Dr. Şuayyip Doğuş Demirci

Transkript

1 Dr. Şuayyip Doğuş Demirci

2 Herhangi bir kısa sınav yapılmayacaktır. Kısa sınav notları derse devama göre verilecektir. Derse ; Dersin İşleyişi Hafta arası devam edenler üç kısa sınavdan 100 puan, 7-10 Hafta arası devam edenler üç kısa sınavdan 70 puan, 4-6 Hafta arası devam edenler üç kısa sınavından 40 puan, 0-3 Hafta arası devam edenler üç kısa sınavdan da 0 puan alacaktır.

3 Kullanılacak Kaynak Bankacılık Giriş ve İlkeleri, Editör: Dr. Feridun Kaya, Beta Yayıncılık, 3.Baskı.

4 Banka ve Bankacılık Kavramları İtalyanca «Banco» kelimesinden türetilen banka, mevduat kabul eden bu mevduatı en verimli şekilde çeşitli kredi işlemlerinde kullanan veya faaliyetlerinin esas konusu düzenli bir şekilde kredi almak veya kredi vermek olan ekonomik kuruluşlardır. Bankalar mevcut atıl fonları toplayarak optimum sermaye birikimini oluşturur, ekonominin gelişmesine ve refah düzeyinin yükselmesine imkan sağlar. Ayrıca kaydi para oluşturarak, dolaşımdaki para miktarını etkileyerek fiyat mekanizmasına etki edebilmekte ve çek senet gibi ödeme niteliğine sahip araçlarla borç ya da yükümlülük ihraç edebilmektedirler.

5 Bankaların Önemi: Kredi Alış-Verişinde Güveni Sağlayan Kurumlardır. Bankalar fonları toplayarak büyük fonların oluşmasına hizmet eder. Bankalar, kendilerine yatırılan fonların vadelerinden daha uzun vadede kredi verebilirler. Bankalar kredilere aracı olurlar. Bankalar, halkın tasarruflarını saklamada onlara kolaylık sağlar. Ulusal ve uluslararası ticareti geliştirme Para politikasının etkinliğini arttırma.

6

7 İstisnalar Mevduat bankaları birinci fıkranın (b; katılım fonu kabulü), katılım bankaları (a: Mevduat Kabulü), kalkınma ve yatırım bankaları (a) ve (b) bentlerinde belirtilen faaliyetleri gerçekleştiremezler. İlgili mevzuatın işaret ettiği ve yukarıda adı geçen faaliyet alanları buna göre kısaca üç ana başlık altında toplamak mümkündür. i. Mevduat bankacılığı, ii. Kredi hizmetleri, iii. Hizmet Bankacılığı

8 i. Mevduat ve Mevduat Bankacılığı Mevduat, gerçek ya da tüzel kişilerin bankalar nezdinde belli bir faiz getirisi karşılığında; istedikleri anda, belli bir vadede veya belli bir ihbar süresi sonunda çekmek üzere yatırdıkları paralar olarak tanımlanabilir. Ülkemizde sadece ticari bankalar mevduat toplamaya yetkilidir. Köken olarak Arapça bir kelime olan mevduat, tevdi kelimesinden gelmekte ve herhangi bir şeyi bir yere emanet etme anlamına gelmektedir. Kişiler ve kurumlar çeşitli amaçlar doğrultusunda paralarını bankalara yatırırlar. Bu amaçlardan ilki gelir elde amacıdır. İkincil amaç ise para biriktirme amacından söz edilebilir.

9 Mevduat kavramının hususları Mevduat işleminin ana teması olan para ister ulusal para cinsinden isterse yabancı para cinsinden mevduata dönüştürülebilir. Mevduat, ileriki bir tarihte geri ödenmek üzere verilir. Geri ödeme bir vadeye bağlanabilir. Paranın bir aval (üçüncü kişinin ya da poliçede imzası bulunanlardan birinin müteselsil sorumluluk hükümlerine göre senet bedelini üstlenmesi) vasıtasıyla toplanması mümkündür.

10 Mevduat Hesaplarının Vade ve Türleri Vadelerine göre mevduat türleri Özelliklerine göre mevduat türleri

11 Vadelerine göre mevduatlar Vadesiz Mevduat: İstenildiği zaman bankanın izni aranmaksızın hesap sahibi tarafından kısmen veya tamamen çekilebilen, herhangi bir ihbar veya vade koşulu taşımayan ve faiz tahakkukları yıl sonunda veya hesabın kapatılmasında yapılan mevduatlardır. İhbarlı Mevduat: Çekileceği tarihten 7 gün önce yazılı bir ihbar verilmek suretiyle çekilebilecek mevduattır. Vadeli Mevduat: 1 aya kadar vadeli, 3 aya kadar vadeli, 6 aya kadar vadeli, 1 yıla kadar vadeli ve 1 yıl ve daha uzun vadeli olarak açılabilecek mevduattır. Birikimli Mevduat: Asgari 5 yıl vade ile açılan, sözleşme ile belirlenen aylık veya üç aylık sürelerde hesaba para yatırmaya imkan veren mevduattır.

12 Özelliklerine Göre Mevduatlar Tasarruf: Mevduat kabul eden bankalar nezdinde açılan ve gerçek kişilere ait olup münhasıran çek keşide edilmesi dışında ticari işlemlere konu olmayan mevduat türüne işaret eder. Resmi Kuruluşlar: Kamu idareleri, özel idareler, düzenleyici ve denetleyici kurumlar, SGK, yerel yönetimler, mahkemeler, savcılıklar vb. kurumlara ait hesaplardır. Ticari Kuruluşlar: Gerçek kişilerin ticari işletmelerine, her çeşit ortaklarına, kitlere vb. ait hesaplardır. Bankalar: Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası ve bankalar ile özel kanunlara göre mevduat kabulüne yetkili bulunan kuruluşlara ait hesaplardır. Diğer Kuruluşlar: Vakıflar, sendikalar, dernekler, birlikler, tasarruf ve yardımlaşma sandıkları, elçilik ve konsolosluklar, uluslararası kuruluşların Türkiye deki büro ve temsilcilikleri, fonlar, apartman yönetimleri girmektedir.

13 Kredi Hizmetleri Krediler: Genel Tür ve Yapıları Tanım olarak kredi: bir kredi kuruluşunun karşılığında bir bedel ödeyerek ihtiyaç sahiplerine yapılan bir ödünç verme işlemidir. Kullanıcısına göre; özel ve kamu, güvencesine göre teminatlı ve teminatsız, süresine göre; kısa ve uzun, veriliş alanına göre üretim ve tüketim, kullanım alanına göre; ticari, tarım, sanayi vb. krediler bulunmaktadır. Bankalar kredilendirme sürecinde başta kanunlar olmak üzere tüm hukuki mevzuata ve banka strateji ve politikalarına paralel şekilde hareket etmek durumundalar. Ayrıca kredibiliteye, riskin oynaklığı ve ödünç işleminin bankaya olan verimliliğine dikkat edilmesi, diğer önemli unsurlardır. Bu doğrultuda tahsil edilen krediler genel olarak kullanış şekli ve kapsamı açısından nakdi ve gayri nakdi krediler olarak iki temel grubu ayrılmaktadır.

14 Nakdi Krediler Belli bir vade içinde geri ödenmek şartıyla gerçek veya tüzel kişiye genellikle bir ivaz karşılığında verilen ödünç parayı ifade etmektedir. Başka bir ifadeyle faiz yada faiz ve komisyon karşılığında belli bir süre zarfında ödünç para verilmesi mahiyetinde nakit olarak tahsis edilen kredilere nakdi krediler denilmektedir. İhtiyaç sahiplerinin kredibilitesi ve sundukları güvencelere bağlı olarak bankalarca kullandırılan bu tür krediler aşağıdaki türlere ayrılmaktadır.

15 Nakdi Krediler Borçlu Cari Hesap: Genellikle likidite sıkıntısı çeken firmaların kısa süreli nakit ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla belirlenen limit dahilinde firmalara para çekme yetkisi vermekte ve ortalama vadeler 18 ay civarında olmaktadır. Bu kredilerde çoğunlukla teminat olarak çek ve senetler kullanıldığından bu tür kredilere senet mukabili veya senet karşılığı da denilmektedir. Spot Kredi: Firmaların kısa süreli fon ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla başvurduğu ve vadesi geldiğinde tek seferde ödenmesi söz konusu olan kredilerdir. En önemli farkı vadesinden önce istense de kapatılamamaktadır.

16 Nakdi Krediler İşletme Kredileri: Sanayi firmalarının ihtiyaç duydukları işletme sermayesi finansmanı amacıyla temin eden kredilerdir. Bu krediler çoğunlukla firmaların yurt dışı kaynaklardan fon temini için yerel bankaların aracılık fonksiyonunu üstlenmesi neticesinde ortaya çıkmaktadır. Söz konusu para yabancı paradan temin edilir firmalara TL olarak kullandırılmaktadır. Dövize endeksli kredi: İhtiyaç sahibi gerçek veya tüzel kişilerin, talep ettikleri kredileri yabancı para olarak alması ve kredi geri ödemelerini bankayla mutabakata vardıkları döviz cinsinden yapmasına imkan veren kredilerdir. Çoğunlukla yabancı para üzerinden gelirleri olan kişilerce tercih edilir. Döviz Kredisi: İhtiyaç sahiplerine kullandıkları nakde karşılık firmadan her üç ayda bir faiz tahsilatı yapılan kredi türüdür. İhracatın teşviki için kullandırılır. Yabancı para cinsinden olması ve ülkeye döviz girişini sübvanse etmesi amacıyla vergi, komisyon ve faiz oranları açısından diğer kredilere göre daha fazla bir maliyet avantajı sağlamaktadır.

17 Nakdi Krediler Altın Kredisi: Altın işiyle uğraşan kuyumculara ihtiyaç duydukları hammadde temini için tahsis edilen bu krediler mutlaka altın cinsinden kullandırılmakta ve geri ödemeleri altın, yabancı ve yerli para cinsinden yapılabilmektedir. İskonto/İştira Kredisi: ticari işlemlerden doğmuş ve henüz vadesi gelmemiş çek, senet vb. ticari senetlerin nakde çevrilebilmesine imkan sağlayan bir kredi türüdür. Eximbank Kredisi: ihracatçı ve ihracat bağlantılı mal üreten sanayi firmalara çoğunlukla ihracat öncesi dönemden fon gereksinimlerini gidermek hedefiyle ihracat kredileri tahsis edilmektedir.

18 Gayrinakdi Krediler Bir işin yapılmasında taraflar arası yükümlülüklerin yerine getirileceğine veya ödünç aldıkları paraları vadelerinde ödeyeceklerini garanti etmek üzere, bankaca karşı tarafa hitaben taahhütte bulunması eylemi gayrinakdi kredi olarak ifade edilmektedir. Yapısı itibariyle herhangi bir ödünç işlemi ifade etmeyen bu tür krediler, bankadan nakit çıkışı gerektirmemekte, ancak taraflar arası yükümlülüklerin ödenmemesi halinde ödeme taahhüdünü içermektedir. Bu nedenle gayrinakdi kredilerde faiz işletilmemekte ancak belli bir aracılık hizmet ücreti (komisyon) söz konusu olmaktadır.

19 Gayrinakdi Krediler Teminat Mektubu Kredisi: Gerçek veya tüzel kişilerin ister yurt dışında ister yurt içinde ikamet ediyor olsun, herhangi bir malın teslimi, bir işin yapılması ya da bir borcun vadesinde ifa edilmesi gibi benzeri konularda, ilgili taahhüdün yerine getirilememesi halinde belirli bir tutarın kayıtsız şartsız ödeneceğinin bir mektupla garanti edildiği kredi uygulamasıdır. Harici Garanti Kredisi: firmaların yurt dışında bir zaman süresince belli bir tutara kadar sürekli mal veya hizmet, belli bir süre için yurtdışı menşeili bir marka, temsilcilik, yada bayilik almalarını sağlayan garantiler olarak tanımlanmaktadır.

20 Gayrinakdi Krediler İthalat Akreditifi Kredisi: Akreditif dış ticarette kullanılan bir ödeme yöntemi olup ihracatçı ve ithalatçı bakımından mevcut olan risklere bağlı olarak ortaya çıkmıştır. İthalat akreditif kredisi ithalatla ilgili olan yükleme vadesi, ödeme şekli, malın cinsi ve tutarı ve benzeri hususları kapsayan akreditif mektubunun bankaca yurtdışındaki ihracatçının bankasına gönderilmesi sonucu meydana gelmektedir. Kabul ve Aval Kredisi: İhracatçı tarafından keşide edilen poliçeyi kabul eden ithalatçıların alım satıma konu olan malları ödeme yapmadan almasına imkan veren bir kredi türü olup ihracatçı ve ithalatçının anlaşmasına göre mal bedeli yüklemeden sonra 3 ay, 6 ay, 9 ay vb. sürelerden sonra ödenebilmektedir.

21 Bankacılıkta Hizmet Bankacılığı 1980 li yılların ardından, esasen temel işlevleri fon arz ve fon talebini buluşturmak olan bankalar; teknolojideki hızlı değişimin uluslar arası mali sistemde yarattığı etkiler, küreselleşme, finansal liberalizasyon süreçleri ve finansal aracılık sektöründeki artan rekabetle beraber hayatta kalabilmek için alternatif hizmet alanları bulmak zorunda kalmışlardır. Hizmete dayalı bankacılık fonksiyonları aşağıdaki hizmet gruplarını kapsamaktadır.

22 Saklama Hizmetleri Saklama Hizmetleri: Bankanın bünyesinde bulunan kiralık kasalar bölümünde müşterilerine kıymetli varlıklarını belirli bir bedel ödeyerek muhafaza etme hizmeti olarak tanımlanabilir. Kiralık kasa hizmetinde banka ve müşteride bulunan anahtarların beraber kullanımı esastır.

23 Ödeme ve Tahsilat Hizmetleri Ödeme ve Tahsilat Hizmetleri: Çek: bir havalenin ödenebilmesi için çıkarılan bir teyit emri niteliği taşıyan ve kıymetli evrak kapsamında olan bir kambiyo senedidir. Çekler yalnızca banka üzerinden tahsil edilebilmektedir. Kredi Kartları: Kart çıkartmaya yetkisi olan finansal kurumların, mal ve hizmet alımlarında bir ödeme aracı olmasının yanı sıra, ihtiyaç duyulduğunda nakit çekme ve taksit imkanı sunan, şekil şartları ve boyutları aynı olmak üzere belli standartlara haiz olan bankacılık enstrümalarıdır. Dünya genelinde temel olarak altı adet ödeme sistemi vardır ve bu doğrultuda kredi kartları işlerlik kazanmıştır. Buna göre; Visa-Mastercard (banka kredi kartı işlemleri) American Express-Diners Club (eğlence kartı sistemleri) Urocheque-Postcheck (uluslararası çek sistemi)

24 Ödeme ve Tahsilat Hizmetleri Havale: Havale edenin kendi hesabına, para kıymetli evrak ya da diğer bir misli eşyayı havale alıcısına vermek üzere havale ödeyicisini: bunları kendi adına kabul etmek üzere havale alıcısını yetkili kıldığı hukuki bir işlem olarak tanımlanmaktadır. Virman: Aynı banka nezdinde nakit kullanmadan hesaptan hesaba yapılan para transferi veya bir hesaptan bir başka banka hesabına para aktarma olarak tanımlanmaktadır. Elektronik Fon Transferi: İki farklı banka arasındaki TL cinsinden ödemelerin gerçekleştirilmesi işi olarak tanımlanan EFT, para aktarım ve mutabakatının elektronik ortamda, kaydi ve gerçek zamanlı olarak yapılmasına imkan sağlamaktadır. EFT işlemleri hafta için saat 08:00-17:30 arası yapılabilmektedir.

25 Ödeme ve Tahsilat Hizmetleri Senet İşlemleri: Senet hizmetlerinin temelini yerli ya da yabancı para cinsinden düzenlenmiş olan senetlerin vadesinden önce nakte çevrilmesi oluşturmaktadır. Diğer Ödeme ve Tahsilat Hizmetleri: Bankaların rutin olarak yaptığı ödeme hizmetleri aşağıdaki gibidir. Elektrik, su, doğalgaz ve telefon faturalarının tahsilatı Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi, KDV vb. vergi tahsilatları Okul, dernek ve benzeri kuruluşlar ödenmesi gereken aidatların tahsilatı SGK ya ait sigorta primi ödemeleri, trafik cezaları, idari para cezaları Anlaşmalara bağlı olarak kurumlara ait maaş ödemeleri

26 Ödeme ve Tahsilat Hizmetleri Döviz Alım-Satımı ve Arbitraj Hizmetleri: Bankalar müşterilerinin talimatı ile yabancı parayı TL ye, TL yi yabancı paraya ya da yabancı bir parayı başka bir yabancı paraya çevirerek döviz alım-satım ve arbitraj işlemlerini gerçekleştirmiş olmaktadır. Sigorta Hizmetleri: Bankalar doğrudan sigorta hizmeti vermemekle beraber finansal bir aracı sıfatıyla acentası oldukları sigorta şirketlerinin sigortacılık hizmet ve ürünlerini şube ve diğer dağıtım kanalları yoluyla müşterilerine pazarlamaktadır. Bankalar bu pazarlama fonksiyonu ile sigorta şirketlerinden aracılık komisyonu elde etmektedirler.

27 Ödeme ve Tahsilat Hizmetleri Elektronik Bankacılık Hizmetleri: Gelişen teknoloji ile birlikte ekonomik birimler için yer yerden sürekli ve güvenli veri transferi imkanı doğmuş ve böylece elektronik kanallar aracılığıyla gerek bireysel gerekse de kurumsal bankacılık banka şubelerine bağımlı olmaktan kalkarak elektronik bankacılık sayesinde mevduat işlemleri, hesap yönetimi, finansal yatırım hizmetlerine ulaşma, elektronik fatura ödeme ve elektronik para gibi diğer elektronik ödeme ürünlerine- hizmetlerine kolayca ulaşma imkanı sağlamaktadır. Elektronik bankacılık tipleri aşağıdaki gibidir. ATM: Bilgisayar temelli otomatik para veznesi anlamına gelen bankamatik olarak bilinen makinalar sayesinde 7/24 bankacılık hizmeti sunulabilmektedir. Telefon Bankacılığı: 444 ile başlayan hizmet numaralarını arayan banka müşterileri, kendilerinden istenen güvenlik adımlarını geçtikten sonra, bir banka şubesinde alabilecekleri hizmet ve bankacılık ürünlerine ulaşabilme imkanına kavuşmuşlardır. İnternet Bankacılığı: Telefon bankacılığında elde edilen başarıdan sonra bilişim teknolojilerinin de verdiği olanaklarla yeni hizmet kanalları düşünülmüş ve kısa zaman içinde internet bankacılığı uluslararası bankacılık sektöründe işlerlik kazanmaya başlamıştır. Bankacılık işlemleri hızlı ve kolayca yapılabilmektedir. Cep Bankacılığı: WAP, PALM bankacılığı de denilen bu bankacılık türü yukarıda telefon ve internet bankacılığının yapabildiği tüm bankacılık işlemlerini cep telefonu üzerinden yapabilme imkanı sağlamaktadır.

28 Yatırım İşlemleri Bankalar sundukları yatırım hizmetleri ile müşterilerine mevduat getirisi dışında gelir elde etme imkanı sunmaktadırlar. Buna göre belli başlı yatırım işlemleri şu şekildedir. Repo Yatırım Fonu Hazine Bonosu ve Devlet Tahvili Uluslararası Tahvil Hisse Senedi Türev Ürünleri Kıymetli Maden (Altın)

29 Yatırım İşlemleri Repo: Menkul kıymetlerin geri alma veya satma taahhüdü ile alım satımı hakkında tebliğe göre repo, bir menkul kıymetin belli bir zaman sonra geri alınmak kaydıyla satılması işlemi olarak tanımlanmaktadır. Ters Repo: Bir menkul kıymetin belli bir zaman sonra geri satılmak üzere alınması işlemidir. Bankalar, müşterilerinin verdiği talimatla repo işlemlerinde aracılık hizmetini :00 saatleri arasında sunmakta, repo oranları ise bankadan bankaya ve ekonominin içinde bulunduğu konjonktüre göre değişmektedir. Repoya konu olan kıymetler Devlet Tahvilleri, Hazine Bonoları, Banka Bonoları, VDMK.

30 Yatırım İşlemleri Yatırım Fonu: Halktan para toplayarak yaratılan kaynakları sermaye piyasası araçları ile ulusal ve uluslararası borsalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenlerden meydana getirdikleri portföylere yönlendiren fonlar olup yatırım şirketleri tarafından idare edilmekte ve elde edilen getirilen pay sahiplerinin ellerindeki katılma belgelerine göre dağıtılmaktadır. Yatırım fonları A ve B tipi olmak üzere iki farklı türe ayrılmaktadır. A tipi yatırım fonları, portföy değerinin aylık ağırlıklı ortalama bazında en az %25 ini sürekli olarak hisse senetlerine yatıran olan fonlardır. Riski yüksektir. B tipi fonlarda ise bu tür bir özellik aranmamakta, en fazla %25 oranında hisse senetlerini bünyesinde barındırmakta ve riski düşük devlet tahvili ve hazine bonolarının ağırlıklı olması itibariyle A tipi fonlara nazaran daha düşük getiri söz konusu olmaktadır.

31 Yatırım İşlemleri Hazine Bonosu ve Devlet Tahvili: Hazine bonosu ve devlet tahvillerinin müşterilerinin talimatıyla alım satımına aracılık eden bankalar, cari faiz oranları üzerinden bir fiyatlandırma yapmakta ve belirli bir komisyon tutarını da müşterilerine yansıtmaktadır. Uluslararası Tahvil: Günümüzde devletlerin ve kredibilitesi çok yüksek olan uluslararası şirketlerin uzun vadeli fon ihtiyaçlarını karşılayan eurobonlar da bankalar tarafından alınıp satılabilmekte ve mudilerine uzun vadeli getiri imkanı sunmaktadır.

32 Hisse Senedi: Bankalar SPK mevzuatına göre doğrudan ikincil piyasada hisse senedi alım-satımı gerçekleştiremezken, birincil piyasadaki doğrudan halka arzlara iştirak edebilmektedirler. İkincil piyasalarda alım satımları dolaylı olarak acentası oldukları aracı kurumlar üzerinden yapabilmektedirler. Türev Ürünler: Geleceğin belirsizliklerine karşılık yatırımcılara finansal piyasalarda maruz kalabilecekleri riskten korunma imkanı veren forward, future ve opsiyon gibi türev ürünler, bankalar aracılığıyla bu hizmeti talep edenler için finansal piyasalardan tedarik edilmektedir. Kıymetli Maden (Altın): Bankalar açtıkları altın hesaplarında kaydi olarak altın alım satımı yapabilmektedirler.

33 Haftaya görüşmek üzere