareket açısının küçüklüğü ve yüksek çıkış torku, uygulamalarda karma tip step motoru cazip hale getirmiştir. Şekil 1.5: Karma yapılı step motorun yapısı 9

14 Uydu Antenlerinde Kullanılan Motorlar Uydu anten tesisatında kullanılan iki motor tipi vardır. Bunlar: Pistonlu motorlu Diseqc motorlu Yukarıda yazılan motor tiplerini sırasıyla inceleyelim Pistonlu Motorlar Aşağıdaki Şekilde 1,5-2 metrelik motorlu çanak anten için kullanılan pistonlu motor ve onun iç yapısı görülmektedir. Bu motorlar sonsuz diş üzerinden pistonun uzayıp kısalmasıyla çalışmaktadır. İçerisinde 36 Volt besleme gerilimli bir motor ve deviri sayan bir sensör bulunmaktadır. Şekil 1.6: Pistonlu motor Şekil 1.7: Pistonlu motorun iç yapısı Diseqc Motorlar Diseqc motor sistemi prensip olarak aynı; fakat mekanizma olarak farklı yapıdadır. Maksimum 120 cm lik uydu antenleri için kullanılır. Motorlu uydu anten sistemlerinde kullanılan diseqc motorun şekli aşağıda görülmektedir. Besleme gerilimini LNB ye gelen kablo aracılığıyla alır. Yine aynı kablo ile motorun kontrolü yapılır. 10

15 Bağlantı Yapısı Şekil 1.8: Diseqc motor Motorlu uydu anten tesisatında kullanılan pistonlu ve diseqc motorlar olmak üzere iki tip bağlantı vardır. Bağlantı yapıları prensip olarak aynı olduğundan ve şuan daha popüler olan diseqc motorun bağlantısı anlatılacaktır. Pistonlu motorlarda kullanılan anten çapı 60 cm den 450 cm ye kadar olabilir. Diseqc motorlarda ise anten çapı 60 cm. ile 120 cm arasında sınırlıdır. Bunun sebebi pistonlu antenlerin rüzgara karşı olan direncinin daha fazla olması ve pistonlu motorlarda kullanılan anten çapı büyüdükçe motorunda büyümesidir. Örneğin 2 metre çaplı çanağa bağlanan motor 18 (inc), 2,5 m çaplı çanağa bağlanan motor 24 (inc), 3,5 m çaplı çanağa bağlanan motor ise 36 (inc) dir. Diseqc motor ise tek tiptir. Diseqc Motorlu Uydu Antenin Montajı Horizon to Horizon (ufuktan ufuğa) teknolojisi anten hareket motoru ile hareket mountunu bir araya getirip tek parça olarak sunduğunda ortada henüz DiSEqC1.2 yoktu. Mount, antenle direk arasındaki bağlantıyı temin ederek çanağın hedef uyduya tam olarak ayarlanmasını sağlayan parçalar topluluğudur.1997 yılında italyan STAB firması ile diseqc 'in patent sahibi olan EUTELSAT'ın işbirliği sonucu DiSEqC protokolleri arasına, uydu anten motorlarını doğrudan uydu alıcılarından çıkan koaksiyel anten kabloları üzerinden çalıştırmak amacıyla hazırlanan bir DiSEqC 1.2 standardı da eklendi. Bu sistem halen artık hemen hemen tüm digital uydu alıcısı üreticileri tarafından standart olarak kabul edilmiştir. Örneğin STAB marka ürünün paketinin içinden şunlar çıkmaktadır. A rotor, B rotorun direğe tespit braketi, C braketin direğe sıkıştırma kelepçeleri, D braket sıkıştırma U- kelepçe cıvataları, E kablo bağlantı F konnektörleri ve izolatörleri, F cıvata takımı, G kullanma talimatı. Bunlar Şekil 1.9 da gösterilmiştir. 11

16 Şekil 1.9 Mount ve Diesqc motor Şekil 1.10: Mount ve Diseqc motorun bağlanması Antenin kurulacağı yerin seçimi çok önemlidir. Yer seçimi ve kuruluş konusundaki genel prensipler her durumda geçerlidir. Hareketli antenin tüm Clarke kuşağını engelsiz görebilmesi, özellikle diseqc motorlar için rüzgâr almayan bir yere kurulmuş olması ve motorun öngörülenden daha büyük bir çanakta kullanılmaması daha büyük bir önem arz etmektedir. Çünkü bu motorlarda rüzgâr yükünün getirdiği torklar doğrudan motorun şaftında etkili olduğundan ve boyutların küçük olması dolayısıyla hasar verme riski yüksek olmaktadır. Bu motor mevcut herhangi sabit anteni kolayca hareketli hale getirmekte de kullanılabilir. Elektriksel bağlantıları çok kolaydır. Uydu alıcısı ile anten arasında zaten mevcut olan kablonun LNB'ye takılı olan kısmı çıkartılarak motorun REC yazan kısmına takılır(şekil 1.9). İki ucunda F konnektör takılı 1,5-2,0m boyunda bir başka kablonun da bir ucu LNB'ye diğer ucu motorun LNB yazan yerine takılır (Şekil9). Elektriksel bağlantıların tümü bu kadardır. Kullanılacak kablonun kalitesi de oldukça önemlidir. Koaksiyel uydu 12

17 kablosunun iç iletkeni Cu Ø=1,02 mm, veya Ø=1,13 mm olabilir. İnce olanın direnci 22Ohm/km öbürüne göre(18ohm/km) epey fazla olduğundan en fazla 30m kadar uzunlukta boy için kullanılabilmesine karşın; iletkeni kalın kabloyla 60m'ye yakın uzunluk kullanılabilmektedir. Her çeşit hareketli anten için ilk olarak direğin çok sağlam bir şekilde ve tam düşey olarak zemine tesbit edilmiş olması şarttır (Direğin diklik kusurunu giderebilen bir ayar mekanizması yok.). Direğin sağlam ve tam düşey durumda olduğunu ölçmek ve ayarlamak için harcanacak zaman daha sonra ortaya çıkabilecek sorunların giderilmesinin gerektireceği zaman ve masraf dikkate alınırsa, fazlasıyla tasarruf edilmiş olacağı açıktır. Su terazisi kullanılarak 90º açı elde edilmelidir (Şekil 1.11). Şekil 1.11: Anten direğinin sabitlenmesi DiSEqC 1.2 (H-H Mount) motorun takılmadan önce sıfır konumuna alınmış olması yararlıdır. Satın alındığında eğer sıfır derece konumunda değil ise uydu alıcısına takılarak sıfır konumuna gelinceye kadar hareket ettirilmelidir (Bazı motorlarda içinde "0" konumunu belirleyen duymaç yok. O durumda bu konum gözle belirlenebilir.) Motorun "0" konumunda olduğundan emin olunduktan sonra elektriksel bağlantısı kesilerek ( receiverden gelen kablo sökülerek) motor direğin tepesine yerleştirilir, direk üzerinde döndürülmesine izin verebilecek kadar vidaları sıkılır. İki tür motor vardır. Şaftı (rotoru) yukarı bakanlar (STAB vb.) ve şaftı aşağı doğru duranlar (MOTECH SG2100 vb.). Hepsinde kablo bağlantıları aşağı tarafa gelmelidir. 13

18 Şekil 1.12: Şaftı yukarı (solda) ve aşağı (sağda) doğru olan motorlar Bütün türler arasındaki en büyük tek fark elevasyon/deklinasyon(kalkış) açılarının nasıl verileceğindedir. Örneğin STAB motorlarda çanağın kalkış açısı = 60º (Bulunduğunuz yere göre hesaplanan enlem değeri) olarak verilmektedir. P bulunduğunuz yerdeki Clarke kuşağında en tepedeki uydunun kalkış açısıdır. MOTECH motorlarda ise bu değer = 40º Deklinasyon açısı olarak verilir. Rakamlar sabit değildir ve kullanılan çanağa göre değişmektedir. Anten rotor miline bağlanır (Şekil 1.13). Receiver rotor ve LNB bağlantıları yapılır ve receivera enerji verilir. Şekil 1.13: Uydu antenin rotor miline bağlanması 14

19 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ İşlem Basamakları Projeye uygun malzemeleri seçiniz. Anten aparatlarını birleştiriniz. Antenlerin bağlantı noktalarını işaretleyiniz. Antenleri bağlantı noktalarından bağlayınız. LNB yi antene monte ediniz. Step Motoru antene monte ediniz. Komple LNB grubunu (Feed) merkezlenmiş ve doğru odak uzaklığında olduğunu kontrol ediniz. Tüm elektrik bağlantılarını kontrol edip cihazı fişe takınız. Kuşağın ortasında tepede zayıf da olsa bir sinyal yakalamaya çalışınız. Feed sisteminizi sinyal şiddetini arttıracak şekilde tekrar ayarlayınız. Kuşağın bir ucundaki bir baska uyduya geçerek ikinci bir kanal ayarlayınız. Öneriler Tesisatta kullanacağınız malzemeleri önceden ayarlayınız. Anten direği monte ederken yere 90 derece dik olmasına dikkat ediniz. Mount u oluşturunuz. Burada kılavuzda belirtilen şekillere göre işlemi yapınız. Antenlerin bağlanacak olan noktalarını belirleyiniz. Antenleri bağlantı noktalarından bağlayınız. Kullanılacak olan LNB yi anten üzerine monte ediniz. Step motoru antene ediniz. Tüm ayarlamalar yapıldıktan sonra motoru antene sıkı bir şekilde sabitlemeyi unutmayınız. Uydu tarama işlemine başlamadan önce feed'in veriminin iyi durumda olması önemlidir. Bulunduğunuz ortamın nemli olmamasına ve prizlerde elektirik olmasına dikkat ediniz. Sinyali aldıktan sonra bir yayın frekansına ayarlanarak sinyal şiddeti en çok olacak şekilde hafifçe Doğu veya Batı ya kımıldatılmalıdır. Daha sonra alınan sinyali arttıracak şekilde kutup ekseni açısı yeniden ayarlanır. Bu feed sisteminizin son ayarıdır. Bu ayara bir daha dokunmayınız. Sinyal yakalama sırasında tarama özellikli bir uydu alıcı veya enstruman oldukça yararlı olur. Aksi halde cihazı frekans ve polaritesini bildiğiniz ve o sırada yayını olan bir kanala ayarlamak gerekir. Eğer merkezdeki uydunun 15

20 Bulduğunuz ikinci uydudaki bir kanalı frekans, polarite, doğu batı ayarlarıyla olabilen en iyi şekilde ayarlayınız. Son olarak en zayıf sinyal alınabilen uydular ve kanallar ayarlayınız. Sinyal seviyelerinin azami değerinde kaldığı gözlemleyip tüm vidalar sıkınız. yakınındakiler dışında bir uydu yakalıyamıyorsanız Kuzey-Güney ayarınız önemli ölçüde hatalı demektir. Alınan sinyalin artması için antenin yukarı mı kalkması aşağı mı inmesi gerektiğini belirleyiniz. Her ikisi de değilse anteni bulunduğunuzun aksi (Doğu-Batı) istikamette en uçtaki bir uyduya çeviriniz. Ayarlar iyileştirilerek eğer tüm kuşak üzerindeki uydulardan en yüksek sinyal seviyeleri alınabiliyorsa anten ayarı bitmiştir. Kolun takılışında tutucu bileziğin kaydırma yapmayacak şekilde çok iyi sıkılmış olmasına, çanağa bağlandığı mafsal noktasının boşluk olmayacak ve sıkışma yapmayacak durumda olmasına, motor kısmının üzerinde işaretlendiği gibi (içine su girmesi durumunda kolayca dışarı çıkmasını engellemeyecek tarzda) yukarı doğru durması ve contalarının sıkılı olmasına ve elektriksel bağlantılarının doğru yapılmış olmasına özellikle dikkat edilmelidir. 16

21 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları cevaplayarak faaliyette kazandığınız bilgi ve becerileri ölçünüz. A. FAALİYET ÖLÇME SORULARI Aşağıdaki cümleleri doğru veya yanlış olarak değerlendiriniz. 1) Step motorlar her enerjilendiklerindinde bir adım açısı kadar döner. 2) Step motorlar sürekli aynı palslerle enerjilendiğinde döner. 3) Step motorun dönmesi için uygulanan palslerin frekansı arttırılırsa motor daha yavaş döner. 4) Step motorlar lojik sistemler tarafından kontrol edilir. 5) Tek fazlı çalışma modunda step motorların tork ve durma karakteristikleri iyi değildir. 6) Hareket açısının küçüklüğü ve yüksek çıkış torku, uygulamalarda karma tip step motoru cazip hale getirmiştir. 7) Diseqc motorlar ile pistonlu motorlar kıyaslandığında, diseqc motorlara daha büyük çaplı uydu anteni takılabilir. 8) Pistonlu motorların besleme gerilimleri 36 Volt tur. 9) 1,5 metrelik uydu anteni için diseqc motor tercih edilir. 10) Pistonlu motor kullanılan uydu anten tesisatı rüzgardan fazla etkilenmez. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız konularla ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. 17

22 B. UYGULAMALI TEST Bir arkadaşınızla birlikte yaptığınız uygulamayı değerlendirme ölçeğine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz. DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ ĞRLENDİRME ÖLÇEĞİ DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ İşlem Basamakları Tesisat için gerekli olan uygun malzemeleri seçtiniz mi? Anten aparatlarını birleştirdiniz mi? Anten bağlantı noktalarını işaretlediniz mi? Antenleri bağlantı noktalarından bağladınız mı? LNB yi antene düzgün bir şekilde monte ettiniz mi? Step motoru dikkatli bir şekilde antene monte ettiniz mi? Düzenli ve Kurallara Uygun Çalışma Mesleğe uygun kıyafet giydiniz mi? Çalışma alanını ve aletleri tertipli-düzenli kullandınız mı? Anten montaj alanının temizlik-düzenine dikkat ettiniz mi? Çatıya çıkmadan önce malzemeleri kontrol ettiniz mi? Zamanı iyi kullandınız mı? Evet Hayır DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız ilgili öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz. 18

23 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ Tek aboneli motorlu uydu anten tesisatının yapılmasında step motor sürücü ünitesinin yapısı ve çalışmasını öğrenebilecek, bağlantısını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır: Step motor sürücü ünitelerinin kullanım amaçlarını ve çeşitlerini araştırınız. Step motor sürücüleri hakkında bilgi edininiz. Araştırma işlemleri için internet ortamında araştırma yapmanız ve uydu tesisat elemanlarının satıldığı mağazaları gezmeniz gerekmektedir. Ayrıca uydu tesisat ve montajı yapan kişilerden ön bilgi edininiz. 2. STEP MOTOR SÜRÜCÜ ÜNİTESİ 2.1. Yapısı ve Çalışması Bu sistemde lojik sıralayıcı giriş kontrolöründen aldığı sinyali faz sayısına uygun sıralayarak motorun dönmesini sağlar. Şekil 2.1 de step motor sürücü devresinin blok diyagramı görülmektedir. Sıralayıcı genellikle shift-register, NAND (ve değil), NOR( veya değil), NOT( değil) gibi lojik kapılardan oluşturulur. Özel amaçlı sıralayıcı için, J-K flip flop entegreleri ve lojik kapıların uygun kombinasyonları uygulanabilir. J-K flip-flop ve çeşitli lojik kapılar kullanılarak elde edilen sıralama devresi Şekil 2.2 de ve bu devrenin ürettiği sinyaller Şekil 2.3 te gösterilmiştir. Şekil 2.1: Step motor sürücü devresinin blok diyagramı 19

24 Şekil 2.2: JK FF ve çeşitli lojik kapılardan yapılı sıralama devresi 2.2. Çalışması. Şekil 2.3: Devrenin ürettiği sinyaller Motorlu uydu anten tesisatında kullanılan step motorun nasıl sürüldüğünün anlaşılabilmesi temel sürücü devreleri işlenecektir. Step motorun sürülmesi işlemi transistor, mosfet ve entegre ile yapılabilir. Aşağıda transistörlü ve entegreli devrelerle yapılan step motor kontrolünün çalışması anlatılacaktır Step Motorların Transistorlerle Sürülmesi Burada transistor kullanılarak step motorlar tek fazlı olarak çalıştırılmıştır. Aşağıdaki devrede (Şekil 2.4) transistorlerin beyzlerine çift konumlu butonlarla 12 Voltluk palsler (lojik 1) uygulandığında ilgili transistör iletime geçerek step motoru çalıştırır. Örneğin A1 butonuna basıldığında +12 Volt (lojik 1) gerilim transistor ün beyzini tetikler ve kolektör emiter arası kısa devre olur. Bu anda bobin1 ucu şase potansiteli alır. Aynı bobine ortak uç üzerinden +12 V luk gerilim uygulanmış olduğundan oluşan manyetik alan etkisi ile motor bir adım döner. Diğer transistörlerede ayrı ayrı giriş palsleri uygulandığında motorun düzgün ve aynı yönlü çalışması sağlanacaktır. 20

25 Şekil 2.4: Transistörlü step motor sürücü devresi Tablo 1 de motor un bir yönde dönmesi için verilmesi gereken lojik değerler görülmektedir. ADIM A1 B1 A2 B Tablo 1 Tablo 2 de yukarıdaki dönüş yönünün aksi istikamette dönmesi için verilmesi gereken lojik değerler görülmektedir. ADIM A1 B1 A2 B Tablo 2 21

26 Step Motorların Entegre ile Sürülmesi Burada entegre kullanılarak step motorlar tek fazlı olarak çalıştırılmıştır (Şekil 2.5). Step mor sürücüsü olarak kullanılan ULN 2003 entegresinin ve 4. pinlere A1, A2, B1, B2 butonları yardımıyla pozitif palsler uygulanmaktadır. Örneğin 1. pine pozitif pals uygulandığında 16. pine bağlı bobin1 şase potansiyeli alır. Step motorun ortak ucu +12 V a bağlı olduğundan bobin1 enerjilenerek motorun bir adım atması sağlanır. Şekil 2.5: Entegre ile step motorun sürülmesi Sayıcı Entegresi Kullanılarak Step Motorun Sürülmesi Sayıcı entegresi(4017) ile step motorun sürekli dönmesi için dörtlü sayıcı olarak bağlantısı tapılmıştır.4017 nin 3,2,4 ve 7 numaralı pinleri çıkıştır ve step motor sürücü entegresinin(uln2003) sırayla 1,2,3 ve 4 numaralı pinlerine bağlanmıştır (Şekil 2.6).4017 nin çıkışlarından, sadece bir tanesi lojik 1 diğerleri lojik 0 dır.sayıcı entegresi clock palsi aldıkça tek faz çalışma için gereken lojik palsleri üretir. 22

27 2.3. Çeşitleri Şekil 2.6: Sayıcı entegresi ile step motorun sürülmesi Step motor sürücü çeşitleri yukarıda anlatıldığı üzere transistorlü, entegreli ve mosfetli sürücü çeşitleri vardır Bağlantı Yapısı Şekil 2.7: Step motor ve sürücü kartları Motor sürücülerinin bağlantı yapısı pistonlu ve diseqc motor olmak üzere iki tiptir Pistonlu motor sürücüsünün bağlantı yapısı Pistonlu motorun hareketi receiver (uydu alıcısı) tarafından ayrı bir kablo bağlantısı ile kontrol edilir.buna göre antenden üç ayrı kablo bağlantısı gelir. Bunlar: LNB den gelen anten kablosu Motor sensör kablosu Motor polarizasyonu enerji kablosu 23

28 Pistonlu motorda 36 Volt gerilimle çalışan bir motor ve devri sayan bir sensör bulunmaktadır. Motorun her dönüşünde sensör lojik bilgi (1/0) üretir. Bu da uydu alıcımızın(receiver) içinde mevcut olan dijital sayıcıyı harekete geçirir. Bu sayaç uydu antenimizin hangi konumda durması gerektiğini sistem entegresine bildirir. Aşağıdaki şekilde pistonlu motorlu uydu anten tesisatının bağlantı yapısı görülmektedir. Şekil 2.8: Pistonlu motorlu uydu anten tesisatı ile buna bağlı görüntü ve ses sistemlerinin bağlantısı Pistonlu motorun sensör ve enerji bağlantısı yapılırken, farklı renkte olan 4 lü çok telli telefon kablosu kullanılmaktadır. Kabloların uçları açılarak receiverin arkasında bulunan ilgili yerlere bağlantılar yapılır (Şekil 2.9). 24

29 Şekil 2.9: Motorlu (polarizasyonlu) uydu alıcısının (receiver) bağlantı yapısı Anten tesisatına takılı olan motora, receiverdan (uydu alıcısı) çıkan sensör ve motor enerji kablosu ilgili klamenslere bağlanır (Şekil 2.10). Hata yapmamak için kablo renkleri size kılavuz olacaktır. 25

30 Şekil 2.10: Pistonlu motorun resmi ve bağlantı uçları Diseqc Motor Sürücüsünün Bağlantı Yapısı Diseqc motorlar besleme gerilimini LNB ye gelen anten kablosundan alır. Bu gerilim Volt arasındadır. Diseqc motor ile receiver arasında motor polarizasyonu ile bilgi akışı bu anten kablosu aracılığıyla yapılır. Şekil 2.12 de diseqc motorun receivera bağlantısı görülmektedir. LNB den motora motordan receiverin LNB girişine bağlandığı görülür. Diseqc motorun sürücü ünitesi içindedir. Sistemin çalışması gerekli olan enerji ve bilgi (data) tek bir anten kablosu aracılığı ile yapılır. Şekil 2.11: Konnektör bağlantısı 26

31 Şekil 2.12: Diseqc motorlu uydu anten tesisatının yapısı Motorlu Uydu Anten Tesisatının Yönünün Ayarlanması Satlook, Spektrum Analizör veya sinyal algılayıcıyla ayar işlemi yapılır. Bu cihazlar uyduların tespitinde ve bunların seviyeleri hakkında görsel veya işitsel bilgiler verir. Spektrum analizör kullanılması daha uygundur. İstanbul da tepe noktası 29 derece dir. Doğu ya gittikçe açı düşer batıya gittikçe yükselir. Şimdi Arapsat 26 derece veya veya Astra II 28,2 dereceye anteni ayarlayacağız. Bu ayar sağ-sol için Anten direğinde diseqc motorun bağlandığı yerden, yukarı-aşağı ayar ise diseqc motor ve anten direğine bağlayan yerden Diseqc motor 0 (sıfır) noktasına getiriniz. Bu şekilde Astra II 28,2 dereceye gelir. Yerinden oynamayacak şekilde vidaların boşluğunu alınız. Motorun üzerindeki sağ sol düğmelerle manuel olarak motoru batıya çeviriniz. Hotbird üzerine geliniz en iyi sinyal verecek şekile geliniz ve çanağın (uydu anteninin) tepesinden esneterek çekiniz ve itiniz sinyale bakınız ne şekilde sinyal artıyorsa aklınızda tutunuz ve Doğu ya Türksat uydusuna çevirerek burada da Hotbird uydusuna yapılan işlemleri tekrarlayınız. 27

32 Şekil 2.13: Clarke Kuşağı (uydu kuşağı) Hotbird uydusunun sinyal seviyesi çanağın tepesinden çekince sinyal artıyorsa, Türksat uydusunda çanağın tepesinden itince sinyal artıyorsa; Resim 3 e bakınız Kuzey-Güney ekseni çok Doğu da demek ve anten direğinden motoru batıya hafif çeviriniz ve 28,2 Astra II de yukarı aşağı uyduya tekrar ayarlayınız (bu ayar motordan yapılır).bu şekilde mümkün olduğu kadar ayarlayınız unutmayınız sadece Türksat ve Hotbird uydularına gidiniz. Türksat ve Hotbird iyi şimdi mümkün olan en Doğu ve en Batı uydulara gidelim. Batıya Hispa 30º Batı olsun Doğu ya LM 75º Doğu olsun. Bu uyduları göremeyebilirsiniz, uydulara giderken çanağı yukarı aşağı esnetiniz. Uydulardan bir ufak sinyal almanız yeterlidir ve çanağı çekince mi sinyal artıyor çanağı itince mi sinyal artıyor. Çanağın tepesinden itince sinyal artıyorsa Şekil 2.13 deki 6.resme bakınız. Çanağınızın deklinasyon açısı çok düşük bunun için motoru 0 sıfıra getiriniz. Oradan çanağı biraz kaldırınız ve motorun oradan tekrar 28,2 Astra 2 uydusuna çanağı iyi görecek şekilde ayarlayınız. Bu işlem Doğu ve Batı uçları kapatacak şekilde çanağı ayarlayınız. Çanağın tepesinden çekince sinyal artıyorsa Şekil 14 deki 6. resimde görüldüğü gibi kesik çizgi dışarıda değil; içeride olduğunu gösterir. Deklinasyon açısı çok yüksek, bunun için motoru 0 sıfıra getiriniz oradan çanağı biraz aşağı indiriniz ve motorun oradan tekrar 28,2º Astra II ye çanağı iyi görecek şeklinde ayarlayınız. Şimdi receiverden ayarlayacağınız her uyduya ayrı bir numara vererek yayın olan Frekansın üzerine gelerek uydularınızı ayarlayınız ve hafızaya alınız. Uydulardan hızlı geçmeyiniz dijital yayınlardan receivere sinyal biraz geç gelir siz de farkında olmadan uyduyu geçmiş olursunuz. 28

33 USALS (Universal Satellite Automatic Location System) Sistemi ile Ayar USALS sistemi bulunan uydu alıcı cihazı (receiver) yörüngede bulunan tüm uyduların konumlarını montajın yapıldığı yer açısından ve 0.1 dereceden fazla bir hassasiyetle hesaplayabilmektedir. Bunun için hiçbir ayar bilgisi gerekmeden çanağın tüm uydulara göre ayarlanması otomatik olarak gerçekleşmektedir. USALS programı DiSEqC1.2 haberleşme protokolünün bir alternatifi değildir. Uydu alıcıları üzerinde çalışan bir yazılımdır. DiSEqC1.2 protokol dizisi motorları "Açı konumuna döndür" kipinde çalıştırmaktadır. Aslında USALS'ın kullandığı tek komut da budur. USALS programı DiSEqC1.2 protokolünün biraz daha gelişmiş alternatifi olmaktadır. USALS, programı STAB firmasının patentli ürünü olduğundan ona rakip "Go X", Go To XX", DiSEqC1.3" gibi yazılımlar da çıkartılmıştır. Eğer Kuzey Yarımküre de iseniz ve tam doğru bir Güney istikametini bulamadıysanız uyduları standart bir DiSEqC1.2 motorlu bir sistemle arayıp bulmak güç olmaktadır. Güney istikametinin doğru olarak bulunması tüm uyduların tek tek manuel olarak aranıp bulunması, sınırların seçimi, vs. USALS'da ise eğer söylenen çanaklardan birini kullanıp, motoru da o çanak için verilen doğru kalkış açısına ayarladıktan sonra, uydu alıcısının soldaki ekrandaki gibi size bulunduğunuz yerin enlem ve boylamına ilişkin sorusunu da doğu veri olarak girmeniz karşılığında bulunduğunuz yerden görünen bütün uyduları hesaplamakta ve ister Kuzey, ister Güney Yarımküre de olun +/- 0,05 derece hassasiyetle konumlarını belirlemektedir. Çünkü USALS dönüş yönüne de kendisi karar vermektedir. Tepeye yakın ve sinyali kuvvetli bir uyduyu seçtiğinizde motorun dönmesi durduktan sonra çanağı sadece sağa sola döndürerek yayını hemen bulursunuz. Bu şekilde sadece o uyduyu değil; tüm uydu kuşağını da diğer tüm uydularla birlikte yakalamış oluruz. DiSEqC1.2 modunda tüm uyduların konum bilgileri motor ünitesindeki bellek çiplerinde tutulmakta, o nedenle her uydunun tek tek elle aranıp bulunup belleğe yerleştirilmesi gerekmekteydi. USALS modunda ise bir uyduyu, kuşaktaki yerine oturttuğunuzda başka hiçbir bellek işlemine gerek kalmadan diğer tüm uydular otomatik olarak bulunacaktır, çünkü tüm konum bilgileri uydu alıcının içindeki bellekte bulunmaktadır; DiSEqC 1.2 modunda iken kullanıcı bir uydunun konumu değiştiğinde veya yeni bir uydu devreye girdiğinde cihazın ayarlanabilmesi için mutlaka bir uzman desteğine ihtiyaç vardır. USALS'da ise tek gereken yeni uydunun adını ve konumunu uydular listesine yazmaktan ibarettir. Bir uydudan bir frekans seçildiğinde motor hassas bir şekilde yeni uyduya dönecektir. Hareketli antenlerle iyi sonuç alınamamasının esas nedeni olan ve genelde kaynağını bulması ve gidermesi güç olan yanlış belleğe almalar veya kazara yapılan hatalar da artık ortadan kalkmaktadır. Çünkü bu sistemle kullanıcının elle girdiği hiçbir fonksiyon yoktur. 29

34 UYGULAMA UYGULAMA FAALİYETİ FAALİYETİ Kanal döşeyiniz. İşlem Basamakları Kabloları döşeyiniz. Kablo uçlarına konnektörleri bağlayınız. Anten LNB çıkışı uydu alıcısı girişine bağlayınız. Uydu alıcı çıkışı televizyon girişine bağlayınız. Uydu alıcısı motor sürücü çıkışını sürücü ünitesine bağlayınız. Sürücü ünitesi çıkışını step motora bağlayınız. Bağlantıları kontrol ediniz. Çanak anteni istenilen uyduya yönlendiriniz LNB çıkışını sinyal seviyesi ölçüm cihazına bağlayınız. Ölçüm cihazında sinyalin en yüksek olduğu seviyeyi tespit etmek için çanak anteni çeviriniz. LNB ayarını yapınız Uydu yayınlarını ayarlamak için yukarıdaki işlemler, taranacak bütün uydular için yapılır. Çanak anteni sabitleyiniz. Öneriler İşlem öncesi tesisat için uygun yer keşfi yapınız.bu yerin manyetik alana maruz kalan bir yerde olmamasına dikkat ediniz. Kablo döşerken kablonun dar açılarda dönmemesine dikkat ediniz. Konnektör bağlantılarını ölçekli yapınız Konnektörleri takılmış anten kablosu ile bağlantıyı yapınız. Daha iyi görüntü için uydu alıcısında ve televizyonda bulunan scart giriş ve çıkışlar tercih edilmelidir. Kullanma kılavuzuna başvurunuz. Kabloların renklerine ve bağlantı yarlerine dikkat ediniz. Şüphelendiğiniz taktirde ölçü aleti ile kontrol ediniz. Motoru 0 noktasına ayarlayıp montaj vidalarını sıkınız. Spectrum analizörüne veya satlook a bağlayınız. Çevirme işlemini yaparken hassas olmalısınız.mount vidaları ne çok sıkı ne de çok gevşek olmalıdır. Ayarı yaparken hassas olmalı ve bir gözünüz de ölçüm cihazında olmalıdır. Ayar işlemi sırasında gözümüz ölçüm cihazının seviye göstergesinde olmalıdır. Ayarı kaçırmadan sıkı bir şekilde montaj vidalarını sıkınız. 30

35 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları cevaplayarak faaliyette kazandığınız bilgi ve becerileri ölçünüz. A. FAALİYET ÖLÇME SORULARI Aşağıdaki cümleleri doğru veya yanlış olarak değerlendiriniz. 1) Step motorların sürülebilmesinde sıralama önemlidir. 2) Pistonlu motorlu uydu anten tesisatında motorun besleme gerilimi bağlantısı ayrı bir kablo ile yapılır. 3) Diseqc motorlu uydu anten tesisatında motorun besleme gerilimi bağlantısı ayrı bir kablo ile yapılır. 4) Anten montajında montaj direği yer ile 90 açı yapacak şekilde sabitlenmelidir. 5) Diseqc motorlu uydu anten tesisatında receivera 3 farklı bağlantı kablosu gelir. 6) Pistonlu motorda 36 Volt gerilimle çalışan bir motor ve devri sayan bir sensör bulunmaktadır. 7) Diseqc motorlar besleme gerilimini LNB ye gelen anten kablosundan almaz. 8) Diseqc motorlu uydu anten tesisatında sistemin çalışması gerekli olan enerji ve bilgi (data) tek bir anten kablosu aracılığı ile yapılır. 9) Bütün uydular atmosferin üzerinde olan Clark kuşağında bulunur. 10) USALS uyduların daha rahat bulunmasını sağlayan bir motordur. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız konularla ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. 31

36 B. UYGULAMALI TEST Bir arkadaşınızla birlikte yaptığınız uygulamayı değerlendirme ölçeğine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz. DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ ĞRLENDİRME ÖLÇEĞİ DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ İşlem Basamakları El takımlarını (yan keski, kargaburnu ) tam olarak hazırladınız mı? Montaj planına uygun malzemeleri seçtiniz mi? Uydu seviyesinin tespiti için gereken ölçüm aletini aldınız mı? Uydu anteni ile uydu alıcısı arasındaki bağlantıları yaptınız mı? Uydu alıcısı ile televizyon arasındaki bağlantıyı yaptınız mı? Çanak anteni seviye ölçen cihazla beraber uygun yere montajını yaptınız mı? Çanak antenin montaj vidalarını iyice sıktınız mı? Düzenli ve Kurallara Uygun Çalışma Mesleğe uygun kıyafet giydiniz mi? Çalışma alanını ve aletleri tertipli-düzenli kullandınız mı? Anten montaj alanının temizlik-düzenine dikkat ettiniz mi? Çatıya çıkmadan önce malzemeleri kontrol ettiniz mi? Zamanı iyi kullandınız mı? Evet Hayır DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız ilgili öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarınızın tamamı evet ise modül değerlendirmeye geçiniz. 32

37 MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME A. FAALİYET ÖLÇME SORULARI (OBJEKTİF TEST) Aşağıdaki cümleleri doğru veya yanlış olarak değerlendiriniz. 1) Step motorlar her enerjilendiklerinde bir adım açısı kadar döner. 2) Step motorlar sürekli aynı palslerle enerjilendiğinde dönmez. 3) Step motorun dönmesi için uygulanan palslerin frekansı arttırılırsa motor daha yavaş döner. 4) Step motorlar lojik sistemler tarafından kontrol edilir. 5) Hareket açısının küçüklüğü ve yüksek çıkış torku, uygulamalarda karma tip step motoru cazip hale getirmiştir. 6) Diseqc motorlar ile pistonlu motorlar kıyaslandığında, diseqc motorlara daha büyük çaplı uydu anteni takılabilir. 7) Pistonlu motorların besleme gerilimleri 12 Volttur. 8) 1,5 metrelik uydu anteni için diseqc motor tercih edilir. 9) Pistonlu motor kullanılan uydu anten tesisatı, rüzgârdan fazla etkilenmez. 10) Pistonlu motorlu uydu anten tesisatında motorun besleme gerilimi bağlantısı ayrı bir kablo ile yapılır. 11) Diseqc motorlu uydu anten tesisatında receivera 3 farklı bağlantı kablosu gelir. 12) Pistonlu motorda 36 volt gerilimle çalışan bir motor ve devri sayan bir sensör bulunmaktadır. 13) USALS uyduların daha rahat bulunmasını sağlayan bir uydu alıcılarında bulunan bir yazılımdır. 14) Mount uydu anteninin takıldığı direktir. 15) Bütün uydular atmosferin üzerinde olan clark kuşağında bulunur. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız konularla ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. 33

38 MODÜL YETERLİK ÖLÇME (PERFORMANS TESTİ) Modül ile kazandığınız yeterliği aşağıdaki ölçütlere göre değerlendiriniz DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ Evet Hayır 1 Step motorları yeterince tanıdınız mı? 2 Motorlu uydu anten tesisatında kullanılan elemanları tanıdınız mı? 3 Anten aparatlarını birleştirebildiniz mi? Anten direğini istenen açıda sabitlediniz mi? Motoru mounta ve LNB yi antene monte edebildiniz mi? Gerekli kablo tesisatını çekip kablo uçlarına konnektörleri bağlayabildiniz mi? Anten, uydu alıcısı ve televizyon arasındaki bağlantıları doğru ve güvenli şekilde takabildiniz mi? 8 9 Çanak anteni istenen uyduya yönlendirebildiniz mi? Çanak anteni sıkı bir şekilde sabitlediniz mi? DEĞERLENDİRME Teorik bigilerle ilgili soruları doğru olarak cevapladıktan sonra, yeterlik testi sonucunda, tüm sorulara evet cevabı verdiyseniz bir sonraki modüle geçiniz. Eğer bazı sorulara Hayır şeklinde cevap verdiyseniz eksiklerinizle ilgili bölümleri tekrar ederek yeterlik testini yeniden yapınız. 34

39 CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ 1 CEVAP ANAHTARI 1 D 2 Y 3 Y 4 D 5 D 6 D 7 Y 8 D 9 Y 10 D ÖĞRENME FAALİYETİ 2 CEVAP ANAHTARI 1 D 2 D 3 Y 4 D 5 Y 6 D 7 Y 8 D 9 D 10 Y 35

40 MODÜL DEĞERLENDİRME CEVAP ANAHTARI 1 D 2 D 3 Y 4 D 5 D 6 Y 7 Y 8 Y 9 D 10 D 11 Y 12 D 13 D 14 Y 15 D 36

41 ÖNERİLEN KAYNAKLAR ÖNERİLEN KAYNAKLAR Uydu Anten Elemanları ile İlgili Malzeme Katalogları. Haberleşme ve İletişim Teknikleri ile İlgili Kitaplar ve Firma El Kitapçıkları İnternette Uydu Antenler ile İlgili İş Yapan Firmaların Siteleri. 37

42 KAYNAKÇA KAYNAKÇA BERKET Metin, Engin TEKİN, Elektronik Atölye ve Laboratuvar 2, İzmir, Prof. Dr. MORGÜL Avni, Ortak Anten Uydu ve Kablo TV Sistemleri, İHTİYAR İsmail, Endüstriyel Elektronik, İstanbul, (Erişim tarihi: Ağustos 2005) (Erişim tarihi: Ağustos 2005) (Erişim tarihi: Ağustos 2005) (Erişim tarihi: Ağustos 2005) (Erişim tarihi: Ağustos 2005) (Erişim tarihi: Ağustos 2005) (Erişim tarihi: Ağustos 2005) 38