GENÇLERDE SİGARA AKOL MADDE BAĞIMLILIĞI

Transkript

1 GENÇLERDE SİGARA AKOL MADDE BAĞIMLILIĞI Hazırlayan: Hatice AYGÜN Danışman: Yrd. Doç. Dr. Belgin YILDIRIM Adnan Menderes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Halk Sağlığı Hemşireliği ABD Yüksek Lisans Programı

2 Sunu Planı İÇİNDEKİLER 1.BAĞIMLILIK YAPAN MADDEERİN TARİHÇESİ 2.MADDE BAĞIMLILIĞI TANIMI 3.MADDE BAĞIMLILIĞI NEDENLERİ 4.BAĞIMLILIK YAPICI MADDELERİN SINIFLANDIRILMASI 4.1. ALKOL 4.2. KAFEİN 4.3. KENEVİR (KANNABİS) 4.4. VARSANDIRANLAR (HALLÜSİNOJENLER) 4.5. FENSİKLİDİN

3 4.6. DİĞER VARSANDIRANLAR 4.7. UÇUCULAR 4.8. OPİYATLAR 4.9.DİNGİNLEŞTİRİCİ,UYUTUCU ya da KAYGI GİDERİCİLER 4.10.UYARICILAR 4.11.TÜTÜN 4.12.DİĞER 5.MADDE BAĞIMLILIĞI ÖLÇÜTLERİ 6.İLGİLİ YAPILAN ARAŞTIRMALAR 7.KAYNAKÇA

4 Bağımlılık Yapan Maddelerin Tarihçesi Gerginliği ve anksiyeteyi giderici etkileri erken zamanlarda keşfedilmiştir. Tarih verebilirsen Tarihte alkolün ilk kullanımı muhtemelen fermente edilmiş bal veya meyvelerin tüketilmesi yoluyla olmuştur. Üzüm fermentasyonu ve buradan alkol elde edilmesine yönelik ilk veriler M.Ö lerde bugünkü Ermenistan bölgesinde gerçekleşmiştir. Mayda, A.S., Gerçek, Ç.G., Gümüş, G., Demir, S., Deniz, M., Sürücü, Z.P., Konuk, M., Türkmaya, M., Taner, H. (2010). Düzce Üniversitesi Orman fakültesi öğrencilerinde sigara, alkol ve madde kullanımı sıklığı ve kullanmaya başlama nedenleri. Düzce Tıp Dergisi, 12(3): 7-14.

5 Mayda, A.S., Gerçek, Ç.G., Gümüş, G., Demir, S., Deniz, M., Sürücü, Z.P., Konuk, M., Türkmaya, M., Taner, H. (2010). Düzce Üniversitesi Orman fakültesi öğrencilerinde sigara, alkol ve madde kullanımı sıklığı ve kullanmaya başlama nedenleri. Düzce Tıp Dergisi, 12(3): 7-14.

6 Tütünü ilk kullananlar Amerika yerlileridir. Tütünün 4000 yıldan beri Meksika, Orta ve Güney Amerika'da kullanıldığı anlaşılmaktadır. Meksika'dan Azteklerin tütünden yapılmış sakızları çiğnedikleri, bazılarının ise tütün tozlarını derilerine sürdükleri tespit edilmiştir. Mayda, A.S., Gerçek, Ç.G., Gümüş, G., Demir, S., Deniz, M., Sürücü, Z.P., Konuk, M., Türkmaya, M., Taner, H. (2010). Düzce Üniversitesi Orman fakültesi öğrencilerinde sigara, alkol ve madde kullanımı sıklığı ve kullanmaya başlama nedenleri. Düzce Tıp Dergisi, 12(3): 7-14.

7 Tütün, Türkiye ye yılları arasında İngiliz, Venedik ve İspanyol gemici ve tacirleri tarafından İstanbul yolu ile gelmiş olup, böylelikle tütünün Avrupa ya gelişinden 50 yıl sonra yurdumuzda kullanılmaya başlanmıştır. Dünyanın en kaliteli Oriental tütünleri Türkiye de yetiştirilir. Blended sigaralarının önemli bir hammadesidir. Ekren, S., Sekin, S. ve Tenbayram, M. (2005). Türk tütüncülüğünün genel durumu ve ege bölgesi üzerine bir değerlendirme, ege bölgesinde tütün Tarımı ve Sorunları Çalıştayı. İzmir: Euzf Yayınları.

8 Museviliğin ilk yıllarında bazı ritüelik törenlerde de yer verilmiştir. Hintliler esrara başarı ve mutluluk anlamına gelen vişema adını vermiştir. Perslerin kutsal kitabı olan Zerdüşt; kenevir bitkisinin insana mutluluk ve neşe verdiğini, keder ve üzüntüyü dağıttığını yazar. Ünlü tarihçi Herodot; Mezopotamya bölgesinde yaşayan Asurlular ve Sümerler ile Aral bölgesinde yaşayan İskitlerin kenevire benzer bir bitkinin yapraklarını ateşe atarak çıkan dumanı soluyarak sarhoş olduklarını ve neşelendiklerini yazmıştır. Özmen, Ö. (2009). Uyuşturucu veya uyarıcı madde suçları. Yüksek Lisans Tezi. Bahçeşehir Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.

9 Öte yandan, mental hastalıklara yönelik olarak ilaç geliştirme çabaları barbitüratlar ve benzodiazepinler gibi yeni kötüye kullanım potansiyeli olan ve bağımlılık yapan ilaçların alana girmesine neden olmuştur. Yalçın M,Eşsizoğlu A,Akkoç H ve ark.(2009)dicle Üniversitesi öğrencilerinde madde kullanımını belirleyen risk faktörleri.klinik Psikiyatri,12:

10 Barbitüratların keşfi, 1864 yılında, Almanya da, Adolf Von Baeyer tarafından malonik asid ile ürenin kondensasyonu sonucu malonilüreyi sentezlemesi ile başlar. Yalçın M,Eşsizoğlu A,Akkoç H ve ark.(2009)dicle Üniversitesi öğrencilerinde madde kullanımını belirleyen risk faktörleri.klinik Psikiyatri,12:

11 2.Madde Bağımlılığı Tanımı Madde Bağımlılığı belirli bir dozda alındığı zaman kişinin sinir sistemine etki ederek akli, fiziki ve psikolojik dengesini bozan, bağımlılık yaratan, toplum içerisinde sosyal ve iktisadi çöküntüler meydana getiren maddelerin kullanımıdır.

12 Dünya Sağlık Örgütü (WHO), madde bağımlılığında şu özelliklerin yer aldığını belirtmektedir; a) İrade ve mantıkla önlenemeyen uyuşturucu kullanma isteğinin olması, b)uyuşturucu maddenin giderek artan dozda kullanılmasının engellenememesi, c) Kişinin uyuşturucuya fiziki ve ruhsal olmak üzere tam bağımlılığının bulunması, d) Bağımlının kişiliğinin tamamen çöküşüyle, bireyde bedensel ve ruhsal olarak oluşan ve hayatını kaybetmesine neden olan sonuçların bulunmasıdır. Geramian, N., Akhavan, S., Gharaat, L., Tehrani, A.M., and Farajzadegan, Z. (2012). Determinants of drug abuse in high school students and their related knowledge and attitude. J Pak Med Assoc Mar; 62(3 Suppl 2):S62-6.

13 3.Madde Bağımlılığı Nedenleri Çevresel Etki Bireysel Etki Ailesel Etki Genetik Etki Akran Etkisi Geramian, N., Akhavan, S., Gharaat, L., Tehrani, A.M., and Farajzadegan, Z. (2012). Determinants of drug abuse in high school students and their related knowledge and attitude. J Pak Med Assoc Mar; 62(3 Suppl 2):S62-6.

14 Bir maddenin toplumda kullanım süreci 4 dönemden oluşur: *1.dönem kuluçka dönemi olarak adlandırılır. Kullanıcılar yeni bir maddeyi ya da eski bir maddenin farklı bir kullanım yöntemi ile denemeye başlarlar. Bu sırada bazı yenilikler ve incelikler bulurlar. Bu denemeler sonucunda o madde için standart uygulama şekli ortaya çıkar. *2.dönem genişlemedir. Yeni maddeyi ya da yeni kullanım şeklini madde kullanıcılarının büyük bölümü tercih etmeye başlar.bu yeni stil,o sırada gündemde olan klasik kullanımına ek,ikincil bir tercihtir. Geramian, N., Akhavan, S., Gharaat, L., Tehrani, A.M., and Farajzadegan, Z. (2012). Determinants of drug abuse in high school students and their related knowledge and attitude. J Pak Med Assoc Mar; 62(3 Suppl 2):S62-6.

15 * 3. dönem plato dönemidir. Yeni stilin düzenli kullanımı için riskli bir dönemdir. Yeni tarzın devamı yeni stilin ilk tercih maddesi olmasını sağlar. Artık her fırsatta bu madde kullanılır. *4.dönem gerileme dönemidir. Popülaritesini yeni maddelere bırakır. Klasikleşen maddenin kullanımı bir anda azalmaz,zaman içinde kademeli olarak azalır. Ayrıca kullanılan maddeler yaşanılan ülkeye,şehre hatta mahalleye göre farklılıklar gösterir. Bir bölgede gençler için en tehlikeli olarak tanımlanan bir madde,başka bir bölgede henüz bilinmiyor olabilir.

16 4. BAĞIMLILIK YAPICI MADDELERİN SINIFLANDIRILMASI

17 4. BAĞIMLILIK YAPICI MADDELERİN SINIFLANDIRILMASI Belirli dozlarda alındığı zaman; 1. Kişinin sinir sistemini etkileyen, 2. Akli, fiziki ve psikolojik dengesini bozan, 3. Fert ve toplum içinde ekonomik ve sosyal çöküntüye neden olan, 4. Alışkanlık ve bağımlılık yapan, 5. Kanunların; kullanılmasını, bulundurulmasını ve satışını yasakladığı narkotik ve psikotrop maddelere bağımlılık yapan maddeler denir. Atak, H. (2011). Yetişkinliğe geçiş yıllarında sigara içme davranışının psikosoyal belirleyicileri ve sigara içmenin yaşam doyumu ve öznel iyi oluşla ilişkisi. Klinik Psikiyatri, 14:29-4.

18 Dünya Sağlık Teşkilatı (WHO) tarafından bağımlılık yapan maddeler, önüne geçilmez gereksinme yahut arzu, kullanıldığı miktarı artırma eğilimi, ruhsal, fiziksel bağımlılık hali oluşturan maddelerdir. Bir maddenin bağımlılık yapan madde olup olmayacağını ortaya koymak için o maddenin, uyarıcı, keyif verici, hayal doğurucu, tahrik ve sarhoş edici olup olmadığına ve ayrıca insan irade ve muhakemesini ortadan kaldırıp kaldırmadığına bakılmalıdır. Atak, H. (2011). Yetişkinliğe geçiş yıllarında sigara içme davranışının psikosoyal belirleyicileri ve sigara içmenin yaşam doyumu ve öznel iyi oluşla ilişkisi. Klinik Psikiyatri, 14:29-4.

19 Genellikle bağımlılık yapan maddeler şu şekilde sınıflandırılmaktadır: Alkol Kafein Kenevir Fensiklidin Diğer varsandıranlar Opiyatlar Dinginleştirici, uyutucuya da kaygı gidericiler Uyarıcılar Varsandıranlar Uçucular Diğer

20 4.1. ALKOL o Alkol terimi, doymuş bir karbon atomuna bağlı hidroksil grubundan oluşan geniş bir grup organik molekülü kapsar. o İnsanlar tarafından keyif verici olarak tüketilen alkol aslında etil alkol dür. o Basit bir moleküldür ve karbonhidratların fermantasyonu veya distilasyonu sonucu elde edilmektedir. o Etil alkol (CH3-CH2OH) renksiz, uçucu, kendine özgü kokusu ve tadı olan yanıcı bir sıvıdır. Atak, H. (2011). Yetişkinliğe geçiş yıllarında sigara içme davranışının psikosoyal belirleyicileri ve sigara içmenin yaşam doyumu ve öznel iyi oluşla ilişkisi. Klinik Psikiyatri, 14:29-4.

21 Alkol, kolay ulaşılma imkanının olması, toplumdaki kullanım sıklığının her geçen gün artması ve uzun bir kullanım döneminden sonra insanı yavaş yavaş zehirlemesi nedeniyle büyük bir toplumsal tehlike oluşturmaktadır. Kurupınar, A. (2012). Ortaöğretim öğrencilerinde görülen madde bağımlılığı alışkanlığı ve yaygınlığı (Bartın İli Örneği).Yüksek lisans tezi. Gazi Üniversitesi, Ankara.

22 Alkol bağımlısının klinik tedaviye başvurma davranışı yıllık bir süreç alabilmektedir. Erkeklerde alkol kullanımı yirmili yaşların başlarında başlamakta, otuzlu yaşlarda bağımlılık fark edilmekte, ancak klinik tedavi arama davranışı kırklı yaşların başlarında olmaktadır. Kurupınar, A. (2012). Ortaöğretim öğrencilerinde görülen madde bağımlılığı alışkanlığı ve yaygınlığı (Bartın İli Örneği).Yüksek lisans tezi. Gazi Üniversitesi, Ankara.

23 Kafeinin kaynağı; kahve, çay, çikolata ve 4.2.KAFEİN kola akuminatanın meyveleridir. Etkileri uyarıcı niteliktedir. Normal dozlarda kullanıldığında etkileri göreceli olarak zayıftır. Ancak kullanım sıklığı yüksektir.

24 o Teobromin,kafeine göre daha az etkilidir. o Özellikle çikolata ve bazı meşrubatlarda bulunur. o Teofilin ise meşrubatların çoğunda ve bazı astım ilaçlarında bulunur. o Kafeinin santral sinir sistemi üzerindeki etkisinin, benzodiazepin reseptörleri ile etkileşerek serotonin ve noradrenalin salınımını artırarak yaptığı düşünülmektedir. Kurupınar, A. (2012). Ortaöğretim öğrencilerinde görülen madde bağımlılığı alışkanlığı ve yaygınlığı (Bartın İli Örneği).Yüksek lisans tezi. Gazi Üniversitesi, Ankara.

25 o Kafein ayrıca, başka birçok bitkinin de yaprağı veya tohumundan elde edilmektedir. o Saf kafein kokusuzdur ve acı bir tattadır. o Kahve, çay, kola ve çikolatada olsa da bazı uyarıcı haplar, bazı ağrı kesiciler, bazı diyet hapları ve çeşitli reçeteli ilaçlarda da kafein bulunmaktadır.

26 4.3.KENEVİR(KANNABİS,ESRAR) Hint Keneviri, (CannabisIndica) veya Avrupa keneviri, (CannabisSativa), adındaki bitkinin kısaltılmış adıdır. Esrarın tüm bölümlerinde Tetra-hydro-cannibol (THC) olarak bilinen psikoaktif cannabinoidleri içerir. Kurupınar, A. (2012). Ortaöğretim öğrencilerinde görülen madde bağımlılığı alışkanlığı ve yaygınlığı (Bartın İli Örneği).Yüksek lisans tezi. Gazi Üniversitesi, Ankara.

27 o Esrar yeşilimsi bir bitki olup erkek ve dişi bitkileri ayrıdır. o Esrar aynı anda birkaç gruba girer. o En tipik özelliği algılamaya olan etkisidir.

28 o Öfori (Kişinin hoşnutluk duyduğu ve kendisini iyi hissettiği ruhsal durum) etkisi ve psikolojik bağımlılık yapar. o Flashback (geri dönüş ) etkisi de vardır. Yani maddenin etkisi geçtikten sonra da kişi maddenin etkisi altında iken yaşadığı olayları daha sonra tekrar yaşayabilir. o Esrar, tıbbi olarak narkotik olmamasına rağmen, bazı ülkelerde ve ülkemizde hukuki olarak narkotikler içerisinde yer almaktadır.

29 4.4.HALÜSİNOJENLER Bu grup içerisinde yer alan maddeler; LSD (Liserjik Asid Dietilamid), Meskalin, Psilocybin, DMT (dimetiltriptamin), DET (dietiltriptalmin), DOM (dimetoksimetil amfetamin), MDA (metilendioksi amfetamin).

30 o LSD; (Lizerjik asit dietilamit) bilinen en yoğun halüsinojenlerdendir. o Küçük dozlarda dahi saatler süren etkileri mevcuttur. o LSD genellikle ağızdan oral olarak alınır. Anadolu Psikiyatri Derg 2015; 16:51-59

31 4.5. FENSİKLİDİN Fensiklidin genellikle PCP(Phenylcyclohexyl piperidine) olarak kısaltılır ve halk arasında melek tozu olarak bilinir. 1963'te cerrahi anestezik olarak tıbbi kullanım alanına girmiştir. Fakat hastaların anesteziden uyanırken oryantasyon bozukluğu, ajitasyon ve delirium göstermesi sebebiyle tıbbi kullanımdan kaldırılmıştır. Anadolu Psikiyatri Derg 2015; 16:51-59

32 Çok basit ve ucuz imal edilip, Çok pahalıya pazarlanmaktadır. Beyaz, kristal toz şeklinde olup, tabletler, kapsüller ve renkli tozlar şeklinde görülür. Ağız yoluyla, damardan, ya da sigara ile içe çekilerek kullanılabilir. En sık kullanım şekli sigara ile içilmesidir. Sigara ile 2-3 mg içildiğinde 5 dakika içinde etkisi başlar ve 30 dakikada etkisi en üst düzeye ulaşır.

33 o Etkisi 2-6 saat arasında sürebilir. o Toksikasyon psikozlara, akut zihinsel sendromlara veya komaya yol açabilir. o Sıkıntı, korku, zihin bulanıklığı, ajitasyona sebep olur. o Hipertansiyon, ataksi, yüz ve boyun bölgesinde adale rijiditesi, hipertermi, hipersalivasyona neden olmaktadır. Anadolu Psikiyatri Derg 2015; 16:51-59

34 Uçucu maddeler grubunda genellikle Tiner, Benzen, Gazolin, Glue (Bali gibi yapıştırıcılar) bulunmaktadır UÇUCU MADDELER Uçucu maddeler, kimyasal yapılarına ya da kullanım alanlarına göre farklı alt gruplara ayrılabilir. Uçucu maddeleri şu şekilde sınıflandırabiliriz.

35 1.Tıbbi anestetik gazlar: Nitröz oksit, helyum, oksijen. 2.Tıbbi olmayan amaçlarla kullanılan gazlar: Benzin, çakmak gazı, propan, parafin, bütan, antifriz, akü asidi, freon, tutuşturucu sıvılar. 3.Endüstriyel/ Evle ilgili uçucular: Çamaşır suyu, yapıştırıcılar, saç boyası, boya inceltici (tiner), ayakkabı boyası, kauçuktan yapılan yapıştırıcılar, aseton, tırnak cilası. 4.Sanat/ Ofis teçhizatları: Daksil, tipp-ex, işaretleyici kalem ve boyalar. 5.Evle ilgili aerosollar: Çeşitli aerosollar, saç spreyi, sprey boya, deodorant, oda spreyi. 6.Alifatik nitritler: Astma inhalanları Anadolu Psikiyatri Derg 2015; 16:51-59

36 İstenen etkiyi sağlayabilmek için uçucu maddeler çeşitli yollarla solunabilmektedir. Plastik ya da kâğıt torba içine konulup oradan nefesle alınabilmektedir. Yapıştırıcıların bu şekilde alınabilmesi için bazen maddenin üzerine kolonya dökülmektedir. Sıvı maddeler mendile dökülerek solunabilmektedir. Çakmak gazları ise ağız içine sıkılarak alınmaktadır. Etkisi 5 dakika içinde başlar ve doza bağlı olarak yaklaşık dakika sürer.

37 Akran yaş grubunun etkisiyle merak ve deneme amacı ile kullanımı, uçucu maddelerin kolay temin edilebilmesi, ucuz bol ve çeşitli olması, zayıf arkadaşlık ilişkileri ve ailede bozulmanın varlığı. Uçucu maddenin kullanımından 4-10 saat sonrasında bu madde kanda belirlenebilir. Depresif belirtiler, psikotik belirtiler, panik benzeri tablo izlenebilir. Uçucu madde kullanımında üç faktör göze çarpmaktadır. Bunlar;

38 4.8. OPİYATLAR Opiyatlar grubunda eroin, morfin, kodein yer almaktadır. Ancak en çok kullanılan opiyat eroindir. Eroin; afyonun türevlerinden biridir. Afyon, haşhaş kozasının çizilmesiyle akan süt gibi beyaz özsuyundan elde edilmektedir. Afyonun uluslararası ismi opium dur. Yılmaz, A. (2004). Uyuşturucu ve bağımlılık. Ankara: Eryaba Yayıncılık. Dönmez, K. (1985). Türkiye de uyuşturucu maddelerin kötüye kullanılması ile mücadele.

39 Eroin kullanımı; çoğunlukla burundan çekme yoluyla veya sigara ile başlamaktadır. Bir süre sonra burunda hasara neden olması ve sigara gibi alınmasının vücut ihtiyacını karşılamaması sebebiyle damardan alınmaya başlanır. Alınan eroinin etkisi kısa bir süre sonra başlar ve bu etki 4 ile 6 saat arasında devam eder. Kişinin kendisini iyi ve hoşnut hissettiği ruhsal durum (Öfori), ağrı hissinin kaybı, kalp ve solunum hızında yavaşlama, yüz kızarması, kan basıncında artma görülür.

40 Morfin;afyonun kimyasal yollardan ayrılmasından elde edilir. En belirgin etkisi ağrıları giderici olmasıdır. Toz ve plaka (tablet) halinde bulunabilir. Kodein; haşhaş kozası ve afyondan elde edilir. Tıpta kullanılan kodein morfinden kimyasal süreçlerle elde edilir. Ağrı kesici etkisi morfine göre 1/10 dur. (Kaçakçılıkla Mücadele Daire Başkanlığı, 2003) Şahin, M. (2007). Madde bağımlılığı konusunda Türkiye de yapılmış olan lisansüstü tezler üzerine bir değerlendirme.tezsiz Yüksek Lisans Dönem Projesi. Ankara Üniversitesi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Ankara.

41 4.9.DİNGİNLEŞTİRİCİ,UYUTUCU YA DA KAYGI GİDERİCİLER Bu grup içerisinde gösterilen maddeler; barbitüratlar, meprobomat, benzodiazepinler (diazemxanat, ativan, riyotril, rohypnol vb.) alkol, akineton dur.

42 4.10. UYARICILAR Amfetamin, Kokain, Ecstasy oamfetaminler, merkezi sinir sistemine uyarıcı etki yapan sentetik maddelerdir. obundan dolayı da bu maddeler, uyarıcı etkilerin yanında halüsinojen etkiler de gösterirler.

43 Fizyolojik bağımlılığı az, fakat tolerans yapan bir maddedir. Psikolojik bağımlılığında da kişi, maddeden aldığı etkinin aynı olması için bir sonraki kullanımında dozunu bir öncekine göre artırır. Dozun artması fizyolojik bağımlılığın artmasına, aynı zamanda fizyolojik ve psikolojik tahribatın belirginleşmesine neden olur.

44 Amfetaminler narkolepsi Aşırı yeme Hiperaktivite o o Fakat zamanla kötüye kullanımı artmıştır. Bu sebeple, dünya ülkelerinde satışına sınırlandırmalar getirilmiş, bazı ülkelerde de yasaklanmıştır. o Günümüzde halen tıpta kullanılan ilaçlar arasındadır. Babaoğlu, N.A. (1997). Uyuşturucu ve tarihi. Ankara: Kaynak Yayınları.

45 Kokain Latince Coca olarak adlandırılan bitkinin yapraklarında doğal olarak bulunan uyarıcı, stimulan bir maddedir. Saf madde olarak yaklaşık 100 yıldır var olmakla beraber, koka yapraklarını çiğneme alışkanlığı, 2000 yıldan beri süre gelmektedir.

46 toz halinde buruna çekme, damara zerk (enjeksiyon)

47 Ecstasy Hallüsinojenik ve amfetamin benzeri etki gösterir. Ağız yolu Etkisi dakika içinde başlamakta ve 4 6 saat arasında sürmektedir. Canlılık, hareketlilik, enerji artışı, karşı cinse yakınlık, güven duygusu, sıcaklık, algı değişiklikleri gibi etkileri olabilmektedir.

48 4.11.TÜTÜN Dünya Sağlık Teşkilatı (WHO) tarafından sigara kullanımı, günümüzde bir biyo-sosyopsikolojik zehirlenme hali olarak ifade edilmektedir. Atak H. Yetişkinliğe geçiş yıllarında sigara içme davranışlarının psikososyal belirleyicileri ve sigara içmenin yaşam doyumu ve öznel iyi oluşla ilişkisi. Klinik Psikiyatri 2011; 14:29-43.

49 Sigara, ergenlerde bağımlılığa yol açıp onları zararlı bir alışkanlığa sürükleyebilecek psikoaktif bir maddedir. Düzenli olarak sigara içen kişilerde, fizyolojik bir bağımlılık söz konusudur. Bunun sebebi sigaranın içerdiği nikotin ve tütün bitkisinin yapraklarında bulunan alkaloittir. Bir sigarada bulunan nikotin, tütün bitkilerinin cinsine göre gram arasında değişir.

50 Nikotin tükürükte eriyebilen bir madde olduğu için, ağız mukozasından emilerek zararlı etkisini gösterebilmektedir. Dumanın içe çekilmemesi, dudak tiryakilerini avutmamalı ve zararlarını anlamalıdırlar. Sigaranın içeriği 7 saniyede beyne ulaşan nikotin ile sınırlı değildir.

51 Karbon monoksit zehirli bir gaz olup, beyinde ve vücut dokularında oksijeni azaltır. Sigara, karbon monoksit, katran maddelerini de içermektedir. Kalp ve sinir sistemine zararlıdır. Dünyada her yıl 5 milyondan fazla kişi tütün kullanımı nedeniyle hayatını kaybetmektedir ve bu sayının 2030 yılında 8 milyonu aşacağı tahmin edilmektedir. Atak H. Yetişkinliğe geçiş yıllarında sigara içme davranışlarının psikososyal belirleyicileri ve sigara içmenin yaşam doyumu ve öznel iyi oluşla ilişkisi. Klinik Psikiyatri 2011; 14:29-43.

52 4.12.DİĞER( YENİ PSİKOAKTİF MADDELER) Piperazinler: Depresyon ve psikoz tedavisinde kullanılmaktadır Öte yandan, çeşitli piperazin türevleri dünyada plastik, reçine, pestisid, fren sıvısı vb. gibi endüstriyel maddelerin üretiminde yaygın olarak kullanılan maddelerdir. Piperazin türevleri arasında santral sinir sistemini uyararak amfetamin benzeri etki oluşturanlar da bulunmaktadır.

53 Sentetik Kannabinoidler (SPICE), 2006 yılından bu yana bulunduğu ifade edilmektedir (EMCDDA Yıllık Raporu, 2009). Spice adı verilen bu bitki karışımları 2008 yılının ikinci yarısından itibaren legal esrar adı altında öncelikle Almanya da olmak üzere yoğun olarak pazarlanmaya başlanmış tır. Bağımlılık Dergisi, 2014, Cilt:15, Sayı:2, s:48-55

54 Genie, Algerian Blend Smoke, Bonzai, Jamaican Silver, Daha birçok farklı adla piyasada şatışı yapılmaktadır. Bu karışımlar sıklıkla sigara şeklinde içilmekte ve içildiği zaman esrarınkilere benzer etkiye yol açmaktadır. Spice Gold, Spice Silver, Spice Diamond Chill X, Sence, Yucatan Fire,

55 Bağımlılık Dergisi, 2014, Cilt:15, Sayı:2, s:48-55 Bu karışımların bitkisel kökenli maddeler baharat karışımı adı altında pazarlanması zararlı etkilerinin olmadığı düşüncesini yaratmaktadır.

56 Psikoaktif etki yanında; o o o o o kırmızı konjunktiva, pupilla da dilatasyon, bozulmuş motorkognitif aktivite, hafif taşikardi tansiyon artışı Bağımlılık Dergisi, 2014, Cilt:15, Sayı:2, s:48-55

57 Mephedrone Sentetik halka yapılı bir katinon olup fenetilamin grubuna yakın, stimulan etkili bir maddedir.

58 Söz konusu madde sıklıkla toz olarak bazen ise tablet veya kapsül formunda bulunmaktadır. Kullanım yolu burundan çekmek veya yutmak sureti iledir. Etkisinin başlaması alım yoluna bağlı olarak değişmekte olup burundan çekmek sureti ile alındığında birkaç dakikada başlayıp 30 dakikadan daha az sürede zirveye ulaşmaktadır.

59 Maddenin kullanımı ile mental ve fiziksel stimülasyon, uyanıklık artışı, öfori, heyecan hali, sosyalleşme artışı, iştah azalması Alkol, sigara, esrar, ekstazi ve kokainden sonra en fazla kullanılan madde olduğu bildirilmektedir. Maddenin kullanımına bağlı olarak nazal irritasyon (burun yolu ile), pupil dilatasyonu, taşikardi, kan basıncında artış, uykusuzluk, trismus, kısa süreli hafıza bozukluğu gibi advers etkiler görülebilmektedir.

60 Gina GHB ve GBL(Gamma Hydroxybutyrate/Gamma Butyrolactone) Anestezik bir madde olup 1990 yılının ortalarından itibaren illegal kullanımı rapor edilmeye başlanmıştır. Hipnotik ve depresan etki doğurmaktadır. 'liquid ecstasy, liquid E, 'cherry meth, 'liquid loving, fantasy, 'easy lay, somatomax, scoop, happiness drops' liquid X,

61 İllegal amaçlı kullanımında sıvı, toz, tablet ve kapsül formunda bulunabilmektedir. Ağızdan alımdan dakika sonra etkisi başlayıp 7 saate kadar sürmektedir. Türk Psikiyatri Dergisi 2010; 21(1): 5-13

62 Ketamin Anestezik madde Psikotropik etki Tablet formunda olduğunda logolu olarak ekstazi adı altında pazarlanmakta ve birçok kez aynı form içerisinde amfetamin, MDMA(methylenedioxy-methamphetamine), efedrin, kafein gibi ilave maddeler içermektedir. Burundan çekerek, yutularak veya enjekte edilerek kullanılabilmektedir.

63 Psikoaktif Bitkiler Kava Güney Pasifik Adaları nda yüzyıllar boyunca törensel amaçlarla kullanılmış bodur ağaçtır. Bitkinin köklerinden demlenen çayın rahatlatıcı etkileri nedeni ile Güney Pasifik Adalarındaki halk tarafından içildiği bilinmektedir. Bu nedenle eroin kullanıcıları tarafından enjeksiyon sureti ile kullanımının olabileceği ileri sürülmektedir.

64 Khat Doğu Afrika ve Arap Yarımadası nda ekilen bodur bir ağaç. Taze yeşil kısmını çiğnemek suretiyle veya sigara dumanı içerisinde solunum yolu ile vücuda alınmasıyla amfetamine benzeri, psikostimülan ve bağımlılık yapıcı etkiler göstermektedir. Ülkemizde; , sayılı resmi gazetede yayınlanarak uyuşturucu ve uyarıcı maddeler listesine sokulmuştur.

65 . Kratom (Mitragyna speciosa) Güney doğu Asya da bulunan 3-5 metre yüksekliğe ulaşabilen yerli bir ağaç türüdür. Yaprakları çiğnenebilir, içilebilir veya demlenerek çay yapılabilir. Düşük dozlarda alındığında, uyarıcı etkisi vardır. Yüksek dozlarda ise, kratom opioid benzeri etkiler gösterir ve geleneksel tıpta ağrıyı ve opioid yoksunluğunu tedavi etmek için kullanılmıştır.

66 Salvia divinorum Halüsinojenik özelliklerinden dolayı geleneksel olarak törensel amaçlarla kullanıldığı Meksikanın güneyine özgü yeşil yapraklı çok yıllık bir bitkidir. Yapraklarını çiğnemek veya kurutulmuş yapraklarını içmek (dumanının çekilmesi) sureti ile kullanılmaktadır.

67 5.DSM V Madde Kullanım Bozukluğu Tanı Ölçütleri 12 aylık bir dönem içinde ortaya çıkan,aşağıdakilerden ikisi (veya daha fazlası) ile kendini gösteren,klinik olarak belirgin bir bozulmaya ya da sıkıntıya yol açan uygunsuz bir madde kullanımı örüntüsü: 1.İşte,okulda ya da evde olması beklenen başlıca sorumlulukları almama ile sonuçlanan yineleyici bir biçimde madde kullanımı 2.Fiziksel olarak tehlikeli durumlarda yineleyici bir biçimde madde kullanımı 3.Madde ile ilişkili,yineleyici bir biçimde ortaya çıkan yasal sorunlar

68 4.Aşağıdakilerden biri ile tanımlandığı üzere tolerans gelişmiş olması: a)intoksikasyon ya da istenen etkiyi sağlamak için belirgin olarak artmış miktarda madde kullanma gereksinimi b)sürekli olarak aynı miktarda madde kullanılması ile belirgin olarak azalmış etki sağlanması (Analzejikler,antideprasanlar,anksiyolitik ilaçlar veya beta blokerler gibi ilaçları tıbbi gözlem altında alanlar için tolerans kullanılmaz.) Ertuğrul Köroğlu(2013)DSM-5 Tanı Ölçütleri Başvuru El Kitabı.İstanbul:Hekimler Birliği Yayınları.

69 5.Aşağıdakilerden biri ile tanımlandığı üzere yoksunluk gelişmiş olması: a)söz konusu maddeye özgü yoksunluk sendromu b)yoksunluk belirtilerinden kurtulmak ya da kaçınmak için aynı madde (ya da yakın benzeri)alınır 6.Madde,çoğu kez tasarlandığından daha yüksek miktarlarda ya da uzun bir dönem süresince alınır. Ertuğrul Köroğlu(2013)DSM-5 Tanı Ölçütleri Başvuru El Kitabı.İstanbul:Hekimler Birliği Yayınları.

70 7.Madde kullanımını bırakmak ya da denetim altına almak için sürekli bir istek ya da boşa çıkan çabalar vardır. 8.Maddeyi sağlamak,maddeyi kullanmak ya da maddenin etkilerinden kurtulmak için çok fazla zaman harcama. 9.Madde kullanımı yüzünden önemli toplumsal,mesleki etkinikler ya da boş zamanları değerlendirme etkinlikleri bırakılır ya da azaltılır.

71 10.Maddenin neden olmuş ya da alevlendirmiş olabileceği,sürekli olarak var olan ya da yineleyici bir biçimde ortaya çıkan fizik ya da psikolojik bir sorunun olduğu bilinmesine karşın madde kullanımı sürdürülür. 11.Aşerme veya maddeyi kullanmak için güçlü bir istek duyma.

72 6. İLGİLİ YAPILAN ARAŞTIRMALAR Mayda ve diğerleri (2010) tarafından, Düzce Üniversitesi Orman Fakültesi Öğrencilerinde Sigara, Alkol ve Madde Kullanımı Sıklığı ve Kullanmaya Başlama Nedenleri isimli bir çalışma yapılmıştır. Bu çalışma ile öğrencilerin madde kullanım sıklığı ve bu maddelere başlama sebeplerinin neler olduğunun belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırma 489 öğrenci üzerinde yapılmış olup araştırmada 398 öğrenciye anket uygulanmıştır. Araştırmanın sonunda sigara içme sıklığı %41.6, alkol %40.3 ve madde kullanımı %9.3 olarak bulunmuştur; sigara ve alkole başlama nedenlerinin; çevre etkisi, özenti, merak, arkadaş olduğu ortaya çıkmıştır.

73 Kurupınar (2012) tarafından Bartın ilinde ortaöğretim kurumlarında, tesadüfi olarak seçilen 545 öğrenci üzerinde Ortaöğretim Öğrencilerinde Görülen Madde Bağımlılığı Alışkanlığı ve Yaygınlığı (Bartın İli Örneği) konulu bir çalışma yapılmıştır. Araştırmanın sonucunda elde edilen bulgular şu şekildedir; Bartın ilindeki ortaöğretim öğrencilerinin %60.7 si o döneme kadar hiç sigara kullanmamıştır ve %27.3 ünün belli aralıklarla sigara kullanmaya devam ettiği tespit edilmiştir. Aynı zamanda % 35.2 sinin en az bir kez alkol kullanmış olduğu ve bu miktarın %24.4 ünün de halen belli aralıklarla alkol kullanmaya devam ettiği belirlenmiştir.

74 Öğrencilerin %4.2 sinin bir kez dahi olsa uçucu madde (sıvı, toz veya gaz) kullandığı ve %3.1 inin o döneme kadar en az bir kez esrar, eroin, morfin veya uyuşturucu madde kullandığı saptanmıştır. Öğrencilerin sigara ve alkol kullanma düzeyi ile cinsiyet, devam edilen sınıf seviyesi, devam edilen okul türü, bağımlı arkadaşı olma durumları arasında anlamlı bir fark olduğu bulunmuştur. Erkek öğrenciler, 12. sınıf ve meslek lisesi öğrencileri, hayatından daha az memnun olanlar ile bağımlı arkadaşı olanların daha fazla sigara ve alkol tüketmekte olduğu ortaya çıkmıştır.

75 Geremian ve diğerleri (2012) tarafından İsfahan Bölgesinde lise öğrencilerinin uyuşturucu bağımlılığına karşı tutum ve bilgilerini belirlemek için bir çalışma yapılmıştır. Araştırmanın sonunda; öğrencileri bilime teşvik etmenin, öğrenci tutumlarını değiştirmede ve öğrencilerin okullarda kendilerine olan güvenlerini arttırmada ve bu yaş grubunda bağımlılığı azaltmada önemli bir rol oynadığı ortaya çıkmıştır.

76 Özmen ve Kubanç (2013) e göre, Elazığ da yapılan Liselerde Madde Bağımlılığı- Mevcut Durum ve Önerilere İlişkin Okul Müdürleri ve Öğretmenlerin Bakış Açıları konulu bir araştırma yapılmıştır. Araştırmada yöneticilere ve rehber öğretmenlere 10 açık uçlu soru yöneltilmiştir. Elde edilen bulgulara göre; uyuşturucuya başlama nedeninin daha çok ailevi nedenlerden kaynaklandığı tespit edilmiştir.

77 Arkadaş grubu, çevre, medya, diğer etkili görülen unsurlar içerisindedir. Okullarda en çok esrar, eroin ve ecstacy kullanılmakta ve öğrenciler uyuşturucu maddeyi, okul dışında ara sokak satıcılarından, internet kafelerden ve okul içinden temin edebilmektedir. Araştırmada uyuşturucu kullanımı konusunda kız ve erkek öğrenciler arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır.

78 Sağar M.(2014) e göre, Erzurum da yapılan Lise Öğrencilerinin Madde Bağımlılığına Yönelik Tutumları ile Yaşam Doyumu Arasındaki İlişkinin İncelenmesi konulu bir araştırma yapılmıştır. Araştırmanın örneklemini, Erzurum il Merkezi nde eğitim-öğretim gören 569 öğrenci oluşturmaktadır. Lise Öğrencilerinin Madde Bağımlılığına Yönelik Tutumları ile Yaşam Doyumu Arasındaki İlişkinin pozitif yönlü ve anlamlı ilişkiler olduğu bulunmuştur.

79 Karaçam Ö.,Totan T. (2014) e göre İzmir de "Ege Üniversitesi öğrencileri arasında bağımlılık yapıcı madde kullanımı" konulu bir araştırma yapılmıştır. Katılımcılarının alkol, sigara ve bir dizi bağımlılık yapan zararlı maddeleri kullanma sıklıkları incelendiğinde, son bir yıl içinde diğer bağımlılık yapan maddelerden daha yüksek oranda kullanıldığı belirlenen sigara ve alkol açısından, alkol kullanımının tüm alanlarda başı çektiği görülmektedir. Katılımcılarının 472 si (%56.7) yaşamı boyunca hiç sigara içmemişken, 339 u (%40.9) son bir yıl içinde bir veya daha çok kez sigara içmiştir.

80 Son bir yıl içinde 394 katılımcı (%47.5) hiç alkol kullanmadığını, 426 sı (%51.3) son bir yıl içinde en azından bir kez veya daha çok kez alkol tükettiğini belirtmiştir. Kullanımı yasal nedenlerle sınırlı olan esrar, diğer yasa dışı bağımlılık yapan maddeler arasında en yaygın olarak ulaşılabilen madde konumundadır.

81 KAYNAKÇA Anadolu Psikiyatri Derg 2015; 16: Atak H. Yetişkinliğe geçiş yıllarında sigara içme davranışlarının psikososyal belirleyicileri ve sigara içmenin yaşam doyumu ve öznel iyi oluşla ilişkisi. Klinik Psikiyatri 2011; 14: Atak, H. (2011). Yetişkinliğe geçiş yıllarında sigara içme davranışının psikosoyal belirleyicileri ve sigara içmenin yaşam doyumu ve öznel iyi oluşla ilişkisi. Klinik Psikiyatri, 14:29-4. Annak, B. B. (2005). Sosyal destek, sosyal ağ, yaşam kalitesi ve yaşam doyumu: duygu durum ve anksiyete bozukluğu tanısı alan kişiler ve düzenli hemodiyaliz tedavisi gören hastalar açısından bir karşılaştırma. Yüksek lisans tezi. Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Mersin. Apaydın, C. (1988). Tütün tutsaklığı ve insan sağlığı. Türkiye Tabipler Vakfı Sigara Sempozyumu. İzmir. Atak, H. (2011). Yetişkinliğe geçiş yıllarında sigara içme davranışının psikosoyal belirleyicileri ve sigara içmenin yaşam doyumu ve öznel iyi oluşla ilişkisi. Klinik Psikiyatri, 14:29-4. Atasayar, M. (2011). Ergenlerin aleksitimik özelliklerinin psikolojik belirtileri ve yaşam doyumları ile ilişkisi. Yüksek lisans tezi. Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Sakarya. Atkinson, R. Atkinson, C.R. Hilgard E.R. (1995). Psikolojiye giriş II. İstanbul: Sosyal Yayınlar. Atkinson, R., Atkinson, C.R., Smith, E.E., Bem, D.J., and Nolen-Hoeksema, S. (1996). Psikolojiye Giriş. Ankara: Arkadaş Yayınları. Babaoğlu, N.A. (1997). Uyuşturucu ve tarihi. Ankara: Kaynak Yayınları. Bağımlılık Dergisi, 2014, Cilt:15, Sayı:2, s:48-55

82 Babaoğlu, N.A. (1997). Uyuşturucu ve tarihi. Ankara: Kaynak Yayınları. Bayhan, V. (1997). Üniversite Gençliğinde Anomi ve Yabancılaşma. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları. Baştürk, P. (2000). Lise öğrencilerini bilgilendirmenin madde konusundaki görüşlerine etkisinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi. Adli Tıp Enstitüsü. İstanbul. Bektaş, H. (1991). Uyuşturucu batağı. İstanbul: Milliyet Yayınları. Buzlu, S. (1995). Hemşirelik öğrencilerinde madde kullanım yaygınlığı ve nedenlerinin Eşdeğer eğitim gören diğer öğrencilerle kıyaslamalı olarak araştırılması, Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Anabilim Dalı. İstanbul. 129 Büyüköztürk, Ş. (2007). Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı. (7. Basım). Ankara : Pegem Yayınları. Catalano, R. F., Morrison D. M., Wells E. A., Gillmore M. R., Iritani B. M. A., and Hawkins J.D. (1992). Study alcohol. Ethnic Differences in Family Factors Related to Early Drug Initiation. May; 53(3): Ceyhun, B. Oğuztürk, Ö. Ceyhun, A.G. (2001). Madde kullanma eğilimi ölçeğinin geçerlik ve güvenilirliği, Klinik Psikiyatri Dergisi, 4 (2), Ceylan, M. E., Göka, E. (1998). Araştırma ve klinik uygulamada biyolojik psikiyatri, alkol kullanım bozuklukları, yaşlılık psikiyatrisi. İstanbul: Demans, 2.Cilt, 25. Cimete G. (2000). Adölesanlarda madde kullanımı. Hemşirelik Forumu, 5(1) Çeçen, A., R. (2007). Üniversite öğrencilerinin cinsiyet ve yaşam doyumu düzeylerine göre sosyal ve duygusal yalnızlık düzeylerinin incelenmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3 (2), Çırakoğlu, O. C., Işın, G. (2005). Perception of drug addiction among Turkish university students: Causes, cures, and attitudes. Faculity of Economic and Administrative Sciences, Elyadal Research Laboratory, Başkent University. Ankara. Çivi, S., Sahin, K. (1991). Selçuk üniversitesi tıp fakültesi ve sağlık meslek yüksek okulu öğrencilerinin sigara konusundaki bilgi, tutum ve davranışları. Aile ve Toplum Dergisi, 1 (1), Diener, E. (1984). Subjective well-being. Psychological Buletin, 95 (3), Diener, E., Emmons, R.A., Larsen, R.J. ve Griffin, S. (1985). The satisfaction with life scale. Journal of Personality Assessment, 49, Diener, E. ve Lucas, R. E. (1999). Subjective well-being: Three decades of progress. Psychological Bulletin, 125 (2),

83 Dingiltepe, T. (2009). Parçalanmış ve tam aileye sahip ergenlerin yaşam doyumu düzeyleri ile yaşam kalite düzeylerinin karşılaştırılması. Yüksek lisans tezi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana. Doğan, Y.B. (1998). Bağımlılık kavramı ve model anlayışı, (Ed. Nesrin Dilbaz), Alkol ve alkol dışı madde bağımlılığı, (ss ), Ankara: Mutlu doğan Ofset Matbaacılık. Dorahy MJ, Lewis CA, Schumaker JF ve ark. (2000). Depression and life satisfaction among Australian, Ghanaian, Nigerian, Northern Irish, and Swazi University Students. J Soc Behav Pers, 15: Dost, M., T. (2007). Üniversite öğrencilerinin yaşam doyumunun bazı değişkenlere göre incelenmesi. Pamukkale Eğitim Fakültesi Dergisi. (2) 22.sayı. Dökmeci, İ. (2005). Toksikoloji zehirlenmelerde tanı ve tedavi. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri, 4. Basım. Dönmez, K. (1985). Türkiye de uyuşturucu maddelerin kötüye kullanılması ile mücadele. Master tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Dönmez, M. M. (2007). Meslek lisesi öğrencilerinin atılganlık düzeylerine göre yaşam doyumu ve duygularını ifade etme eğilimlerinin karşılaştırılması. Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Dumas, L.G., Hennessey, M.B. (1999). The varied roles of community health nursing. In E.H, Janice, E.S, Phyllis, A.T Sue. Community health nursing. Ebrinc, S., Başoğlu, C., Çetin, M., Karaduman, F., Çobanoğlu, N., Maden, B. (2002). Bir grup genç yetişkin erkekte uyuşturucu madde kullanımına yönelik görüşler. Bağımlılık Dergisi, 3(3): Ebrinç, S., Çetin, M., Evren, C., (1999) genç erkekte sigara, alkol ve uyuşturucu madde kullanımına ilişkin tutumlar. 35. Ulusal Psikiyatri Kongresi ve Uluslararası Kros- Kültürel Psikiyatri Uydu Sempozyumu, Poster Bildiri Sunumu, Trabzon. 131 Ertuğrul Köroğlu(2013)DSM-5 Tanı Ölçütleri Başvuru El Kitabı.İstanbul:Hekimler Birliği Yayınları.

84 EGM-KOSMDM. (2005). Emniyet genel müdürlüğü, kaçakçılık ve organize suçlarla mücadele daire başkanlığı 2005 raporu. Ekren, S., Sekin, S. ve Tenbayram, M. (2005). Türk tütüncülüğünün genel durumu ve ege bölgesi üzerine bir değerlendirme, ege bölgesinde tütün Tarımı ve Sorunları Çalıştayı. İzmir: Euzf Yayınları. Ercan, Z. (2005). Testi kırılmadan. İstanbul: Doğan Yayıncılık. Erci, B., (1999). Lise öğrencilerinde madde bağımlılığı ve etkileyen ailesel faktörler. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokul Dergisi. 2 (1). Erdem, G., Eke, C.Y., Ögel, K., Taner, S.(2006). Lise öğrencilerinde arkadaş özellikleri ve madde kullanımı. Bağımlılık Dergisi.7: Ertuğrul Köroğlu. (2005). DSM-IV-TR Tanı Ölçütleri Başvuru El Kitabı. İstanbul :Hekimler Birliği Yayınları. Fogle, L. M., Huebner, S. E., & Laughlin, J. E. (2002). The relationship between temperament and life satisfaction in early adolescence: Cognitive and behavioral mediation models. Journal of Happiness Studies, 3, Geramian, N., Akhavan, S., Gharaat, L., Tehrani, A.M., and Farajzadegan, Z. (2012). Determinants of drug abuse in high school students and their related knowledge and attitude. J Pak Med Assoc Mar; 62(3 Suppl 2):S Mayıs 2013 tarihinde alınmıştır. Gilman, R., and Huebner, E.S. (2006). Characteristics of adolescents who report very high life satisfaction. Journal of Youth and Adolescence.35 (3), Goldbeck, L., Schmitz, T.G., Besier, T., Herschbach, P. and Henrich, G. (2007). Life satisfaction decreases during adolescence. Qual Life ResAbstract,16(6): Nisan 2013 tarihinde alınmıştır. 132

85 Güleç, C., Köroğlu, E. (1998). Psikiyatri Temel Kitabı.Hekimler Yayın Birliği. Gün, Z., Bayraktar, F. (2008).Türkiye de iç göçün ergenlerin uyumundaki rolü. Türk Psikiyatri Dergisi, 19(2), Gündoğar, D., Sallan Gül, S., Uskun, E., Demirci, S., Keçeci, D. (2007). Üniversite öğrencilerinin yaşam doyumunu yordayan etkenlerin incelenmesi.klinik Psikiyatri, 10: Gürbüz, A. G. (2008). Öfke denetimi eğitiminin lise son sınıf öğrencilerinin öfkeyle başa çıkmaları, yaşam doyumları ve depresyon düzeylerine etkisinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi,dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir. İçli, T. (1999). Kriminoloji. Ankara: Semih Ofset Matbaası. 3. Baskı. Kağıtçıbaşı, Ç. (1998), İnsan ve İnsanlar (9. Baskı), Ankara : Evrim Yayınları. Kaplan, H.B., Martin, S.S., Robbins, C. (1982). Application of a general theory of deviant behaviour, Self Derogation and Adolescent Drug Use. Karatay, G., Kubilay, G. (2004). Sosyoekonomik düzeyi farklı iki lisede madde kullanma durumu ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Hemșirelikte Araștırma Geliștirme Dergisi, 1 (2). Karasar, N. (1995), Bilimsel araştırma yöntemleri (7. Baskı), Ankara: 3A Araştırma. Kasatura, İ. (1998). Gençlik ve bağımlılık. İstanbul: Evrim Yayınları. Kaya, Ö. (2006). Askeri öğrencilerin yaşam doyumları üzerine bir araştırma. Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Ankara. Keser, A. (2005). İş doyumu ve yaşam doyumu ilişkisi: otomotiv sektöründe bir uygulama. Çalışma ve Toplum. Kocaeli Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkiler Bölümü. Kocaeli. Kesim, M.D. (2004). Sigara ve Gebelik. Şişli Etfal Hastanesi Tıp Bülteni, 38(2);

86 Kılıç, A. (2009). Gelişim dönemleri ve ergenlerde ruhsal sorunlar. Lisans Tezi. Newport İnternational University. İstanbul. Kleinman, P., (1998). Survey of Americans attitudes on substance abuse. The national center on addiction and substance abuse at Columbia university. New York. Koçak, R.İ., İçmenoğlu, E., (2012). Üstün yetenekli öğrencilerin duygusal zekâ ve yaratıcılık düzeylerinin yaşam doyumlarını yordayıcı rolü. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi. 4 (37), KOM Daire Başkanlığı. (2003). Kaçakçılık ve Organize Suçlar Raporu, Ankara: KOM Daire Başkanlığı Yayınları. Korkut, Ş., (2012). Lise Öğrencilerinde Çocukluk Örselenme Yaşantıları ve Öfke İfade Biçimleri ile Benlik Saygısı ve Yaşam Doyumu Arasındaki İlişkilerin İncelenmesi. Yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana. Köker, S. (1991). Normal ve sorunlu ergenlerin yaşam doyumu düzeyinin karşılaştırılması. Yüksek lisans tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Köknel, Ö. (1998). Bağımlılık Alkol ve madde bağımlılığı. Altın Kitaplar Yayınevi, Akdeniz Yayıncılık A.Ş., İstanbul. Kulaksızoğlu, A., (2000). Ergenlik Psikolojisi. Remzi Kitabevi. İstanbul: 3.Basım. Kurt, S.(1992). Uygulamalı uyuşturucu madde suçları ve ilgili mevzuat. İstanbul: Kazancı Yayınları. Kurupınar, A. (2012). Ortaöğretim öğrencilerinde görülen madde bağımlılığı alışkanlığı ve yaygınlığı (Bartın İli Örneği).Yüksek lisans tezi. Gazi Üniversitesi, Ankara. Leone, K. (2005). An analysis of high school students attitude towards illicit drug use, and drug legalization. Ph.D. thesis, Capella University, Minnesota, United States.

87 Mangır, M., Aral. N., Baran. G. (1992). Yurtlarda kalan üniversite öğrencilerinin sigara ve alkol kullanımlarını inceleme. Ankara: Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları. Mayda, A.S., Gerçek, Ç.G., Gümüş, G., Demir, S., Deniz, M., Sürücü, Z.P., Konuk, M., Türkmaya, M., Taner, H. (2010). Düzce Üniversitesi Orman fakültesi öğrencilerinde sigara, alkol ve madde kullanımı sıklığı ve kullanmaya başlama nedenleri. Düzce Tıp Dergisi, 12(3): /dosya/20103/2.pdf 4 Nisan 2013 tarihinde alınmıştır. McKim MW. (2000). Drugs and behavior. An ıntroduction to behavioral pharma cology. Forth edition, prentice-hall, ınc., New Jersey. Meclis Araştırma Komisyonu Raporu. (2008). Uyuşturucu başta olmak üzere madde bağımlılığı ve kaçakçılığı sorunlarının araştırılarak alınması gereken önlemlerin belirlenmesi amacıyla kurulan komisyon. Ankara: TBMM Yayınları. Mırsal, H., Kalyoncu,A., Pektaş, Ö., Mırsal, N., Beyazyürek, M. (2000). Alkol bağımlılığında klinik özellikler ve sosyodemografik değişkenler. Bağımlılık Dergisi, Sayı:1 Milli Eğitim Temel Kanunu. (1973) sayılı Milli eğitim temel kanunu. Ankara. Neugarten, B.L. ve diğerleri. (1961). The measurement of the life satisfaction. Journal of Gerontology, 16, Neto, F. (2001). Satisfaction with life among adolescents from immigrant families in Portugal. Journal of Youth and Adolescence. 30(1), Orak, S., Yavuz, D., Kılınç, S., Özcan, M., Altın, S. (2004). Burdur şehri ndeki lise öğrencilerinin sigara, alkol vb. alışkanlıkları yönünden araştırılması. I. Burdur Sempozyumu, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta. Ögel, K. (2001). İnsan, yaşam ve bağımlılık tartışmalar ve gerekçeler. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.

88 Ögel, K. (2002). Madde bağımlılarına yaklaşım ve tedavi. İstanbul: IQ Yayıncılık. Ögel, K., Tamar, D., Çakmak, D. ve Evren, C. (2000). İstanbul'da lise gençleri arasında sigara, alkol ve madde kullanım yaygınlığı. Klinik Psikiyatri, 2000;3: Ögel, K., Taner, S., Eke, C. Y. (2006). Onuncu sınıf öğrencileri arasında tütün, alkol ve madde kullanım yaygınlığı: İstanbul örneklemi. Bağımlılık Dergisi, 7: Özbay, H., Öztürk, E. (1992). Gençlik. İstanbul: İletişim Yayıncılık A.S. Özden, S.Y. (1992). Uyuşturucu madde bağımlılığı-teşhis tedavi tedbirler. İstanbul: Nobel Tıp Kitapevleri Yayını. Özer, Ö.A., (1991). Ortaöğrenim öğrencilerinin psikoaktif madde kullanımına yaklaşımı ve demografik özellikler. Uzmanlık tezi, Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi. İstanbul. Özer, M., Karabulut, Ö.Ö. (2003). Yaşlılarda yaşam doyumu. Geriatri, 6(2): Özmen, Ö. (2009). Uyuşturucu veya uyarıcı madde suçları. Yüksek Lisans Tezi. Bahçeşehir Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul. Özmen, F., Kubanç, Y. (2013). International Periodical for the languages. Literature and history of Turkish or Turkic volume, 8/3, p , Ankara. Özuğurlu, K., Köknek Ö. (1972). İlaç bağımlılığı ve sosyal değer yargıları. 8. Milli Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Kongresi Kitabı, s , Ankara. Öztürk, O. (2002). Ruh sağlığı ve hastalıkları. (9. Baskı). İstanbul :Nobel Tıp Kitapevleri Öztürk, Y., Mualla, A. (1988). Tütünün Tarihçesi ya sigara ya sağlık. Kayseri: Bayrak Yayınları. Pavot W, Diener E, Colvin CR ve ark. (1991) Further validation of the satisfaction with life scale: Evidence forth ecross method convergence of well-beingmeasures. J Pers Assess, 57(1):

89 Peterson F.L., Walker L., Whatt T.J., Rheinboldt K.,White C., Hogkinson M. (2003). Evidence - based sexuality education. American Public Health Association Annual Conference San Francisco, California am/397.doc tarihinde alınmıştır. Piko, B. (2000). Percieved social support from parents and peers: Which is the stronger predictor of adolescent sustance use? Substance Use and Misuse 35, Quaranta J. J. (1997). Alcohol, tobacco, and other drug attitudes and use among adolescents with severe behavioral handicaps.ph.d. thesis, The Ohio State University Ohia, United States. Rask K, Astedt-Kurki P, Laippala P (2002) Adolescent subjective well-being and realized values. J AdvNurs, 38: Regier, D.A., Farmer, M.E., Rae, D.S., Locke, B.Z., Keith, S.J., Judd, L.L., and Goodwin, F.K. (1990). Comorbidity of mental disorders with alcohol and other drug abuse. Results from the Epidemiologic Catchment Area Study. Roberts, L.J., Morrow, J.D. (1996). Analgesic-antipyretic and antiinflammatory agents and drugs employed in the treatment of gout. In: Hardman JG, Limbird LE, Goodman Gilman A (Eds.). Goodman and Gilman s The Pharmacological Basis of Therapeutics. USA: McGraw-Hill. Roy, A., Wibberley, C., and Lamb, C., (2005). The usual suspects: Alcohol, tobacco and other drug use in 15-to 16-year-old school pupils-prevalence, feelings and perceived health risks. Drugs: Education, Prevention and Policy, 12(4), Sadıç, A. (2001). Köy hizmetleri anadolu lisesi nde madde bağımlılığı konusunda bilgi, tutum, davranış düzeyinin ölçülmesi. Bitirme Tezi. Marmara Üniversitesi, İstanbul. Schmitter,A. C. (2003). Life satisfaction in centenarians residing in long-term care. adresinden 24 Nisan 2013 tarihinde alınmıştır.

90 Smith, D. C. (2004). Substance use attitudes and behaviors of students with learning disabilities. Ph. D. thesis, The Ohio State University, Ohio, United States. Spacilovaa, L.,Klusonovab, H., Petrellic, F., Signorellid, C., Visnovskya, P., and Grappasonnic, I. (2009). Substance use and knowledge among Italıan high school students. Biomed Pap Med Fac Univ Palacky Olomouc Czech Repub Abstracts,153(2): Mayıs 2013 tarihinde alınmıştır. Şahin, M. (2007). Madde bağımlılığı konusunda Türkiye de yapılmış olan lisansüstü tezler üzerine bir değerlendirme.tezsiz Yüksek Lisans Dönem Projesi. Ankara Üniversitesi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Ankara. Tamar, D., Ögel, K., (1997). Ergenlik döneminde madde kullanımı, ergenlikte ruhsal sorunlara yaklaşım. Ege Psikiyatri Sürekli Yayınları. Taşçı, E., Atan, Ş. Ü., Durmaz, N., Erkuş, H., Sevil, Ü. (2005). Kız meslek lisesi öğrencilerinin madde kullanma durumları. Bağımlılık Dergisi, 6: Tanrıkulu, A.Ç., Çarman, K.B., Palancı, Y., Çetin, D., Karaca, M.(2008). Kars il merkezinde çeşitli üniversite öğrencileri arasında sigara kullanım sıklığı ve risk faktörleri. Tur Toraks Dergisi, 10: Tansel, B. (2006). Üniversite öğrencilerinin bağımlılık yapıcı madde kullanan bireylere yönelik tutumlarının incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin. Türk Psikologlar Derneği. (2002). Türkiye de madde kullanımı ve bağımlılığı profili araştırması, Nihai Rapor. TPD Yayınları: Ankara. Türk Psikiyatri Dergisi 2010; 21(1): 5-13 Uluğ, B. (1997). Madde Kullanımı ile ilişkili bozukluklar, Psikiyatri temel kitabı, cilt 1. Ankara: Hekimler Yayın Birliği Yayınları.

91 Uluğ, B. (1998). Madde bağımlılığı epidemiyolojisi, alkol ve alkol dışı madde bağımlılığı. Editör: Dilbaz, N. Ankara: Mutlu Doğan Matbaacılık. Uzbay, İ.T., (1981). Mezopotamya uygarlığında eczacılık mesleğine dair bir inceleme. Eczacılık Bülteni, 23: Ünal, S., Karlıdağ, R., ve Yoloğlu, S., (2001). Hekimlerde tükenmişlik ve iş doyumu düzeylerinin yaşam doyumu düzeyleri ile ilişkisi. İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Turgut Özal Tıp Merkezi Psikiyatri Anabilim Dalı. Malatya. Vara, Ş. (1999). Yoğun bakım hemşirelerinde iş doyumu ve genel yaşam doyumu arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ege Üniversitesi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü. İzmir. Yalçın M,Eşsizoğlu A,Akkoç H ve ark.(2009)dicle Üniversitesi öğrencilerinde madde kullanımını belirleyen risk faktörleri.klinik Psikiyatri,12:

92 Yavuzer, H. (1999). Çocuk Psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi. Yetim, Ü. (2003). The impacts of individualism/collectivism, selfesteemandfeeling of mastery on life satisfaction among the Turkish University students and academicians. Social Indicators Research, 61(3), Yıldırım, D. (1997). Madde bağımlılığı. Sosyal Hizmetler, Ankara. Yılmaz, A. (2004). Uyuşturucu ve bağımlılık. Ankara: Eryaba Yayıncılık. Yörükoğlu, A. (1985). Gençlik çağının ruhsal özellikleri. XXI. Ulusal Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Kongresi Bildirileri, Adana-Mersin. Yüksel N. (1995). Ruhsal Hastalıklar. Hatipoğlu Yayınları, Ankara Yılmaz, A. (2004). Uyuşturucu ve bağımlılık. Ankara: Eryaba Yayıncılık.