ELEKTRĠK ELEKTRONĠK TEKNOLOJĠSĠ

Transkript

1 T.C. MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI ELEKTRĠK ELEKTRONĠK TEKNOLOJĠSĠ TEK ABONELĠ MOTORLU UYDU ANTEN TESĠSATI 523EO0154 Ankara, 2011

2 Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmıģ bireysel öğrenme materyalidir. Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiģtir. PARA ĠLE SATILMAZ.

3 ĠÇĠNDEKĠLER AÇIKLAMALAR... ii GĠRĠġ... 1 ÖĞRENME FAALĠYETĠ STEP MOTORLAR Yapısı ve ÇalıĢması ÇalıĢması Tek fazlı ÇalıĢtırılması (Single Coil) Çift Fazlı ÇalıĢtırılması (Double Coil) Yarım Adım ÇalıĢma (Half Step) ÇeĢitleri Yapı Bakımından Step Motorlar Uydu Antenlerinde Kullanılan Motorlar... 9 UYGULAMA FAALĠYETĠ ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ÖĞRENME FAALĠYETĠ STEP MOTOR SÜRÜCÜ ÜNĠTESĠ Yapısı ve ÇalıĢması ÇalıĢması Step Motorların Transistorlerle Sürülmesi Step Motorların Entegre ile Sürülmesi Sayıcı Entegresi Kullanılarak Step Motorun Sürülmesi ÇeĢitleri Bağlantı Yapısı Pistonlu motor sürücüsünün bağlantı yapısı Diseqc Motor Sürücüsünün Bağlantı Yapısı Motorlu Uydu Anten Tesisatının Yönünün Ayarlanması USALS (Universal Satellite Automatic Location System) Sistemi ile Ayar UYGULAMA FAALĠYETĠ ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME MODÜL DEĞERLENDĠRME CEVAP ANAHTARLARI ÖNERĠLEN KAYNAKLAR KAYNAKÇA i

4 AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD 523EO0154 ALAN Elektrik Elektronik Teknolojisi DAL/MESLEK HaberleĢme Sistemleri MODÜLÜN ADI Tek Aboneli Motorlu Uydu Anten Tesisatı Tek aboneli motorlu uydu kurulması anten tesisatının kurulması MODÜLÜN TANIMI ile ilgili temel bilgi ve becerilerin kazandırıldığı öğrenme materyalidir. SÜRE 40/32 ÖN KOġUL Tek Aboneli Uydu Anten Tesisatının Kurulması modülünü almıģ olmak YETERLĠK Tek aboneli motorlu uydu anten tesisatını projeye uygun olarak kurmak. MODÜLÜN AMACI Genel Amaç Bu modül ile rüzgarsız ve yağıģsız bir havada Elektrik Tesisatı Genel ġartnamesi ne uygun tek aboneli motorlu uydu anten tesisatını kurabileceksiniz. Amaçlar MüĢterek uydu anten tesisatının anten sisteminde kullanılan step motor (adım motoru) elamanının yapısı ve çalıģmasını öğrenebilecek ve bağlantısını yapabileceksiniz. Tek aboneli motorlu uydu anten tesisatının yapılmasında step motor sürücü ünitesinin yapısı ve çalıģmasını öğrenebilecek, bağlantısını yapabileceksiniz. EĞĠTĠM ÖĞRETĠM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME Matkap, çelik dubel, el takım çantası, step motor, sürücü ünitesi, satlook veya spectrum analizör. Her faaliyet sonrasında o faaliyetle ilgili değerlendirme soruları ile kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen modül sonunda size ölçme aracı (uygulama, sorucevap, test, çoktan seçmeli, doğru yanlıģ vb.)uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir. ii

5 GĠRĠġ GĠRĠġ Sevgili Öğrenci, Günümüz haberleģme sistemleri içerisinde uydu sistemleri giderek daha önemli bir yer almaktadır. Günümüzde bireysel kullanıcıya hitap eden ortamlarda her uydu için ayrı bir uydu anten tesisatının hem görüntü kirliliği bakımından, hem de uydu antenlerinin birbirlerini etkilemesi yönünden sakıncaları vardır. Müstakil bir ortamda birden fazla uydudan yayın almak için birçok direk, uydu anteni ve sabitleme elemanları bulunduğu çatı veya zemin; bir anten ormanı görünümünde olur ve ortamın estetiğini bozar. Antenlerin ve direklerin yakın olması görüģlerinin kapanmasına neden olur. Dikilen çok sayıda direk çatıların akmasına neden olur. Bunların hem tek tek bakımı zordur hem de çatıya sık sık çıkmayı gerektirir. Ayrıca tek tek kurulan antenler çok daha masraflı olacağından, tek aboneli motorlu uydu anten tesisatının kurulması daha uygun olur. Kurulacak tek aboneli motorlu uydu anten tesisatı ile koltuğunuzdan kalkmadan birçok uydudan binlerce yayın kanalının izlenmesine olanak sağlar. Bu modülü tamamladığınızda müstakil ortamlarda tek aboneli motorlu uydu anten tesisatının kurulumu ile ilgili bilgi ve becerileri edinmiģ olacaksınız. Böylece göze hoģ gelen, karmaģıklıktan arınmıģ, bakım ve onarımı daha kolay uydu anten tesisatları yapılabileceksiniz. 1

6 2

7 ÖĞRENME FAALĠYETĠ 1 AMAÇ MüĢterek uydu anten tesisatının anten sisteminde kullanılan step motor (adım motoru) elamanının yapısı ve çalıģmasını öğrenebilecek ve bağlantısını yapabileceksiniz. ARAġTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araģtırmalar Ģunlardır: Step motorun kullanım amaçlarını ve çeģitlerini araģtırınız. Step motor hakkında bilgi edininiz. AraĢtırma iģlemleri için internet ortamında araģtırma yapmanız ve uydu tesisat elemanlarının satıldığı mağazaları gezmeniz gerekmektedir. Ayrıca uydu tesisat ve montajı yapan kiģilerden ön bilgi edininiz. 1. STEP MOTORLAR 1.1. Yapısı ve ÇalıĢması ÖĞRENME FAALĠYETĠ 1 Step motor, rotoru doğal mıknatıs olan ve bu parçayı çevreleyen stator sargı uçlarına uygulanan lojik(1/0) sinyal darbeleriyle belirli açılarda sınırlı dönme hareketi yapan motordur. ġekil 1. de step motorun bir kesiti görülmektedir. ġekil 1.1: Step motorun kesiti 3

8 Stator uçları belli bir sıraya göre elektriklendirildiğinde rotor ve buna bağlı mil sabit açısal birimlerle adım adım dönmesi sağlanır. Bu amaçla, ayrı ayrı sürülebilmeleri için bobin uçlarının tümü dıģarıya çıkarılmıģtır. Herhangi bir uyartımda motorun yapacağı hareketin ne kadar olacağı motorun adım açısına bağlıdır. Adım açısı motorun yapısına bağlı olarak 1, 1.8, 3, 5, 12, 15 gibi açı değerlerinde olabilir. Eğer elimizdeki motorun step (adım) açısı 3 ise bizim motoru 42 döndürebilmemiz için 42/3=14 adım attırmamız gerekir. Step motorları bir motor turundaki adım sayısı ile anılır. Örnek olarak 200 adımlı bir step motor bir tam dönüģünü (360 ) 200 adımda yapar. Bu durumda bir adımın açısı 360/200=1.8 dir. Bu değer step motorun hassasiyetini gösterir. 360 (1 devir) dönüģte adım sayısı yükseldikçe step motorun hassasiyeti ve dolayısıyla maliyeti artar. Step motorlar dijital olarak lojik 0, lojik 1 prensibine göre çalıģır. Bu özelliğinden dolayı kullanım alanı oldukça geniģtir. Motora uygulanacak sinyallerin frekansı değiģtirilerek motorun hızı kontrol edilebilir. Step motorları saat yönünde veya saat yönünün tersi yönde dönebilir. Bu stator sargılarına uygulanan pals (darbe) gerilimlerinin sırasına bağlıdır. Uygulanan sinyallerin sırası değiģtirilerek dönüģ yönü değiģtirilir. Step motorlarının hangi yöne döneceği, devir sayısı, dönüģ hızı gibi değerler mikroiģlemci veya bilgisayar yardımıyla kontrol edilebilir. Bu özelliklerinden dolayı adım motorları genellikle çok hassas konum kontrolü istenen yerlerde kullanılmaktadır. Step motorunun davranıģı motoru süren güç kaynağına bağlıdır. Güç kaynağından elde edilecek palsler mikroiģlemci veya bilgisayar tarafından kontrol edilir. Yukarıda belirtilen özellikleri nedeni ile adım motorları, uydu antenlerinin otomatik olarak konumlandırılmasında, iģ makinelerinde iģ parçasının belirli bir programa uygun olarak iģlenmesi, delinmesi ve benzeri iģlemleri için iģ makinesi tablasının iki eksenli konum kontrolünde, robotik çalıģmalar gibi oldukça geniģ bir kullanılma alanı bulmuģtur. Yine adım motorları çok hassas pozisyon kontrolü gerektiren çizici, teypler, valfler, yazıcılar, CD- ROM lar, hardiskler, floppy disk sürücülerde kullanılır. Step motorları güncel elektrik motorlarından ayrı olarak, rotoru çok kutuplu, statoru 3,4 ve daha fazla sargılı olarak yapılır. Rotor kutup sayısı, akım darbesi baģına istenen büyüklükteki açısal dönme değeri elde edilecek Ģekilde seçilir. Step motoru stator sargısı, çalıģma koģullarına uygun lojik kontrol devreleri yardımıyla düzenlenen akım darbeleri ile beslenir. Uygulanan akım darbesi, karģıt yük momenti ile eylemsizlik momentini karģılayacak değerde olup rotor manyetik ekseni, akım darbesine bağlı olarak hava aralığında oluģan değiģik yönlerdeki stator sargısı manyetik eksenleri ile aynı yöne gelmeye çalıģacağından, darbe sayısına ve süresine bağlı olarak bir döndürme momenti oluģur. ġekil 1.2 de statoru 4 stator sargılı, rotoru 2 kutuplu bir step motoruna ait elektriksel prensip bağlantı Ģeması görünmektedir. Rotoru 2 kutuplu step motorunda stator sargıları olan Na, Nb, Nc, Nd a, b, c, d uçları ile belli bir sıra ile uyarılarak (enerjilenerek), Q = 0 derece, Q = 45 derece, Q= 90 derecelik dönme açıları elde edilebilir. 4

9 ġekil 1.2: 4 Sargılı rotoru 2 kutuplu step motoru 1.2. ÇalıĢması Step motorlar manyetik alanların karģılıklı etkileģimi (itme-çekme) prensibiyle çalıģır. Sürücü durumundaki manyetik alan belirli konumlarda yerleģtirilmiģ olan stator sargılarını (bobinler) enerjilendirilip ardından enerjinin kesilmesiyle step motor bir adım açısı kadar döner ve aniden durur. Aynı uca tekrar pals (enerji) verilse dahi dönme iģi olmaz. DönüĢ hareketinin sürekli olması için palslerin,bobin uçlarının sırasına uygun olarak tüm bobin uçlarına sıra ile verilmesi gerekir. Step motorlarda, DC motorlarda olduğu gibi enerji verildiğinde serbestçe dönmez. Step motoru istenen yönde hareket ettirmek için bobin uçlarının diziliģ sırasının doğru belirlenmesi gerekir. Enerji stator sargı uçlarına belirli sıralarda verilmelidir. Eğer bobinleri enerjilerken belirli bir sıraya uyarsak motor döner aksi halde motorda vızıltı sesi iģitilir ya da durur. Piyasada en çok kullanılan step motor tipi 4 bobinli(stator sargısı) unipolalar tiptir. Butip motorun kullanılması sadece bobin voltajını (stator sargı uçlarına uygulanan lojik darbeler) açıp kapayarak yapılır. Bipolar step motorlarda ise her defasında bobin voltajının yönünün değiģtirilmesi gerekir. Bunun için daha karıģık kontrol devreleri kullanılır. Normal adımlama yöntemiyle sürülen 4 bobinli unipolar step motor 3 Ģekilde çalıģtırılır. Bunlar: Tek fazlı çalıģtırılması (Single coil) Çift fazlı çalıģtırılması (Double coil) Yarım adım çalıģması (Half step) Bu 3 çalıģma Ģekli aģağıda açıklanmıģtır. 5

10 Tek fazlı ÇalıĢtırılması (Single Coil) Motor sargılarının sadece birisinin enerjilendiği çalıģma Ģeklidir. Enerji step motoru saat yönünde çevirmek için 1000, 0100, 0010, 0001 lojik palsler (darbeler) Ģeklinde enerji verilir.yine uyartım step motoru saat yönünün tersi yönde çevirmek için 0001,0010,0100,1000 lojik palsler Ģeklinde enerji verilir. AĢağıdaki tabloda step motorun bir yönde dönmesi için gerekli palsler gösterilmiģtir. Faz1, Faz2, Faz3, Faz4 Ģeklinde ifadelendirilenler step motorun bobin uçlarıdır. Burada belirtilmeyen uçlar ortak uçlardır. Tek fazlı çalıģma metodunda step motorların tork(güç) ve durma karakteristikleri iyi olmadığından pek tercih edilmez. Adım Faz1 Faz2 Faz3 Faz Çift Fazlı ÇalıĢtırılması (Double Coil) Motor sargılarının ikisinin sıra ile aynı anda enerjilendiği çalıģma Ģeklidir. Ġki faz çalıģmada rotorun geçici durum tepkisi tek-faz çalıģmaya göre daha hızlıdır; ancak burada güç kaynağından çekilen güç iki katına çıkmıģtır. AĢağıdaki tabloda 4 fazlı (4 bobin uçlu) step motoru için iki fazlı çalıģması sırasındaki fazların durumu verilmiģtir. Çift fazlı çalıģma metodunda step motorların torkları ve durma karakteristikleri iyi olduğundan oldukça tercih edilen bir metottur. Adım Faz1 Faz2 Faz3 Faz Yarım Adım ÇalıĢma (Half Step) Bu çalıģma modunda tek faz ve iki faz ard arda uygulanır. Burada rotor her bir çalıģma sinyali için yarım adımlık bir hareket yapmaktadır. Bu çalıģma modu sayesinde örneğin fabrika çıkıģı bir adımı 2 derece olan bir motorun adım açısını 1 dereceye düģürmüģ oluruz. AĢağıdaki tabloda 4 fazlı step motoru için yarım adım çalıģması için gerekli pals sıralamaları verilmiģtir. 6

11 1.2. ÇeĢitleri Adım faz1 Faz2 faz3 faz Step motorlar; yapı bakımından ve uydu antenlerinde kullanılan step motorlar Ģeklinde 2 ana madde halinde çeģitleri incelenecektir Yapı Bakımından Step Motorlar Yapı bakımından step motorlar 3 çeģittir. Bunlar: DeğiĢken Relüktanslı Step Motorlar (VRSM, Variable Reluctance Step Motors) Sabit Mıknatıslı Step Motorlar (PMSM, Permanent Magnet Step Motors) Karma Step Motorlar (HSM, Hybrit Step Motors) dır DeğiĢken Relüktanslı Step Motor DeğiĢken relüktanslı step motoru en temel step motoru tipidir. Bu motorun temel prensiplerinin daha iyi anlaģılabilmesi için kesit görünüģü ġekil 1.3 te gösterilmiģtir. Bu üçfazlı motorun 6 adet stator kutbu vardır. Birbirine 180 açılı olan herhangi iki stator kutbu aynı faz altındadır. Bunun anlamı, karģılıklı kutupların üzerindeki sargıların seri veya paralel olması demektir. Rotor 4 adet kutba sahiptir. Stator ve rotor nüveleri genellikle ince tabakalı silisli çelikten yapılır. DüĢük manyetomotor kuvveti uygulansa bile, stator ve rotor malzemeleri yüksek geçirgenlikli ve içlerinden yüksek manyetik akı geçecek kapasitede olmalıdır. DeğiĢken relüktanslı motorlar genel olarak oldukça düģük hareket süresi gerektiren kontrol sistemlerinde kullanır. Örneğin printerların kâğıt beslemelerinde kullanılır. 7

12 ġekil 1.3: DeğiĢken relüktanslı step motoru Sabit Mıknatıslı Step Motor Rotorunda sabit mıknatıs kullanılan step motoruna sürekli mıknatıslı step motoru adı verilir. 4-fazlı bir SM step motorunun bir örneği ġekil 1.4 te gösterilmiģtir. Silindirik sabit mıknatıs rotor gibi çalıģır, etrafında ise her biri üzerine sargılar sarılı olan 4 adet kutbun bulunduğu stator vardır. ġekil 1.4: 4 Fazlı sabit mıknatıslı step motor Burada C ile adlandırılan terminal, her bir fazın birer uçlarının birleģtirilerek güç kaynağının pozitif ucuna bağlandığı ortak uçtur. Eğer fazlar Faz1, Faz2, Faz3, Faz4 sırasıyla uyartılırsa; rotor saat ibresi yönünde hareket edecektir. Bu motorda, step açısının 90 olduğu açıkça görülmektedir. Genelde büyük adım açılarına sahiptir. Sabit mıknatıslı step motorunda step açısını azaltmak için manyetik kutup sayısı ile birlikte stator kutup sayısı arttırılmalıdır. Fakat her ikisinin de bir sınırı vardır. Buna alternatif olarak küçük step açılarına sahip karıģık yapıdaki sabit mıknatıslı step motorları kullanılmaktadır. Tasarımı kolay, maliyetleri düģüktür. Elektronik kontrol sistemleri ile uyumlu oldukları için kullanımı yaygındır. 8

13 Karma Yapılı (Hybrid) Step Motoru Karma yapılı adım motorlar, daha önce anlatılan iki tipin karıģımı olarak düģünülebilir. Karma yapılı motorun rotorunda da sabit mıknatıs bulunur. Yapı olarak değiģken relüktanslı ve sabit mıknatıslı adım motorlarının birleģtirilmiģ Ģekli olarak düģünülebilir. Bunun için karma ( hybrit ) deyimi kullanılmıģtır. KarıĢık yapılı step motorlar da denir. ġekil 1.5 te karıģık yapılı step motorunun kesiti ve yapısı görülmektedir. Bu tip step motorları genellikle küçük dönme derecelerine (0.9) inebildikleri gibi hareket isteklerine çok hızlı tepki verebilirler. Karma step motorları yazıcılara kağıt beslenmesinde daktilo tekerleği sürülmesinde özellikle floppy disklerinde yazma ve okuma kafalarında kullanılmaktadır. Bunu uygulaması hassas konumlamayı sağlayabilmektedir. Adım açıları 0.36 derece, 0.72 derece, 1.8 derecedir. Bu Ģekilde küçük açılarda hareket yapabilme imkânı vermesinin nedeni, stator kutup sayısı ile rotor diģ sayısının birbirinden farklı olabilmesidir. Karma tip step motorlarda da çok parçalı rotor özelliği bulunabilir. Silindirik Ģekilli demir nüveye sahip rotoru tek yönlü alan üretmektedir. Bu tip rotorlar, aynı mil üzerine monte edilmiģ birbirinin aynısı olan iki yumuģak demir endüviye sahiptir. Rotoru iki parçalı yapıdadır. Rotorun iki bölümündeki diģler birbirleriyle yarım diģ aralığı kayma olacak Ģekilde sıralanmıģtır. Bazı motorlarda rotor diģleri birbirleriyle düzgün sıra ile sıralanmıģtır. DiĢ kısımları normal olarak silisli çelik saç paketinden yapılır, fakat sıkıģtırılmıģ çelik veya katı çelik de aynı Ģekilde kullanılır.karma tip motorun rotorunda üretilen tork, değiģken relüktanslı motora göre daha fazladır. Moment (tork) hava aralıklarının manyetik alanlarının etkileģimi ile oluģur. Bu tip motorlarda sabit mıknatıs, sürücü kuvveti oluģturmak için önemli rol oynamaktadır. Hareket açısının küçüklüğü ve yüksek çıkıģ torku, uygulamalarda karma tip step motoru cazip hale getirmiģtir. ġekil 1.5: Karma yapılı step motorun yapısı Uydu Antenlerinde Kullanılan Motorlar Uydu anten tesisatında kullanılan iki motor tipi vardır. Bunlar: Pistonlu motorlu Diseqc motorlu Yukarıda yazılan motor tiplerini sırasıyla inceleyelim. 9

14 Pistonlu Motorlar AĢağıdaki ġekilde 1,5-2 metrelik motorlu çanak anten için kullanılan pistonlu motor ve onun iç yapısı görülmektedir. Bu motorlar sonsuz diģ üzerinden pistonun uzayıp kısalmasıyla çalıģmaktadır. Ġçerisinde 36 Volt besleme gerilimli bir motor ve deviri sayan bir sensör bulunmaktadır. ġekil 1.6: Pistonlu motor ġekil 1.7: Pistonlu motorun iç yapısı Diseqc Motorlar Diseqc motor sistemi prensip olarak aynı; fakat mekanizma olarak farklı yapıdadır. Maksimum 120 cm lik uydu antenleri için kullanılır. Motorlu uydu anten sistemlerinde kullanılan diseqc motorun Ģekli aģağıda görülmektedir. Besleme gerilimini LNB ye gelen kablo aracılığıyla alır. Yine aynı kablo ile motorun kontrolü yapılır. ġekil 1.8: Diseqc motor 10

15 Bağlantı Yapısı Motorlu uydu anten tesisatında kullanılan pistonlu ve diseqc motorlar olmak üzere iki tip bağlantı vardır. Bağlantı yapıları prensip olarak aynı olduğundan ve Ģuan daha popüler olan diseqc motorun bağlantısı anlatılacaktır. Pistonlu motorlarda kullanılan anten çapı 60 cm den 450 cm ye kadar olabilir. Diseqc motorlarda ise anten çapı 60 cm. ile 120 cm arasında sınırlıdır. Bunun sebebi pistonlu antenlerin rüzgara karģı olan direncinin daha fazla olması ve pistonlu motorlarda kullanılan anten çapı büyüdükçe motorunda büyümesidir. Örneğin 2 metre çaplı çanağa bağlanan motor 18 (inc), 2,5 m çaplı çanağa bağlanan motor 24 (inc), 3,5 m çaplı çanağa bağlanan motor ise 36 (inc) dir. Diseqc motor ise tek tiptir. Diseqc Motorlu Uydu Antenin Montajı Horizon to Horizon (ufuktan ufuğa) teknolojisi anten hareket motoru ile hareket mountunu bir araya getirip tek parça olarak sunduğunda ortada henüz DiSEqC1.2 yoktu. Mount, antenle direk arasındaki bağlantıyı temin ederek çanağın hedef uyduya tam olarak ayarlanmasını sağlayan parçalar topluluğudur.1997 yılında italyan STAB firması ile diseqc 'in patent sahibi olan EUTELSAT'ın iģbirliği sonucu DiSEqC protokolleri arasına, uydu anten motorlarını doğrudan uydu alıcılarından çıkan koaksiyel anten kabloları üzerinden çalıģtırmak amacıyla hazırlanan bir DiSEqC 1.2 standardı da eklendi. Bu sistem halen artık hemen hemen tüm digital uydu alıcısı üreticileri tarafından standart olarak kabul edilmiģtir. Örneğin STAB marka ürünün paketinin içinden Ģunlar çıkmaktadır. A rotor, B rotorun direğe tespit braketi, C braketin direğe sıkıģtırma kelepçeleri, D braket sıkıģtırma U- kelepçe cıvataları, E kablo bağlantı F konnektörleri ve izolatörleri, F cıvata takımı, G kullanma talimatı. Bunlar ġekil 1.9 da gösterilmiģtir. ġekil 1.9 Mount ve Diesqc motor 11

16 ġekil 1.10: Mount ve Diseqc motorun bağlanması Antenin kurulacağı yerin seçimi çok önemlidir. Yer seçimi ve kuruluģ konusundaki genel prensipler her durumda geçerlidir. Hareketli antenin tüm Clarke kuģağını engelsiz görebilmesi, özellikle diseqc motorlar için rüzgâr almayan bir yere kurulmuģ olması ve motorun öngörülenden daha büyük bir çanakta kullanılmaması daha büyük bir önem arz etmektedir. Çünkü bu motorlarda rüzgâr yükünün getirdiği torklar doğrudan motorun Ģaftında etkili olduğundan ve boyutların küçük olması dolayısıyla hasar verme riski yüksek olmaktadır. Bu motor mevcut herhangi sabit anteni kolayca hareketli hale getirmekte de kullanılabilir. Elektriksel bağlantıları çok kolaydır. Uydu alıcısı ile anten arasında zaten mevcut olan kablonun LNB'ye takılı olan kısmı çıkartılarak motorun REC yazan kısmına takılır(ġekil 1.9). Ġki ucunda F konnektör takılı 1,5-2,0m boyunda bir baģka kablonun da bir ucu LNB'ye diğer ucu motorun LNB yazan yerine takılır (ġekil9). Elektriksel bağlantıların tümü bu kadardır. Kullanılacak kablonun kalitesi de oldukça önemlidir. Koaksiyel uydu kablosunun iç iletkeni Cu Ø=1,02 mm, veya Ø=1,13 mm olabilir. Ġnce olanın direnci 22Ohm/km öbürüne göre(18ohm/km) epey fazla olduğundan en fazla 30m kadar uzunlukta boy için kullanılabilmesine karģın; iletkeni kalın kabloyla 60m'ye yakın uzunluk kullanılabilmektedir. Her çeģit hareketli anten için ilk olarak direğin çok sağlam bir Ģekilde ve tam düģey olarak zemine tesbit edilmiģ olması Ģarttır (Direğin diklik kusurunu giderebilen bir ayar mekanizması yok.). Direğin sağlam ve tam düģey durumda olduğunu ölçmek ve ayarlamak için harcanacak zaman daha sonra ortaya çıkabilecek sorunların giderilmesinin gerektireceği zaman ve masraf dikkate alınırsa, fazlasıyla tasarruf edilmiģ olacağı açıktır. Su terazisi kullanılarak 90º açı elde edilmelidir (ġekil 1.11). 12

17 ġekil 1.11: Anten direğinin sabitlenmesi DiSEqC 1.2 (H-H Mount) motorun takılmadan önce sıfır konumuna alınmıģ olması yararlıdır. Satın alındığında eğer sıfır derece konumunda değil ise uydu alıcısına takılarak sıfır konumuna gelinceye kadar hareket ettirilmelidir (Bazı motorlarda içinde "0" konumunu belirleyen duymaç yok. O durumda bu konum gözle belirlenebilir.) Motorun "0" konumunda olduğundan emin olunduktan sonra elektriksel bağlantısı kesilerek ( receiverden gelen kablo sökülerek) motor direğin tepesine yerleģtirilir, direk üzerinde döndürülmesine izin verebilecek kadar vidaları sıkılır. Ġki tür motor vardır. ġaftı (rotoru) yukarı bakanlar (STAB vb.) ve Ģaftı aģağı doğru duranlar (MOTECH SG2100 vb.). Hepsinde kablo bağlantıları aģağı tarafa gelmelidir. ġekil 1.12: ġaftı yukarı (solda) ve aģağı (sağda) doğru olan motorlar 13

18 Bütün türler arasındaki en büyük tek fark elevasyon/deklinasyon(kalkıģ) açılarının nasıl verileceğindedir. Örneğin STAB motorlarda çanağın kalkıģ açısı = 60º (Bulunduğunuz yere göre hesaplanan enlem değeri) olarak verilmektedir. P bulunduğunuz yerdeki Clarke kuģağında en tepedeki uydunun kalkıģ açısıdır. MOTECH motorlarda ise bu değer = 40º Deklinasyon açısı olarak verilir. Rakamlar sabit değildir ve kullanılan çanağa göre değiģmektedir. Anten rotor miline bağlanır (ġekil 1.13). Receiver rotor ve LNB bağlantıları yapılır ve receivera enerji verilir. ġekil 1.13: Uydu antenin rotor miline bağlanması 14

19 UYGULAMA FAALĠYETĠ UYGULAMA FAALĠYETĠ ĠĢlem Basamakları Projeye uygun malzemeleri seçiniz. Anten aparatlarını birleģtiriniz. Antenlerin bağlantı noktalarını iģaretleyiniz. Antenleri bağlantı noktalarından bağlayınız. LNB yi antene monte ediniz. Step Motoru antene monte ediniz. Komple LNB grubunu (Feed) merkezlenmiģ ve doğru odak uzaklığında olduğunu kontrol ediniz. Tüm elektrik bağlantılarını kontrol edip cihazı fiģe takınız. KuĢağın ortasında tepede zayıf da olsa bir sinyal yakalamaya çalıģınız. Feed sisteminizi sinyal Ģiddetini arttıracak Ģekilde tekrar ayarlayınız. KuĢağın bir ucundaki bir baska uyduya geçerek ikinci bir kanal ayarlayınız. Bulduğunuz ikinci uydudaki bir kanalı frekans, polarite, doğu batı ayarlarıyla 15 Öneriler Tesisatta kullanacağınız malzemeleri önceden ayarlayınız. Anten direği monte ederken yere 90 derece dik olmasına dikkat ediniz. Mount u oluģturunuz. Burada kılavuzda belirtilen Ģekillere göre iģlemi yapınız. Antenlerin bağlanacak olan noktalarını belirleyiniz. Antenleri bağlantı noktalarından bağlayınız. Kullanılacak olan LNB yi anten üzerine monte ediniz. Step motoru antene ediniz. Tüm ayarlamalar yapıldıktan sonra motoru antene sıkı bir Ģekilde sabitlemeyi unutmayınız. Uydu tarama iģlemine baģlamadan önce feed'in veriminin iyi durumda olması önemlidir. Bulunduğunuz ortamın nemli olmamasına ve prizlerde elektirik olmasına dikkat ediniz. Sinyali aldıktan sonra bir yayın frekansına ayarlanarak sinyal Ģiddeti en çok olacak Ģekilde hafifçe Doğu veya Batı ya kımıldatılmalıdır. Daha sonra alınan sinyali arttıracak Ģekilde kutup ekseni açısı yeniden ayarlanır. Bu feed sisteminizin son ayarıdır. Bu ayara bir daha dokunmayınız. Sinyal yakalama sırasında tarama özellikli bir uydu alıcı veya enstruman oldukça yararlı olur. Aksi halde cihazı frekans ve polaritesini bildiğiniz ve o sırada yayını olan bir kanala ayarlamak gerekir. Eğer merkezdeki uydunun yakınındakiler dıģında bir uydu yakalıyamıyorsanız Kuzey-Güney ayarınız önemli ölçüde hatalı demektir. Alınan sinyalin artması için antenin yukarı mı kalkması aģağı mı inmesi

20 olabilen en iyi Ģekilde ayarlayınız. Son olarak en zayıf sinyal alınabilen uydular ve kanallar ayarlayınız. Sinyal seviyelerinin azami değerinde kaldığı gözlemleyip tüm vidalar sıkınız. gerektiğini belirleyiniz. Her ikisi de değilse anteni bulunduğunuzun aksi (Doğu-Batı) istikamette en uçtaki bir uyduya çeviriniz. Ayarlar iyileģtirilerek eğer tüm kuģak üzerindeki uydulardan en yüksek sinyal seviyeleri alınabiliyorsa anten ayarı bitmiģtir. Kolun takılıģında tutucu bileziğin kaydırma yapmayacak Ģekilde çok iyi sıkılmıģ olmasına, çanağa bağlandığı mafsal noktasının boģluk olmayacak ve sıkıģma yapmayacak durumda olmasına, motor kısmının üzerinde iģaretlendiği gibi (içine su girmesi durumunda kolayca dıģarı çıkmasını engellemeyecek tarzda) yukarı doğru durması ve contalarının sıkılı olmasına ve elektriksel bağlantılarının doğru yapılmıģ olmasına özellikle dikkat edilmelidir. 16

21 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki soruları cevaplayarak faaliyette kazandığınız bilgi ve becerileri ölçünüz. A. FAALĠYET ÖLÇME SORULARI AĢağıdaki cümleleri doğru veya yanlıģ olarak değerlendiriniz. 1) Step motorlar her enerjilendiklerindinde bir adım açısı kadar döner.( ) 2) Step motorlar sürekli aynı palslerle enerjilendiğinde döner. ( ) 3) Step motorun dönmesi için uygulanan palslerin frekansı arttırılırsa motor daha yavaģ döner. ( ) 4) Step motorlar lojik sistemler tarafından kontrol edilir. ( ) 5) Tek fazlı çalıģma modunda step motorların tork ve durma karakteristikleri iyi değildir. ( ) 6) Hareket açısının küçüklüğü ve yüksek çıkıģ torku, uygulamalarda karma tip step motoru cazip hale getirmiģtir. ( ) 7) Diseqc motorlar ile pistonlu motorlar kıyaslandığında, diseqc motorlara daha büyük çaplı uydu anteni takılabilir. ( ) 8) Pistonlu motorların besleme gerilimleri 36 Volt tur. ( ) 9) 1,5 metrelik uydu anteni için diseqc motor tercih edilir. ( ) 10) Pistonlu motor kullanılan uydu anten tesisatı rüzgardan fazla etkilenmez. ( ) DEĞERLENDĠRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karģılaģtırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. YanlıĢ cevapladığınız konularla ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. 17

22 B. UYGULAMALI TEST Bir arkadaģınızla birlikte yaptığınız uygulamayı değerlendirme ölçeğine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranıģları tamamlama yoluna gidiniz. ĞRLENDĠRME ÖLÇEĞĠ Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Tesisat için gerekli olan uygun malzemeleri seçtiniz mi? 2. Anten aparatlarını birleģtirdiniz mi? 3. Anten bağlantı noktalarını iģaretlediniz mi? 4. Antenleri bağlantı noktalarından bağladınız mı? 5. LNB yi antene düzgün bir Ģekilde monte ettiniz mi? 6. Step motoru dikkatli bir Ģekilde antene monte ettiniz mi? Düzenli ve Kurallara Uygun ÇalıĢma 7. Mesleğe uygun kıyafet giydiniz mi? 8. ÇalıĢma alanını ve aletleri tertipli-düzenli kullandınız mı? 9. Anten montaj alanının temizlik-düzenine dikkat ettiniz mi? 10. Çatıya çıkmadan önce malzemeleri kontrol ettiniz mi? 11. Zamanı iyi kullandınız mı? DEĞERLENDĠRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır Ģeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız ilgili öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi araģtırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz. 18

23 ÖĞRENME FAALĠYETĠ 2 ÖĞRENME FAALĠYETĠ 2 AMAÇ Tek aboneli motorlu uydu anten tesisatının yapılmasında step motor sürücü ünitesinin yapısı ve çalıģmasını öğrenebilecek, bağlantısını yapabileceksiniz. ARAġTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araģtırmalar Ģunlardır: Step motor sürücü ünitelerinin kullanım amaçlarını ve çeģitlerini araģtırınız. Step motor sürücüleri hakkında bilgi edininiz. AraĢtırma iģlemleri için internet ortamında araģtırma yapmanız ve uydu tesisat elemanlarının satıldığı mağazaları gezmeniz gerekmektedir. Ayrıca uydu tesisat ve montajı yapan kiģilerden ön bilgi edininiz. 2. STEP MOTOR SÜRÜCÜ ÜNĠTESĠ 2.1. Yapısı ve ÇalıĢması Bu sistemde lojik sıralayıcı giriģ kontrolöründen aldığı sinyali faz sayısına uygun sıralayarak motorun dönmesini sağlar. ġekil 2.1 de step motor sürücü devresinin blok diyagramı görülmektedir. Sıralayıcı genellikle shift-register, NAND (ve değil), NOR( veya değil), NOT( değil) gibi lojik kapılardan oluģturulur. Özel amaçlı sıralayıcı için, J-K flip flop entegreleri ve lojik kapıların uygun kombinasyonları uygulanabilir. J-K flip-flop ve çeģitli lojik kapılar kullanılarak elde edilen sıralama devresi ġekil 2.2 de ve bu devrenin ürettiği sinyaller ġekil 2.3 te gösterilmiģtir. ġekil 2.1: Step motor sürücü devresinin blok diyagramı 19

24 ġekil 2.2: JK FF ve çeģitli lojik kapılardan yapılı sıralama devresi. ġekil 2.3: Devrenin ürettiği sinyaller 2.2. ÇalıĢması Motorlu uydu anten tesisatında kullanılan step motorun nasıl sürüldüğünün anlaģılabilmesi temel sürücü devreleri iģlenecektir. Step motorun sürülmesi iģlemi transistor, mosfet ve entegre ile yapılabilir. AĢağıda transistörlü ve entegreli devrelerle yapılan step motor kontrolünün çalıģması anlatılacaktır Step Motorların Transistorlerle Sürülmesi Burada transistor kullanılarak step motorlar tek fazlı olarak çalıģtırılmıģtır. AĢağıdaki devrede (ġekil 2.4) transistorlerin beyzlerine çift konumlu butonlarla 12 Voltluk palsler (lojik 1) uygulandığında ilgili transistör iletime geçerek step motoru çalıģtırır. Örneğin A1 butonuna basıldığında +12 Volt (lojik 1) gerilim transistor ün beyzini tetikler ve kolektör emiter arası kısa devre olur. Bu anda bobin1 ucu Ģase potansiteli alır. Aynı bobine ortak uç üzerinden +12 V luk gerilim uygulanmıģ olduğundan oluģan manyetik alan etkisi ile motor bir adım döner. Diğer transistörlerede ayrı ayrı giriģ palsleri uygulandığında motorun düzgün ve aynı yönlü çalıģması sağlanacaktır. 20

25 ġekil 2.4: Transistörlü step motor sürücü devresi Tablo 1 de motor un bir yönde dönmesi için verilmesi gereken lojik değerler görülmektedir. ADIM A1 B1 A2 B Tablo 1 Tablo 2 de yukarıdaki dönüģ yönünün aksi istikamette dönmesi için verilmesi gereken lojik değerler görülmektedir. ADIM A1 B1 A2 B Tablo 2 21

26 Step Motorların Entegre ile Sürülmesi Burada entegre kullanılarak step motorlar tek fazlı olarak çalıģtırılmıģtır (ġekil 2.5). Step mor sürücüsü olarak kullanılan ULN 2003 entegresinin ve 4. pinlere A1, A2, B1, B2 butonları yardımıyla pozitif palsler uygulanmaktadır. Örneğin 1. pine pozitif pals uygulandığında 16. pine bağlı bobin1 Ģase potansiyeli alır. Step motorun ortak ucu +12 V a bağlı olduğundan bobin1 enerjilenerek motorun bir adım atması sağlanır. ġekil 2.5: Entegre ile step motorun sürülmesi Sayıcı Entegresi Kullanılarak Step Motorun Sürülmesi Sayıcı entegresi(4017) ile step motorun sürekli dönmesi için dörtlü sayıcı olarak bağlantısı tapılmıģtır.4017 nin 3,2,4 ve 7 numaralı pinleri çıkıģtır ve step motor sürücü entegresinin(uln2003) sırayla 1,2,3 ve 4 numaralı pinlerine bağlanmıģtır (ġekil 2.6).4017 nin çıkıģlarından, sadece bir tanesi lojik 1 diğerleri lojik 0 dır.sayıcı entegresi clock palsi aldıkça tek faz çalıģma için gereken lojik palsleri üretir. 22

27 ġekil 2.6: Sayıcı entegresi ile step motorun sürülmesi 2.3. ÇeĢitleri Step motor sürücü çeģitleri yukarıda anlatıldığı üzere transistorlü, entegreli ve mosfetli sürücü çeģitleri vardır Bağlantı Yapısı ġekil 2.7: Step motor ve sürücü kartları Motor sürücülerinin bağlantı yapısı pistonlu ve diseqc motor olmak üzere iki tiptir Pistonlu motor sürücüsünün bağlantı yapısı Pistonlu motorun hareketi receiver (uydu alıcısı) tarafından ayrı bir kablo bağlantısı ile kontrol edilir.buna göre antenden üç ayrı kablo bağlantısı gelir. Bunlar: LNB den gelen anten kablosu Motor sensör kablosu Motor polarizasyonu enerji kablosu 23

28 Pistonlu motorda 36 Volt gerilimle çalıģan bir motor ve devri sayan bir sensör bulunmaktadır. Motorun her dönüģünde sensör lojik bilgi (1/0) üretir. Bu da uydu alıcımızın(receiver) içinde mevcut olan dijital sayıcıyı harekete geçirir. Bu sayaç uydu antenimizin hangi konumda durması gerektiğini sistem entegresine bildirir. AĢağıdaki Ģekilde pistonlu motorlu uydu anten tesisatının bağlantı yapısı görülmektedir. ġekil 2.8: Pistonlu motorlu uydu anten tesisatı ile buna bağlı görüntü ve ses sistemlerinin bağlantısı Pistonlu motorun sensör ve enerji bağlantısı yapılırken, farklı renkte olan 4 lü çok telli telefon kablosu kullanılmaktadır. Kabloların uçları açılarak receiverin arkasında bulunan ilgili yerlere bağlantılar yapılır (ġekil 2.9). 24

29 ġekil 2.9: Motorlu (polarizasyonlu) uydu alıcısının (receiver) bağlantı yapısı Anten tesisatına takılı olan motora, receiverdan (uydu alıcısı) çıkan sensör ve motor enerji kablosu ilgili klamenslere bağlanır (ġekil 2.10). Hata yapmamak için kablo renkleri size kılavuz olacaktır. 25

30 ġekil 2.10: Pistonlu motorun resmi ve bağlantı uçları Diseqc Motor Sürücüsünün Bağlantı Yapısı Diseqc motorlar besleme gerilimini LNB ye gelen anten kablosundan alır. Bu gerilim Volt arasındadır. Diseqc motor ile receiver arasında motor polarizasyonu ile bilgi akıģı bu anten kablosu aracılığıyla yapılır. ġekil 2.12 de diseqc motorun receivera bağlantısı görülmektedir. LNB den motora motordan receiverin LNB giriģine bağlandığı görülür. Diseqc motorun sürücü ünitesi içindedir. Sistemin çalıģması gerekli olan enerji ve bilgi (data) tek bir anten kablosu aracılığı ile yapılır. ġekil 2.11: Konnektör bağlantısı 26

31 ġekil 2.12: Diseqc motorlu uydu anten tesisatının yapısı Motorlu Uydu Anten Tesisatının Yönünün Ayarlanması Satlook, Spektrum Analizör veya sinyal algılayıcıyla ayar iģlemi yapılır. Bu cihazlar uyduların tespitinde ve bunların seviyeleri hakkında görsel veya iģitsel bilgiler verir. Spektrum analizör kullanılması daha uygundur. Ġstanbul da tepe noktası 29 derece dir. Doğu ya gittikçe açı düģer batıya gittikçe yükselir. ġimdi Arapsat 26 derece veya veya Astra II 28,2 dereceye anteni ayarlayacağız. Bu ayar sağ-sol için Anten direğinde diseqc motorun bağlandığı yerden, yukarı-aģağı ayar ise diseqc motor ve anten direğine bağlayan yerden Diseqc motor 0 (sıfır) noktasına getiriniz. Bu Ģekilde Astra II 28,2 dereceye gelir. Yerinden oynamayacak Ģekilde vidaların boģluğunu alınız. Motorun üzerindeki sağ sol düğmelerle manuel olarak motoru batıya çeviriniz. Hotbird üzerine geliniz en iyi sinyal verecek Ģekile geliniz ve çanağın (uydu anteninin) tepesinden esneterek çekiniz ve itiniz sinyale bakınız ne Ģekilde sinyal artıyorsa aklınızda tutunuz ve Doğu ya Türksat uydusuna çevirerek burada da Hotbird uydusuna yapılan iģlemleri tekrarlayınız. 27

32 ġekil 2.13: Clarke KuĢağı (uydu kuģağı) Hotbird uydusunun sinyal seviyesi çanağın tepesinden çekince sinyal artıyorsa, Türksat uydusunda çanağın tepesinden itince sinyal artıyorsa; Resim 3 e bakınız Kuzey-Güney ekseni çok Doğu da demek ve anten direğinden motoru batıya hafif çeviriniz ve 28,2 Astra II de yukarı aģağı uyduya tekrar ayarlayınız (bu ayar motordan yapılır).bu Ģekilde mümkün olduğu kadar ayarlayınız unutmayınız sadece Türksat ve Hotbird uydularına gidiniz. Türksat ve Hotbird iyi Ģimdi mümkün olan en Doğu ve en Batı uydulara gidelim. Batıya Hispa 30º Batı olsun Doğu ya LM 75º Doğu olsun. Bu uyduları göremeyebilirsiniz, uydulara giderken çanağı yukarı aģağı esnetiniz. Uydulardan bir ufak sinyal almanız yeterlidir ve çanağı çekince mi sinyal artıyor çanağı itince mi sinyal artıyor. Çanağın tepesinden itince sinyal artıyorsa ġekil 2.13 deki 6.resme bakınız. Çanağınızın deklinasyon açısı çok düģük bunun için motoru 0 sıfıra getiriniz. Oradan çanağı biraz kaldırınız ve motorun oradan tekrar 28,2 Astra 2 uydusuna çanağı iyi görecek Ģekilde ayarlayınız. Bu iģlem Doğu ve Batı uçları kapatacak Ģekilde çanağı ayarlayınız. Çanağın tepesinden çekince sinyal artıyorsa ġekil 14 deki 6. resimde görüldüğü gibi kesik çizgi dıģarıda değil; içeride olduğunu gösterir. Deklinasyon açısı çok yüksek, bunun için motoru 0 sıfıra getiriniz oradan çanağı biraz aģağı indiriniz ve motorun oradan tekrar 28,2º Astra II ye çanağı iyi görecek Ģeklinde ayarlayınız. ġimdi receiverden ayarlayacağınız her uyduya ayrı bir numara vererek yayın olan Frekansın üzerine gelerek uydularınızı ayarlayınız ve hafızaya alınız. Uydulardan hızlı geçmeyiniz dijital yayınlardan receivere sinyal biraz geç gelir siz de farkında olmadan uyduyu geçmiģ olursunuz. 28

33 USALS (Universal Satellite Automatic Location System) Sistemi ile Ayar USALS sistemi bulunan uydu alıcı cihazı (receiver) yörüngede bulunan tüm uyduların konumlarını montajın yapıldığı yer açısından ve 0.1 dereceden fazla bir hassasiyetle hesaplayabilmektedir. Bunun için hiçbir ayar bilgisi gerekmeden çanağın tüm uydulara göre ayarlanması otomatik olarak gerçekleģmektedir. USALS programı DiSEqC1.2 haberleģme protokolünün bir alternatifi değildir. Uydu alıcıları üzerinde çalıģan bir yazılımdır. DiSEqC1.2 protokol dizisi motorları "Açı konumuna döndür" kipinde çalıģtırmaktadır. Aslında USALS'ın kullandığı tek komut da budur. USALS programı DiSEqC1.2 protokolünün biraz daha geliģmiģ alternatifi olmaktadır. USALS, programı STAB firmasının patentli ürünü olduğundan ona rakip "Go X", Go To XX", DiSEqC1.3" gibi yazılımlar da çıkartılmıģtır. Eğer Kuzey Yarımküre de iseniz ve tam doğru bir Güney istikametini bulamadıysanız uyduları standart bir DiSEqC1.2 motorlu bir sistemle arayıp bulmak güç olmaktadır. Güney istikametinin doğru olarak bulunması tüm uyduların tek tek manuel olarak aranıp bulunması, sınırların seçimi, vs. USALS'da ise eğer söylenen çanaklardan birini kullanıp, motoru da o çanak için verilen doğru kalkıģ açısına ayarladıktan sonra, uydu alıcısının soldaki ekrandaki gibi size bulunduğunuz yerin enlem ve boylamına iliģkin sorusunu da doğu veri olarak girmeniz karģılığında bulunduğunuz yerden görünen bütün uyduları hesaplamakta ve ister Kuzey, ister Güney Yarımküre de olun +/- 0,05 derece hassasiyetle konumlarını belirlemektedir. Çünkü USALS dönüģ yönüne de kendisi karar vermektedir. Tepeye yakın ve sinyali kuvvetli bir uyduyu seçtiğinizde motorun dönmesi durduktan sonra çanağı sadece sağa sola döndürerek yayını hemen bulursunuz. Bu Ģekilde sadece o uyduyu değil; tüm uydu kuģağını da diğer tüm uydularla birlikte yakalamıģ oluruz. DiSEqC1.2 modunda tüm uyduların konum bilgileri motor ünitesindeki bellek çiplerinde tutulmakta, o nedenle her uydunun tek tek elle aranıp bulunup belleğe yerleģtirilmesi gerekmekteydi. USALS modunda ise bir uyduyu, kuģaktaki yerine oturttuğunuzda baģka hiçbir bellek iģlemine gerek kalmadan diğer tüm uydular otomatik olarak bulunacaktır, çünkü tüm konum bilgileri uydu alıcının içindeki bellekte bulunmaktadır; DiSEqC 1.2 modunda iken kullanıcı bir uydunun konumu değiģtiğinde veya yeni bir uydu devreye girdiğinde cihazın ayarlanabilmesi için mutlaka bir uzman desteğine ihtiyaç vardır. USALS'da ise tek gereken yeni uydunun adını ve konumunu uydular listesine yazmaktan ibarettir. Bir uydudan bir frekans seçildiğinde motor hassas bir Ģekilde yeni uyduya dönecektir. Hareketli antenlerle iyi sonuç alınamamasının esas nedeni olan ve genelde kaynağını bulması ve gidermesi güç olan yanlıģ belleğe almalar veya kazara yapılan hatalar da artık ortadan kalkmaktadır. Çünkü bu sistemle kullanıcının elle girdiği hiçbir fonksiyon yoktur. 29

34 UYGULAMA FAALĠYETĠ UYGULAMA FAALĠYETĠ Kanal döģeyiniz. ĠĢlem Basamakları Kabloları döģeyiniz. Kablo uçlarına konnektörleri bağlayınız. Anten LNB çıkıģı uydu alıcısı giriģine bağlayınız. Uydu alıcı çıkıģı televizyon giriģine bağlayınız. Uydu alıcısı motor sürücü çıkıģını sürücü ünitesine bağlayınız. Sürücü ünitesi çıkıģını step motora bağlayınız. Bağlantıları kontrol ediniz. Çanak anteni istenilen uyduya yönlendiriniz LNB çıkıģını sinyal seviyesi ölçüm cihazına bağlayınız. Ölçüm cihazında sinyalin en yüksek olduğu seviyeyi tespit etmek için çanak anteni çeviriniz. LNB ayarını yapınız Uydu yayınlarını ayarlamak için yukarıdaki iģlemler, taranacak bütün uydular için yapılır. Çanak anteni sabitleyiniz. Öneriler ĠĢlem öncesi tesisat için uygun yer keģfi yapınız.bu yerin manyetik alana maruz kalan bir yerde olmamasına dikkat ediniz. Kablo döģerken kablonun dar açılarda dönmemesine dikkat ediniz. Konnektör bağlantılarını ölçekli yapınız Konnektörleri takılmıģ anten kablosu ile bağlantıyı yapınız. Daha iyi görüntü için uydu alıcısında ve televizyonda bulunan scart giriģ ve çıkıģlar tercih edilmelidir. Kullanma kılavuzuna baģvurunuz. Kabloların renklerine ve bağlantı yarlerine dikkat ediniz. ġüphelendiğiniz taktirde ölçü aleti ile kontrol ediniz. Motoru 0 noktasına ayarlayıp montaj vidalarını sıkınız. Spectrum analizörüne veya satlook a bağlayınız. Çevirme iģlemini yaparken hassas olmalısınız.mount vidaları ne çok sıkı ne de çok gevģek olmalıdır. Ayarı yaparken hassas olmalı ve bir gözünüz de ölçüm cihazında olmalıdır. Ayar iģlemi sırasında gözümüz ölçüm cihazının seviye göstergesinde olmalıdır. Ayarı kaçırmadan sıkı bir Ģekilde montaj vidalarını sıkınız. 30

35 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cümleleri doğru veya yanlıģ olarak değerlendiriniz. 1) Step motorların sürülebilmesinde sıralama önemlidir.( ) 2) Pistonlu motorlu uydu anten tesisatında motorun besleme gerilimi bağlantısı ayrı bir kablo ile yapılır. ( ) 3) Diseqc motorlu uydu anten tesisatında motorun besleme gerilimi bağlantısı ayrı bir kablo ile yapılır. ( ) 4) Anten montajında montaj direği yer ile 90 açı yapacak Ģekilde sabitlenmelidir. ( ) 5) Diseqc motorlu uydu anten tesisatında receivera 3 farklı bağlantı kablosu gelir. ( ) 6) Pistonlu motorda 36 Volt gerilimle çalıģan bir motor ve devri sayan bir sensör bulunmaktadır. ( ) 7) Diseqc motorlar besleme gerilimini LNB ye gelen anten kablosundan almaz. ( ) 8) Diseqc motorlu uydu anten tesisatında sistemin çalıģması gerekli olan enerji ve bilgi (data) tek bir anten kablosu aracılığı ile yapılır. ( ) 9) Bütün uydular atmosferin üzerinde olan Clark kuģağında bulunur. ( ) 10) USALS uyduların daha rahat bulunmasını sağlayan bir motordur. ( ) DEĞERLENDĠRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karģılaģtırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. YanlıĢ cevapladığınız konularla ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. 31

36 B. UYGULAMALI TEST Bir arkadaģınızla birlikte yaptığınız uygulamayı değerlendirme ölçeğine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranıģları tamamlama yoluna gidiniz. DEĞERLENDĠRME ÖLÇEĞĠ ĞRLENDĠRME ÖLÇEĞĠ Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. El takımlarını (yan keski, kargaburnu ) tam olarak hazırladınız mı? 2. Montaj planına uygun malzemeleri seçtiniz mi? 3. Uydu seviyesinin tespiti için gereken ölçüm aletini aldınız mı? 4. Uydu anteni ile uydu alıcısı arasındaki bağlantıları yaptınız mı? 5. Uydu alıcısı ile televizyon arasındaki bağlantıyı yaptınız mı? 6. Çanak anteni seviye ölçen cihazla beraber uygun yere montajını yaptınız mı? 7. Çanak antenin montaj vidalarını iyice sıktınız mı? Düzenli ve Kurallara Uygun ÇalıĢma 1. Mesleğe uygun kıyafet giydiniz mi? 2. ÇalıĢma alanını ve aletleri tertipli-düzenli kullandınız mı? 3. Anten montaj alanının temizlik-düzenine dikkat ettiniz mi? 4. Çatıya çıkmadan önce malzemeleri kontrol ettiniz mi? 5. Zamanı iyi kullandınız mı? DEĞERLENDĠRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır Ģeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız ilgili öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi araģtırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarınızın tamamı evet ise modül değerlendirmeye geçiniz. 32

37 MODÜL DEĞERLENDĠRME MODÜL DEĞERLENDĠRME FAALĠYET ÖLÇME SORULARI (OBJEKTĠF TEST) AĢağıdaki cümleleri doğru veya yanlıģ olarak değerlendiriniz. ( ) 1) Step motorlar her enerjilendiklerinde bir adım açısı kadar döner. ( ) 2) Step motorlar sürekli aynı palslerle enerjilendiğinde dönmez. ( ) 3) Step motorun dönmesi için uygulanan palslerin frekansı arttırılırsa motor daha yavaģ döner. ( ) 4) Step motorlar lojik sistemler tarafından kontrol edilir. ( ) 5) Hareket açısının küçüklüğü ve yüksek çıkıģ torku, uygulamalarda karma tip step motoru cazip hale getirmiģtir. ( ) 6) Diseqc motorlar ile pistonlu motorlar kıyaslandığında, diseqc motorlara daha büyük çaplı uydu anteni takılabilir. ( ) 7) Pistonlu motorların besleme gerilimleri 12 Volttur. ( ) 8) 1,5 metrelik uydu anteni için diseqc motor tercih edilir. ( ) 9) Pistonlu motor kullanılan uydu anten tesisatı, rüzgârdan fazla etkilenmez. ( ) 10) Pistonlu motorlu uydu anten tesisatında motorun besleme gerilimi bağlantısı ayrı bir kablo ile yapılır. ( ) 11) Diseqc motorlu uydu anten tesisatında receivera 3 farklı bağlantı kablosu gelir. ( ) 12) Pistonlu motorda 36 volt gerilimle çalıģan bir motor ve devri sayan bir sensör bulunmaktadır. ( ) 13) USALS uyduların daha rahat bulunmasını sağlayan bir uydu alıcılarında bulunan bir yazılımdır. ( ) 14) Mount uydu anteninin takıldığı direktir. ( ) 15) Bütün uydular atmosferin üzerinde olan clark kuģağında bulunur. ( ) DEĞERLENDĠRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karģılaģtırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. YanlıĢ cevapladığınız konularla ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. 33

38 Modül ile kazandığınız yeterliği aģağıdaki ölçütlere göre değerlendiriniz 1. Step motorları yeterince tanıdınız mı? Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 2. Motorlu uydu anten tesisatında kullanılan elemanları tanıdınız mı? 3. Anten aparatlarını birleģtirebildiniz mi? 4. Anten direğini istenen açıda sabitlediniz mi? 5. Motoru mounta ve LNB yi antene monte edebildiniz mi? 6. Gerekli kablo tesisatını çekip kablo uçlarına konnektörleri bağlayabildiniz mi? 7. Anten, uydu alıcısı ve televizyon arasındaki bağlantıları doğru ve güvenli Ģekilde takabildiniz mi? 8. Çanak anteni istenen uyduya yönlendirebildiniz mi? 9. Çanak anteni sıkı bir Ģekilde sabitlediniz mi? DEĞERLENDĠRME Teorik bigilerle ilgili soruları doğru olarak cevapladıktan sonra, yeterlik testi sonucunda, tüm sorulara evet cevabı verdiyseniz bir sonraki modüle geçiniz. Eğer bazı sorulara Hayır Ģeklinde cevap verdiyseniz eksiklerinizle ilgili bölümleri tekrar ederek yeterlik testini yeniden yapınız. 34

39 CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALĠYETĠ 1 NĠN CEVAP ANAHTARI 1 D 2 Y 3 Y 4 D 5 D 6 D 7 Y 8 D 9 Y 10 D ÖĞRENME FAALĠYETĠ 2 NĠN CEVAP ANAHTARI 1 D 2 D 3 Y 4 D 5 Y 6 D 7 Y 8 D 9 D 10 Y 35

40 MODÜL DEĞERLENDĠRME NĠN CEVAP ANAHTARI 1 D 2 D 3 Y 4 D 5 D 6 Y 7 Y 8 Y 9 D 10 D 11 Y 12 D 13 D 14 Y 15 D 36

41 ÖNERĠLEN KAYNAKLAR ÖNERĠLEN KAYNAKLAR Uydu Anten Elemanları ile Ġlgili Malzeme Katalogları. HaberleĢme ve ĠletiĢim Teknikleri ile Ġlgili Kitaplar ve Firma El Kitapçıkları Ġnternette Uydu Antenler ile Ġlgili ĠĢ Yapan Firmaların Siteleri. 37

42 KAYNAKÇA KAYNAKÇA BERKET Metin, Engin TEKĠN, Elektronik Atölye ve Laboratuvar 2, Ġzmir, Prof. Dr. MORGÜL Avni, Ortak Anten Uydu ve Kablo TV Sistemleri, ĠHTĠYAR Ġsmail, Endüstriyel Elektronik, Ġstanbul,