GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE ÜLKE EKONOMİSİNE KAZANDIRILMIŞ SAHALAR

Transkript

1 GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE ÜLKE EKONOMİSİNE KAZANDIRILMIŞ SAHALAR Bunlar: Siirt-Madenköy bakır yatağı, Bingöl-Avnik demir yatağı, Mardin-Mazıdağı fosfat yatakları, Şırnak ve Silopi, Asfaltit yatakları, Bingöl-Karlıova linyit yatakları ile çeşitli yerlerde tespit edilmiş mermer ve çimento hammaddeleridir. Ayrıca Bölgemiz çalışma alanları içinde çeşitli metalik Maden Enerji Hammadde ve Endüstriyel Hammadde sahaları tespit edilmiş olup, bunların araştırılıp ortaya çıkarılması için arama çalışmalarına devam etmektedir. Ayrıca Köy Hizmetleri ile M.T.A. Genel Müdürlükleri arasında yapılan protokol gereği yılları arasında toplam metre sondaj 154 yerleşim biriminde çalışma yapılmıştır. Bundan sonraki yıllarda; 1999 da 1 yerleşim biriminde 100 metre, 2000 yılında 34 yerleşim biriminde 5325 metre, 2001yılında 17 yerleşim biriminde 1779 metre ve 2002 yılında 22 yerleşim biriminde 2514 metre içme suyu sondajı yapılmıştır YILI PROJE FAALİYETLERİ DF kod nolu Akifer Kaya ve Maden Suları Arama Projesi kapsamında; Batman- Siirt-Diyarbakır-Mardin-Şırnak ve Şanlıurfa İllerinde toplam 34 yerleşim birimine 5325,45 m su sondajı yapılmıştır. 2- Türkiye Geneli Termal ve Mineralli Sular Envanteri Projesi kapsamında; Bingöl İli ve İlçelerinden su örnekleri alınmış ve analize yollanmıştır.su kaynaklarının yüzeylendiği alanların jeolojisi ve Tektonizması etüt edilmiştir YILI PROJE FAALİYETLERİ DB kod nolu Akifer Kaya ve Maden Suları Arama Projesi kapsamında; Diyarbakır Mardin Siirt Batman Bingöl - Şanlıurfa ve Şırnak İllerinde toplam 15 yerleşim birimine 1779 m su sondajı yapılmıştır A5 Batman- Sason Jeotermal Enerji Etütleri Arama Projesi kapsamında; Bölge Müdürlüğümüze bağlı Batman ili sınırları içinde bulunan Sason yolu üzerindeki artezyen yapan sıcak suyun etüdü yapılmıştır. Bu çalışmalara ait raporlar hazırlanarak bir nüshası ilgili Batman Valiliği ne teslim edilmiştir YILI PROJE FAALİYETLERİ DE Kod nolu Akifer Kaya ve Maden Suları Arama Projesi kapsamında; Bölge Müdürlüğümüze bağlı Diyarbakır-Batman-Bingöl-Siirt-Şırnak ve Mardin İllerinde toplam 22 yerleşim birimine 2515 m su sondajı yapılmıştır D6 Kod nulu Bingöl Yayladere Sahası Jeotermal Enerji Aramaları Projesi kapsamında; 150 km2 de 1/ ölçekli prospeksiyon ve 1/ ölçekli jeolojik detay etüt yapılmıştır.amaçlanan hedefe ulaşılmıştır. 3- Türkiye Isı Akısı Haritası (Türkiye Geneli) Projesi kapsamında; MTA, DSİ, Köy Hizmetleri Bölge Müdürlüğü, İller Bankası ve özel kişilere ait içme ve sulama su ihtiyacının karşılanması amacıyla açmış oldukları mekanik sondaj kuyularından Termik ve Gamma-Ray kuyu logları alınarak çalışmalara devam edilmektedir. Neticede kuyu logları ve kayaç örneklerinden elde edilen parametrelerden yararlanarak Türkiye Isı Akısı Haritası hazırlanacaktır. 1

2 2003 YILI PROJE FAALİYETLERİ E14 Kod nolu Doğu ve Güneydoğu Anadolu Akifer Kaya ve Maden Suları Arama Projesi 2003 yılı iş programında olmasına rağmen ödenek yetersizliği nedeniyle iptal edilmiştir E7 Kod nolu Bingöl-Yayladere Sahası Jeotermal Enerji Aramaları Projesi kapsamında; Yayladere ve Karlıova Hacılar köyünde mevcut kaynaklarda jeofizik Rezistivite çalışmaları yapılmıştır. Yayladere ilçesinde 40 adet DES noktası atılmış, yaklaşık metrelik örtü tespit edilmiştir. 330C lik ısı Kuzeydoğuya doğru 460C civarına ulaşmaktadır. Ancak mevcut örtünün kalın oluşu, rezervuarın derinde olması sebebiyle sondaj çalışmasının ekonomik olmayacağı sonucu ortaya çıkmıştır. Çalışmaların ikinci kısmı ise Karlıova nın Hacılar Köyündeki kaynak çevresinde yapılmış yaklaşık 40 adet DES noktası alınmıştır. Sıcaklık verilerin yüksek olduğu, yaklaşık m arasında değişen bir örtünün varlığı tespit edilmiştir. Rezervuarın masif olduğu, sıcak suyun açılma çatlağına bağlı geliştiği bu alan Doğu Anadolu Fay Zonunda bulunmaktadır. Projenin 2004 yılı programı: Doğu Anadolu fay Zonuna bağlı olarak Güneyde Hacılar dan başlayan ve Kuzeyde Karlıova ve Erzurum Tekman civarına doğru sıcaklıkları C olan 3-4 kaynak mevcuttur. Tekman civarındaki henüz etüt edilmeyen bu kaynakların jeolojisinin ve tektonizmasının tam olarak ortaya konması gerekmektedir. Havzanın dolayısıyla geçmişteki çalışmanın devamı niteliğindeki bu alanın jeolojisinin yanı sıra, Hacılar civarında eksik kalan ve anomalisi yüksek çıkan kaynakta fay zonunun her iki tarafı esas alınarak Jeofizik :Manyetik ve Gravitenin yapılması, bunun sonucuna göre çalışmalarına başlanması uygun görülmüştür YILI PROJE FAALİYETLERİ M 12 Kod nolu Güneydoğu Anadolu Endüstriyel Hammadde Aramaları Projesi ( ) Diyarbakır, Siirt, Batman, Mardin, Bingöl, Muş ve Bitlis İllerindeki Endüstriyel Hammaddelerin ortaya çıkarılmasına yönelik hazırlanmıştır. Proje ile Bölgede; Potas Tuzları (Silvin,karnialit, polihalit), trona,tuz,sölestin,kükürt,alçıtaşı,kum-çakıl,kırma taş,yapı taşı,parke taşı,cam hammaddeleri (Kuvars,kuvars kumu) seramik hammaddeleri (albit), pomza,tras,zeolit,perlit,tuğla-kiremit hammaddeleri (kil,silt), zirkon,mermer,kireç,genleşen kil,bentonit gibi hammaddelerin aranması hedeflenmiştir. Proje kapsamında 2002 ve 2003 yıllarında potas tuzlarına yönelik (Silvin,karniailt) yapılan çalışmalar ile Miyosen yaşlı Germik formasyonunda Ziyaret-(Siirt)-Kozluk (Batman) arasında 2004 yılında 20 km2 alanın 1/ ölçekli detay jeoloji haritası hazırlanıp, yapılacak sondaj lokasyonları belirlenmiştir.çalışmaya yönelik su, kimyasal, jeokimyasal ve petrografik numuneler derlenmiştir. Potas değerleri %0.425 arasında değişmektedir. Bölgede küçük işletmeler halinde halit(kaya tuzu) işlenmektedir. Sondajlar aynı zamanda bölgedeki toplam potansiyel hakkında da bilgi verecektir. Üst Miyosen yaşlı Şelmo ve Alt Kretase yaşlı Areban formasyonlarında cam hammaddelerine yönelik çalışmalar yapılmıştır. Kimyasal numuneler derlenmiş olup olumlu çıkmaları halinde ruhsat talep edilecektir. Germik formasyonunda sölestin ve alçıtaşına yönelik kimyasal ve petrografik numuneler alınmış, 1/ ölçekli detay jeolojileri yapılmıştır. Kireçtaşları kireç için ve bazıları da kalsit (alçıtaşı üretiminde kullanılarak) gayesi için numuneler derlenmiştir. Germik formasyonunun tabanındaki kireçtaşlarında kükürt olabilecek izler gözlenmiştir. Jeokimyasal numuneler derlenmiştir. Özellikle Şelmo formasyonunda, yer yer de Germik formasyonunda tuğla-kiremit hammaddelerine yönelik ön teknolojik numuneler derlenmiştir. 2

3 Pliyosen yaşlı Lahti formasyonu kum-çakıl ve tuğla-kiremit hammaddeleri yönünden değerlendirmeye alınmış ve olumlu sonuçlar vereceği düşünülmektedir. Bunların üzerine akan Kuvaterner yaşlı bazaltlardan kırma taş ve parke taşı olarak kullanımları yönünden araştırılmaları yapılmaktadır. Bölgede tras bulunabilme ihtimali üzerine numune alınmış sonucu beklenilmektedir (Kurtalan çimento için). Bitlis Bölgesinde tras,albit ve pomza hammaddelerine yönelik numuneler derlendi.bölgede kaliteli grafit oluşumları söz konusu olabilir. Bölge mermer potansiyeli ile önemlidir. Muş-Bulanık-Malazgirt yörelerinde alınan numunelerle trona nın olabilme ihtimali yüksektir. Bölgede yapılan küçük işletmeler ile halit (kaya tuzu) aranan bir hammadde olarak göze çarpmaktadır. Alçıtaşı,tuğla-kiremit,yapı taşı,ve tras hammaddelerine yönelik numuneler derlenmiştir. Mardin-Savur-Midyat ve Derik İlçelerinde yapı malzemesi, kireç, mermer,tras ve kuma yönelik hammaddelerin yerleri belirlendi ve numuneleri alınmıştır. Serpantinlerin altere oldukları zonlardan titan ve rutil için numune alındı. Miyosen yaşlı Lice formasyonu rutil ve titan yönü ile ve Bingöl kaolen (andezitleri) için önümüzdeki yıl da etüt edilecektir E10 Şırnak-Beytülşebab Enerji Arama Etüt Projesi ( ) kapsamında; 3 Jeoloji mühendisi ile Beytülşebab İlçesine bağlı Zümrüt kaplıcalarında mevcut 430C sıcaklıktaki kaynak çevresinin jeoloji ve jeotermal potansiyel özellikleri incelenmiş, 1/ ölçekli 300 km2prospeksiyon ve 300 km2jeotermal etüt yapılarak, rezervuar ve örtü kayaç özellikleri ile ısıtıcı kayaç ilişkileri araştırılmış bu sonuçlara göre mevcut sıcak su kaynağının sığ dolaşımlı olduğu tespit edilmiştir. Sondaj ile ısının artmasının mümkün olmayacağı düşünülerek 2005 yılında projeye devam edilmesine gerek görülmemiştir E6 Kod nolu Bingöl-Yayladere,Karlıova-Hacılar Sahası Jeotermal Enerji Arama Projesi kapsamında; 4 Jeoloji mühendisi ve 10 kişilik jeofizik ekibi ile (Rezistivite,Manyetik,Gravite) yörede mevcut 680C sıcaklıktaki su çıkışının kökeni, rezervuar ve örtü kayacı araştırılmıştır. Mevcut su çıkışının debisinin arttırılması imkanları araştırılmıştır; elde edilen bilgiler ışığında, 2005 yılında Doğu Anadolu Fay Zonu boyunca da çalışmalar devam ettirilerek sondaj önerilmesi planlanmıştır yılı proje kapsamında 600 km2 P, 300 km2 JJE,600 Noktadan Gravite ve Manyetik (planlamaya karşılık 300 Nokta verileri yeterli görülerek azaltılmıştır), 30 Noktadan Rezistivite (36 Nokta olarak) tamamlanmıştır B 21 Anadolu da Madenciliğin Tarihçesi Projesi kapsamında; Proje Türk- Alman Mühendisleri tarafından yürütülen bir proje olup Türkiye genelinde devam etmektedir. Proje giderleri Almanlar tarafından karşılanmaktadır. Çalışmalar ;Haziran-Temmuz aylarında Diyarbakır ve Malatya Bölgesine ait sahalarda toplam 19 gün sürmüştür. Projenin amacı Anadolu da en eski uygarlıklardan günümüze kadar yapılan madenciliğin ortaya konmasıdır. Bu amaç kapsamında Diyarbakır Bölge sınırları içerisinde yer alan; Diyarbakır Erganibakır,Siirt Madenköybakır,Diyarbakır-ErganiÇayönü, Diyarbakır- Ergani Kundikan eski yerleşim sahaları gezilmiş,resimleri çekilmiş,optik spektro analiz için 4 adet curuf numunesi alınmış ayrıca Siirt Madenköy de devam eden sondajlarda elde edilen odun parçalarından (Yaş tayini için) C 14 numunesi alınmış bunlardan önemli görülen 2 numune analiz için Almanya ya gönderilmiştir B37 Kod nolu Toros Anatolit Platformunda Kambriyen Öncesi Meta Magmatik Kayaçların Petrografisi, Petrolojisi ve Petrojenez Özelliklerinin Belirlenmesi Projesi kapsamında; ile tarihleri arasında Güneydoğu Anadolu Bölge Müdürlüğü sınırları içerisinde Diyarbakır,Mardin-Derik,Bingöl-Genç ve civarında jeolojik amaçlı çalışma yürütülmüştür. Bu çalışma kapsamında Mardin-Derik bölgesinde erken paleozoik kayaçlar detaylı çalışılmış İnfrakambriyen yaşlı Telbesmi formasyonunda yoğun olarak izlenen Meta-Bazik kayaçlardan, Meta- Lavlardan ve birim içerisinde izlenen farklı litolojilerden Mineralojik- Petrografik amaçlı 80 adet örnek alınmıştır.ayrıca bu çalışma kapsamında Bingöl-Genç civarında geniş bir alanda yüzeyleşen Neoproterozoyik yaşlı Avnik yayla granitleri ile temelde izlenen Meta-pelitik / Metapsamitik kayaçların jeolojik ve stratigrafik özelliklerinin belirlenmesi amacıyla çalışma yürütülmüştür. Bu bölgede yüzeyleşen Meta-Magmatik kayaçların Mineralojik-Petrografik özelliklerinin ortaya konması için 60 adet numune alınmıştır. 3

4 2005 YILI PROJE FAALİYETLERİ M 7 Proje Kodu İle Güneydoğu Anadolu EHM Kampı Arazi Uygulama Formunda tarihinde açılması planlanan kampa tarihinde Mardin İlinde başlanmıştır. Bu ildeki çalışmalar tarihinde tamamlanmış işyeri kapatılarak çalışmalar iş programı dahilindeki bölgelere kaydırılmıştır. Bu doğrultuda tarihinde biri Batman İlinde (sabit) diğeri ise tarihinde Tatvan da (geçici) olmak üzere iki işyeri açılmıştır. Tatvan daki çalışmalar tarihinde tamamlanmıştır. Batman daki (sabit) kamp ise Kamp Şefliğinin tarih ve 2005/49 sayılı yazıları ile Hava sıcaklığının çok fazla olması buna bağlı olarak çalışma verimini düşürmesi nedeni ile tarihinden itibaren bir süre ara verilmiştir tarihinde hava sıcaklıkları nedeniyle geçici olarak ara verilen kamp çalışmalarına Batman da tarihinde başlanılmıştır. Proje kapsamında tarihinde Bingöl ili ve ilçelerinde başlanan çalışma tarihinde sona ermiştir tarihinde Muş ilinde başlanılan çalışmalara iş programının tamamlanması nedeniyle tarihinde sona erdirilmiştir. Proje; Diyarbakır, Siirt, Batman, Mardin, Bingöl, Muş ve Bitlis illerindeki endüstriyel hammaddelerin ortaya çıkartılmasına yönelik hazırlanmış. Proje ile Bölgede; K tuzları (Silvin, karnialit, polihalit), torna, tuz, sölestin, kükürt, alçıtaşı, kum-çakıl, kırmataş, yapıtaşı, parketaşı, cam hammaddeleri (kuvars, kuvars kumu), seramik hammaddeleri (albit), pomza, tras, zeolit, perlit, tuğla-kiremit hammaddeleri (kil, silt.), titan, zirkon, mermer, kireç, genleşen kil, bentonit gibi hammaddelerin aranması hedeflenmiştir Yılında Mardin İli ve yakın çevresinde yapılan Endüstriyel Hammadde Aramalarında aşağıdaki bulgular elde edilmiştir: Bazalt volkanizması Derik-Kızıltepe bölgesinde yaygındır (N 45, N 46, N 47 paftaları). Bazalt volkan ağızları (1 km) dayklardan, sillerden ve kötü boylanmış piroklastlardan oluşur. Tabanda kalın malzeme ile başlar üste doğru ince malzeme ile sonlanırlar. Bu özellik üç veya dört kere tekrarlanır. En üstte bazalt lavı akıp tabandaki piroklastları korumuştur. Mardin (Kızıltepe-Derik-Mazıdağı) ve Diyarbakır (Çınar) arası oluşumları genellikle bomba ve lapilli özellikleri sunarlar. Çimento yapımında kullanılabilecek özellikte volkanik curuf mevcuttur. Teknolojik ve petrografik numune alınmış ve MTA Genel Müdürlüğü laboratuarlarına gönderilmiş olup sonuçları beklenmektedir. 4

5 Çimento Hammaddeleri özellikle M 44, M 45, N 44 ve N 45 paftalarında yoğun olarak gözlenir. Derdere, Becirman, Germav ve Karaboğaz Formasyonu kireçtaşı yönünden zengin olmasının yanı sıra saflıkları bakımından da istenilen özellikler sunmaktadır. Çimentonun ve asfaltın keşfinden beri, çimento üretiminde % 60 oranında ana hammadde olarak; beton dökümünde ve asfaltlı yol yapımında ise, çimento harcına ve asfalta karıştırılan mıcır olarak, çok bol nispette kullanılmaktadır. Kireçtaşı; şeker sanayinde kirleticilerin temizlenmesinde ve kalitesi sabit şeker elde edilmesinde kaçınılmaz bir madde olarak kullanılır. Kağıt üretiminde, pişme işlemindeki sıvının hazırlanmasında; cam sanayinde, normal kireçtaşlarından şişe ve pencere camı, magnezyumca zengin olanlardan ise özel cam üretiminde; kimya sektöründe, kok kömürünün şarjı ile kalsiyum karpit elde edilmesinde yararlanılır. Soda üretiminde de kireçtaşı zorunlu olarak kullanılır. 1 ton soda için 1 ton kireçtaşına ihtiyaç vardır. Ziraat sektörü ise yaralanıldığı bir diğer alandır. Buğdaygiller, mısır ve yonca üretiminde, toprak bünyesinde önemli şekilde azalan kalsiyum ve magnezyumu takviye etmek için, bu tarım arazilerinin kalsiyum karbonat ve magnezyum karbonatla zenginleştirilmeleri zorunludur. Kireçtaşı yüksek fırınlarda, çelik üzerinde hasıl olan fosfor ve silisin giderilmesi; ayrıca silisli cevherlerin ergime derecelerinin düşürülmesi, bazı metallerin ovulması ve parlatılması için de kullanılır. Cam Hammaddelerine yönelik çalışmalar Derik bölgesinde yapılarak kimyasal örnekler alınmıştır. Areban ve Bedinan köyleri ve yakın çevresinde içerisindeki SiO 2 yüzdesine göre cam sanayinde (SiO 2 oranı % 98<), ytong-hafif yapı malzemesi yapımında kullanılan (SiO 2 oranı % 80<) ve cam kumu (silis kumu) geniş bir yatklanma sunmaktadır. Bu cam kumlarının teknolojik olarak hangi sanayide kullanılacağını belirlemek için numuneler alınarak MTA Genel Müdürlüğü laboratuarlarına gönderilmiş olup sonuçlar beklenmektedir. Kuvars kumu cam sanayinde, kristal cam eşya, züccaciye ve düz cam imalinde kullanılır. Döküm sanayinin en önemli girdilerinden biridir. Seramik sanayinde sır ve frit yapımında, duvar ve yer karolarında, fayansçılıkta, elektro-porselen alanında, vitrifiye seramik ve sofra eşyası yapımında önemli şekilde yararlanılır. Filtre sanayinde de kuvars kumu önemli miktarda kullanılmaktadır. Dolomit Derik-Kızıltepe civarında N 44, N 45 ve N46 paftalarında çalışılmış Koruk ve Şeysap Formasyonlarının dolomitçe zengin olduğu tespit edilmiştir. Dolomitin yararlanıldığı önemli alanlardan biri, fiziksel özelliklerine sertliğine ve dayanıklılığına bağlı olarak, kireçtaşı mıcırı ile beraber karayolu ve demir yolu üst malzemesi veya betonarme yapımında çimentoya karıştırılan harç malzemesi şeklinde değerlendirilir. Kimyasal nitelikleri itibariyle çimento, dolomitik sönmemiş kireç, cam ve soda üretiminde hammadde; demir-çelik sanayinde, sinter; yüksek fırınlarda refrakter malzeme ve curuf 5

6 artırıcı eleman; diğer alanlarda ise, beyazlatıcı, boya ve başka alanlarda dolgu maddesi olmasıdır. Yüksek fırınların astarlanmasında kullanılan tuğlaların üretiminde, manyezitin yerini son yıllarda giderek dolomitlerin almakta oldukları görülmektedir. Demir, şişe ve cam sektöründe de kullanılmaktadır. Yapıtaşına yönelik çalışmalar N 45, N 46 ve N 47 paftalarında yapılmış olup bölgede talep edilen hammaddeler arasında bulunmaktadır. Becirman ve Hoya Formasyonu kireçtaşlarından çıkartılan taşlarla yapılmalıdır. Kalsit ve Mozaik hammaddelerine yönelik çalışmalar N 44 ve N 45 paftalarında gerçekleştirilmiş olup Şeysap ve Becirman Formasyonları potansiyeldir. Kalsit; boya, plastik, inşaat ve asfalt sektöründe, kağıtçılıkta dolgu ve kaplama maddesi olarak kullanılmaktadır. Midyat Bölgesinde kullanılan tebeşirli mermerler dışında yine mermer olarak kullanılabilecek özellikte dolomitik kireçtaşları tespit edilmiştir. Bu mermerlerin kalite durumlarını ortaya koymak için plaka verme, cila alma vs. durumlarının belirlenmesi amacıyla numuneler alınmış MTA Genel Müdürlüğü laboratuarlarına gönderilmiştir Yılında Diyarbakır İli ve yakın çevresinde yapılan Endüstriyel Hammadde Aramalarında Ovabağ beldesinde ve yakın civarında çimento yapımında kullanılan, çimentoya % 33 oranında katılan çimentoya hem ucuzluk hemde sağlamlık kazandıran volkanik tüfler (tras) tespit edilmiştir. Bu tüflerin çimento sanayinde kullanılabilirliğini araştırmak amacıyla hem kimyasal hem teknolojik amaçlı numuneler alınmıştır Yılı Eylül ayında Siirt ili Ziyaret-Gümüşkaş mevkii AR: nolu ruhsat sahasındaki evaporitik birimin sınırı belirlenerek 1/5000 ölçekli jeoloji haritası tamamlandı. Tuzlu alanlar belirlenerek sondaj lokasyonunun verileceği yere yönelik çalışmalara ağırlık verilmiştir Yılı Ekim ayında Siirt ili Ziyaret-Gümüşkaş mevkii AR: nolu ruhsat sahası ve Batman ili Kozluk ilçesi Tuzluca mevkii AR: nolu ruhsat sahası na ait 1/5000 ölçekli Jeolojik Harita alımı tamamlanmış ve sondaj yerleri belirlenmiştir. 1/ ölçekli prospeksiyon çalışmalarına devam edilmiş ve Paleozoyik yaşlı metamorfik şistler içerisinde talk ve grafit oluşumları belirlenmiştir. Bingöl de devam eden çalışmalarda K 44 ve K 45 paftalarında geniş bir yayılım sunan aplit granitler feldispat açısından değerlendirilerek 1/ ölçekli Jeolojik Haritalara işlenmiştir. Kaolen sahaları belirlenmiştir. Bingöl Sancak ve Adaklı yörelerinde traki andezitik tüf, bentonik kil ve perlit oluşumları belirlenmiş ve 1/ ölçekli haritaya geçirilmiş ve tüm zonların numune alımları tamamlanmıştır. 6

7 2005 Yılı Kasım ayında bir ekip Bingöl de diğer ekip ise Muş yöresinde çalışmalara devam etmiştir. Bingöl de K 45 b1, b2 ve J 44 c3 paftalarının prospeksiyonu tamamlanmış olup K 45 b3, b4 e girilmemiştir. Muş yöresindeki çalışmalarda K 46, K 47, K 48, J 48, J 49 paftalarında çalışılmıştır. K 46 paftasında riyolitik tüfler, K47 ve K 48 paftalarında kaolen ve kaolenize tüfler, J 49 paftasında ruhsat durumları belli olmayan pomzalar ayrıntılı olarak incelenmiştir. Yarma için uygun alanlar temizlenerek 62 m 3 yarma yapılmıştır. Türkiye Petrollerinin petrol çalışmaları baz alınarak bu bölgede trona yataklanması olduğu düşünülmesinden hareket edilerek bölgeden 8 adet su kimyası numunesi alınmıştır. Trona yataklanmasında çok önemli olan bitümlü şeylerin en yaygın olduğu alanlardan 3 adet ÖSK çıkarılmıştır. Bölgede çok yaygın olan volkanik tüfler önce yapıtaşı olarak daha sonra tras olarak değerlendirilmesi amacıyla numuneler alınmıştır E 14 nolu Bingöl Karlıova Jeotermal Enerji Aramaları Sondaj Kampı tarihinde Jeoloji Mühendisi Hanifi GÜRLER in proje başkanlığında açılan Jeotermal Sondaj Kampında lokasyon ve sondaj yolu çalışmaları tamamlanmıştır. Ancak bölgenin özel koşulları nedeniyle ancak tek vardiya ile çalışılabileceği görülmüştür. Jeotermal sondaj çalışmalarında en az iki veya üçlü vardiya sistemiyle çalışılması gerektiğinden /644 sayı ve tarihli Makam Oluru ile tarihinde çalışmalara son verilmiştir E 16 nolu Siirt-Billuris Jeotermal Enerji Aramaları Projesi Proje kapsamında tarihinde Jeofizik Kampı açılmıştır tarihinde jeofizik çalışmaları tamamlanmıştır. Geçen bu süre zarfında 36 DES noktası atılmış ve yapılacak sondajın yeri tespit edilmiştir tarihinde Jeotermal Sondaj Kampı açılmıştır. Tespit edilen sondaj lokasyon yerinin ve ulaşım yolunun yapımı ve lokasyon hazırlıkları toplam 1 Ay zaman almıştır. Sondaj çalışmalarına tarihinde başlanmıştır. 17 1/2 Roc-Bit ile m delinmiş ve 13 3/8 muhafaza borusu (80 m) kuyuya indirilerek boru arkası çimentolanmıştır. Daha sonra m 12 1/4 Roc-Bit ile delinmiş ve 300 m ye 9 5/8 muhafaza borusu kuyuya indirilmiş ve boru arkası çimentolanmıştır. Programa göre 500±50 m olan kuyunun tamamlanması için 200 m 8 1/2 Roc-Bit ile delinmesi işlemine başlanma hazırlıkları yapılmıştır. Daha önce belirtilen olumsuz koşullar nedeni ile (yol yapımı ve lokasyon yeri yapımı) arazi formunda tarihinde tamamlanması gereken çalışmaların bitmeyeceği 7

8 anlaşıldığından Proje Başkanının tarih ve SJSK-2005/075 sayılı yazı ile Koordinatör Daireden 1 Aylık süre istenmiştir. Bu talep tarihinde Makam Oluru ile uygun görülmüştür. 500±50 m olarak planlanan sondaj derinliği rezervuar kayaç olan kireçtaşına 600 m ulaşınca 700 m olarak değiştirilmiş, 696 metrede tarihinde sondaj son bulmuştur. Kompresör testinde 41 O C sıcaklık ve yaklaşık 7 lt/sn debide sıcak su bulunmuştur E 17 nolu Şırnak Hısta Jeotermal Enerji Aramaları Projesi Proje kapsamında Jeofizik çalışmaları Arazi Uygulama Formuna göre tarihinde açılması lazım iken tarihinde jeofizik çalışmalara başlanılmıştır. Bu çalışmalar neticesinde 30 DES noktası alınmıştır. Yine arazi uygulama formunda tarihinde tamamlanması gerekir iken işçi alımlarının gecikmesi nedeniyle 15 günlük uzatma süresi Proje Başkanlığının tarih ve SJSK-2005/13 sayılı yazıları ile Koordinatör Daireden 15 günlük süre uzatımı talep edilmiş makamın tarihli oluru ile uygun görülmüştür. Çalışmalar tarihinde son bulmuş, lokasyon koordinatları belirlenmiştir. 500±50 m derinlikte uygun bir lokasyon tespit edilmiştir O C su hedeflenmiş olup Genel Müdürlüğümüzün 2005 yılı makine programının yoğunluğu sebebiyle önümüzdeki yıl sondaj çalışmaları için talimat beklenilecektir E 15 nolu Erzurum Tekman Jeotermal Enerji Aramaları Projesi İş programına Doğu Anadolu Jeotermal Enerji Aramaları olarak giren bu proje 3 yıldır devam eden Bingöl Karlıova Jeotermal Enerji Aramalarının devamı olması çalışma ekibinin bölgemizden olması ve kaynakların çoğunun Bingöl İl sınırları içinde olmasından dolayı çalışmalar Bölge Müdürlüğümüzce yürütülmüştür. Proje Uygulama Formuna göre tarihi itibariyle başlayan etüt kampı 5 teknik eleman ile yürütülmüştür. Karlıova, Tekman, Çat ve Yedisu İlçe ve civarındaki sıcak su kaynaklarının detay Jeotermal enerjisi araştırılmış, 750 km 2 1/ ölçekli detay Jeotermal jeolojisi çalışılmış, sıcaklıkları 58 O C olan Çat İlçesine bağlı iki kaynaktan ağırlıklı su ve izotop kimyası için numuneler alınmıştır. Ümit verici iki sahada önümüzdeki yıl Jeotermal sondaja yönelik jeofizik çalışmaları önerilerek projeye devam edilmesi düşünülmektedir. 8

9 2006 YILI PROJE FAALİYETLERİ Proje Kodu İle Güneydoğu Anadolu EHM Kampı Proje kodu ile Güneydoğu Anadolu Endüstriyel Hammadde Aramaları Kampı çalışmalarına tarihinde başlanılmış ve tarihinde tamamlanmıştır. Bu proje kapsamında Diyarbakır, Siirt, Batman, Mardin, Bingöl, Muş ve Bitlis, Adıyaman illerindeki endüstriyel hammaddelerin ortaya çıkartılmasına yönelik çalışılmış ve proje ile; Siirt merkeze bağlı M 47 b2 paftasındaki 1/5000 ölçekli detay jeoloji haritası tamamlanarak Miyosen yaşlı Germik Formasyonu içinde yer alan alçıtaşlarının konumu ortaya çıkarılmıştır. Diyarbakır-Siverek-Karacadağ üçgeninde yer alan Pliokuvaterner yaşlı bazik volkanizma içerisinde çimento sanayinde kullanılabilecek tüf etüdleri yapılmıştır. Diyarbakır-Eğil yöresinde mikritik kireçtaşları (Diyarbakır Pembe) 1/5000 ölçekli detay jeoloji haritası tamamlanmıştır. Adıyaman bölgesinde M 39, M 40, M 41 paftalarında öncelikle mermer ve endüstriyel hammadde amaçlı prospeksiyon yapılmıştır. Mardin- Kızıltepe bölgesinde 7 adet mermer (N 44 b 4, N 45 b4-a3) sahasının 1/5000 ölçekli detay jeoloji harita alımı ile N 44 b3 ve N 45 a4 paftalarında yer alan 2 adet kuvars kumu sahasının 1/5000 ölçekli detay jeolojik harita alımı tamamlanmıştır. Bitlis-Tatvan-Güreşçi (L48-b2) mevkiindeki tras sahasında 1/5000 ölçekli harita alımı yapılmıştır. Van Bölge Müdürlüğüne bağlı olarak Muş ta K 47 b2 ve K 47 b 3 paftalarında trona sahasının 1/5000 ölçekli detay etüt ve numunelendirilme yapılmıştır. Siirt-Ziyaret-Ş.Osman Tepe mevkiinde ZS-1 sondajı tarihinde başlatılarak kırıntılı gereçte devam etmesi ve bu tür havzaların derinliklerinin bilinmemesi nedeniyle tarihinde te durdurulmuştur. Siirt-Ziyaret-Salap Tepe mevkiinde ZS-2 sondajı tarihinde başlatılarak teknik sebepler, ağırlaşan hava şartları ve geri kalan metrajın ZS-3 sondajına kaydırılmasından dolayı tarihinde 5m. de durdurulmuştur. Batman-Kozluk-Çayhan mevkiinde ZS-3 sondajı tarihinde başlatılarak ZS- 1 sondajı ile benzer litolojileri kesmesi ve programlanan metrajda potas tuzunu kesmeyeceği düşüncesinden hareketle tarihinde m.de durdurulmuştur. 9

10 2007 YILI PROJE FAALİYETLERİ Proje Kodu İle Güneydoğu Anadolu EHM Kampı Proje kodu ile Güneydoğu Anadolu Endüstriyel Hammadde Aramaları Kampı çalışmalarına tarihinde başlanılmış ve tarihinde tamamlanmıştır. Bu proje kapsamında Diyarbakır, Siirt, Batman, Mardin, Şanlıurfa, Şırnak, Muş, Van, Ağrı ve Bitlis illerindeki endüstriyel hammaddelerin ortaya çıkartılmasına yönelik çalışılmış ve proje ile; 1/ ölçekli K 47 paftasında Oligosen yaşlı denizel Yazla Formasyonu kumtaşlarından ytong sanayinde kullanım amacıyla Kimyasal numune ve alkali toplamı 8.5 dan fazla olan Oligosen yaşlı Sergen Formasyonunun Riyolit ve Riyolitik tüflerinden seramik sanayinde feldispat amacıyla kullanımı için Kimyasal, Min+Pet ve pişme testi için Teknolojik numune alındı. Bölgede ilk defa varlığı belirlenen Paleozoyik yaşlı şistler içerisinde Granat (Almandin?) yataklanması belirlenmiş olup Kimyasal, Min+Pet ve X-RD numuneleri alınmış olup boyut belirleme çalışmaları devam etmektedir. Paleozoyik yaşlı kalkşistler içerisinde Mangan (?) yataklanması belirlenmiş olup Kimyasal ve X-RD numuneleri derlenmiştir. J 46 paftasında Varto güneyi ile güneydoğusunda bazaltların altında 8-10 m kalınlıkta yaklaşık 300 m uzunlukta üzerinde örtü güneye doğru artan sepiyolitik killer (?) belirlenmiş olup X-RD, Kimyasal ve Teknolojik amaçlı numune alınmıştır. K 47 c1, c3, c4 paftalarında ki Palaeozoyik yaşlı mikaşistlerden granat amaçlı Kimyasal, Min+Pet ve X-RD amaçlı numuneler alındı. K 46 b1, b2 paftalarında geniş bir yayılım sunan, tüf karakterinde olan, seramik sanayinde alkali ve silis kaynağı olarak bilinen, seramik endüstrisinde alkali kaolen olarak tabir edilen riyolitik tüflerden Kimyasal, Min+Pet, pişme testi numuneleri derlendi. K 47 c3, c4 ve K 46 b3, b4 paftalarında metamorfik şistler içerisinde mercek şeklinde konuma sahip aplit şistler, seramik sanayinde kullanımı için numuneler alınarak değerlendirildi. J 43 c3 paftasında geniş yayılım sunan Pliyosen yaşlı Solhan Volkanitlerinin İgnimbiritik tüfleri tras için, Zırnak formasyonunun plastik özellikli montmorillonitik killeri ise tuğla-kiremit sanayinde kullanılabilirliği için teknolojik numune alındı. J 47 d1, d4 paftalarında Pliyosen yaşlı Solhan Volkanitleri ile, aynı yaşlı Zırnak Formasyonunun volkano sedimanter serileri birbirleri ile geçişli olup, geniş bir yayılım 10

11 sunmaktadır. Zırnak Formasyonunun gölsel serileri içerisindeki sepiyolitik killer ile tüf ve tüfitler numunelendirilmiştir. Oligosen yaşlı Sergen Formasyonunun Riyolitik ve Riyolitik tüfleri belirlenmiş olup seramik sanayi açısından değerlendirilmiş ve numunelendirilmiştir. K 47 d1 paftasında kalınlığı 90 m den fazla olan Paleozoyik yaşlı şistler içerisinde Kuvarsitler belirlenmiş olup cam ya da ytong sanayinde kullanım için numunelendirilmiştir. Mezozomda oluşmuş mikaşistler içerisinde metamorfizma etkisiyle gelişen grafit ve grafitik şistler damar ve dissemine halde olup reflektans ölçümü ve kimyasal analiz için değerlendirilmiştir. J 48 a3 paftasında ruhsatı teklif edilen alçı sahasının ruhsatı 200 hektar olarak gelmiştir. Sahanın km KD sunda Alibonca Formasyonu içerisinde başka bir alçı sahası bulunmuş olup numunelendirilmiştir. Muş-Malazgirt-Aktuzla mevkiindeki tuz yataklarından ve tuzlu su çıkışları olan tuzlalardan Potas tuzuna yönelik olarak 4 adet su kimyası numunesi ve su çıkışlarının geçtiği alanlarda bıraktığı sedimanlardan jeokimyasal analiz numuneleri derlenmiştir. L 47 b1 paftasında Paleozoyik yaşlı şistler içinde kuvarsşist ve kuvarsit yatakları belirlenmiş olup ytong veya cam sanayinde kullanılabilirliği için numunelendirilmiştir. J 47 d4 paftasında 10 m masif kalınlık veren Tersiyer yaşlı volkanizma ürünü olan ignimbiritik tüfler makroskobik olarak çok iyi yapıtaşı olabilecek özelliktedir. İgnimbiritik tüflerden tam teknolojik numune alınmıştır yılında ruhsatı alınan J 48 a3 paftasında Miyosen yaşlı Alibonca Formasyonu içindeki alçıtaşlarının 1/ ölçekli jeoloji haritası yapılmıştır yılında ruhsatı alınan 4 adet Trona ruhsat sahasında önümüzdeki yıllarda sismik yapılması ve sonuca göre sondajlı çalışma yapılabileceği değerlendirildi. 1/ ölçekli J 48 paftası içinde ki tuzlalardan X-RD, Jeokimyasal analiz ve 1 adet Su Kimyası (K tuzuna yönelik) numune alınmıştır. J 47 d3 paftasında Miyosen yaşlı trakit ve trakitik tüfler geniş yayılım sunmakta olup Feldispat amaçlı değerlendirilmiştir. J 47 c2, K 47 d2, K 48 a1, a4 paftalarında prospeksiyon çalışması yapıldı. Ekonomik olabilecek zonlardan kimyasal ve teknolojik numune derlendi. Mardin-Diyarbakır-Siirt bölgelerinde 2006 yılında ruhsatı alınan ve detay jeolojik etüdü yapılan sahaların (11 adet ruhsat sahası) rezerv belirleme çalışmaları tamamlandı. İ 48 d3, d4 paftasında traverten görünümlü kireçtaşı sahası belirlenerek, hektarlık bir alanda mostra veren sahanın ruhsatı teklif edilecek şekilde 1/ ölçekli jeolojik haritası yapılarak sahadan 1 adet tam teknolojik numune alınmış olup, sonuçlardan sonra ruhsat teklifi yapılacaktır. Bulanık İlçesine bağlı alçı ruhsat sahasında en küçüğü 5, en büyüğü 30 m uzunluğunda olan yarma çalışması yaptırılmıştır. J 48 b1 paftasında geniş bir alanda mostra veren trakitik tüfler belirlenmiş olup, bu trakitleri ekonomiye kazandırmak amacıyla sahadan kimyasal analiz amaçlı numune alınmıştır. 11

12 2008 YILI PROJE FAALİYETLERİ f Şanlıurfa ve Çevresinin 1/ Ölçekli Jeoloji Haritası Alımı Projesi; Şanlıurfa ve Çevresinin 1/ Ölçekli Jeoloji Haritası Alımı Projesi MTA Güneydoğu Anadolu Bölge Müdürlüğümüze bağlı bulunan Şanlıurfa İlinin güneyinde Birecik-Karkamış-Ceylanpınar arasında, Suriye ile olan sınır kuşak boyunca yer alır. Çalışma alanı; jeolojik olarak Arap levhasının kuzey uç sınırını oluşturan bir alanda yer alır. Çalışma alanı ve yakın dolayında yüzeyleyen birimler Arap platform çökellerinin devamı ve uzantılarını oluştururlar. Bölgede ilk çalışmalar 1940 yıllarında başlamıştır. Ancak ilk çalışmalar daha çok yabancı yerbilimciler tarafından 1: ölçekli jeoloji haritalar şeklinde yapılmıştır. Jeoloji biliminin bugünkü koşullarda ulaştığı bilgi birikimi nedeniyle, o günkü koşullarda yapılmış haritaların eksik ve basit tematik haritalar olduğu görülür. Aynı yıllarda günümüze değin Güneydoğu Anadolu Bölgesinde TPAO başta olmak üzere yerli ve yabancı birçok kuruluş petrol aramalarına yönelik çeşitli ölçekte jeoloji haritalarını yapmıştır. Ancak, bu çalışmalarda genellikle amaca yönelik 1: ölçekli jeoloji haritalar şeklinde yapılmıştır. Petrole yönelik çalışmalarda 1: ölçekli detay jeoloji haritalarından ziyade, genellikle sondaj çalışmaları ağırlık kazanmıştır. Bir ülkenin maden (metalik ve endüstriyel), petrol, baraj, yeraltı-yerüstü su kaynakları, jeotermal akışkanların aranmasında ve bulunmasında, yerleşim birimlerinin ve organize sanayi yerlerinin seçiminde, yol-altyapı, baraj yerlerinin seçilmesinde ve yapımında kullanılan temel haritalar 1: ölçekli detay jeoloji haritalarıyla mümkündür. Söz konusu 1: ölçekli haritaların arazi çalışmaları ve bunların basımını gerek teknik personel ve gerekse sahip olduğu bilgi birikimi nedeniyle MTA Genel Müdürlüğü tarafından yapılmaktadır. MTA Genel Müdürlüğünün yapmış olduğu 1: ölçekli detay jeoloji haritaları, daha sonra 1: ve 1: ölçekli jeoloji haritaları şeklinde basıma hazırlar ve basımlarını gerçekleştirir. Bu haritalar yukarda değinilen yer altı ve yerüstü potansiyellerin değerlendirilmesinde ilgili kamu ve özel kurum, kuruluşların hizmetine sunar. Bu nedenle 1: ölçekli detay jeoloji haritaları çok önemli olup, tüm yapılan yatırımlarda ve mevcut ekonomik potansiyellerin değerlendirilmelerinde bunlar temel alınmaktadır. Sonuç olarak; Şanlıurfa başta olmak üzere, Güneydoğu Anadolu Bölgesinde 1: ölçekli yapılmış jeoloji haritaları çok sınırlı sayıda olup, genellikle çok önceki yıllarda yapılmıştır. Bunlarında güncelleştirilmesi gerekir. Yapılmış olanlarda çeşitli amaçlara 12

13 yönelik yersel haritalardır. Şanlıurfa ve çevresinin, özelliklede çalışma alanının 1: ölçekli jeoloji haritaları yoktur. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde GAP Projesi adı altında yapılan barajlar, sulama alanları, özellikle tarım yapılan Harran ovası, petrol, fosfat ve diğer madenler dikkate alındığında, bu bölgenin 1: ölçekli jeoloji haritaları çok önem arz etmektedir. Söz konusu alanların 1: ölçekli jeoloji haritaları yapılarak, basımları yapılmalıdır. Basımı yapılanlar ilgili kurumların hizmetine sunulmalıdır. Tüm bu işler de MTA Genel Müdürlüğü tarafından yapılmaktadır. Bu işi yapacak başka bir kurum ve kuruluşta yoktur. Ayrıca, ikinci neden de bir bölgedeki, yeraltı-yerüstü ekonomik potansiyellerin yanı sıra, bunların oluşumu ve bölgenin jeodinamik gelişimine ilişkin bilimsel çalışmalara katkı koymak ve onlara alt yapı oluşturmak maksadıyla bu haritalar yapılmaktadır. Bu nedenle, Şanlıurfa ve çevresine ilişkin bu proje bu amaçlarla öngörülmüştür. Projenin 2008 yılındaki iş programında 2400 km 2 bir alanın 1: ölçekli detay jeoloji harita alımı programlanmıştır. Özverili çalışmalarla programlanan hedef aşılarak 2600 km 2 bir alanın detay jeolojik haritası yapılmıştır. 1: ölçekli Hatay ve Diyarbakır paftaları kapsamı içerisine düşen 1: ölçekli O 40, O 41, O 42, O 43 ve O 44 topografik paftalarında yaklaşık olarak 17 adet 1: ölçekli paftanın detay jeoloji haritaları yapılmıştır. Ayrıca, çalışma alanın tektoniğine ilişkin 2008 yılı içinde, uydu görüntülerinde 2400 km 2 lik bir alanın taraması öngörülmüştür. Bu çalışma ilgili birimin teknik elemanları tarafından yapılmış olup, öngörülen programın tamamı uygulanmıştır. Projenin 2009 yılı iş programı teklif formunda 2700 km 2 alanın 1: ölçekli detay jeoloji haritaların yapılması öngörülmüştür yılı iş programı başarıyla uygulandığında, çalışma alanı ve yakın dolayına ilişkin tüm veriler değerlendirilmeye alınarak, 1: ölçekli yapılmış jeoloji haritaları arasında bir bütünsellik oluşturularak tek lejand altında değerlendirilmeleri yapılacaktır. Bu temel 1: ölçekli haritalar 1: ölçekli haritalara aktarılarak jeolojik raporu yazılacak ve jeolojik haritalar basıma hazırlanacaktır. Proje çalışmaların sonunda, kayaçların mineralojik-petrografik ve paleontolojik verileriyle çalışma alanının yapısal-stratigrafi ilişkileri kurularak, komşu yerlerle olan düşey ve yanal ilişkileri belirlemeye çalışılacaktır. Çalışma alanı ve yakın çevresine ilişkin jeodinamik evrimine bir yaklaşımda bulunacaktır. Güneydoğu Anadolu Bölgesinin jeolojisini ve jeotekniğini aydınlatmak amacıyla bölgedeki kayaçların petrografik, petrokimyasal ve jeokronolojik sınıflamasını yaparak aralarındaki ilişkiyi kurup yaşlarını, fazlarını, oluşumlarını denetleyen sistemlere çözüm getirmek projenin esas amacıdır. 13

14 Proje kapsamında yapılan çalışmalar sonucunda; yılında 2600 km 2 lik alanı içeren yaklaşık 17 adet 1: ölçekli detay jeoloji harita yapılmıştır. - Çalışma alanı ve yakın dolayında daha önce yapılmış jeoloji haritalarında Gaziantep, Fırat Formasyonu ve Kuvaterner yaşlı üç kaya birimi haritalanmıştır. Çalışmalar sırasında farklı ölçekteki bu haritaların bölgenin stratigrafik ve jeodinamik gelişimini açıklamada çok yetersiz oldukları görülmüştür. - Tersiyer yaşlı kaya birimleri kaya stratigrafi birimlerine göre formasyon ve üye bazında 1: ölçekli detay jeoloji haritaları yapılmıştır. - Bölgede yüzeyleyen Orta,Üst Miyosen ve Pliyosen yaşlı kaya stratigrafik diziliminde eksik, yanlış olan karmaşıklıklar giderilmiştir. - Bölgede tarım alanı olarak kullanılan geniş araziler (Harran Ovası) Kuvaterner yaşlı alüvyon çökeller olarak haritalanmıştır. Benzer şekilde sınırlarımız dışında Suriye topraklarında yapılmıştır. Oysa çalışmalarımız sırasında söz konusu birimlerin Pliyosen yaşlı gölsel çökeller oldukları belirlenmiş olup, formasyon düzeyinde adlanmaları yapılmış, yayılım ve dağılımları haritalanmıştır. Ayrıca öncel çalışmalarda bazı geniş alanlarda volkanik kayalar olarak haritalanmış yerlerin, volkanik örtü ve lavlar olmadıkları görülmüştür. Bunların Pliyosen havzasının kapanışı sırasında havzaya taşınmış bazalt blok yaygıları olduğu görülmüştür. Bölgenin sulama potansiyeli düşünüldüğünde, yüzeydeki bu bazalt blok yaygıları iş makineleriyle temizlenerek alttaki Pliyosen yaşlı verimli topraklar ekili alanlar kapsamına konularak, bölgenin ekili ve sulama alanlarında önemli artışlar olacaktır. - Bölgedeki kırık sistemleri ve özellikleri belirlenmiştir. - Akçakale ve Suruç çöküntülerin tektonik gelişimleri belirlenmeye çalışılmıştır. - Bölgedeki yüzeylemiş farklı yaşlardaki formasyonlar arasında yeni uyumluluklar ve uyumsuzluklar belirlenmiştir. 14

15 Proje Kodu İle Güney ve Doğu Anadolu EHM Projesi; kapsamında MTA Doğu Anadolu Bölge Müdürlüğümüze bağlı bulunan Muş, Ağrı, Kars İllerindeki endüstriyel hammaddelerin ortaya çıkartılmasına yönelik çalışılmıştır. ** 5018 sayılı Kanunun 60. Maddesi, 2007/2 no lu genelgenin 11.Maddesi ve Maliye Bakanlığı nın Harcama Yetkileri Hakkında 2 no lu Genel Tebliği kapsamında Enerji Hammadde Etüt ve Arama Dairesi koordinatörlüğündeki Projeler (ücretli işler dahil) ile ilişkili işyeri, araç kiralama, mal ve hizmet alımları ile yapım işlerinin ihale işlemlerinin yürütülmesi ile ilgili, ihale onay belgelerinin düzenlenmesinden sözleşmenin imzalanması aşaması dahil olmak üzere geçen süreçteki tüm ihale işlemlerine ilişkin ihale yetkisinin tarihinden geçerli olmak üzere Doğu Anadolu Bölge Müdürlüğünden alınarak Güneydoğu Anadolu Bölge Müdürlüğüne verilmiş olup projeler tabloda gösterilmiştir Yılı İş Programında Enerji Hammadde Etüt ve Arama Dairesine ait Doğu Anadolu Bölge Müdürlüğü Kapsamında Yer Alan Projeler Doğu Anadolu Jeotermal Enerji Aramaları a b c Van-Ayrancılar Jeotermal Enerji Aramaları Iğdır Jeotermal Enerji Aramaları Erzurum Jeotermal Enerji Aramaları 15

16 2009 YILI PROJE FAALİYETLERİ Şanlıurfa ve Çevresinin 1/ Ölçekli Jeoloji Haritası Alımı Projesi Şanlıurfa ve Çevresinin 1/ Ölçekli Jeoloji Haritası Alımı Projesi MTA Güneydoğu Anadolu Bölge Müdürlüğümüze bağlı bulunan Şanlıurfa, Mardin, Diyarbakır, Adıyaman ve Gaziantep illerini kapsayan bir projedir. Güneydoğu Anadolu Bölgesinin jeolojisini ve jeotekniğini aydınlatmak amacıyla bölgedeki kayaçların petrografik, petrokimyasal ve jeokronolojik sınıflamasını yaparak aralarındaki ilişkiyi kurup yaşlarını, fazlarını, oluşumlarını denetleyen sistemlere çözüm getirmek projenin esas amacıdır. Şanlıurfa ve çevresinin, özelliklede çalışma alanının 1/ ölçekli jeoloji haritaları yoktur. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde GAP Projesi adı altında yapılan barajlar, sulama kanalları, özellikle tarım yapılan Harran, Suruç, Viranşehir ve Kızıltepe ovaları, Ceylanpınar Devlet Üretme Çiftliği (TİGEM Arazisi), petrol, fosfat ve diğer madenler dikkate alındığında, bu bölgenin 1/ ölçekli detay jeoloji hatitaları çok önem arz etmektedir. Ayrıca, Türkiye-Suriye devlet sınırları arasındaki mayınlı sahanın tarıma açılması ve söz konusu alanda yeraltı-yerüstü maden potansiyelinin olup olmadığının gündeme gelmesi bakımındansa çok önemlilik arz etmektedir. Çalışma alanı Türkiye-Suriye devlet sınırındaki mayınlı sahayı kapsamaktadır. Söz konusu çalışma alanının 1/ ölçekli jeoloji haritası yapılmıştır Yılında Yapılmış 1/ Ölçekli Jeoloji Haritaları Çalışma alanı Suriye ile olan sınır kuşağında yer alır yılında 23 adet detay jeolojik harita yapılmıştır. Ancak paftaların bir kısmı Suriye topraklarına düşmektedir. Bu nedenle pafta bazında eksiktir yılında 2600 km 2 alanın jeolojik detay haritası yapılmıştır. Bu alanda toplam olarak 17 adet 1/ ölçekli jeolojik haritaya karşılık gelmektedir. SURUÇ O 40 a1, a2, a4 SURUÇ O 41 b1 CEYLANPINAR O 42 a1, a2, a3, a4, b1, b2, b3, b4, c1, c2, d1, d2 CEYLANPINAR O 44 a1, a2,a3, a4, b1,b2 16

17 2009 Yılında Yapılmış 1/ Ölçekli Jeoloji Haritaları 2009 yılında Türkiye-Suriye sınır kuşağında 22 adet opoğrefik paftanın jeolojik haritası yapılmıştır. Toplam olarak yaklaşık 2700 km 2 lik alanın jeoloji haritası yapılmıştır. Bu alanda yaklaşık 17 adet 1/ ölçekli jeolojik haritaya karşılık gelmektedir. SURUÇ O 40 b1, b2, b3 SURUÇ O 41 a2,a3, a4, b2, b3, b4, c1, c2, d2 CEYLANPINAR O 43 a1, a2, a3, a4, b1, b2, b3, b4, d1, d2 Çalışma alanı ve yakın dolayına ilişkin tüm jeolojik veriler değerlendirilmeye alınarak, 1/ ölçekli yapılmış jeoloji haritaları arasında bir bütünsellik oluşturularak tek lejand altında değerlendirilmeleri yapılacaktır. Bu temel 1/ ölçekli haritalar 1/ ölçekli haritalara aktarılarak jeolojik raporu yazılacak ve jeolojik haritalar basıma hazırlanılacaktır. Proje çalışmalarının sonunda, kayaçların mineralojik-petrografik ve paleontolojik verileriyle, çalışma alanının yapısal-stratigrafik ilişkileri kurularak, komşu yerlerle olan düşey ve yanal ilişkileri belirlemeye çalışılacaktır. Çalışma alamı ve yakın çevresine ilişkin jeodinamik evrimine bir yaklaşımda bulunacaktır. Proje kapsamında yapılan çalışmalar sonucunda; 2008 yılında 2600 km 2 lik alanı içeren yaklaşık 17 adet 1: ölçekli detay jeolojik harita ve 2600 km 2 uzaktan algılama çalışmaları yapılmıştır yılında 2700 km 2 lik alanı içeren yaklaşık 17 adet 1: ölçekli detay jeolojik harita ve 2700 km 2 uzaktan algılama çalışmaları yapılmıştır yılları sonunda toplam 34 adet 1/ ölçekli detay jeolojik harita ve toplam 5300 km 2 uzaktan algılama çalışmaları yapılmıştır. Bölgedeki öncel çalışmalar taranmış olup, çalışma alanı ve yakın dolayına ilişkin öncel çalışmalarda olmayan değinilmemiş yeni jeolojik verilerimizle çalışma alanı ve bölgeye ilişkin katkı olacaktır. 17

18 Doğu Anadolu Jeotermal Anerji Aramaları Prj Bingöl-Karlıova-Hacılar Doğu Anadolu Jeotermal Aramaları Projesi kapsamında Bingöl-Karlıova Hacılar Köyü civarında açmakta olduğumuz KH-1 Jeotermal kuyusuna tarihinde başlanılmış olup, kuyu problemleri (çamur kaçağı, yıkıntı vs.) ve güvenlik durumu nedeniyle tek vardiye çalışılması neticesinde, 13 3/8" muhafaza boruları tarihinde m indirilmiştir. Daha sonra tam kaçaklı olarak m'ye kadar ilerleme yapılmış ve kuyu logu neticesinde tarihinde m'ye 9 5/8" muhafaza boruları indirilmiştir. Boru sonrası kısmi kaçaklı olarak m'ye kadar ilerleme yapılmış olup, bu metrede kuyuda geliş başlamıştır. Preventerin kapatılması neticesinde kuyu basıncı 9 Bar olarak gözlenmiştir. Kuyu tabanında bulunan takım içinden 1.35 gr/cm 3 yoğunluğunda çamur basılarak kuyudaki geliş önlenmiş ve kuyu log ölçümleri için takım kuyudan çewkilmiştir. Daha sonra kuyuya spool hattından 4 m 3 çamur basılmış ve iki adet log ölçümü yapılmıştır tarihinde spool hattından 1.52 gr/cm 3 yoğunluğunda çamur basılarak takım dizisi kuyu tabanına indirilmiştir. Kuyu taban temizliğinden sonra tekrar ilerlemeye geçilmiş olup kuyuda 1.37 gr/cm 3 yoğunluğunda çamurla denge sağlanarak m'ye kadar ilerleme yapılmıştır. Görüşmeler neticesinde bu metrede kuyunun tamamlanmasına karar verilmiştir. Kuyuya tabanda bulunan takım içinden 1.45 gr/cm 3 yoğunluğunda çamur basılarak takım kuyudan çekilmiş ve tarihinde metreler arasına 6 5/8" boru dizisi takımla kuyuya liner olarak indirilmiş ve sola çözülerek kuyu tabanına bırakılmıştır. Kuyunun üretime geçmesi için su basılacağı süreçte kuyu üretime geçmiştir. Kuyudaki takım dizisinin çekilmesi esnasında takım içerisinden yüksek basınç ve sıcaklıkla su gelişi olmuştur. Spool hattından çamur basılmasına rağmen, geliş yapan suyun kule yüksekliğini aşması ve yüksek sıcaklık, basınç nedeniyle çalışmalar güçleşmiş ve takım dizisi kuyu içerisine bırakılarak kuyu emniyeti sağlanmıştır tarihinde kuyudaki takım dizisini alabilmek için 1.57 gr/cm 3 yoğunluğunda 32 m 3 çamur spool hattından kuyuya basılmış ve basıncın 4 Bar değerinin altına düşmediği gözlenmiştir. Bu durumda kuyuya basılan çamurun m'deki rezervuara enjekte olduğu, tabandan gelen basıncın spool hattından çamur basılmasıyla önlenemeyeceği görüşüne karar verilmiştir tarihinde üretim halinde kuyudaki takım dizisini alabilmek için çalışılmış, spool hattından kuyuya su basılmış, fakat kuyu başına yüksek basınç, sıcaklıktan 18

19 dolayı yaklaşmak mümkün olmamış ve ana vana güçlükle kapatılmıştır. Kuyuda 18 adet DP bırakılmış olup, Merkezinde görüşü alınarak kuyunun üretime açılmasına karar verilmiştir. Yapılan üretim testleri sonucunda 33 lt/sn artezyen üretim debisi ve 70.4 O C akışkan sıcaklığı tespit edilmiştir Diyarbakır İli Mermer Potansiyel Alanları Belirleme Projesi Cazibe Merkezlerini Destekleme Programı Diyarbakır Pilot Uygulaması (Ücretli İş) Genel Müdürlüğümüz tarafından ülke genelinde mermer potansiyel alanlarının araştırılmasına yönelik bir proje oluşturulmuş ve uygulamaya konulmuştur. Mermer sektöründeki bu gelişmeye bağlı olarak ülkemizin her yöresinde mermer ocakları, kesme fabrikaları ve yan sanayiler açılmakta ve bulundukları bölgeye ciddi ekonomik girdiler ve iş alanı sağlamaktadır. Bölgemizde son yıllarda artan mermer üretimi ve buna bağlı olarak gelişen yan sanayi şehrin önde gelen iş alanlarından biri olmuştur. Bölgede 45 ocak ve 22 fabrikada yıllık mermer üretimi 350 bin m 3 seviyesine çıkmış ve bu miktarın %80'i ise ihraç edilir hale gelmiştir. Bu kapsamda İlimizde icra edilecek ve 9 ayda tamamlanacak olan Projenin genel amacı; son yıllarda ülkemiz madencilik ihracatında önemli yeri olan mermer/doğal taş rezervlerinin ve teknolojik özelliklerinin belirlenmesi çalışmalarına katkı sağlamaktır. Projenin özel amaçları; Diyarbakır İli ekonomisinde önemli bir yer tutan mermercilik sektörüne katkı sağlamak amacıyla, Diyarbakır İli mermer potansiyel alanlarının tespiti, Diyarbakır İlinde üretilen mermerlerin teknolojik özelliklerinin belirlenmesi ve tanıtım amaçlı katalog hazırlanması olarak belirlenmiştir. Proje kapsamında; Mermer olabilecek potansiyel alanların belirlenmesi, Mermer olabilecek kayaçların petrografik ve teknolojik özelliklerinin belirlenmesi, Verilerin değerlendirilerek rapor haline getirilmesi, Üretimin daha bilinçli yapılması ve bölgeye gelecek yatırımcılara yol gösterici olması bakımından seçilecek öncü bölgede mermer olabilecek jeolojik oluşumların belirlenmesi bu oluşumların teknolojik özellikleri ve yayılımlarının ortaya çıkarılarak bir rapor halinde sunulması, Yapılacak çalışmalar ile mermer olabilecek litolojilerin belirlenmesi litolojilerin jeolojik ve teknolojik özelliklerinin ortaya konulması, Bölgedeki mermerlerin tanıtılmasına yönelik olarak ocak mermer resimleri ve özelliklerinin olduğu reklam amaçlı bir katalog hazırlanması amaçlanmaktadır. 19

20 Diyarbakır yöresinde faaliyet gösteren mermer işletmelerinin hızla artmasında yörenin mermer rezervi açısından zengin ve kuruluş yeri şartları bakımından elverişli konuma sahip olmasının büyük payı vardır. Diyarbakır'da mermer sektörünün her geçen gün biraz daha gelişmesi mermercilikle birlikte bölgeye sanayi kültürünün gelmesi sağladığı doğrudan ve mermercilikle birlikte gelişen yan sanayiye paralel olarak dolaylı istihdam ile bu sektörün bölge halkı için önemli bir aktivite olduğu anlaşılmaktadır. Proje faaliyetlerinin tamamlanması sonucunda Diyarbakır ilinde potansiyel mermer alanları tespit edilmiş üretilen mermerlerin teknolojik ve petrografik özellikleri belirlenmiş olacaktır. Proje kapsamında çalışılacak alanlar; Elazığ L 42, Elazığ L 43, Elazığ L 44, Muş L 45, Muş L 46 1/ ölçekli haritalara bağlı olarak tarafımızdan belirlenen alanlarda, 1/ ölçekli haritalarda detay jeolojik etüd yapılacaktır. Bu alanlar batıdan doğuya doğru Çüngüş- Çermik Bölümü, Ergani Bölümü, Dicle-Eğil Bölümü, Hani-Kocaköy Bölümü, Lice-Hazro Bölümü, Kulp Bölümü. Saha çalışmalarının ilk bölümünde, Elazığ L 44 1/ ölçekli paftada yer alan ve Alt Miyosen yaşlı Fırat Formasyonu'nun yoğun olarak gözlendiği Eğil İlçesi ile Kocaköy İlçesi arasında kalan alanda 1/ ölçekli detay jeolojik etüd çalışmaları yapılmıştır. Bu çalışmalar sırasında, mermer olarak potansiyel alan olabilecek sınırlar belirlenmiş, sahanın tektonik hareketleri de göz önüne alınarak sahanın detay jeolojisi hazırlanmıştır. Bu kapsamda sahadan mineralojik+petrografik değerlendirme amaçlı numuneler derlenmiştir. Proje kapsamında, bölgede çıkarılan mermer türlerini, desenlerini tanıtmak amacıyla katolog hazırlanması planlanmaktadır. Diyarbakır İli genelinde açılmış mermer ocağı sayısı 46'dır. Bu ocaklar çoğunlukla çalışır haldedir. Bu periyotta, mevcut 46 mermer ocağının büyük bölümüne ulaşılmıştır. Hava şartlarının ağırlığı nedeniyle 5 adet ocağa gidilememiştir. Bu ocaklarda ocak resimleri ve blok resimleri çekilmiştir. Ayrıca ocakların bağlı olduğu fabrikalara ulaşılarak desen ve tür açısında önemli olan plaka fotoğrafları çekilmiştir. 20