1 OSMANLI ANAYASAL GELİŞMELERİ

Transkript

1 İÇİNDEKİLER Kemal Gözler, Türk Anayasa Hukuku, Bursa, Ekin, 2000, 1072 s. künyeli kitabın İçindekiler idir. Kitabın tamamına den ulaşılabilir. Bölüm 1 OSMANLI ANAYASAL GELİŞMELERİ I. Sened-i İttifak (1808) Hazırlanışı Hükümleri Getirdikleri Değeri Sened-i İttifakın Hukukî Biçimi Sened-i İttifakın Anayasal Niteliği II. Tanzimat Fermanı: Gülhane Hattı Hümayunu (1839) Hükümleri Temel Haklar Beyannamesi Anayasacılık Özelliği Hukukî Biçimi Anayasal Niteliği Tanzimat Fermanının Müeyyidesi III. Islahat Fermanı (1856) Hazırlanışı Hükümleri Hukukî Biçimi Anayasal Niteliği IV. Kanun-u Esasî (1876) A. Hazırlanışı B. Anayasal Niteliği C. Temel İlkeleri D. Temel Hak ve Özgürlükler E. Devletin Temel Organları Yasama Organı: Meclis-i Umumî Yürütme Organı a) Padişah b) Heyet-i Vükelâ Yargı Organı F. Kanun-u Esasînin Üstünlüğü ve Değiştirilmesi G. Kanun-u Esasînin Değeri H. Uygulama V Kanun-u Esasî Değişiklikleri (İkinci Meşrutiyet) A. Olaylar B. Temel Hak ve Özgürlükler ile ilgili değişiklikler C. Devletin Temel Organları Yasamayla İlgili Değişiklikler Yürütmeyle İlgili Değişiklikler Yargı D Değişikliklerinin Değerlendirilmesi Kanun-u Esasîsinde Yapılan Değişiklikler Osmanlı Anayasal Gelişmeleri Hakkında Bir Genel Değerlendirme... 42

2 II TÜRK ANAYASA HUKUKU Bölüm TEŞKİLÂT-I ESASÎYE KANUNU 1. Olaylar Hazırlanışı Hukukî Niteliği Kanun-u Esasîsinin Yürürlüğü Sorunu Teşkilât-ı Esasîye Kanununun Üstünlüğü ve Katılığı Sorunu Türk Devleti mi, Türkiye Devleti mi? Millî Egemenlik İlkesi Hükûmet Sistemi: Meclis Hükûmeti Devlet Başkanlığının Yokluğu İcra Vekilleri Heyetinin Meclis Tarafından Seçilmesi Milletlerarası Andlaşma Yapma Yetkisi Yargı Organının Durumu Yerinden Yönetim Saltanatın Kaldırılması Birinci Meclisin Sonu Cumhuriyetin İlânı Hilâfetin Kaldırılması Bölüm TEŞKİLÂT-I ESASÎYE KANUNU 1. Hazırlanışı Anayasanın Üstünlüğü Anayasanın Katılığı Teşkilât-ı Esasîye Kanununun Anayasal Niteliği Genel Hükümler Yasama Yürütme Hükûmet Sistemi: Kuvvetler Birliği ve Görevler Ayrılığı Sistemi Yargı Temel Hak ve Hürriyetler Çok Partili Döneme Geçiş Teşkilât-ı Esasîye Kanununun Demokrasi Anlayışı Anayasası Teşkilât-ı Esasîye Kanununda Yapılan Değişiklikler Bölüm ANAYASASI A. 27 Mayıs 1960 Askerî Darbesi B. Yeni Anayasanın Hazırlanması C Anayasasının İçeriği Genel Esaslar Temel Hak ve Özgürlükler Yasama Yürütme Yargı D Anayasasının Uygulanması Mart Muhtırası ve Anayasa Değişiklikleri Anayasasının Yıkılışı... 91

3 İÇİNDEKİLER III 1961 Anayasasında yapılan Değişikliklerinin Listesi Bölüm ANAYASASININ HAZIRLANMASI I. 12 Eylül Askerî Müdahalesi II. Anayasa Düzeni Hakkında Kanun III. Kurucu Meclis Hakkında Kanun IV ve 1982 Anayasalarının Hazırlanışları Bakımından Karşılaştırılması A. Benzerlikleri B. Farkları V Anayasasının Başlıca Özellikleri Anayasanın Resmî Kaynakları ve Değişiklikleri Bölüm 6 TEMEL İLKELER I. Cumhuriyetçilik İlkesi A. Cumhuriyet Nedir? Dar Anlamda Tanım: Cumhuriyet Monarşinin Tersidir Geniş Anlamda Tanım: Cumhuriyet = Demokrasi Hangi Anlayış Doğru: Ampirik Veriler B. Türkiye de Cumhuriyet Anlayışı Türk Anayasa Hukuku Doktrininin Cumhuriyet Anlayışı Türk Anayasa Mahkemesinin Cumhuriyet Anlayışı Sonuç II. Üniter Devlet İlkesi A. Genel Olarak Üniter Devlet B. Türkiye Devletinin Üniter Niteliği Ülkenin Bölünmez Bütünlüğü Milletin Bölünmez Bütünlüğü III. İnsan Haklarına Saygılı Devlet İlkesi A. İnsan Hakları Terimi B. Saygılı Terimi C. İnsan Haklarına Dayalı Terimi ile İnsan Haklarına Saygılı terimi Arasında Fark Var mıdır? D. İnsan Haklarına Saygı Toplumun Huzuru, Millî Dayanışma ve Adalet Anlayışı ile Çerçevelendirilmiş midir? IV. Atatürk Milliyetçiliğine Bağlı Devlet A. Millet Kavramı Objektif Millet Anlayışı Sübjektif Millet Anlayışı B. Atatürk ün Milliyetçilik Anlayışı Nedir? Atatürk ün Yazılarında Anayasada Anayasa Mahkemesi Kararlarında Hukukumuzdaki Objektif Milliyetçilik Unsurları V. Demokratik Devlet İlkesi A. Demokrasi Nedir? Normatif Demokrasi Teorisi Ampirik Demokrasi Teorisi B Anayasasına Göre Demokratik Devlet VI. Lâik Devlet ilkesi A. Din Hürriyeti

4 IV TÜRK ANAYASA HUKUKU 1. İnanç Hürriyeti İbadet Hürriyeti B. Din ve Devlet işlerinin Ayrılığı Devletin Resmî Bir Dini Olmamalıdır Devlet Bütün Dinler Karşısında Tarafsız Olmalıdır Devlet Bütün Din Mensuplarına Eşit Davranmalıdır Din Kurumları ile Devlet Kurumları Birbirinden Ayrı Olmalıdır Hukuk Kuralları Din Kurallarına Uymak Zorunda Olmamalıdır Lâiklik Konusunda Değerlendirmeler Dünya Devletleri Anayasalarında Lâiklik İlkesi Lâiklik ile Demokrasi Arasında Bir İlişki Var mıdır? VII. Sosyal Devlet İlkesi A. Genel Olarak Sosyal Devlet Anlayışı Tanım Tarihsel Gelişim: Jandarma Devletten Sosyal Devlete Sosyal Devlet - Sosyalist Devlet Sosyal Devlet - Devletçilik Sosyal Devletin Hürriyet Anlayışı: Özgürleştirme Anayasa Mahkemesinin Sosyal Devlet Anlayışı B. Anayasada Ekonomik Sistem Tercihi Var mıdır? C. Sosyal Devleti Gerçekleştirmeye Yönelik Tedbirler Herkese İnsan Onuruna Yaraşan Asgarî Bir Yaşam Düzeyi Sağlamaya Yönelik Tedbirler: Sosyal Haklar Gelir ve Servet Farklılıklarının Azaltılmasına Yönelik Tedbirler Değerlendirmeler Sosyal Devlet Hakkında Anayasal İktisat veya İktisat Politikası Anayasası Hakkında VIII. Hukuk Devleti A. Genel Olarak Hukuk Devleti İlkesi Tanım Tarihsel Gelişim: Polis Devleti ve Hazine Teorisi Anayasa Mahkemesinin Hukuk Devleti Anlayışı B. Hukuk Devletinin Gerekleri Yasama Organı Hukuka Bağlı Olmalıdır Yürütme Organı Hukuka Bağlı Olmalıdır Yargı Organı da Hukuka Bağlı Olmalıdır Hukuk Devleti Kavramı Hakkında Değerlendirme IX. Eşitlik İlkesi A. Hukukî Niteliği B. Muhatapları Kanunun Uygulayıcıları Kanun Koyucu C. Çeşitleri Mutlak Eşitlik Nispî Eşitlik D. Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Denetiminde Eşitlik İlkesi Mutlak Eşitlik İlkesi Bakımından Denetim Nispî Eşitlik İlkesi Bakımından Denetim E. Eşitsizlik - Eksik Düzenleme İlişkisi ve Anayasa Mahkemesinin Eksik Düzenleme Nedeniyle İptal Kararı Vermemesi Gerekliliği X. Başlangıçta Belirtilen Temel İlkeler Atatürk İlke ve İnkılâpları Üzerine Bir not

5 İÇİNDEKİLER V 1. Atatürk İlkeleri Atatürk İnkılâpları Temel İlkeler Hakkında Genel Bir Değerlendirme Bölüm 7 TEMEL HAK VE HÜRRİYETLER I. Kavramlar A. Hürriyet B. Hak C. İnsan Hakları D. Kamu Hürriyetleri E. Kişi Hak ve Hürriyetleri F. Vatandaş Hakları G. Temel Hak ve Hürriyetler H. Anayasal Haklar İ. Tercihimiz II. Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınıflandırılması A. Jellinek in Sınıflandırması Negatif Statü Hakları Pozitif Statü Hakları Aktif Statü Hakları B Anayasasının Sınıflandırması Kişinin Hakları ve Ödevleri Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler Siyasî Haklar ve Ödevler Anayasada Düzenlenmemiş Hürriyetler: İsimsiz Hürriyetler Sorunu III Anayasasının Temel Hak Ve Hürriyetler Konusundaki Temel Yaklaşımı A. Tabiî Hak Anlayışı mı, Pozitivist Hak Anlayışı mı? B. İnsan Haklarına Dayalı Devlet - İnsan Haklarına Saygılı Devlet C. İnsan Haklarına Saygı Toplumun Huzuru, Millî Dayanışma ve Adalet Anlayışı ile Çerçevelendirilmiş midir? D. Devletin Özgürleştirme Ödevi E. Hak - Ödev İlişkisi F. Hürriyet - Otorite Dengesi IV. Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlılığı ve sınırlanması A. Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlılığı Anayasal Sınırlar Nesnel (Objektif) Sınırlar İçkin Sınırlar B. Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlanması V. Olağan Dönemlerde Temel Hak ve Hürriyetlerin sınırlandırılması Sistemi A. Sınırlama Kanunla Yapılmalıdır B. Sınırlama Genel veya Özel Sebeplere Dayanmalıdır Genel Sınırlama Sebepleri a) Devletin Ülkesi ve Milletiyle Bölünmez Bütünlüğünün Korunması b) Millî Egemenliğin Korunması c) Cumhuriyetin Korunması d) Millî Güvenliğin Korunması e) Kamu Düzeninin Korunması f) Genel Asayişin Korunması g) Kamu Yararının Korunması h) Genel Ahlâkın Korunması

6 VI TÜRK ANAYASA HUKUKU i) Genel Sağlığın Korunması Özel Sınırlama Sebepleri C. Sınırlama Anayasanın Sözüne ve Ruhuna Uygun Olmalıdır Anayasanın Sözüne Uygunluk Anayasanın Ruhuna Uygunluk D. Demokratik Toplum Düzeninin Gereklerine Uygunluk Getiriliş Nedeni: Belirginlik, Kullanışlılık ve Uluslararası Sözleşmelerde Geçme 235 a) Belirginlik b) Kullanışlılık c) Uluslararası Sözleşmelerde Kabul Edilmişlik Hangi Demokratik Toplum? a) 1982 Anayasasının Benimsediği Demokratik Toplum Görüşü b) Batılı Demokratik Toplum Görüşü c) Anayasa Mahkemesinin Benimsediği Demokratik Toplum Anlayışı d) Görüşümüz Demokratik Toplum Düzeninin Gerekleri Nelerdir? Demokratik Toplum Düzeninin Gerekleri ile Hakkın Özü Kavramları Özdeş Kavramlar mıdır? E. Sınırlama Öngörüldüğü Amaç Dışında Kullanılmamalıdır F. Ölçülülük İlkesi Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlanmasında Geçerli Bir İlke midir? m.13/ m.15/ m.2: Hukuk Devleti İlkesi VI. Olağanüstü Hal rejimlerinde Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması A. Savaş, Seferberlik, Sıkıyönetim veya Olağanüstü Hallerden Biri Mevcut Olmalıdır B. Milletlerarası Hukuktan Doğan Yükümlülüklerin İhlâl Edilmemesi Kaydı C. Ölçülülük İlkesine Uyulması Şartı Elverişlilik İlkesi Gereklilik İlkesi Oranlılık İlkesi D. Çekirdek Alana Dokunma Yasağı Bölüm 8 TBMM ÜYELERİNİN SEÇİMİ Ön Bilgiler I. Milletvekili Seçilme Yeterliliği A. Olumlu Şartlar Türk Vatandaşlığı Yaş Öğrenim Askerlik B. Olumsuz Şartlar Kısıtlı Olmamak Kamu Hizmetlerinden Yasaklı Olmamak Toplam Bir Yıldan Fazla Hapis Cezasına Hüküm Giymiş Olmamak Ağır Hapis Cezasına Hüküm Giymiş Olmamak Yüz Kızartıcı Suçlar dan Hüküm Giymiş Olmamak Belirli Suçlardan Hüküm Giymemiş Olmak Seçilme Yeterliliğine Sahip Olup da İstifa Etmedikçe Aday Olamayanlar C. Milletvekili Seçilme Yeterliliği Şartları Konusunda Yüksek Seçim Kurulunun Denetimi II. Seçimlerin Başlangıcı

7 İÇİNDEKİLER VII A. Meclisin Seçim Döneminin Sona Ermesiyle B. Meclisin Seçimin yenilenmesi ne karar vermesiyle c. Türkiye Büyük Millet Meclisi Seçimlerinin Cumhurbaşkanınca Yenilenmesi (Fesih) 278 D. Cumhurbaşkanının Dördüncü Turda Seçilememesi III. Seçimlerin Geriye Bırakılması IV. Ara Seçimler V. Seçimlerin Genel Yönetim ve Denetimi VI. Seçmen Olabilmenin Şartları A. Olumlu Şartlar Vatandaşlık Yaş Seçmen Kütüğüne Yazılı Olmak B. Olumsuz Şartlar Kısıtlı Olmamak Kamu Hizmetlerinden Yasaklı Olmamak Seçme Hakkına Sahip Olup da Oy Kullanamayacak Olanlar VII. Seçim İlkeleri Seçimlerin Serbestliği İlkesi Genel Oy İlkesi Eşit Oy İlkesi Tek Dereceli Seçim İlkesi Gizli Oy İlkesi Açık Sayım ve Döküm İlkesi Seçimlerin Yargı Organlarının Yönetimi ve Denetimi Altında Yapılması İlkesi VIII. Seçim Çevreleri IX. Adaylık X. Seçim Sistemi A. Genel Olarak Seçim Sistemleri Çoğunluk Sistemi Nispî Temsil Sistemi B. Türkiye deki Seçim sistemi Nispî Temsil Sistemi - d Hondt Usûlü Baraj Temsilde Adalet ve Yönetimde İstikrar İlkeleri Bölüm 9 TBMM ÜYELERİNİN HUKUKÎ STATÜSÜ I. Milletvekilliği Sıfatının Kazanılması II. Milletvekilliğinin Sona Ermesi III. Milletvekilliğinin Düşmesi A. İstifa B. Kesin Hüküm Giyme C. Kısıtlama Kararı D. Milletvekilliği ile Bağdaşmayan Bir Görev Veya Hizmeti Sürdürmekte Israr Etme Hali E. Devamsızlık F. Partisinin Temelli Kapatılmasına Beyan ve Eylemleriyle Sebep Olma G. Cumhurbaşkanı Seçilme H. Türk Vatandaşlığının Kaybı, Milletvekilliğini Düşürür mü? I. Milletvekilliğinin Düşmesi Kararının Yargısal Denetimi IV. Milletin Temsili İlkesi V. Andiçme

8 VIII TÜRK ANAYASA HUKUKU VI. Milletvekilliğiyle Bağdaşmayan İşler VII. Yasama Bağışıklığı A. Yasama Sorumsuzluğu B. Yasama Dokunulmazlığı VIII. Milletvekillerinin Malî Statüsü Bölüm 10 TBMM'NİN İÇ YAPISI VE ÇALIŞMA DÜZENİ I. İçtüzük II. TBMM'nin İç Yapısı A. Başkanlık Divanı b. Siyasî Parti Grupları C. Danışma Kurulu D. Komisyonlar III. TBMM'nin Çalışma Düzeni A. Kavramlar Yasama Dönemi Yasama Yılı Birleşim Oturum B. Türkiye Büyük Millet Meclisinin Toplanması ve Tatili Kendiliğinden Toplanma Tatil Ara Verme Olağanüstü Toplantı C. Toplantı Yetersayısı Üye Tamsayısı Toplantı Yetersayısı D. Karar Yetersayısı Toplantıya Katılanlar Salt Çoğunluk Örnekler Özel Karar Yetersayıları E. Oylama Usûlleri İşaretle Oylama Açık Oylama Gizli Oylama F. Meclis Görüşmeleri Bölüm 11 YASAMA FONKSİYONU I. Yasama Fonksiyonunun Tanımı ile Yürütme ve yargı Fonksiyonlarından Ayrılması A. Maddî Kriter B. Şeklî veya Organik Kriter II Anayasasına göre Yasama Fonksiyonunun Tanımı ile Yürütme ve Yargı Fonksiyonlarından Ayrılması III. Yasama Yetkisinin Tanımı ve Kapsamı IV. Yasama Yetkisinin Özellikleri A. Yasama Yetkisinin Genelliği B. Yasama Yetkisinin Aslîliği C. Yasama Yetkisinin Devredilmezliği

9 İÇİNDEKİLER IX Bölüm 12 YASAMA İŞLEMLERİ: PARLÂMENTO KARARI VE KANUN I. Genel Olarak Yasama İşlemi A. Yasama İşleminin Tanımı ve İdarî İşlem ile Yargı İşleminden Ayrılması Yasama İşleminin Tanımı Yasama İşlemi - Yargı İşlemi Ayrımı Yasama İşlemi - İdarî İşlem Yasama Organının Tüzel Kişilik Sıfatından Kaynaklanan İşlemleri Yasama İşlemi Değildir B. Yasama İşlemlerinin Türleri Kanun - Parlâmento Kararı Ayrımı II. Parlâmento Kararları Yasama Organının Kendi İç Yapısına veya Çalışma Düzenine İlişkin Aldığı Parlâmento Kararları Yasama Organının Yürütme Organı ile İlişkileri Çerçevesinde Aldığı Parlâmento Kararları Yasama Organının Yargı Organıyla İlişkileri Çerçevesinde Aldığı Parlâmento Kararları Yasama Organının Sui Generis Parlâmento Kararları Yeni Bir Tür Parlâmento Kararı: Yasama Organının Bağımsız İdarî Otoritelere Üye Seçme Kararları Parlâmento Kararı Biçiminde Yapılması Gereken Bir İşlem Kanun Biçiminde Yapılabilir mi? B. Parlâmento Kararlarının Kabulü ve Yayımlanması Usûlü C. Parlâmento Kararlarının Yargısal Denetimi Sorunu Parlâmento Kararları Anayasa Mahkemesi Tarafından Denetlenemezler Parlâmento Kararları Danıştay veya İdare Mahkemeleri Tarafından da Denetlenemez Bir Örnek: Sayıştaya Üye Seçilmesine İlişkin TBMM'nin 12 Kasım 1985 Tarih ve 27 Sayılı Kararının Yargısal Denetimi Sorunu Parlâmento Kararlarının Yargı Denetimi Dışında Kalması Sakıncalı mıdır? a) Yasama Organının Kendi İç Örgütlenişi ve Çalışma Düzenine İlişkin Parlâmento Kararları b) Yasama Organının Yürütme Organı ile Olan İlişkileri Çerçevesinde Aldığı Parlâmento Kararları c) Savaş İlânı, Silahlı Kuvvetlerin Yabancı Ülkelere Gönderilmesine İzin Verilmesi Yolundaki Parlâmento Kararları d) Olağanüstü Hal ve Sıkıyönetim İlânının Onaylanması Kararları e) Kalkınma Plânlarının Onaylanması Kararı f) Parlâmento Kararlarının Denetlenemeyeceği Kuralının Anayasa Mahkemesi Tarafından Aşılması: İçtüzük Düzenlemesi Niteliğindeki Diğer Meclis Kararları III. Kanun A. Tanımı B. Kanunların Yapılış Usûlü Öneri a) Kanun Tasarısı b) Kanun Teklifi Görüşme Kabul Yayım

10 X TÜRK ANAYASA HUKUKU 5. Kanunların Yürürlüğe Girmesi Bölüm 13 TBMM'NİN GÖREV VE YETKİLERİ I. Kanun Koymak II. Hükûmeti Denetlemek A. Soru B. Genel Görüşme C. Meclis Araştırması D. Meclis Soruşturması Fonksiyonu a) Yargı Organına Karşı Başbakan veya Bakanları Koruma Fonksiyonu b) Siyasî Fonksiyon Meclis Soruşturması Açılması İstemi a) Kimler Hakkında Soruşturma Açılması İstenebilir? b) Kimler ve Nasıl Soruşturma Açılmasını İsteyebilir? Meclis Soruşturması Açılması İsteminin Görüşülmesi Meclis Soruşturma Komisyonu Meclis Soruşturması Komisyonu Raporunun Genel Kurulda Görüşülmesi Yüce Divanda Yargılama ve Yüce Divan Kararı Meclis Soruşturmasının Etkililiği E. Gensoru III. Bakanlar Kuruluna Kanun Hükmünde Kararname Çıkarma Yetkisi Vermek (Yetki Kanunu) IV. Bütçe ve Kesin Hesap tasarılarını Görüşmek ve Kabul Etmek A. Bütçe Kanunu B. Kesin Hesap Kanunu V. Para Basılmasına Karar Vermek VI. Savaş İlânına Karar Vermek VII. Milletlerarası Andlaşmaların Onaylanmasını Uygun Bulmak A. Onaylanması İçin Kanunla Uygun Bulunması Gereken Andlaşmalar B. Onaylanması İçin Kanunla Uygun Bulunmaları Gerekmeyen Andlaşmalar C. Milletlerarası Andlaşmaların Türk normlar hiyerarşindeki Yeri D. Milletlerarası Andlaşmaların Anayasaya Uygunluk Denetimi Yapılabilir mi? VIII. Genel ve Özel Af İlânına Karar Vermek IX. Ölüm Cezalarının Yerine Getirilmesine Karar Vermek Tarihsel Kökeni Meclisin Yetkisi Kanun Tasarısı Başbakanlık Yazısı Meclisin Üç Muhtemel Tavrı a) Ölüm Cezasının Yerine Getirilmesi Hakkında Kanun b) Ölüm Cezasının Yerine Getirilmemesi Hakkında Kanun c) Meclisin Bir Kanun Kabul Etmemesi Uygulama Kanun mu, Karar mı? Savaş Halinde Ölüm Cezalarının İnfazı X. Türkiye Büyük Millet Meclisinin Diğer Görev ve Yetkileri XI. Anayasada Belirtilenler Dışında Türkiye Büyük Millet Meclisine Kanunla Başka Görev ve Yetki Verilebilir mi?

11 İÇİNDEKİLER XI Bölüm 14 YÜRÜTME I. Yürütmeyi Hangi Hukuk Dalı İnceler? Anayasa Hukuku-İdare Hukuku Ayrımı II. Organik ve Fonksiyonel Açıdan Yürütme III. Yürütme Organı A. Yürütme Organının Yasama Organından Ayrılması B. Yürütme Organının Yargı Organından Ayrılması C. Yürütme Organının İdare Organından Ayrılması İdare Yürütme Organının İdare Dışında Kalan Kısmı Yürütme Organının Yapısı Bölüm 15 CUMHURBAŞKANI I. Cumhurbaşkanının Seçimi A. Cumhurbaşkanı Seçilme Yeterliliği Türk Vatandaşlığı Kırk Yaşını Doldurmuş Olmak Yüksek Öğrenim Şartı Milletvekili Olmak veya Milletvekili Seçilme Yeterliliğine Sahip Olmak Daha Önce Cumhurbaşkanlığı Yapmamış Olmak B. Seçme Yetkisi C. Seçim Usûlü II. Cumhurbaşkanlığı Görevinin Başlaması ve Sona Ermesi A. Göreve Başlama Görev Süresi Dolan Cumhurbaşkanının Durumu Göreve Başlayıncaya Kadar Cumhurbaşkanı Seçilen Kişinin Statüsü Andiçme Göreve Başlama Anı (Görev Süresinin Başlangıç Anı) B. Cumhurbaşkanlığı Görevinin Sona Ermesi Halleri Sürenin Dolması Çekilme (İstifa) Ölüm Başka Bir Sebeple Cumhurbaşkanlığı Makamının Boşalması Vatana İhanet ile Suçlandırılma III. Cumhurbaşkanına Vekâlet A. Cumhurbaşkanının Geçici Olarak Görevinden Ayrılması Hali B. Cumhurbaşkanlığı Makamının Boşalması Hali C. Vekilin Yetkileri IV. Cumhurbaşkanının Görev ve Yetkileri A. Cumhurbaşkanının Yasama ile İlgili Görev ve Yetkileri Yasama Yılının İlk Günü Türkiye Büyük Millet Meclisinde Açılış Konuşmasını Yapmak Türkiye Büyük Millet Meclisini Toplantıya Çağırmak Kanunları Yayımlamak Kanunları Tekrar Görüşülmek Üzere Türkiye Büyük Millet Meclisine Geri Göndermek Anayasa Değişikliklerine İlişkin Kanunları Halkoyuna Sunmak Anayasa Mahkemesinde İptal Davası Açmak Türkiye Büyük Millet Meclisi Seçimlerinin Yenilenmesine Karar Vermek

12 XII TÜRK ANAYASA HUKUKU A. Cumhurbaşkanının Yürütme ile İlgili Görev ve Yetkileri Başbakanı Atamak ve İstifasını Kabul Etmek Başbakanın Teklifi Üzerine Bakanları Atamak ve Görevlerine Son Vermek Gerekli Gördüğü Hallerde Bakanlar Kuruluna Başkanlık Etmek veya Bakanlar Kurulunu Başkanlığı Altında Toplantıya Çağırmak Yabancı Devletlere Türk Devletinin Temsilcilerini Göndermek, Türkiye Cumhuriyetine Gönderilecek Yabancı Devlet Temsilcilerini Kabul Etmek Milletlerarası Andlaşmaları Onaylamak ve Yayımlamak Türkiye Büyük Millet Meclisi Adına Türk Silahlı Kuvvetlerinin Başkomutanlığını Temsil Etmek Türk Silahlı Kuvvetlerinin Kullanılmasına Karar Vermek Genelkurmay Başkanını Atamak Millî Güvenlik Kurulunu Toplantıya Çağırmak ve Millî Güvenlik Kuruluna Başkanlık Etmek Başkanlığında Toplanan Bakanlar Kurulu Kararıyla Sıkıyönetim veya Olağanüstü Hal İlân Etmek ve Kanun Hükmünde Kararname Çıkarmak Kararnameleri İmzalamak Sürekli Hastalık, Sakatlık veya Kocama Sebebiyle Belirli Kişilerin Cezalarını Hafifletmek veya Kaldırmak Devlet Denetleme Kurulunun Üyeleri ile Başkanını Atamak ve Bu Kurula İnceleme, Araştırma ve Denetleme Yaptırmak Yükseköğretim Kurulu Üyelerini Seçmek Üniversite Rektörlerini Seçmek C. Cumhurbaşkanının Yargı ile İlgili Olan Görev ve Yetkileri Cumhurbaşkanının Diğer Yetkileri V. Cumhurbaşkanının Tek Başına Yapacağı İşlemler Sorunu A. Genel Olarak Karşı-İmza Kuralı ve Değişik Ülkelerden Örnekler B Anayasasında Karşı-İmza Kuralı Anayasada Belirtilenler Tarafsız Devlet Başkanı Olma Sıfatıyla Kullanılan Yetkiler: Cumhurbaşkanının Yasama ve Yargıyla İlgili Yetkileri Cumhurbaşkanının Yürütmeyle İlgili Yetkileri VI. Cumhurbaşkanı Kararnameleri İmzalamak Zorunda mıdır? A. Cumhurbaşkanı Siyasal Yerindelik Düşüncesiyle Kararnameleri İmzalamayı Reddedebilir mi? B. Cumhurbaşkanı, Hukuka Aykırılık Sebebiyle Kararnameleri İmzalamayı Reddedebilir mi? C. Görüşümüz VII. Cumhurbaşkanının Sorumluluğu A. Siyasî Sorumluluk B. Cumhurbaşkanının Cezaî Sorumluluğu Cumhurbaşkanının Kişisel Suçlarından Dolayı Sorumluluğu Cumhurbaşkanının Göreviyle İlgili Suçlarından Dolayı Sorumluluğu a) Kural: Sorumsuzluk b) İstisna: Cumhurbaşkanının Vatana İhanetten Dolayı Sorumluluğu aa) Suçlandırma ve Yargılama Usûlü bb) Vatana İhanet Kavramı cc) Suçların ve Cezaların Kanunîliği İlkesi Karşısında Vatana İhanet Suçu aaa) Fransa daki Görüşler bbb) Türkiye deki Durum ccc) Görüşümüz C. Cumhurbaşkanının Hukukî Sorumluluğu

13 İÇİNDEKİLER XIII 1. Cumhurbaşkanının Göreviyle İlgili Eylem ve İşlemlerinden Dolayı Hukukî Sorumluluğu Cumhurbaşkanının Göreviyle İlgili Olmayan Eylem ve İşlemlerinden Dolayı Hukukî Sorumluluğu VIII. Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği IX. Devlet Denetleme Kurulu Amacı Yapısı Görevleri Çalışma Usûlü Kurul Kararlarının Hukukî Niteliği Eleştiri Bölüm 16 BAKANLAR KURULU: BAŞBAKAN VE BAKANLAR I. Bakanlar Kurulu A. Kuruluşu Atama Uygulamadaki Usûl Bakanlar Kurulunun Kurulma Anı Göreve Başlama Sırasında Güvenoyu (m.110) B. Bakanlar Kurulunun Görevinin Sona Ermesi Güvensizlik Oyu a) Göreve Başlarken Güvenoyu (m.110) b) Görev Sırasında Güvenoyu (m.111) c) Gensoru Görüşmeleri Sırasında Güvenoyu (m.99/3-4) Genel Seçimlerden Sonra Yeni Türkiye Büyük Millet Meclisinin Toplanması Geçici Bakanlar Kurulunun Kurulması Başbakanın Görevinin Sona Ermesi İstifa Bütçenin Reddi İşgüder Bakanlar Kurulu C. Bakanlar Kurulunun Görev ve Yetkileri Genel Siyaseti Yürütmek Kanun Hükmünde Kararname Çıkarmak Tüzük Çıkarma Yetkisi Yönetmelik Çıkarma Yetkisi Bakanlar Kurulu Kararnamesi Çıkarmak Kanun Tasarısı Hazırlamak Bütçeyi ve Kesinhesap Kanunu Tasarılarını Hazırlamak Olağanüstü Hâl ve Sıkıyönetim İlân Etmek Millî Güvenliğin Sağlanması Silahlı Kuvvetlerin Yurt Savunmasına Hazırlanması Genel Kurmay Başkanını Seçmek Anayasada Verilmiş Diğer Görev ve Yetkiler Kanunlarla Verilmiş Görev ve Yetkiler D. Bakanlar Kurulunun Sorumluluğu Kolektif Sorumluluk a) Kolektif Sorumluluğun Araçları aa) Göreve Başlarken Güven Oyu (m.110) bb) Görev Sırasında Güven Oyu (m.111) cc) Gensoru Görüşmeleri Sırasında Güvenoyu (m.99/3-4)

14 XIV TÜRK ANAYASA HUKUKU b) Kolektif Sorumluluğun Sebebi: Hükûmetin Genel Siyaseti Kavramı c) Kolektif Sorumluluğun Sonuçları aa) Dayanışma bb) Gizlilik cc) Bakanların Sır Saklama Yükümlülüğü dd) Eleştirmeme Yükümlülüğü Bireysel Sorumluluk E. Geçici Bakanlar Kurulu II. Başbakan A. Başbakanın Göreve Atanması B. Başbakanın Görevinin Sona Ermesi Ölüm İstifa Milletvekilliği Sıfatının Sona Ermesi Türkiye Büyük Millet Meclisi Seçimlerinin Yenilenmesi Yüce Divana Sevk Güvensizlik Oyu Cumhurbaşkanlığına Seçilme Parti Liderliğini Yitirme C. Başbakanlığa Vekâlet Sorunu D. Başbakanın Görev ve Yetkileri Bakanları Seçmek ve Görevlerinden Alınmalarını Önermek Bakanlar Kuruluna Başkanlık Etmek Bakanlıklar Arasında İşbirliğini Sağlamak Bakanların Görevlerinin Yerine Getirilmesini Gözetmek Hükûmetin Genel Siyasetinin Yürütülmesini Gözetmek Millî Güvenlik Kuruluna Katılma Yönetmelik Çıkarma Yetkisi Başbakanlık Teşkilâtı Sorunu D. Başbakanın Sorumlulukları III. Bakanlar A. Bakanlıkların Kurulması B. Bakanların Göreve Atanması Bakan Seçilme Yeterliliği Bakanların Atanması Usûlü C. Bakanların Görevlerinin Sona Ermesi Azil: Bakanın Görevine Başbakanın Önerisi Üzerine Cumhurbaşkanınca Son Verilmesi Ölüm İstifa Milletvekilliği Seçilme Yeterliliğinin Kaybı Yüce Divana Sevk Gensoru Başbakanın Görevinin Sona Ermesiyle D. Bakanların Görev ve Yetkileri Devlet Tüzel Kişiliğini Temsil Yetkisi Hiyerarşi Yetkisi Yönetmelik Çıkarma Yetkisi Harcama Yetkisi İdarî Vesayet Yetkisi D. Bakanların Sorumlulukları Siyasî Sorumluluk

15 İÇİNDEKİLER XV a) Kolektif (Ortak) Sorumluluk b) Bireysel Sorumluluk aa) Meclise Karşı Bireysel Sorumluluk bb) Başbakana Karşı Bireysel Sorumluluk Cezaî Sorumluluk a) Bakanların Kişisel Suçlarından Dolayı Cezaî Sorumluluğu b) Bakanların Görevleriyle İlgili Suçlarından Dolayı Cezaî Sorumluluğu Bakanların Hukukî Sorumluluğu a) Bakanların Kişisel Eylem ve İşlemlerinden Kaynaklanan Hukukî Sorumluluğu b) Bakanların Görevleriyle İlgili İşlemlerinden Dolayı Hukukî Sorumluluğu aa) Bakanın Hizmet Kusuru Teşkil Eden Eylem ve İşlemleri (İdarenin Kusurlu Sorumluluğu) aa) Bakanın Kişisel Kusur Teşkil Eden Eylem ve İşlemleri Bölüm 17 YÜRÜTME ORGANININ DÜZENLEYİCİ İŞLEMLERİ I. Genel olarak Yürütme Organının İşlemleri A. Yürütme İşleminin Tanımı B. Yürütme İşlemi - Yasama İşlemi Ayrımı C. Yürütme İşlemi - Yargı İşlemi Ayrımı D. Yürütme İşlemlerinin Türleri II. Yürütme Organının Düzenleyici İşlem Yapma Yetkisi A. Yürütme Organının Düzenleyici İşlem Yapma Yetkisinin Kaynağı B. Yürütme Organının Düzenleyici İşlem Yapma Yetkisinin Niteliği Kanuna Dayanma: Yürütme Organının Düzenleyici İşlem Yapma Yetkisinin Secundum Legem Niteliği Kanuna Aykırı Olmama: Yürütme Organının Düzenleyici İşlem Yapma Yetkisinin Intra Legem Niteliği C. Yürütme Organının Düzenleme Alanı III. Kanun Hükmünde Kararnameler A. Olağan Dönem Kanun Hükmünde Kararnameleri B. Sıkıyönetim ve Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnameleri IV. Tüzükler A. Yetki B. Sebep C. Konu D. Usul ve Şekil: Danıştayın İncelemesi Aslî Şekil Şartı Danıştay İnceleme Kararının İstişarî Niteliği Danıştayın İncelemesinin Kapsamı: Kanuna Uygunluk mu, Yerindelik mi? Yayım, İmza ve Yürürlüğe Girme E. Yargısal Denetim V. Yönetmelikler A. Yetki Başbakanlık, Bakanlıklar ve Kamu Tüzel Kişileri Bakanlar Kurulu Yönetmelik Çıkarabilir mi? Tüzel Kişiliği Bulunmayan Kamu Kuruluşları Yönetmelik Çıkarabilir mi? B. Konu C. Sebep Unsuru D. Usul ve Şekil E. Denetim

16 XVI TÜRK ANAYASA HUKUKU VI. Yürütme Organının Diğer Düzenleyici İşlemleri: Adsız Düzenleyici İşlemler VII. Yürütmenin Düzenleyici İşlemleri Arasında Hiyerarşi Sorunu Bölüm 18 OLAĞAN DÖNEM KANUN HÜKMÜNDE KARARNAMELERİ Giriş A. Kanun Hükmünde Kararnamenin Tanımı B. Kanun Hükmünde Kararnamelerin Hukukî Niteliği: Yasama İşlemi mi, İdarî İşlem mi? Maddî Kritere Göre Şeklî (Organik) Kritere göre a) Yasama Organı Tarafından Kabul veya Reddedilmesinden Önceki Dönemde. 655 b) Yasama Organı Tarafından Kabul veya Reddedilmesinden Sonraki Dönemde 655 C. Kanun Hükmünde Kararname Kurumuna Ihtiyaç Duyulmasının Nedenleri D. Kanun Hükmünde Kararname Çıkarılması İstisnaî Bir Usûl müdür? E. Kanun Hükmünde Kararnameyle Düzenleme Yapılması, Kanunla Düzenleme Yapılmasına Göre Daha Az Demokratik midir? F. Türk Pozitif Anayasa Hukukunda Kanun Hükmünde Kararname Kurumunun Tarihsel Gelişimi Kanun-u Esasîsi: Kanun-u Muvakkat Teşkilât-ı Esasiye Kanunu Dönemi Teşkilat-ı Esasiye Kanunu Dönemi Anayasası Dönemi I. Yetki Kanunu A. TBMM'nin Bakanlar Kuruluna KHK Çıkarma Yetkisi Vermesinin Hukukî Niteliği Nedir? B. Yetki Kanunlarında Bulunması Gereken Unsurlar Amaç Unsuru a) Amaç Kavramının Tanımı b) Anayasa Mahkemesinin Amaç Unsuruna İlişkin İçtihadı Kapsam Unsuru a) Kapsam Kavramının Tanımı b) Anayasa Mahkemesinin Kapsam Unsuru Hakkındaki İçtihadı İlkeler Unsuru a) İlke Kavramının Tanımı b) Anayasa Mahkemesinin İlke Anlayışı Süre Unsuru a) Yetki Süresi İçinde Birden Fazla Kanun Hükmünde Kararname Çıkarılabilir mi? b) Bakanlar Kurulunun Değişmesiyle Süre Sona Erer mi? c) Türkiye Büyük Millet Meclisi Yetki Kanununun Süresi İçinde O Alanda Kanun Çıkarabilir mi? d) Türkiye Büyük Millet Meclisi Yetki Kanununun Süresini Kısaltabilir mi? e) Türkiye Büyük Millet Meclisi Yetki Kanununun Süresini Uzatabilir mi? f) Süre Ne Kadar Uzun Olacaktır? C. TBMM'nin Bakanlar Kuruluna KHK Çıkarma Yetkisi Vermesinin Şartları Var mıdır? (İvedilik, Zorunluluk ve Önemlilik Şartları Üzerine) Anayasa Mahkemesinin İçtihadı Anayasa Mahkemesi İçtihadının Değerlendirilmesi a) Yetki Kanunlarının ve KHK'lerin, TBMM'de Öncelik ve İvedilikle Görüşüleceği Kuralından Çıkarılan Argüman b) Yasama Yetkisinin Genelliği ve Aslîliği Argümanı c) Yasama Yetkisinin Devredilmezliği Argümanı

17 İÇİNDEKİLER XVII d) Demokratik Yapılanma Argümanı e) Yasama ve Yürütme Organları Arasında Denge f) Tarihsel Argüman Önemlilik, Zorunluluk ve İvedilik Şartlarının Belirsizliği Konusunda Eleştiri Eleştiri: Anayasa Mahkemesi Tali Kurucu İktidarı Gasp Etmektedir II. Kanun Hükmünde Kararname A. Kanun Hükmünde Kararnamelerin Konusu Anayasanın Kanunla Düzenlenir Dediği Konular Kanun Hükmünde Kararname ile Düzenlenebilir mi? Bütün Sosyal ve Ekonomik Haklar Kanun Hükmünde Kararname ile Düzenlenebilir mi? Anayasanın 91 inci Maddesin İlk Fıkrasındaki Konu Yasağının Kapsamı Nedir?. 709 B. Kanun Hükmünde Kararname Çıkarılmasında Usûl ve şekil C. Kanun Hükmünde Kararnamelerin Yargısal Denetimi Kanun Hükmünde Kararnameler Danıştay Tarafından Denetlenebilir mi? Anayasa Mahkemesinin Denetimi Kanun Hükmünde Kararnamelerin Yetki Kanunlarına Uygunluğu Denetlenebilir mi? Yetki Kanunları İptal Edilen Kanun Hükmünde Kararnamelerin Geçerliliği Sorunu III. Ret, Onay ve Değiştirerek Onay Kanunları A. kanun hükmünde kararnamelerin Meclise Sunulmaları ve Görüşülmeleri B. Meclisin Ret, Kabul veya Değiştirerek Kabul İşleminin Hukukî Niteliği Nedir? ( Kanun mu, Karar mı?) Doktrindeki Hâkim Görüş Görüşümüz Uygulama C. Ret Kanunu Ret Kanununun Biçimi Ret Kanununun Sonuçları Ret Kanununun Anayasa Mahkemesi Tarafından Denetlenmesi KHK'nin Reddi Halinde, KHK'nin İlga Ettiği Kanunlar Kendiliğinden Yürürlüğe Girer mi? D. Onay Kanunu Onay Kanununun Biçimi Önerimiz: Üç Maddelik Kanunla Onay Onay Kanununun Sonuçları Onaylanan Kanun Hükmünde Kararname Ne Olur? E. Değiştirerek Onay Kanunu Değiştirerek Onay Kanununun Biçimi Değiştirerek Onay Kanununun Sonuçları Sonuç Anayasa Mahkemesinin Tutumu Anayasa Mahkemesine Karşı Ne Yapılabilir? Doktrinin Tutumu Uygulama Ağustos 1999 Depremi Sonrası Uygulama Uygulamadaki Son Gelişmeler

18 XVIII TÜRK ANAYASA HUKUKU Bölüm 19 OLAĞANÜSTÜ HAL VE SIKIYÖNETİM KANUN HÜKMÜNDE KARARNAMELERİ Anayasal Düzenleme a) m.121/3 ve m.122/ b) Bir Ön Sorun: m.121/3 ve 122/2-3 te Hüküm Yoksa, m.91 Uygulanabilir mi? I. Olağanüstü Hal ve Sıkıyönetim Kanun Hükmünde Kararnamelerinin Unsurları A. Yetki B. Sebep C. Usûl ve Şekil D. Konu Anayasa, m.15 ten Kaynaklanan Sınırlamalar Anayasa, m.121/3 ve 122/2 den Kaynaklanan Sınırlar: Sıkıyönetim ve Olağanüstü Halin Gerekli Kıldığı Konular E. Süre F. Yer Olağanüstü Hal KHK'si ile Kanunlarda ve Özellikle Olağanüstü Hal Kanununda Değişiklik Yapılabilir mi? G. Olağanüstü Hal ve Sıkıyönetim Kanun Hükmünde Kararnameleri Anayasa Mahkemesi Tarafından Denetlenebilir mi? Yargısal Denetim Yasağının Eleştirisi ve Savunulması Yargısal Denetim Yasağının Aşılması: 1990 daki Görüşlerimiz ve Anayasa Mahkemesinin İçtihadı daki Görüşümüzün ve Anayasa Mahkemesi İçtihadının Eleştirisi Anayasa Mahkemesi Önündeki Metnin Resmî Gazetedeki Adıyla Bağlı Değildir; O Metnin Hukukî Tavsifini Serbestçe Yapabilir Görüşünün Eleştirisi Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnameleri Hangi Kritere Göre Tanımlanır? Dönüştürme (Conversion) Kuramı Ortada Gerçekten Bir Olağan Dönem Kanun Hükmünde Kararnamesi Olabilir mi? Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnamesi Hakkında Yokluk Müeyyidesi Uygulanabilir mi? İlk İnceleme: İptal İsteminin Yetkisizlik Nedeniyle Reddi II. Olağanüstü Hal ve Sıkıyönetim Kanun Hükmünde Kararnamelerinin Onaylanması İçtüzük, m.128: Otuz Günlük Görüşme Süresi Kanun Hükmünde Kararname Otuz Gün İçinde Görüşülmezse Ne Olur? a) Görüşümüz b) Erdoğan Teziç in Görüşü c) Necmi Yüzbaşıoğlu nun Görüşü Yayımlandıkları Gün Meclisinin Onayına Sunulmayan Kanun Hükmünde Kararnameler Ne Olur? Görüşme Sırası TBMM'nin Ret, Onay veya Değiştirerek Onay İşleminin Hukukî Niteliği Nedir? ( Kanun mu, Karar mı?) Ret Kanunu a) Ret Kanununun Biçimi b) Ret Kanununun Sonuçları c) Ret Kanununun Anayasa Mahkemesi Tarafından Denetlenmesi d) Kararnamenin Reddedilmesiyle, Kararnamenin İlga Ettiği Kanunlar Kendiliğinden Yürürlüğe Girer mi?

19 İÇİNDEKİLER XIX e) Ret Kanunu Anayasa Mahkemesi Tarafından İptal Edilirse, Reddedilen Kanun Hükmünde Kararname Tekrar Yürürlüğe Girer mi? Onay Kanunu a) Onay Kanununun Biçimi b) Onay Kanununun Sonuçları c) Onaylanan Kanun Hükmünde Kararname Ne Olur? Değiştirerek Onay Kanunu a) Değiştirerek Onay Kanununun Biçimi b) Değiştirerek Onay Kanununun Sonuçları Onaylandıktan Sonra Olağanüstü Hal ve Sıkıyönetim Kanun Hükmünde Kararnameleri Anayasa Mahkemesi Tarafından Denetlenebilir mi? Bölüm 20 OLAĞANÜSTÜ YÖNETİM USÛLLERİ I. Olağanüstü Hal A. Olağanüstü Hal İlân Kararı Yetki Usûl ve Şekil Sebep Konu Amaç B. Olağanüstü Hal İlânının Sonuçları Vatandaşlar İçin Para, Mal ve Çalışma Yükümlülükleri Getirilebilir Temel Hak ve Hürriyetlerin Kullanılması Kısmen veya Tamamen Durdurulabilir Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnamesi Çıkarılabilir C. Olağanüstü Halin Uygulanması D. Olağanüstü Halin Sona Ermesi II. Sıkıyönetim A. Sıkıyönetim İlân Kararı Yetki Usûl ve Şekil Sebep Konu Amaç B. Sıkıyönetim İlânının Sonuçları: Sıkıyönetimin Konusu Temel Hak ve Hürriyetlerin Kullanılması Kısmen veya Tamamen Durdurulabilir Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnamesi Çıkarılabilir Kolluk Yetkilerinin Askerî Makamlara Geçmesi Bazı Suçların Yargılaması Askerî Mahkemelerce Yapılır C. Sıkıyönetimin Uygulanması D. Sıkıyönetimin Sona Ermesi III. Olağanüstü Yönetim Usûllerinde Yargısal Denetim A. Olağanüstü Hal veya Sıkıyönetim İlânı İşlemleri Üzerindeki Yargısal Denetim Olağanüstü Hal veya Sıkıyönetim İlânına İlişkin Bakanlar Kurulu Kararı Üzerindeki Yargısal Denetim Olağanüstü Hal veya Sıkıyönetim İlânına İlişkin Bakanlar Kurulu Kararının Türkiye Büyük Millet Meclisince Onaylanması Kararı Üzerinde Yargısal Denetim B. Olağanüstü Hal veya Sıkıyönetim Makamlarının İşlemleri Üzerindeki Yargısal Denetim

20 XX TÜRK ANAYASA HUKUKU Bölüm 21 YARGI I. Yargı Organı ve Yargı Fonksiyonu Kavramları A. Yargı Organı B. Yargı Fonksiyonu Maddî Kriter Şeklî (Organik) Kriter II. Türkiye de Yargı Kolları A. Anayasa Yargısı B. Adlî Yargı Üst Derece Mahkemesi: Yargıtay C. İdarî Yargı İlk Derece Mahkemeleri Üst derece Mahkemeleri D. Askerî Ceza Yargısı İlk Derece Mahkemeleri Üst Derece Mahkemesi: Askerî Yargıtay E. Askerî İdarî Yargı: Askerî Yüksek İdare Mahkemesi F. Uyuşmazlık Yargısı: Uyuşmazlık mahkemesi G. Hesap Yargısı: Sayıştay Sonuç III. Tabiî (Kanunî, Olağan) Hâkim İlkesi IV. Hâkimlerin Bağımsızlığı İlkesi A. Yasama Organına Karşı Bağımsızlık B. Yürütme Organına Karşı Bağımsızlık C. Yargı Organına Karşı Bağımsızlık D. Çevreye Karşı Bağımsızlık V. Hâkimlik Teminatı A. Amacı, Tanımı ve Niteliği B. Unsurları Azledilmeme Teminatı Emekliye Sevk Edilmeme Teminatı Malî Teminat (Aylık ve Ödeneklerinden Yoksun Kılınamama Teminatı) Coğrafî Teminat (Yoktur) Savcılık Sınıfına Atanmama Teminatı (Yoktur) İdarî Görevlere Atanmama Teminatı VI. Hâkimlerin Özlük İşleri: Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Bölüm 22 ANAYASA YARGISI I. Genel Olarak A. Anayasa Yargısının Varlık Nedeni B. Anayasa Yargısının Meşruluğu Sorunu C. Anayasa Yargısı Modelleri Amerikan Modeli Avrupa Modeli D. Anayasa Yargısının Varlık Şartları E. Anayasa Yargısının Türkiye de Tarihsel Gelişimi II. Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu (Üyeler) A. Seçim Usûlü B. Meslekleri İtibarıyla Üyeler ve Bunların Seçilme Şartları Yüksek Hakimler

21 İÇİNDEKİLER XXI 2. Öğretim Üyesi Üst Kademe Yöneticileri veya Avukatlar C. Üyelerin Statüsü III. Anayasa Mahkemesinin Görev ve Yetkileri Bazı Normların Anayasaya Uygunluğunu Denetlemek Bazı Kişileri Yüce Divan Sıfatıyla Yargılamak Siyasî Partilerin Kapatılmasına Karar Vermek Siyasî Partilerin Malî Denetimini Yapmak Siyasî Partilerle İlgili İhtar İstemlerini Karara Bağlamak Yasama Dokunulmazlığının Kaldırılması Kararlarını Denetlemek Milletvekilliğinin Düşmesi Kararlarını Denetlemek Uyuşmazlık Mahkemesine Başkan Seçmek IV. Anayasa Mahkemesinin Denetimine Tâbi Normlar A. Kanunlar B. Kanun Hükmünde Kararnameler C. Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü D. Anayasa değişiklikleri V. Anayasa Mahkemesinin Denetimine Tâbi Olmayan Normlar ve İşlemler A. Milletlerarası Andlaşmalar B. Olağanüstü Hal ve Sıkıyönetim Kanun Hükmünde Kararnameleri C. İnkılâp Kanunları D. Millî Güvenlik Konseyi Döneminde Çıkarılan Kanunlar E. Üç İstisna Dışında Parlâmento Kararları VI. Denetiminin Ölçüsü: Anayasa Genel Olarak Anayasallık Bloğu Kavramına İhtiyaç var mıdır? Ölçü Normlar, Bağımsız Ölçü Norm - Destek Ölçü Norm Şeklinde Ayrılabilir mi? VII. Anayasa Mahkemesinin Denetiminin Kapsamı A. Şekil Bakımından Denetim Kanunlarda Şekil Denetiminin Anlamı: Öngörülen Çoğunluk Anayasa Değişikliklerinde Şekil Denetiminin Anlamı: Teklif ve Oylama Çoğunluğu ve İvedilikle Görüşülemeyeceği Şartı Kanun Hükmünde Kararnamelerde Şekil Denetiminin Anlamı TBMM İçtüzüğünün Şekil Bakımından Denetlenmesinin Anlamı A. Esas Bakımından Denetim Sebep Unsuru Amaç Unsuru Konu Unsuru a) Kanunun Düzenlediği Konu, Anayasada Öngörülmüştür b) Kanunun Düzenlediği Konu, Anayasada Öngörülmemiştir VIII. Anayasaya Uygunluk Denetimi Şekilleri (Denetim yolları) A. Soyut Norm Denetimi (İptal Davası) Dava Açma Yetkisi Dava Açma Süresi B. Somut Norm Denetimi (İtiraz Yolu) Konusu Şartları a) Bakılmakta Olan Bir Dava Olmalıdır b) Davaya Bakmakta Olan Bir Mahkeme Olmalıdır c) Uygulanacak Hüküm Olmalıdır

22 XXII TÜRK ANAYASA HUKUKU d) Mahkeme Uygulanacak Hükmü Anayasaya Aykırı Görmeli veya Aykırılık İddiasının Ciddi Olduğu Kanısına Varmalıdır İşleyiş Usûlü IX. Anayasa Mahkemesi Kararları A. Kararların Çeşitleri Ret Kararı a) İlk İncelemeden (İptidaen) Ret Kararı b) Esastan Ret Kararı İptal Kararı B. Kararların Gerekçeli Olması Zorunluluğu C. Kararların Kesin Hüküm Gücü Şeklî Anlamda Kesin Hüküm Maddî Anlamda Kesin Hüküm D. Kararların Taraflar Bakımından Etkisi E. Kararların Yürürlüğe Girmesi Resmî Gazetede Yayım Bir Yıl Erteleme F. İptal Kararının Geriye Yürümezliği G. İptal Edilen Kanunun İlga Ettiği Kanun Kendiliğinden Yürürlüğe Girer mi? X. Anayasa Mahkemesi Kararlarının Bağlayıcılığı Kararın Bağlayıcılığı Ne Anlama Gelir? Kararın Gerekçesi Bağlayıcı mıdır? a) Hâkim Görüş b) Anayasa Mahkemesinin Görüşü c) Görüşümüz Anayasa Mahkemesi Kararları, Anayasa Mahkemesini Bağlar mı? Anayasa Mahkemesi Kararları Yasama Organını Bağlar mı? Yasama Organı İptal Edilen Kanunu Tekrar Çıkarabilir mi? Anayasa Mahkemesi Kararları Tali Kurucu İktidarı Bağlar mı? Tali Kurucu İktidar İptal Edilen Kanunu Anayasa Normu Olarak Kabul Edebilir mi? XI. Anayasa Mahkemesinin Çalışma ve Yargılama Usûlü Toplantı ve Karar Yeter Sayısı Taleple Bağlılık Talebin Gerekçesiyle Bağlı Olmamak Karar Alma Süreci Anayasa Mahkemesi Çalışma Hızı Öneriler XII. Anayasa Mahkemesi Yokluk Kararı Verebilir mi? XIII. Anayasa Mahkemesi Yorumlu Ret Kararı Verebilir mi? XIV. Anayasa Yargısında İhmal Sorunu Veya Anayasa Hükümleri Doğrudan Doğruya Uygulanabilir mi? A. Sorunun Ortaya Konulması B. Anayasa Mahkemesinin İçtihadı C. Doktrindeki Görüşler D. Görüşümüz İhmal Mümkündür: m.11 e Dayalı Cevap İhmal Mümkün Değildir: m.152 ve Geçici m.15 e Dayalı Cevap Bu İki Cevaptan Hangisi Doğrudur? m.177/e den Bir Sonuç Çıkarılabilir mi? XV. Anayasa Mahkemesi Yürürlüğü Durdurma Kararı Verebilir mi? Etkinlik Sağlama Argümanı

23 İÇİNDEKİLER XXIII 2. Dava Kavramı Argümanı İhtiyatî Tedbir Argümanı Argumentum a maiore ad minus Hukuk Boşluğu ve Hakimin Boşluk Doldurma Yetkisi Argümanı Yetkili Olmak İçin, Yetkinin Tanınmasının Şart Değil, Yetkinin Yasaklanmamasının Yeterli Olduğu Argümanı XVI. Kanun koyucu Gibi Hareketle Yeni Bir Uygulamaya Yol Açacak Biçimde Hüküm Tesis Etme Yasağı Bölüm 23 ANAYASANIN DEĞİŞTİRİLMESİ I. Teklif A. Yetki B. Şekil C. Konu II. Görüşme A. Komisyonda Görüşme B. Genel Kurulda Görüşme Birinci Görüşmedeki Aşamalar İkinci Görüşmedeki Aşamalar III. Karar A. Karar Yetersayısı B. Oylamanın Şekli: Gizli Oy IV. Onay Halkoylaması Anayasa Değişikliği Sürecinde Cumhurbaşkanının Yetkileri Onaylama Yetkisi Geri Gönderme Yetkisi Halkoylamasına Sunmak Yetkisi V. Anayasanın değiştirilemeyecek Hükümleri VI. Anayasa Değişikliklerinin Yargısal Denetimi Sorunu A Anayasası Döneminde Öncesi a) 16 Haziran 1970 Tarih ve K.1970/31 Sayılı Karar b) 3 Nisan 1971 Tarih ve K.1971/37 Sayılı Karar den Sonra Nisan 1975 Tarih ve K.1975/87 Sayılı Karar B Anayasası Döneminde Anayasal Düzenlemeler Anayasa Mahkemesinin İçtihadı: 18 Haziran 1987 Tarih ve K.1987/15 Sayılı Karar Bibliyografya İndeks I. Kavram ve İsim İndeksi II Anayasası Madde İndeksi III. Anayasa Mahkemesi Kararları İndeksi Yazarın Özgeçmişi ve Yayın Listesi

24 XXIV TÜRK ANAYASA HUKUKU

25 İÇİNDEKİLER XXV ÖRNEKLER Örnek 1: Seçimin Yenilenmesi Kararı Örnek 2: İstifa Nedeniyle Düşme Kararı Örnek 3: Yasama Dokunulmazlığının Kaldırılması Kararı Örnek 4: Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı Seçme Kararı Örnek 5: Tatile Girmeme Kararı Örnek 6: Ara Verme Kararı Örnek 7: Gensoru Neticesinde Güvensizlik Kararı Örnek 8: Bütçe Kanunu Örnek 9: Kesin Hesap Kanunu Örnek 10: Türk Silahlı Kuvvetlerinin Yabancı Ülkelere Gönderilmesine İzin Verme Kararı. 439 Örnek 11: Yabancı Silahlı Kuvvetlerin Türkiye de Bulunmasına İzin Verme Kararı Örnek 12: Milletlerarası Andlaşmanın Onaylanmasını Uygun Bulma Kanunu Örnek 13: Andlaşmanın Onaylanmasına Dair Bakanlar Kurulu Kararı Örnek 14: Milletlerarası Andlaşmanın Onaylanmasına Dair Kararname Örnek 15: Cumhurbaşkanı Seçme Örnek 16: Büyükelçi Atama Kararı Örnek 17: Bakanlar Kurulu Kararnamesi Örnek 18: Ortak (Müşterek) Kararname Örnek 19: Cezanın Kaldırılması Kararı Örnek 20: Rektör Atama Kararı Örnek 21: Bakanlar Kurulunun İstifasına Dair İşlem Örnek 22: Bakanlar Kurulunun Teşkili İçin Bir Milletvekilinin Görevlendirilmesine Dair İşlem Örnek 23: Bakanlar Kurulunun Cumhurbaşkanına Arzına Dair İşlem Örnek 24: Bakanlar Kurulunun Atanmasına Dair İşlem Örnek 25: Güvenoyu Kararı Örnek 26: Bakanın Görevden Alınmasına Dair İşlem Örnek 27a: Yetki Kanunu Örnek 27b: Yetki Kanunu Örnek 27c: Yetki Kanunu Örnek 28: Kanun Hükmünde Kararname Örnek 29: Ret Kanunu Örnek 30: Onay Kanunu Örnek 31: Aynen Onaylanan Kanun Hükmünde Kararname Örnek 32: Değiştirilerek Onaylanan Kanun Hükmünde Kararname Örnek 33: Değiştirilerek Onay Kanunu Örnek 34: Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnamesi Örnek 35: Onaylanmış Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnamesi Örnek 36: Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnamesi Onay Kanunu Örnek 37: Değiştirilerek Onaylanan Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnamesi Örnek 38: Değiştirerek Onay Kanunu (Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnamesine İlişkin) 804 Örnek 39: Olağanüstü Halin Uzatılması Kararı Örnek 40: Olağanüstü Hal İlân Kararının Onaylanmasına Dair TBMM Kararı Örnek 41: Sıkıyönetim Süresini Uzatma Kararı Örnek 42: Sıkıyönetim İlân Kararının Onaylanması Kararı Örnek 43: Anayasa Mahkemesi Üyeliğine Seçme Kararı