ADANA KENTİNİN ÇAĞDAŞ BİR KÜLTÜR MERKEZİ GEREKSİNİMİ

Transkript

1 ADANA KENT SORUNLARI SEMPOZYUMU / BU BİR TMMOB YAYINIDIR TMMOB, bu makaledeki ifadelerden, fikirlerden, toplantıda çıkan sonuçlardan ve basım hatalarından sorumlu değildir. ADANA KENTİNİN ÇAĞDAŞ BİR KÜLTÜR MERKEZİ GEREKSİNİMİ Yalçın Remzi YÜREGİR 397

2 398

3 ADANA KENTİNİN ÇAĞDAŞ BİR KÜLTÜR MERKEZİ GEREKSİNİMİ ÖZET Adana, Cumhuriyet öncesi ve sonrası yıllarda çevre illerden sürekli göç alan bir kent durumunda olmuştur. Bugün 1,130,000 i aşan Adana kent nüfusunun son elli yıl içinde neredeyse 20 kat artmış ve yerleşim alanlarının büyümüş olması karşısında, sanat ve kültür yapılarında paralel bir gelişme olmaması kentin kültürel alanda gerilediğinin bir göstergesidir. Kültür ve sanat yapılarının sayı ve kapasite yönünden artması, 21. yüzyılda ivedilikle benimsenen bir amaç olmalıdır. GİRİŞ VE AMAÇ Bu bildiride Adana kentinin önemli bir gereksinimi olan kapsamlı bir kültür merkezinin yapımı ve yaşama geçirilmesi konusu tarihsel bir perspektif içinde sunulduktan sonra, Batı ülkelerinde gerçekleşmiş benzer yatırımların tanıtımı yapılacaktır. Konu, Adana kenti boyutlarına indirgenecek ve bir kültür merkezi yapımının vazgeçilmezliği ve başlanılmış olan bir yatırımın sürdürülmesi vurgulanacaktır. TARİHSEL DURUMUN SAPTANMASI Cumhuriyet döneminin ilk 30 yıllık döneminde, ülkemizin diğer illerinde olduğu gibi Adana da yapılmış olan Halkevi binası en dikkat çekici bir kültür yatırımı olmuştur. Bu kurumda yürütülen kültürel kol etkinlikleri, tüm sanat dallarında ve toplumsal etkinlik alanlarında 20. yüzyıl uygarlığını yakalama çabası ile belirginleşir. Bir öğrenci olarak 1940 lı yıllarda, Adana Halkevi1 binasında, Muhlis Sabahattin Ezgi nin Ayşem 2 operetini seyrettiğimi hala anımsarım. Siyasal alanda 1946 da başlayan çok-partililik sonrasında gelişen çekişmeler sırasında tüm Halkevleri kapatılınca kültürel, toplumsal ve sosyal alanda atılımcı bir dönem sona ermiş ve binası ise kent belediyesine verilmiştir. Ancak, bina içindeki tiyatro salonu kültürel alanda konuk ekipler için bir gösteri yapma olanağı sağlamış, hatta 1960 lı yıllarda, 27 Mayıs ın ardından, önce Ankara dan gelen Devlet Tiyatrosu nun düzenli temsilleri birkaç yıl sürmüş, daha sonra da Belediye ye bağlı bir tiyatro topluluğunun yuvası olma durumunu korumuştur. Hatta bu salon, Adana ya konuk olarak birkaç kez gelen Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrasına da ev sahipliği yapmıştır. Büyükşehir Belediyesinin binası içinde yer alan ve 1940 lı yılların Halkevi nden kalan bu salon, Çukurova Devlet Senfoni Orkestrası nın düzenli konserlerini verdiği, provalarını sürdürdüğü bir yer olmuştur. Orkestra ilk konserini 5 Ocak 1992 tarihinde 24 sanatçı ile vermiş ondan sonra yılda konser ile programlarını sürdürmüştür. Bunun yanı sıra da, yerel ve konuk tiyatro ekiplerinin temsiller verdiği bir yer olma özelliğini, ayrıca, Büyükşehir Belediyesinin Meclis salonu olma işlevini de sürdürmektedir. Ziyapaşa Bulvarı üzerinde Atatürk Parkının güney-batı köşesinde Beden Terbiyesine bağlı tenis kortları ve voleybol sahalarının yanına, kentimizdeki lise öğrencileri için bir kültür merkezi olmak üzere inşa edilen Atatürk Gençlik Sarayı nda3 da, Adana Halkevi Müzik 399

4 kolu sezonunda dört, sezonunda sekiz ve sezonunda altı konser etkinliği düzenleyerek bu alanda bir boşluğu doldurma çabası içinde olmuştur. Çukurova Üniversitesinin Balcalı yerleşkesi içinde yer alan Mithat Özsan Amfisi de li yıllarda Kültür Bakanlığı nın desteği ile sürdürdüğü orkestra konserleri, opera ve bale temsilleri ve resitallerle Adana nın kültür yaşamına katkıda bulunduğu bir tarihsel olgudur. Bu düzenli konser dizileri, yıllar sonra meyvesini vermiş, Kültür Bakanlığının Adana da bir senfoni orkestrası kurma kararında etken olmuştur. Adana Devlet Tiyatrosuna gelince, Seyhan ırmağı vadisinde inşa edilen tiyatro binası, 1964 yılında yapılan bir mimari yarışmada birincilik kazanan bir projenin Sabancı ailesinin mali desteği ile gerçekleşmiştir. Bu ise, Adana kentinde son elli yıl içinde yapılmış olan kültürel amaçlı bir yapı ve tiyatro alanına katkıda bulunan bir kurum olarak dikkat çekmektedir. Seyhan Belediyesinin de, E-5 karayolu üzerinde inşa ettirmekte olduğu Seyhan Kültür Merkezi tamamlanmak üzeredir. Yapı içinde çalışmakta olan ekipler bugünlerde tesisat kalemlerinin son rötuşlarını yapmaktadırlar.. Yapının ortasında bulunan geniş bir sahne, hem kuzeydeki, hem de güneydeki salona hitap etmektedir. Güneydeki salonda bir balkon da bulunmaktadır ve seyirci kapasitesi balkonda 319, parterde 326 ise kişidir. Kuzey salonda ise seyirci kapasitesi 309 kişidir. Salonların ayrı ayrı kullanılması düşünülmüş, sahne ortasında ses yalıtımı yapan bir elemanın da istenildiğinde yerleştirilebilmesi tasarlanmıştır. Bina içine, nikâh törenleri için düşünülmüş bir ayrı mekân da yaratılmıştır. Salonlara Doğu cephesinden ulaşılabileceği gibi, bağımsız olarak kullanılması düşünüldüğünde Kuzey ve Güney cepheden de girmek mümkün olmaktadır. Opera, operet ve bale gibi temsillerde, sahnenin önünde eşlik edecek bir orkestranın yer alabileceği bir uygun orkestra çukuru düşünülmemiştir. Olası tiyatro temsillerinde iki salonun bir anda ve bir arada kullanılmasının da bazı reji sorunları, dekor yerleştirme ve sahneleme sıkıntıları yaratması kaçınılmazdır. Ancak, siyasal konferans, dernek veya parti kongreleri gibi etkinliklerde iki salonun da bir anda kullanıma alınması düşünülmüştür ve bu durumda haremlik-selamlık uygulamasına yönelme olasılığı da dikkat çekicidir. Yurtdışında büyük metropollerde gerçekleşen benzer amaçlı yapı bileşkelerine baktığımızda görülen ortak nokta bütün sanat dallarına yönelik olması, kent halkının seyirci olmak yanı sıra, kültür ve eğitim etkinliklerine katılması yönünden dikkat çekmektedir. Amerika Birleşik Devletlerinde, büyük bir dünya kenti olma özelliğini gösteren 18 milyonun üzerinde bir nüfusa sahip olan New York ta, Broadway ve Times Square de ünlü tiyatro sahnelerinin ve salonlarının var olduğu bu kentte, Lincoln Uygulamalı Sanatlar Merkezi 5 adı altında dev bir sanat kurumu yapılması 1951 yılında başlayan bir atılımın sonucudur. Türkçe bir ansiklopediden aktarılan bilgiye göre, bu yapı topluluğu New York Kent Operası ile Balesine, Metropolitan Opera Kurumuna, dünyaca ünlü ve önemli Juilliard Konservatuvarına ve New York Halk Kitaplığının tiyatro bölümüne ev sahipliği yapmakla sanat dünyasında katılmıştır. İç Savaş sırasına Birleşik Devletler Başkanı olan Abraham Lincoln un ölümünün 100. yıl dönümünde 1964 yılında hizmete alınmıştır. Ancak, yatırımlar ve genişleme hiç durmamış, bugün 12 sanat kurumuna ev sahipliği yapan bu yapılar topluluğunun alanı 61,000 metrekareye ulaşmıştır. İlginç olan yön, bu sanat ve kültür amaçlı yapılar topluluğunun yapıldığı alan, eski ve terk edilmiş bir yerleşim bölgesi iken her gün 5000 kişinin çalıştığı veya ziyaret ettiği bir dev sanat yapı bileşkesine dönüşmüş olmasıdır. Bu yapılar bileşkesi, 81 yalıtılmış stüdyo, 80 prova odası, 13 dans stüdyosu, 13 sahne ve 400

5 konser salonu içermekte ve New York kentinin Batı-65inci caddesine kadar uzanmaktadır. Bu yapılar topluluğunda bir yılda gerçekleşen sanatsal etkinlikler sayısı 1300 ü aşmaktadır. Atlantik ötesinden Avrupa ya geldiğimizde benzer bir gelişmeyi 13 milyon nüfuslu Londra kentinde görmekteyiz. Barbican Merkezi de, bu semtin İkinci Dünya Savaşı sırasında Alman uçaklarının bombardımanları sonucu bütünüyle yıkılmış ve kül olmuş iken, alevlerin arasından canlanan masal kuşu Zümrüdüanka gibi, 1960 larda ortaya atılan bir fikir üzerine yaşama geçmiştir. Barbican6 semti, 16ncı yüzyılda düşük nitelikli bir yerleşim alanı olmuş, uğursuzların ve hırsızların semti olarak ün yapmıştır. Bu çevrede İngiliz kültürünün önemli kişilerinden ünlü denizci ve kâşif Frobisher ( ), ünlü ozan Ben Jonson ( ) ve yine ünlü ozan ve yazar Thomas Moore ( ) gibi sanat adamları yaşamış, hatta bir ara William Shakespeare de burada oturmuştur. Ünlü İngiliz yazarı Samuel Johnson a göre bu semtte tarihçiler, yazarlar ve ozanlar hiç eksik olmamıştır. Bu kalabalık ve düşük nitelikli yerleşim yeri, tarihte her zaman salgın hastalıkların odağı olmuş, 11,000 kişilik nüfusunun 8,000 ini 1665 yılının Büyük Veba salgınında yitirmiştir. İkinci Dünya savaşından sonra, 1951 yılında bu semtte yaşayan kişilerin sayısı ise yalnız 58 kişidir de gelişme projeleri çalışmalarına başlanmıştır yılında Krallık Shakespeare Kumpanyası ve Londra Senfoni Orkestrası planlama çalışmalarına katılmıştır yılında inşaat başlamış ve 3 Mart 1982 günü Kraliçe II. Elisabeth in katıldığı bir törenle açılmıştır. Bugün bu Merkez, yani Barbican bileşkesi, 1949 kişilik Barbican Konser Salonu, 1166 kişilik Barbican Tiyatrosu, 200 kişilik Pit Tiyatrosu, ayrıca 3 sinema salonu, 1393 metrekarelik Barbican Sanat Galerisi ile The Curve Resim Galerisi, 4645 metrekarelik fuaye ve gezinti alanı, bir Göl Kıyısı Terası, çatıda Tropikal Bitki Yetiştirme köşesi ile yedi konferans salonu, iki ticarisanayi fuar salonu, özel çalışma odaları ile 3 lokantadan oluşan bir kültür ve sanat merkezidir. Adana ya ve Adanalılara, sanat alanında hizmet vermek için düşünülmüş, planlanmış ve inşaatına başlanmış olan Adana Kültür Merkezi ise, yarım kalmış temelleri ile Güzelyalı mahallesi, no.lu sokak üzerinde, birkaç yıl önce yapılan Adana Orduevi nin doğusunda neredeyse 15 yıldan beri derin ve terk edilmiş bir çukur olarak durmakta, bu kente ve kentliye kültür etkinlikleri sunabileceği günleri beklemektedir. Bu hayırlı ve umut vaat eden yapının yeri ve arsası, dönemin üniversite rektörü Prof. Mithat Özsan, Belediye Başkanı Selahattin Çolak, Belediyede üst düzey görevli mimar Şafak Eren in, çevrede ve üniversite arazisi içinde yürütülen araştırmaları sonucu saptanmış, konu imar planına işlendikten sonra Bakanlığa iletilmiştir. İnşaatı ise bir Adana firması olan Emat İnşaat Ltd. Şti.ne ihale edilmiş ve yapım işine başlanmıştır. Edirne için düşünülmüş olan bu Kültür Sarayı yatırım projesi, o kentte uygun bir arsa bulunamaması nedeniyle, dönemin Kültür Bakanı Timurçin Savaş ın ısrarla izlemesi sonucu Yüksek Planlama Kurulundan alınan onay ile Adana ya aktarılmış ve hemen inşaatına girişilmiştir. Ancak, daha sonraki yıllarda, projenin inançlı bir sahibinin olmaması nedeniyle izlenmemesi, bütçelere yatırım ödeneği konulmaması yüzünden yapımı duraklamıştır yılında ihalesi yapılarak yapım işine hemen girişilen Adana Kültür Merkezi, 9000 metrekareyi bulan inşaat alanı ile bir konser salonu, bir tiyatro salonu, 100 er metrekarelik üç sergi salonundan oluşmaktadır. Orkestra yönetimi bir koridor üzerinde 9 oda ve tiyatro yönetimi ise yine ayrı bir koridor üzerinde 8 oda olarak planlanmıştır. Binanın dikkat çekici bir özelliği ise Batı cephesinde iki katta toplam 24 odadan oluşan yataklı bir ünitenin varlığıdır. Konuk olarak gelecek ekiplerin bu gereksinimi de düşünülmüştür. Ayrıca, iki konferans salonu, ayrı ayrı olmak üzere resim, heykel ve seramik atölyeleri ve çatıda teras katında düşünülmüş bir kafeterya dikkat çekmektedir. Projenin mimarı Merih Karaaslan dır. 401

6 Ancak tüm yapım işlerini kapsayan proje dosyası ise Karaaslan Mimarlık Ltd. Şti ile Günday Mimarlık Ltd.Şti. tarafından hazırlanmıştır. Projenin uygulandığı arsa ise, Karslı köyü 12 paftada yer alan 365, 499, 598,1968, 1970, 2366 ve 2369 no.lu parsellerden oluşmaktadır. İhale yılı olan 1994 birim fiyatları ile projenin maliyeti 120 milyar liradır ve 2008 yılı birim fiyatları ile 18 trilyon YTL olmaktadır. SONUÇ Yukarıda özetlenen tarihsel perspektif içinde, bir Büyükşehir durumuna gelmiş olan Adana nın kapsamlı ve işlevsel bir kültür merkezine gereksinimi inkâr edilemez. Başlatılmış olan Kültür Merkezi ile ilgili plan ve projeler gündeme getirilmeli, gerekiyorsa yeni yönetmeliklere göre proje tadilatları gerçekleştirilmeli, bütçe ödeneği sorunları ilgili kurumlar nezdinde toplumsal bir işbirliği ortamı içinde izlenmelidir. 1) Halkevi binasının projesi Cumhuriyet erken dönem mimarlarından Seyfi Arkan a ( ) aittir. 2) Muhlis Sabahattin Ezgi (1889 Adana 1947 İstanbul): 1916 ile 1942 yılları arasında 23 operet bestelemiş, genellikle temsillerde kendisi de şef olarak orkestrayı yönetmiştir. Çaresaz, Gül Fatma ve Ayşem operetleri en tanınmışlarıdır. 3) Atatürk Gençlik Sarayı, dönemin Adana Valisi Mukadder Öztekin ile Beden Terbiyesi Müdürü Cemil Oka nın görev süreleri sırasında inşa edilmiş ve 1964 yılında hizmete alınmıştır. Mimari projesi, o yıllarda Belediye de görevli olan Adanalı yazar Demirtaş Ceyhun a aittir. Atatürk Parkının düzenleme çalışmaları sırasında birkaç yıl önce bu yapı yıktırılmış ve arsası parka katılmıştır. 4) Mithat Özsan Amfisi: Büyük bir derslik amfisi gibi projelendirilmiş ve kaba inşaatı tamamlanmış olan bu yapıyı, kentimizde çeşitli köşk, yapı ve sinema salonları projelerine imza atan mimar Ertuğul Arf ( ) akustik yönden kusursuz 454 kişilik bir konser, gösteri ve toplantı salonuna dönüştürmüştür. 5) Lincoln Center of Performing Arts = Lincoln Uygulamalı Sanatlar Merkezi. 6) Barbican semti adını, eski Londra kentinin surları dışında kalan, ana kent kapısını korumak amacı ile su dolu çevre hendeği dışında inşa edilmiş olan bir kaleden almaktadır. Barbican sözcüğünün kökeni de ilginçtir. Avrupa da kent kapıları dışında inşa edilen bu savunma amaçlı yapıların adı Arapça-Farsçadan alınmış olan bab-khana (=kapı hane) sözcüğünün büyük olasılıkla Haçlı Seferlerinden sonra çeşitli Avrupa dillerindeki biçimidir: Fransızcada barbacane, İtalyancada barbacana gibi... Türkçemizde barbakan sözcüğü ise büyük olasılıkla Avrupa dillerinden gelmiştir ve kalelerde mazgallar arasında silahla ateş eden kişiyi koruma amaçlı deliklerin adıdır. (Kaynak:C.L.Barnhart, American College Dictionary,, New York 1953, s.98) 402