ERENOĞLU BİTKİSEL VE HAYVANSAL ÜRT. GIDA MAD. ENRJ. İNŞ. SAN. TİC. A.Ş. SONDAJ YÖNTEMİ İLE JEOTERMAL KAYNAK VE KARBONDİOKSİT (CO2) ARAMA FAALİYETİ

Transkript

1 ERENOĞLU BİTKİSEL VE HAYVANSAL ÜRT. GIDA MAD. ENRJ. İNŞ. SAN. TİC. A.Ş. SONDAJ YÖNTEMİ İLE JEOTERMAL KAYNAK VE KARBONDİOKSİT (CO2) ARAMA FAALİYETİ PROJE TANITIM DOSYASI Ankara İli, Polatlı İlçesi, Yıldızlı Köyü Mevkii, Erişim Numaralı III. Grup (Tuz ve Gaz) Arama Ruhsatı ve Erişim Numaralı Jeotermal Kaynak Arama Ruhsatı MAVİÇEVRE Proje, Planlama, Danışmanlık Ltd. Şti 410 Sokak No:19 Daire 1-2 Birlik Çankaya ANKARA Tel: (0312) Faks: (0312) ARALIK 2015 ANKARA

2 Proje Sahibinin Adı Erenoğlu Bitkisel ve Hayvansal Ürt. Gıda Mad. Enrj. İnş.San. Tic. A.Ş. Adresi Telefon, GSM ve Faks Numarası e-posta Projenin Adı Proje Bedeli Proje İçin Seçilen Yerin Açık Adresi (İli, İlçesi, Mevkii) Uğur Mumcu Cad. Kırçiçeği Sk. No:8/2 G.O.P. / ANKARA Tel : Faks : GSM: mineatcali@mavicevre.com Sondaj Yöntemi İle Jeotermal Kaynak ve Karbondioksit (CO 2 ) Arama Faaliyeti ,36 TL Ankara İli, Polatlı İlçesi, Yıldızlı Köyü Mevkii, Erişim Numaralı III. Grup (Tuz ve Gaz) Arama Ruhsatı ve Erişim Numaralı Jeotermal Kaynak Arama Ruhsatı Projenin ÇED Yönetmeliği Kapsamındaki Yeri (Sektörü, Alt Sektörü) Ek-2 Listesi Seçme Eleme Kriterleri Uygulanacak Projeler Listesi 55- Maden, petrol ve jeotermal kaynak arama projeleri, (Sismik, elektrik, manyetik, elektromanyetik, jeofizik vb. yöntemle yapılan aramalar hariç) Projenin NACE Kodu : Madencilik ve Taş Ocakçılığını Destekleyici Test Amaçlı Sondaj Faaliyetleri (Petrol ve Doğalgaz İçin Yapılanlar Hariç) Raporu Hazırlayan Çalışma Grubunun /Kuruluşun Adı MAVİ ÇEVRE Proje, Planlama, Danışmanlık Ltd. Şti. Adresi Telefon ve Faks Numaraları Proje Tanıtım Dosyasının Sunum Tarihi 410 Sokak No:19 Daire 1-2 Birlik Çankaya-ANKARA Tel: (0312) Faks: (0312)

3 İÇİNDEKİLER İçindekiler Tablo Listesi Şekil Listesi Projenin Teknik Olmayan Özeti PROJENİN ÖZELLİKLERİ... 3 a) Projenin ve Yerin Alternatifleri (Proje Teknolojisinin ve Proje Alanının Seçilme Nedenleri).. 3 b) Projenin iş akım şeması, kapasitesi, kapladığı alan, teknolojisi, çalışacak personel sayısı... 5 c) Doğal kaynakların kullanımı (arazi kullanımı, su kullanımı, kullanılan enerji türü vb.) ç) Atık miktarı (katı, sıvı, gaz ve benzeri) ve atıkların kimyasal, fiziksel ve biyolojik özellikleri20 d) Kullanılan teknoloji ve malzemelerden kaynaklanabilecek kaza riski PROJE YERİ VE ETKİ ALANININ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİ a) Mevcut Arazi Kullanımı ve Kalitesi (tarım alanı, orman alanı, planlı alan, su yüzeyi ve benzeri), b) EK-5 deki Duyarlı Yöreler Listesi dikkate alınarak korunması gereken alanlar PROJENİN İNŞAAT VE İŞLETME AŞAMASINDA ÇEVRESEL ETKİLER VE ALINACAK ÖNLEMLER NOTLAR VE KAYNAKLAR EKLER

4 TABLO LİSTESİ Tablo Erişim Nolu Ruhsat Alanı Koordinatları Tablo Erişim Nolu Ruhsat Alanı Koordinatları Tablo Nolu Parsel Koordinatları Tablo 4. 1 Nolu Sondaj Çalışma Alanı Koordinatları Tablo 5. 2 Nolu Sondaj Çalışma Alanı Koordinatları Tablo 6. 3 Nolu Sondaj Çalışma Alanı Koordinatları Tablo 7. 4 Nolu Sondaj Çalışma Alanı Koordinatları Tablo 8. Proje Kapsamında Kullanılacak Sondaj Sıvısı Standartları Tablo 9. Teorik Çamur Miktarı Tablo 10. Toz Emisyon Faktörleri Tablo 11. Kontrolsüz Koşullarda Oluşması Muhtemel Toz Emisyonları Tablo 12. Teçhizat Tipi ve Bunların Net Güç Seviyesine Uygun Olarak Tanımlanan Ses Gücü Düzeyleri Tablo 13. Gürültü Kaynaklarının Motor Güçleri Tablo 14. Gürültü Kaynaklarının Toplam Ses Gücü Düzeyleri Tablo 15. Gürültü Kaynaklarının Hz Oktav Bandı Dağılımına Göre Ses Gücü Düzeyleri. 43 Tablo 16. Mesafeler ve Oktav Bandına Göre Oluşacak Ses Basınç Düzeyleri Tablo 17. Atmosferik Yutuş Değerleri Tablo 18. Düzeltme Faktörleri Tablo 19.Mesafelere ve Oktav Bandına Göre Oluşacak Toplam Ses Basınç Düzeyleri Tablo 20.Eşdeğer gürültü düzeyinin mesafelere göre dağılımı Tablo 21.Tablo-4 Endüstri Tesisleri İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri... 46

5 ŞEKİL LİSTESİ Şekil 1. Sondaj Kulesi ve Ekipmanları Şematik Gösterimi... 6 Şekil 2. Rotary Sondaj Makinasının Ana Parçaları... 7 Şekil 3. Sondaj Makinasındaki Makara Sisteminin Şematik Görünümü... 8 Şekil 4. Proje Kapsamında Kullanılması Planlanan Sondaj Makinası... 9 Şekil 5. İş Akım Şeması Şekil 6. Kuyu Logu ve Teçhiz Planı Şekil 7. Proje Alanı Yer Bulduru Haritası Şekil 8. Acil Eylem Planı Şekil 9. Harita Birimlerinin Korelasyonunu Gösterir Tablo (Kaynak:MTA) Şekil 10.Toplam Ses Basıncı Düzeyi Dağılımı Grafiği Şekil 11. Proje Sahası Çevresi Trafik Hacmini Gösterir Harita... 47

6 Erenoğlu Bitkisel ve Hayvansal Ürt. Gıda Mad. Enrj. İnş. San. Tic. A.Ş. Sondaj Yöntemi İle Jeotermal Kaynak ve Karbondioksit (CO 2 ) Arama Faaliyeti Projenin Teknik Olmayan Özeti Erenoğlu Bitkisel ve Hayvancılık Ürt. Gıda Mad. Enrj. İnş. San. Tic. A.Ş. uhtesindeki Ankara İli, Polatlı İlçesi, Yıldızlı Köyü Mevkii nde birbirine mücavir ve erişim numaralı sahalarda Sondaj Yöntemi ile Jeotermal Kaynak ve Karbondioksit (CO 2 ) Arama Faaliyeti gerçekleştirilmesi planlanmaktadır. Sondaj faaliyetlerinin gerçekleşebilmesi adına faaliyet sahibi tarafından Ankara Valiliği Yatırım İzleme ve Koordinasyon Başkanlığı ndan jeotermal kaynak arama ruhsatı (ER: ) ve Maden İşleri Genel Müdürlüğü nden III. Grup (Tuz ve Gaz) arama ruhsatı (AR: ) alınmıştır. Ruhsat örnekleri ekte verilmiştir (Bkz. Ek.2) Planlanan projede 4 adet lokasyonda sondaj çalışmasının gerçekleştirilmesi planlanmaktadır. Planlanan sondaj lokasyonu ve çalışma alanlarının tamamı Erenoğlu Bitkisel ve Hayvancılık Ürt. Gıda Mad. Enrj. İnş. San. Tic. A.Ş. ye ait m² büyüklüğündeki (95 numaralı parsel) tapulu arazi içerisinde yer almaktadır. Söz konusu alana ait tapu örneği ekte verilmiştir (Bkz. Ek.3) Sondaj faaliyetlerinde her bir sondaj için 400 m² büyüklüğünde (20m x 20m) çalışma alanı belirlenmiştir. Dolayısıyla toplam çalışma alanı m² büyüklüğünde olacaktır. Faaliyetin gerçekleştirileceği arama ruhsatları birbirine mücavir olup, sondaj faaliyetleri ruhsatlı alanlar içerisinde belirlenen çalışma alanlarında gerçekleşecektir. Ruhsat ve çalışma alanlarını gösterir 1/ ve 1/ ölçekli topoğrafik harita ekte verilmiştir. (Ek.4) Proje için yapılan gaz ölçümleri, jeolojik ve jeofizik çalışmalar neticesinde çalışma alanında jeotermal kaynak ve karbondioksit (CO 2 ) çıkışının kullanılabilir düzeyde olması sebebiyle alanda rötary sondaj yöntemi ile jeotermal kaynak ve karbondioksit gazının çıkarılması planlanmaktadır. Planlanan sondaj faaliyetinde açılacak kuyu derinliği jeotermal kaynak ve gaz için 1000±200 metre olarak planlanmış olup, sadece gaz hedeflendiğinde 200±30 m derinliğin yeterli olacağı öngörülmüştür. Proje kapsamında asıl amaç karbondioksitin çıkarılmasıdır. Dolayısıyla sondaj çalışmalarının başlamasının ardından ekonomik düzeydeki karbondioksitin çıktığı derinlikte sondaj faaliyeti sonlandırılacaktır. Sondaj faaliyeti neticesinde karbondioksite rastlanması durumunda proje sahibine ait m² büyüklüğündeki tapulu arazide saflaştırma (sıvılaştırma) tesisi kurulacaktır. 1

7 Erenoğlu Bitkisel ve Hayvansal Ürt. Gıda Mad. Enrj. İnş. San. Tic. A.Ş. Sondaj Yöntemi İle Jeotermal Kaynak ve Karbondioksit (CO 2 ) Arama Faaliyeti Karbondioksitin sıvılaştırma işlemi; karbondioksit sıkıştırılması, ön soğutma, kondens ayırma, hidrojen sülfür ve kükürt bileşiklerini ayırma, kurutma polishing ve CO 2 sıvılaştırma işlemleri, kondens olmayan gazların (metan, azot ve oksijen) ayrıştırılması işlemlerini içermektedir. Sondaj çalışmaları sırasında karbondioksite rastlanmaması durumunda jeotermal kaynağa ulaşmak maksadıyla delme işlemine devam edilecektir. Kullanılabilir jeotermal kaynağa rastlanması durumunda ise, sondaj çalışmaları tamamlanarak kuyu ağzı kapatılacaktır. Jeotermal kaynak kullanımı ile ilgili dönemin şartları, kaynağın özellikleri ve bölgenin jeotermal potansiyeli değerlendirilerek enerji, termal turizm, jeotermal kaynaklı sera gibi projelerde kullanılması alternatifler arasındadır. Sondaj çalışmaları neticesinde karbondioksite veya jeotermal akışkana rastlanması durumunda söz konusu kaynakların mevcut ya da planlanan bir işletmede kullanımından önce Ankara Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü ne başvuru yapılarak gerekli izinler alınacaktır. Sondaj çalışmalarında, dorse üzerine monteli sondaj kulesi ve ekipmanları kullanılacaktır. Sondaj faaliyetlerinde çalışacak personel sayısı 12 dir. Personelin tüm ihtiyacı faaliyet sahibine ait 95 numaralı parselde halihazırda kurulu olan besi çiftliğindeki sosyal yapılardan sağlanacaktır. Sondaj faaliyetlerinin yaklaşık 30 günde (her bir sondaj faaliyeti için) tamamlanması planlanmaktadır. Karbondioksit üretim faaliyetlerinin ömrü ise planlanan çalışma alanlarından çıkarılan karbondioksit ile sınırlıdır. Söz konusu lokasyonda açılacak sondajlardan verim alınamaması durumunda ruhsat sahası içerisinde yeni sondaj yerleri belirlenebilecektir. Planlanan sondaj çalışmaları haricinde yapılacak sondajlar için faaliyetlere başlamadan önce gerekli izinler alınacaktır. 2

8 Erenoğlu Bitkisel ve Hayvansal Ürt. Gıda Mad. Enrj. İnş. San. Tic. A.Ş. Sondaj Yöntemi İle Jeotermal Kaynak ve Karbondioksit (CO 2 ) Arama Faaliyeti 1. PROJENİN ÖZELLİKLERİ a) Projenin ve Yerin Alternatifleri (Proje Teknolojisinin ve Proje Alanının Seçilme Nedenleri) Proje Tanıtım Dosyası na konu olan faaliyet Ankara İli, Polatlı İlçesi, Yıldızlı Köyü Mevkii nde Erenoğlu Bitkisel ve Hayvancılık Ürt. Gıda Mad. Enrj. İnş. San. Tic. A.Ş. tarafından birbirine mücavir ve erişim numaralı sahalarda Sondaj Yöntemi ile Jeotermal Kaynak ve Karbondioksit (CO 2 ) Arama Faaliyeti projesidir. Jeotermal Kaynak Üretim Faaliyetleri 5686 sayılı Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Kanununda Jeotermal Sondaj, Jeotermal akışkanları aramak, üretmek, kullanım sonrası re-enjekte etmek, rezervuarı gözlemlemek, test etmek için bilimsel yöntemler ve uygun araçlar ile, gereken derinlik ve çapta yeryüzünden kaynağa doğru jeolojik takip ile delik kazma-açma, jeotermal rezervuar oluşturmak akışkan enjekte etmek için kuyu açma işlemi olarak tanımlanmıştır. Jeotermal sistem genel olarak; geçirimlilik (iletimlilik) ve depolama özelliğine sahip bir rezervuar (hazne Kayaç), bu rezervuara enerji transfer eden bir ısı kaynağı (ısıtıcı), bu enerjiyi taşıyan akışkanın iletimini sağlayan akım kanalları (fay, kırık, çatlaklar) sistemin ısısını koruyup sisteme basınç kazandıran örtü kayaçtan oluşur. Jeotermal sistemde akışkan ısısının ya da enerjinin taşınmasını sağlayan ajandır. Yeraltına süzülen meteorik kökenli sular, derin yer altı suyu dolaşım süresince magmatik sokulumların ve/veya yüksek jeotermal gradyanın etkisiyle ısınır. Süreç sonunda oluşan jeotermal akışkan (mineralli su + buhar +gaz) fay, kırık, çatlak türü tektonik süreksizlikler yoluyla yeryüzüne ulaşarak kaynaklar şeklinde veya yapılan sondaj kuyuları aracılığı ile boşaltılır. Karbondioksit (CO 2 ) Üretim Faaliyetleri Karbondioksit gazı 56,6ºC de ve 4 bar basınçta aynı anda katı, sıvı ve gaz halinde bulunan renksiz, kokusuz ve düşük konsantrasyonlarda tatsız bir gazdır. Karbondioksitin başlıca üretim yöntemleri; baca gazından, kimyasal reaksiyon sonucu, fermantasyon (mayalanma sonucu) ve doğal kaynaklardır. 3

9 Erenoğlu Bitkisel ve Hayvansal Ürt. Gıda Mad. Enrj. İnş. San. Tic. A.Ş. Sondaj Yöntemi İle Jeotermal Kaynak ve Karbondioksit (CO 2 ) Arama Faaliyeti Doğal karbondioksit, yeraltı kaynaklarından elde edilmektedir. Türkiye de başlıca Denizli Kızıldere Havzası, Niğde Kemerhisar Havzası ve Aksaray Havzasında üretilmektedir. Dünyada doğal karbondioksit dört temel kökenden (kaynak) oluşmaktadır. 1. Magmatik kökenli oluşum 2. Metamorfik kökenli oluşum 3. Jeotermal kökenli oluşum 4. Sedimentar kökenli oluşum Ülkemizde dört kökenli doğal karbondioksit yatakları teşekkül etmiştir. Bu yataklar Orta Avrupa ülkeleri ile birlikte dünyanın en zengin doğal karbondioksit sahalarıdır. MTA Genel Müdürlüğü nün yapmış olduğu çalışmalarda ülkemizde çok zengin doğal karbondioksit sahalarının varlığına rastlanmıştır. Ruhsatlı alanlarda sondaj lokasyonu ve derinlikleri belirlemek adına CO 2 ve Radon gaz ölçümleri, Gravite çalışmaları, Düşey Elektrikli Sondajı ve jeolojik-jeofizik araştırma yapılmıştır. Planlanan sondaj faaliyetinde açılacak kuyu derinliği jeotermal kaynak ve gaz için 1000±200 metre olarak planlanmış olup, sadece gaz hedeflendiğinde 200±30 m derinliğin yeterli olacağı öngörülmüştür. Proje kapsamında asıl amaç karbondioksitin çıkarılmasıdır. Dolayısıyla sondaj çalışmalarının başlamasının ardından ekonomik düzeydeki karbondioksitin çıktığı derinlikte sondaj faaliyeti sonlandırılacaktır. Söz konusu lokasyonlarda açılacak sondajlardan gerek ısı gerekse de debi olarak verim alınamaması durumunda açılacak kuyular kapatılacaktır. Kuyuların kapatılması aşamasında kuyuların iç çapları ve derinlikleri göz önüne alındığında, dolgu yapımının güçlüğü ve dolgu malzemesinin jeolojik yapıya uygun olmaması durumları kuyuların dolgu yapılmadan kapatılmasını (kuyu ağzının betonlanması) zorunlu kılmıştır. Sondaj çalışmalarında, dorse üzerine monteli sondaj kulesi ve ekipmanları kullanılacaktır. 4

10 Erenoğlu Bitkisel ve Hayvansal Ürt. Gıda Mad. Enrj. İnş. San. Tic. A.Ş. Sondaj Yöntemi İle Jeotermal Kaynak ve Karbondioksit (CO 2 ) Arama Faaliyeti b) Projenin iş akım şeması, kapasitesi, kapladığı alan, teknolojisi, çalışacak personel sayısı Sondaj süreci genel olarak, önceden planlanmış kuyu tasarımı doğrultusunda derinliğe bağlı farklı çaplarda delme, her delme sonrasında farklı çaplarda borulama ve çimentolama işlemleri, kuyu testleri ve sonrasında kuyu ağzı kapama işlemlerini kapsar. Sondaj çalışmaları için her bir sondaj 400 m ² (20 m x 20 m) büyüklüğündeki çalışma alanı belirlenmiştir.(bkz. Ek.4) Proje gerçekleşeceği Polatlı İlçesi, Ankara ya 80 km mesafede olup, ulaşım asfalt yol ile sağlanmaktadır. Çalışma alanı ise Polatlı İlçe Merkezi ne yaklaşık 20 km mesafede Yunak- Konya yolu üzerindedir. Proje kapsamında çalışacak personelin tüm ihtiyacı proje sahibine ait besi çiftliğindeki sosyal yapılardan sağlanacaktır (wc, yemekhane vb). Sondaj çalışmalarına başlanmadan önce her bir sondaj çalışma alanına 60 m³ hacimde çamur havuzu açılacaktır. Dorse üzerine monteli sondaj kulesi sondaj lokasyonu için teraziye alınmak üzere sahaya yerleştirilecektir. Dorse üzerine monteli sondaj kulesi alışılmış (klasik) veya hareketli, bindirilmiş (mobil) olabilir. Klasik sondaj makinesinin kule parçaları lokasyona getirilir ve yerinde montaj edilir. Belli bir zaman kaybına neden olan bu tip kuleler eski tiptir. Günümüzde modern makineler treylere bindirilmiş olarak hızla, bir çekici yardımıyla sondaj yerine getirilmekte ve az bir zaman harcanmasıyla kule sondaja hazır hale getirilmektedir. Proje kapsamında mobil sondaj makinası kullanılacaktır. Proje kapsamında kullanılacak olan sondaj kulesinin şematik gösterimi şekil olarak verilmiştir. 5

11 Erenoğlu Bitkisel ve Hayvansal Ürt. Gıda Mad. Enrj. İnş. San. Tic. A.Ş. Sondaj Yöntemi İle Jeotermal Kaynak ve Karbondioksit (CO 2 ) Arama Faaliyeti Şekil 1. Sondaj Kulesi ve Ekipmanları Şematik Gösterimi Sondaj makinesinin kule yapısı sondaj ve boru dizisini statik ve hareketli olarak taşıyabilecek ve aynı zamanda belli bir rüzgar gücüne de dayanabilecek sağlamlıkta olmalıdır. Kulenin yüksekliği arttıkça bir defada alabileceği boru uzunluğu artar, dolayısıyla sondaj işlemi daha hızlı olur. Sondaj makinesinin boru dizisini taşıması, halatlı vinç sistemiyle sağlanmaktadır. Vinç sisteminde halatı çeken düzeneğin bulunduğu yapıya draw works denir. Draw works tambur, frenler, aktarmalar ve kedi başları gibi ana parçalardan oluşur.(bkz. Şekil 2) 6

12 Erenoğlu Bitkisel ve Hayvansal Ürt. Gıda Mad. Enrj. İnş. San. Tic. A.Ş. Sondaj Yöntemi İle Jeotermal Kaynak ve Karbondioksit (CO 2 ) Arama Faaliyeti Şekil 2. Rotary Sondaj Makinasının Ana Parçaları Tamburun çapı inilebilecek derinlikle doğru orantılıdır. Daha derinlere sondaj yapabilecek donanımlarda tambur çapı daha büyüktür. Bu büyüklük yaklaşık olarak, m lik bir kapasite için 50 cm, m lik kapasite için 80 cm dir. Tamburun çapı manevra sırasında üzerine sarılacak halatı alabilecek kadar olmalıdır. Halat tambur üzerine sarılırken sarımların düzgün ve yan yana gelerek birbirlerini yaralamamalarına özen gösterilir. Ayrıca draw worksta boruların sıkılıp açılmasını sağlayan tong anahtarlarını çeken kedibaşları (cathead) bulunur. Borular hidrolik veya havayla çalışan otomatik tong anahtarlarıyla da sıkılıp açılabilir. Tambur ağır takım dizisini yukarı çekmenin yanında aşağıya da indirecektir. Yani tamburun frenlemesi de güçlü olmalıdır. Bu frenleme klasik balatalı sistemle sağlanır. Yardımcı olarak özellikle büyük makinelerde yardımcı fren de vardır. Bunlar hidrodinamik veya elektromanyetik tipte olurlar. Draw workslar mekanik, hidrolik veya elektrikli olabilirler. Tambur çekme kapasitesi vites küçültülerek (devir sayısını çeşitli oranlardaki dişli kutusu aracılığıyla arttırarak) ve/veya halat üzerinde palanga sistemi kullanılarak arttırılabilir. Makaralar: Sondaj makinelerinde sondaj dizisini ve bunu taşıyan çelik halatı taşıyan, yönlendiren ve tamburun çekme kapasitesini arttırmak için kullanılan makaraları bünyesinde toplayan iki adet blok vardır. 7

13 Erenoğlu Bitkisel ve Hayvansal Ürt. Gıda Mad. Enrj. İnş. San. Tic. A.Ş. Sondaj Yöntemi İle Jeotermal Kaynak ve Karbondioksit (CO 2 ) Arama Faaliyeti Makaraların sayısının artmasıyla tamburun yani kulenin çekme kapasitesi artacak fakat hız azalacaktır. Kulenin tepesinde bulunan ve hareketsiz olan makara bloğuna taç makara (crown block) denir. Crown bloğun içerdiği kadar makara içeren ve ucunda kanca (hook) bulunan hareketli makara (traveling block) palanga sisteminin diğer bileşenidir. Halat bu iki blok arasında sarılıdır ve bir ucu ile draw works tamburuna diğer ucu ile rezerv halat tamburuna bağlıdır. Halat, rezerv tamburundan önce kancaya binen yükü ölçmeye yarayan düzenekten geçer (Bkz. Şekil 3). Şekil 3. Sondaj Makinasındaki Makara Sisteminin Şematik Görünümü Tambur, halatı üzerine sarmak için döndüğünde hareketli makara dolayısıyla kanca ve ona takılı olan dizi yukarı çıkacaktır veya aşağıya doğru hareket edecektir. Makaralar arasında sarılı olan çelik halat kule yapımcısı tarafından belirlenen çap ve özellikte olmalıdır. Halatın, yükte çalışması nedeniyle zarar görerek kopması sonucu bir kaza olmaması ve halatı ekonomik kullanmak için zaman zaman kaydırmak gerekir. Yani belli bir dönem çalışan halat, rezerv tanktan kaydırılarak sisteme yorulmamış halat katılmasıyla tazelenir ve halatın aynı noktalarının ezilmesi önlenir. Proje kapsamında kullanılacak olan dorse üzerine monteli sondaj kulesi şekil olarak verilmiştir. (Bkz. Şekil 4). 8

14 Erenoğlu Bitkisel ve Hayvansal Ürt. Gıda Mad. Enrj. İnş. San. Tic. A.Ş. Sondaj Yöntemi İle Jeotermal Kaynak ve Karbondioksit (CO 2 ) Arama Faaliyeti Şekil 4. Proje Kapsamında Kullanılması Planlanan Sondaj Makinası Kuyu öncelikle büyük matkapla delinmeye başlanarak, belli bir derinliğe gelinince borusu indirilecek boru ile kuyu cidarı arası çimentolanacak ve delme işlemine daha küçük bir matkapla devam edilecektir. Sondaja 17 ½ inç matkapla delme işlemi ile başlanacak ve 13 3/8 inç çapında teçhiz borusu indirilerek çimentolama işlemi yapılacaktır. Akabinde 12 1/4 inç matkapla delme işlemi ve 9 5/8 inç borulama, 9 7/8 inç matkapla delme ve 7 inç borulama ve çimentolama yapılarak sondaj delme-borulama işlemi tamamlanacaktır. Planlanan sondaj faaliyetinde açılacak kuyu derinliği jeotermal kaynak ve gaz için 1000±200 metre olarak planlanmış olup, sadece gaz hedeflendiğinde 200±30 m derinliğin yeterli olacağı öngörülmüştür. Sondaj çalışmalarında karbondioksite rastlanması durumunda sondaj tamamlanarak kuyu ağzı vana ile kapatılacaktır. Aksi durumda jeotermal kaynak için delme işlemleri devam edecektir. Jeotermal kaynağa da ulaşılamaması durumunda sonunda sondaj tamamlanarak saha terki yapılacaktır. Kuyu testleri ve kuyudaki üretim zonlarına kaçan sondaj çamuru temizlenmesine yönelik kuyu geliştirme çalışmaları sonrasında kuyu etrafına 1x1m boyutlarında beton blok yapılması, kuyu ağzı emniyet vanası takılması ile tamamlanacaktır. Sondaj çalışmasına ait iş akım şeması Şekil 5 te verilmiştir. 9

15 Erenoğlu Bitkisel ve Hayvansal Ürt. Sondaj Yöntemi İle Jeotermal Kaynak ve Gıda Mad. Enrj. İnş. San. Tic. A.Ş. Karbondioksit (CO 2 ) Arama Faaliyeti Şekil 5. İş Akım Şeması 10

16 Erenoğlu Bitkisel ve Hayvansal Ürt. Gıda Mad. Enrj. İnş. San. Tic. A.Ş. Sondaj Yöntemi İle Jeotermal Kaynak ve Karbondioksit (CO 2 ) Arama Faaliyeti Sondaj yapılacak lokasyona ait kuyu loğu ve teçhiz planı Şekil 6 da verilmiştir. Şekil 6. Kuyu Logu ve Teçhiz Planı 11

17 Erenoğlu Bitkisel ve Hayvansal Ürt. Gıda Mad. Enrj. İnş. San. Tic. A.Ş. Sondaj Yöntemi İle Jeotermal Kaynak ve Karbondioksit (CO 2 ) Arama Faaliyeti Sondaj işlemi gerçekleştirilirken, kuyu temizleme ve sıva niteliği, matkabı soğutma işlevi ile sondaj ekipmanlarının korunması-delici verimliliği, basıncı dengeleyerek kuyu emniyetinin sağlanabilmesi gibi amaçlarla sondaj sıvısı olarak sadece Bentonit kullanılacaktır. Kullanılacak bentonit sondaj sırasında sondaj çamuru olarak oluşacak olup, saha içerisinde yapılacak sızdırmazlığı sağlanmış çamur havuzunda toplanarak sondaj boyunda tekrar kullanılacaktır. Sondajın tamamlanmasının ardından üretim-kuyu tamamlama testleri (statik-dinamik sıcaklık, basınç ölçümleri, su kaybı (water-loss) vb) yapılacaktır. Kuyularda, basınç kapasitesi ve sıcaklığa göre belirlenecek emniyet vanaları kullanılacaktır. Emniyet vanaları, sondaj kuyularında yerleştirilen, kuyularda ani gelişi durdurarak kontrol altına alınmasını sağlayan sondaj ekipmanıdır. Sondaj çalışmalarının tamamlanmasından sonra arazide sadece sondaj kuyusunun korunması için (1*1 m) boyutlarında kuyu başı ünitesi kalacaktır. Proje kapsamında açılacak sondaj kuyularından istenilen verim alınamaması durumunda sondaj deliğinin ve derinliğinin Planlanan her bir sondaj faaliyeti 30 gün, 24 saat olarak yürütülecektir. Sondaj faaliyetinde 12 personel çalışacaktır. Personelin tüm ihtiyacı faaliyet sahibine ait 95 numaralı parselde yer alan besi çiftliğindeki prefabrik yapılardan sağlanacaktır. Sondaj noktası, derinliği ve yöntemi 5686 sayılı Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Kanunu kapsamında alınmış 1.598,8 hektar büyüklüğündeki ruhsat alanı (AR:2015/034) ve bu ruhsat alanına mücavir olan 500 hektar büyüklüğündeki (AR: ) ruhsat alanı içerisinde toplamda m² büyüklüğündeki alan içerisinde yapılacaktır. Ruhsat, sondaj çalışma alanı ve sondaj lokasyonu koordinatları Tablo 1, Tablo 2, Tablo 3, Tablo 4, Tablo 5 ve Tablo 6 da ve ekte, konumları ek olarak 1/ ve 1/ ölçekli topografik haritalarda verilmiştir. (Bkz. Ek.1, Ek.4) 12

18 Erenoğlu Bitkisel ve Hayvansal Ürt. Gıda Mad. Enrj. İnş. San. Tic. A.Ş. Sondaj Yöntemi İle Jeotermal Kaynak ve Karbondioksit (CO 2 ) Arama Faaliyeti Tablo Erişim Nolu Ruhsat Alanı Koordinatları UTM ED-50, 6 Derece Sağa, yukarı Dom: 33 Zon: 36 WGS 84 Derece Enlem, boylam Nokta No Y X Enlem Boylam Tablo Erişim Nolu Ruhsat Alanı Koordinatları UTM ED-50, 6 Derece Sağa, yukarı Dom: 33 Zon: 36 WGS 84 Derece Enlem, boylam Nokta No Y X Enlem Boylam Tablo Nolu Parsel Koordinatları UTM ED-50, 6 Derece Sağa, yukarı Dom: 33 Zon: 36 WGS 84 Derece Enlem, boylam Nokta No Y X Enlem Boylam

19 Erenoğlu Bitkisel ve Hayvansal Ürt. Gıda Mad. Enrj. İnş. San. Tic. A.Ş. Sondaj Yöntemi İle Jeotermal Kaynak ve Karbondioksit (CO 2 ) Arama Faaliyeti Tablo 4. 1 Nolu Sondaj Çalışma Alanı Koordinatları UTM ED-50, 6 Derece Sağa, yukarı Dom: 33 Zon: 36 WGS 84 Derece Enlem, boylam Nokta No Y X Enlem Boylam P1/ P1/ P1/ P1/ P1 (SONDAJ LOKASYONU) Tablo 5. 2 Nolu Sondaj Çalışma Alanı Koordinatları UTM ED-50, 6 Derece Sağa, yukarı Dom: 33 Zon: 36 WGS 84 Derece Enlem, boylam Nokta No Y X Enlem Boylam P2/ P2/ P2/ P2/ P2 (SONDAJ LOKASYONU) Tablo 6. 3 Nolu Sondaj Çalışma Alanı Koordinatları UTM ED-50, 6 Derece Sağa, yukarı Dom: 33 Zon: 36 WGS 84 Derece Enlem, boylam Nokta No Y X Enlem Boylam P3/ P3/ P3/ P3/ P3 (SONDAJ LOKASYONU)

20 Erenoğlu Bitkisel ve Hayvansal Ürt. Gıda Mad. Enrj. İnş. San. Tic. A.Ş. Sondaj Yöntemi İle Jeotermal Kaynak ve Karbondioksit (CO 2 ) Arama Faaliyeti Tablo 7. 4 Nolu Sondaj Çalışma Alanı Koordinatları UTM ED-50, 6 Derece Sağa, yukarı Dom: 33 Zon: 36 WGS 84 Derece Enlem, boylam Nokta No Y X Enlem Boylam P4/ P4/ P4/ P4/ P4 (SONDAJ LOKASYONU) yapılacaktır. Proje kapsamındaki sondajlar dorse üzerine monteli sondaj kulesi ve ekipmanları ile Proje bedeli Proje için yapılan fizibilite çalışmalarında bir sondajın maliyetinin ,34 TL olarak belirlenmiştir. Buna göre 4 adet sondaj lokasyonu için toplam proje bedeli ,36 TL olarak hesaplanmıştır. 15

21 Erenoğlu Bitkisel ve Hayvansal Ürt. Gıda Mad. Enrj. İnş. San. Tic. A.Ş. Sondaj Yöntemi İle Jeotermal Kaynak ve Karbondioksit (CO 2 ) Arama Faaliyeti c) Doğal kaynakların kullanımı (arazi kullanımı, su kullanımı, kullanılan enerji türü vb.) Arazi Kullanımı Jeotermal Kaynak ve Karbondioksit (CO 2 )Arama Projesi birbirine mücavir ve 2015/034 Ruhsat numaralı saha sınırları içerisinde toplam m² büyüklüğündeki çalışma alanında yapılacaktır. Sondaj yapılması planlanan alanların tamamı faaliyet sahibine ait tapulu arazide (95 Nolu parsel) yer almaktadır. Sondaj çalışma alanları Eski Yıldızlı evlerinin kuş uçumu yaklaşık m doğusunda, Yıldızlı Köyü evlerinin ise kuş uçumu kuzeyinde yer almaktadır. Bölge Büyük Akarsu Havzası olarak Sakarya havzası içerisinde yer almaktadır. Proje alanında sürekli su taşıyan akarsu yoktur. Topoğrafyanın uygun olduğu kuzeybatı bölümünde mevsimsel akış gösteren derecikler mevcuttur. Proje gerçekleşeceği Polatlı İlçesi, Ankara ya 80 km mesafede olup, ulaşım asfalt yol ile sağlanmaktadır. Çalışma alanı ise Polatlı İlçe Merkezi ne yaklaşık 20 km mesafede Yunak-Konya yolu üzerindedir. Faaliyet sırasında mevcut yollarda bozulma olması durumunda yolun yeniden kullanılabilmesi amacıyla düzeltme işlemleri firma tarafından gerçekleştirilecek, yollar sürekli olarak yöre halkının kullanımına açık tutulacaktır. Projeye ait yerbulduru haritası Şekil 7 de verilmiştir. 16

22 Erenoğlu Bitkisel ve Hayvansal Ürt. Gıda Mad. Enrj. İnş. San. Tic. A.Ş. Sondaj Yöntemi İle Jeotermal Kaynak ve Karbondioksit (CO 2 ) Arama Faaliyeti Şekil 7. Proje Alanı Yer Bulduru Haritası Su Kullanımı Proje kapsamında personel içme ve kullanma ile sondaj sırasında sondaj sıvısı karışımı ve çimento hazırlama için suya ihtiyaç duyulacaktır. Çalışacak 12 personelin kişi başına günlük 150 lt (Kaynak: Atıksu Arıtma Sistemlerinin Tasarım Esasları, D.E.Ü. Mühendislik Fakültesi Doç. Dr. Hikmet Toprak, Çevre Mühendisliği Bölümü, İzmir, 1999) su tüketimi kabulü ile günlük su ihtiyacı toplam; 17

23 Erenoğlu Bitkisel ve Hayvansal Ürt. Gıda Mad. Enrj. İnş. San. Tic. A.Ş. Sondaj Yöntemi İle Jeotermal Kaynak ve Karbondioksit (CO 2 ) Arama Faaliyeti 12 kişi * 150 lt/kişi.gün =1.800 lt/gün = 1,8 m 3 olacaktır. Personel içme suları tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre üretilmiş damacanalar ile kullanma suyu ise yakın yerleşimlerden temin edilecektir. Kuyu açılması işlemlerinde, sondaj ekipmanlarının korunması ve kuyu stabilizasyonu ve emniyetinin sağlanabilmesi amacıyla sondaj sıvısı olarak kullanılacak bentonit faaliyetinde su tüketimi olacaktır. Çimentolama işlemi için gerekli olan beton dışarıdan hazır beton olarak temin edilecektir. Kullanılacak su miktarı jeolojik yapıya göre farklılık göstermekte olduğu için net bir miktar verilememekle birlikte, gerekli olacak 10 m 3 su tankerlerle çalışma sahasına en yakın yerleşim biriminden sağlanacaktır. Su çalışma alanında seyyar tank ve/veya tankerlerde depolanacaktır. Enerji Kullanımı Sondaj kulesinin güç ünitesinde (motor) ve sahada elektrik temini için konumlandırılacak jeneratörde yakıt olarak motorin kullanılacaktır. Sahada kule güç ünitesi çalışmadığı durumlarda aydınlatma için seyyar 7,4 kw gücündeki jeneratör konumlandırılacaktır. Çalışmalar sırasında kullanılacak motor ve jeneratörüm %100 yükte çalıştığı kabulü ile yakıt tüketimi 15 lt/saat olacaktır. İhtiyaç duyulacak motorin sondajı yapan firma tarafından tanker ile ihtiyaç doğrultusunda temin edilecektir. Sondaj Sıvısı Jeotermal sondaj işlemi gerçekleştirilirken, kuyu temizleme ve sıva niteliği, soğutma işlevi ile sondaj ekipmanlarının korunması-delici verimliliği, basıncı dengeleyerek kuyu emniyetinin sağlanabilmesi gibi amaçlarla sondaj sıvısı olarak sondaj çalışmalarında yaygın olarak kullanılan su bazlı Bentonit kullanılacaktır. Bentonit kil minerallerinden oluşan bir madde olup suda iyi şişme özellikleri göstermeleri nedeniyle döner sondaj yönteminde yaygın olarak kullanılmakta olup, Oslo-Paris Komisyonu 18

24 Erenoğlu Bitkisel ve Hayvansal Ürt. Gıda Mad. Enrj. İnş. San. Tic. A.Ş. Sondaj Yöntemi İle Jeotermal Kaynak ve Karbondioksit (CO 2 ) Arama Faaliyeti (OSPAR 2003) tarafından çevreye az veya hiç risk taşımayan maddeler (PLONOR listesi) listesinde yer almaktadır. Kullanılacak bentonit miktarı, sondaj derinliğine, jeolojik yapı, formasyonun niteliği, çevresel durum, atmosferik şartlar, jeotermal akışkana ulaşılıp optimum basınç ve debi değerlerinin elde edilmesi gibi değişkenlere bağlı olarak farklılık gösterebilecek olmakla birlikte daha önceki sondaj çalışmalarında kullanılan miktar esas alınarak kg olacağı öngörülmektedir. Bentonit Malzeme Güvenlik Bilgi Formu (MSDS) ek olarak verilmiştir.(bkz.ek.8) Söz konusu bentonit hazır olarak piyasadan temin edilecek, sahaya ticari ambalajlarıyla getirilerek, sondaj sıvısı karışımı kuyu başında 300 m³ kapasiteli geçirimsiz metal tankta hazırlanacaktır. Sondaj çalışmalarında kullanılacak sondaj sıvısı, herbir sondaj lokasyonu için ayrı kullanılacaktır. Bir sondaj çalışmasının bitiminin ardından, sondaj sıvısının diğer lokasyona taşınması söz konusu olmayacaktır. Proje kapsamında sondaj makinesi ve jeneratörün kullanacağı yakıt dışında parlayıcı, toksik herhangi bir kimyasal kullanılmayacaktır. Hazırlanacak sondaj sıvısı özellikleri Tablo 8 de verilmiştir. Tablo 8. Proje Kapsamında Kullanılacak Sondaj Sıvısı Standartları Parametre Standart Çamur Ağırlığı 1,05-1,10 gr/cm 3 Marsh Hunisi Vizkositesi sn/quart (yeterli kuyu temizliğini ve formasyon stabilitesini sağlayacak en ince vizkosite ve katı madde içerimi en düşük çamur kullanılmaya çalışılacaktır.) Kum İçeriği (maksimum) % 2 (hacimce) API Su Kaybı (maksimum) 15 cm 3 /30 dk Filtre Keki Kalınlığı (maksimum) 3/32 19

25 Erenoğlu Bitkisel ve Hayvansal Ürt. Gıda Mad. Enrj. İnş. San. Tic. A.Ş. Sondaj Yöntemi İle Jeotermal Kaynak ve Karbondioksit (CO 2 ) Arama Faaliyeti Çamur özelliklerini belirlemek için yapılacak testler API R.P. 13-B (Procedures for Testing Drilling Fluids) de belirtilen normlara uygun olacaktır. Testlerde kullanılacak çamur numuneleri, çamur pompalarının emiş havuz/tanklarından alınacaktır ve kuyuya giden çamuru temsil ettiğine dikkat edilecektir. ç) Atık miktarı (katı, sıvı, gaz ve benzeri) ve atıkların kimyasal, fiziksel ve biyolojik özellikleri Evsel Nitelikli Katı Atıklar Çalışmalarda görev alacak 12 personelden kaynaklı evsel nitelikli katı atık miktarı, kişi başına 1,06 kg/kişi.gün (Kaynak:Türkiye İstatistik Kurumu Atık İstatistikleri, kişi başına günlük ortalama belediye atık miktarı-2012) atık oluşacağı kabulü ile günlük 12 kişi * 1,06 kg/kişi.gün = 12,72 kg olacaktır. Oluşacak evsel nitelikli katı atıklar, sahada konumlandırılacak sızdırmasız çöp konteynerlerinde biriktirilecek ve düzenli aralıklarla firmanın kendi araçlarıyla ilgili Belediye den izin alınarak en yakın katı atık düzenli depolama sahasına taşınarak bertarafı sağlanacaktır. Katı atıklar içerisinde tekrar kullanımı ve geri dönüşümü mümkün olan (kağıt, cam, plastik ve metal kutular) atıklarının ayrı toplanması ve değerlendirilmesi sağlanacak, tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Yönetimi Yönetmeliği ve tarih ve Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği ne uyulacaktır. Ambalaj Atıkları Çalışmalar kapsamında oluşacak ambalaj atıklarının kaynakları; yiyecek içecek, kullanılan bentonitin ambalajlarıdır. Evsel kullanıma ait oluşacak ambalaj atıkları, evsel nitelikli katı atıkların % 20 si olduğu kabulüyle; 12,72 kg/gün x 0,20 = 2,5 kg/gün Kullanılacak bentonitler; 100 kg lık kağıt ya da 1 ton kapasiteli bigbag torbalarda çalışma alanına getirilecektir. 20

26 Erenoğlu Bitkisel ve Hayvansal Ürt. Gıda Mad. Enrj. İnş. San. Tic. A.Ş. Sondaj Yöntemi İle Jeotermal Kaynak ve Karbondioksit (CO 2 ) Arama Faaliyeti Proje kapsamında oluşacak ambalaj atıkları, diğer atıklardan ayrı olarak toplanarak tarih ve Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği ne uygun şekilde geri kazanıma gönderilecektir. Evsel Nitelikli Atıksu Sondaj çalışması süresince çalışacak personelin günlük ihtiyaçlarını karşılamak üzere kullanacak oldukları suyun tamamının atıksuya dönüşeceği kabulü ile günlük oluşacak evsel nitelikli atıksu miktarı 1,8 m 3 olacaktır. Personel kaynaklı evsel nitelikli atıksular, 95 nolu parsel içerisinde bulunan halihazırda kurulu olan prefabrik yapıda yer alan fosseptikte biriktirilerek periyodik olarak vidanjör ile çektirilerek bertaraf edilecektir tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacak, faaliyet sırasında, akarsu ve dere yataklarına hiçbir katı veya sıvı atık bırakılmayacaktır. Sondaj Çamuru Sondaj işlemi sırasında; kuyu emniyeti, sondaj ekipmanlarının korunması, kuyu temizleme vb. amaçlarla bentonitin su ile karışımı olan sondaj çamuru kullanılacaktır. Yapılması planlanan sondaj çalışması süresince Sondaj Çamurlarının ve Krom Madeninin Fiziki İşleme Tabi Tutulması Sonucu Ortaya Çıkan Atıkların Bertarafına İlişkin Genelge (2012/15) Madde 4; Sondaj Çamurlarının ve Krom Madeninin Fiziki İşleme Tabi Tutulması Sonucu Ortaya Çıkan Atıkların Bertarafına İlişkin Genelge Madde 4 Sondaj çamuru devir daimi ve sondajdan çıkan kırıntıların çöktürülmesi amacıyla hazırlanan çamur havuzunda sondaj çamuru bertaraf edilebilir. Bu kapsamda çamur havuzunun hacmi bitmiş sondaj deliği hacminin en az 2 katı hacme sahip olmak zorundadır hükmüne uyulacaktır. Sondaj çalışmalarında oluşacak sondaj çamuru miktarı, açılacak sondaj deliği hacmi ve bir miktar bentoniti içerek kadar olacaktır. Jeolojik yapıya bağlı olarak kullanılacak bentonit miktarı ve bentonite bağlı olarak oluşacak çamur miktarı tespit edilememektedir. Bu kapsamda sondaj deliği hacmi baz alınarak teorik çamur hesabı yapılmıştır. Genelge de de belirtildiği üzere çamur hacminin 2 katı büyüklüğünde de çamur havuzu inşa edilecektir. 21

27 Erenoğlu Bitkisel ve Hayvansal Ürt. Gıda Mad. Enrj. İnş. San. Tic. A.Ş. Sondaj Yöntemi İle Jeotermal Kaynak ve Karbondioksit (CO 2 ) Arama Faaliyeti Genelge uyarınca sondaj çamur havuzunun hacmi; bitmiş sondaj deliğinin en az 2 katı hacme sahip olacak şekilde tasarlanacaktır. Proje kapsamında açılacak olan sondaj deliği çapları ve sondaj deliği çaplarına bağlı olarak oluşacak teorik çamur miktarı Tablo 9 da verilmiştir. Tablo 9. Teorik Çamur Miktarı Çap-Derinlik Hacim Hesabı (Π * D 2 /4 * h) Hacim (m 3 ) 349,3 mm - 60 m Π* (0,349) 2 /4*60 5,7 m 3 244,5 mm m Π* (0,244) 2 /4* m 3 168,5 mm m Π* (0,168) 2 /4*410 9,1 m 3 Toplam 28,8 m 3 Tablo 7 de verilen çamur havuzu hacmi hesabına göre her bir sondaj çalışma alanında teorik olarak oluşacak çamur miktarı 28,8 m³ tür. 2012/15 No lu genelgeye göre çamur hacminin 2 katı büyüklüğünde havuz yapılması hükmüne göre proje kapsamında her bir sondaj çalışma alanı içerisinde 60 m³ (6m x 5m x 2m) hacminde çamur havuzu yapılacaktır. Faaliyet sırasında çamurun havuz dışına deşarjına izin verilmeyecek, dere yataklarına sondaj çamuru ve sondaj atıkları ile ilgili hiçbir katı veya sıvı atık bırakılmayacak, çamur havuzunun çevresi çit ile çevrilerek uyarı levhaları ile güvenlik önlemi alınacaktır. Sondaj çalışmasının tamamlanması sonrasında sondaj havuzları hafriyat sırasında çıkan malzeme ile kapatılarak arazi rehabilitasyonu yapılacaktır. Bitkisel Toprak Sondaj çamurunun depolanması amacıyla yapılacak her bir çamur havuzu (6 m x 5 m) 30 m² yüzey alanına sahip olacaktır. Buna göre sıyrılacak bitkisel toprak miktarı: Bitkisel Toprak Sıyrılacak Yüzey Alanı : 120 m² Kazı Derinliği : 0,1 m Bitkisel Toprak Yoğunluğu : 1,6 ton/m³ Sıyrılacak Bitkisel Toprak Miktarı : 19,2 ton 22

28 Erenoğlu Bitkisel ve Hayvansal Ürt. Gıda Mad. Enrj. İnş. San. Tic. A.Ş. Sondaj Yöntemi İle Jeotermal Kaynak ve Karbondioksit (CO 2 ) Arama Faaliyeti Çıkacak malzeme ve yüzeyden sıyrılacak bitkisel toprak, çalışma sonrasında arazi rehabilitasyonunda kullanılmak üzere proje alanı içerisinde kısa süreli geçici olarak depolanacaktır. Sondaj çamuru havuzları için her bir havuz alanında 1,9 m derinliğinde (0,1 m bitkisel toprak sıyırması) kazı yapılacaktır. Yapılacak kazı neticesinde çıkacak toplam hafriyat malzemesi miktarı: Kazılacak Yüzey Alanı : 120 m² Kazı Derinliği : 1,9 m Bitkisel Toprak Yoğunluğu : 1,6 ton/m³ Hafriyat Kazısı Miktarı : 364,8 ton Toplam kazı Miktarı: 364,8 ton + 19,2 ton = 384 ton Toz Emisyonu Projenin hazırlık aşamasında; çamur havuzunun oluşturulması için toplamda 384 ton kazı yapılacaktır. Çalışmalarının yaklaşık 3 gün yapılacağı kabulüyle günlük ve saatlik kazı miktarı: 384 ton / 3 gün =128ton/gün/8 saat = 16 ton /saat olacaktır. Bitkisel toprağın sıyrılması çalışmalarında malzemenin alınması, yüklenmesi ve boşaltılması sırasında oluşması muhtemel toz emisyonu kütlesel debi hesabında, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Tablo 12.6 Toz Emisyonu Kütlesel Debi Hesaplamalarında Kullanılacak Emisyon Faktörleri kullanılmıştır. Tablo 10. Toz Emisyon Faktörleri Kaynaklar Emisyon Faktörleri kg/ton Kontrolsüz Kontrollü Sökme 0,025 0,0125 Yükleme 0,010 0,005 Nakliye (gidiş-dönüş toplam mesafesi) 0,70 0,35 Boşaltma 0,010 0,005 23

29 Erenoğlu Bitkisel ve Hayvansal Ürt. Gıda Mad. Enrj. İnş. San. Tic. A.Ş. Sondaj Yöntemi İle Jeotermal Kaynak ve Karbondioksit (CO 2 ) Arama Faaliyeti Malzemenin alınması-sökme sırasında oluşması muhtemel tozun kütlesel debisi; Q = 16 ton/saat * 0,025 kg/ton = 0,4 kg/saat olacaktır. Malzeme yüklenmesi sırasında oluşması muhtemel tozun kütlesel debisi; Q = 0,8 ton/saat * 0,01 kg/ton = 0,16 kg/saat olacaktır. Malzemenin boşaltılması sırasında oluşması muhtemel tozun kütlesel debisi; Q = 0,8 ton/saat * 0,01 kg/ton = 0,16 kg/saat olacaktır. Malzemenin taşınması sırasında oluşması muhtemel tozun kütlesel debisi; Bitkisel toprak sıyırma çalışmaları sonrasında malzeme rehabilitasyon amaçlı kullanılacağından, proje alanı içerisinde depolanacak malzemenin gidiş-dönüş ortalama 200 m mesafe ile taşınacağı kabul edilmiştir. 128 ton/gün miktarındaki malzeme saha içerisinde günde tek sefer yapılarak (gidiş dönüş 6 sefer) yapılarak taşınacaktır. Taşınma sırasında oluşması muhtemel tozun kütlesel debisi; (0,7 kg/km*(6 sefer*0,2 km/sefer)) 8 saat/gün=0,1 kg/saat olacaktır. Kontrolsüz toz debileri Tablo 10 da verilmiştir. Tablo 11. Kontrolsüz Koşullarda Oluşması Muhtemel Toz Emisyonları Kaynaklar Sökme 0,4 Yükleme 0,16 Nakliye (gidiş-dönüş toplam mesafesi) 0,16 Boşaltma 0,1 Toplam 0,071 Kontrolsüz Emisyon Miktarları (kg/saat) Oluşması muhtemel toz emisyonu kütlesel debisi kontrolsüz şartlar için toplam 0,82 kg/saat olarak hesaplanmış olup bu değer; tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği, Ek-2 Tablo 2.1 de, baca dışındaki yerlerde toz kütlesel debisi sınır değeri olan 1 kg/saat değerini aşmamaktadır. Sondaj faaliyeti her bir sondaj alanı için 30 günlük süre içerisinde yürütülecektir. Bitkisel toprak ve hafriyat malzemesi ayrı ayrı depolanarak, tozlanma etkisini minimize etmek için tozun kütlesel debi sınır değerini aşmayacak şekilde yağmurlu dönemler dışında 24

30 Erenoğlu Bitkisel ve Hayvansal Ürt. Gıda Mad. Enrj. İnş. San. Tic. A.Ş. Sondaj Yöntemi İle Jeotermal Kaynak ve Karbondioksit (CO 2 ) Arama Faaliyeti tozlanmaya karşı nemlendirme yapılması, rüzgârın kuvvetli estiği günlerde çalışma yapılmaması vb. tedbirler alınacaktır. d) Kullanılan teknoloji ve malzemelerden kaynaklanabilecek kaza riski Proje kapsamında teknoloji, çalışmalar ve malzemelerden kaynaklabilecek risklerin başında; jeotermal kuyularda yüksek basınç ve yüksek sıcaklık nedeniyle oluşabilecek fışkırma (blow-out) gelmektedir. Yanısıra çalışmalar sırasında olası iş kazası riski, yangın,sabotaj, doğal afetler sıralanabilir. Çalışacak personelin periyodik olarak acil durum, yangın, ilk yardım eğitim ve tatbikatları yapılacak, tesiste güvenliği sağlamak için eğitimli sürekli güvenlik personeli bulundurulacaktır. Olası muhtemel kaza, yangın, deprem ve sabotaja vb. acil durumlarda çevre ve insan sağlığı açısından oluşabilecek zararları en aza indirmek amacıyla Acil Durum Planı uygulanacaktır. Çalışma sahasında, yeterli sayıda yangın söndürme cihazı, (kazma, kürek, balta, su kovası v.b.) bulundurulacaktır. Çalışma sırasında olası iş kazalarına karşı, personelin güvenliğinin sağlanması amacı ile sahada iş güvenliğinden sorumlu mühendis kontrolünde, tüm koruyucu önlemler alınacak, gerekli yerlere uyarı levhaları asılacak, kamu güvenliği açısından herhangi bir tehlike oluşturmaması için çalışma alanı, yol giriş-çıkış noktalarına uyarı levhaları, bariyerler ve şeritler yerleştirilecektir. Çalışmalar sırasında Şekil 8 de verilen acil eylem planına uygun hareket edilecektir. 25

31 Erenoğlu Bitkisel ve Hayvansal Ürt. Gıda Mad. Enrj. İnş. San. Tic. A.Ş. Sondaj Yöntemi İle Jeotermal Kaynak ve Karbondioksit (CO 2 ) Arama Faaliyeti Şekil 8. Acil Eylem Planı Çalışmalar sırasında yaşanabilecek iş kazalarına karşı tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu hükümlerine uygun çalışma ortamı sağlanacaktır. Personel için mevzuat ile belirlenen kişisel koruma (kulaklık, baret vb.) tedbirleri alınacaktır. İş kazasında yaralı/yaralıların acil olarak en yakın sağlık merkezi veya hastaneye gönderilmesi sağlanacaktır. Bu türdeki acil durumlar için sondaj mahallinde her zaman bir araç hazır bulundurulacaktır. İş makineleri ve sondaj ekipmanlarının ehliyete sahip operatörlerden başkası tarafından kullanımına izin verilmeyecek, makinelerin periyodik bakımları talimatına göre yapılacaktır, herhangi bir arıza durumunda çalışmalar durdurulacaktır. Proje kapsamında mevcut yollarda bozulma olması durumunda yolun yeniden kullanılabilmesi amacıyla düzeltme işlemleri firma tarafından gerçekleştirilecek, yollar sürekli olarak yöre halkının kullanımına açık tutulacaktır. Çalışma sırasında çamur havuzunun etrafı tel örgü ile çevrilecek ve uyarı levhaları konumlandırılarak güvenlik önlemleri alınacaktır. 26

32 Erenoğlu Bitkisel ve Hayvansal Ürt. Gıda Mad. Enrj. İnş. San. Tic. A.Ş. Sondaj Yöntemi İle Jeotermal Kaynak ve Karbondioksit (CO 2 ) Arama Faaliyeti Jeotermal kuyularda hem yüksek basınç, hem de yüksek sıcaklık nedeniyle oluşabilecek fışkırma (blow-out) oluşumuna karşın kuyu kontrolü sorunlarını en alt düzeye çekmek ve elimine etmek için aşağıdaki işlemlere başvurulacaktır: Kuyuda artezyen durumu (kuyubaşı basıncı) varsa, fışkırma (blow-out) olaylarına karşı gerekli önlemleri zamanında alınacaktır. Vanalar kontrol altında tutulacak ve kuyu çevreye zarar vermeyecek şekilde güvenlik altında tutulacaktır. Jeotermal kuyularda hem yüksek basınç, hem de yüksek sıcaklık nedeniyle oluşabilecek fışkırma(blow-out) oluşumuna karşın kuyu kontrolü sorunlarını en alt düzeye çekmek ve elimine etmek için aşağıdaki işlemlere başvurulacaktır: Kuyu sirkülasyon akışkan yoğunluğu, kontrolü sağlayacak seviyede tutulacaktır. Çamur özellikleri, çamurun gaz tutmasını önleyecek nitelikte olacaktır. Emniyet vanalarının basınç kapasiteleri sıcaklığa göre belirlenecektir. Sığ ve düşük sıcaklıklı kuyularda ram tipi elle kontrol edilen tek vana yeterli olabilmektedir. Emniyet vanasının basınç kapasitesi en az 40 bar olacak şekilde kuyu özelliklerine göre tespit edilecektir. Emniyet vanaları takıldıktan sonra, ilgili koruma dizileriyle birlikte bu borular test edilmesi gereken basınçlarda kontrol edileceklerdir. Fışkırma oluşursa, niteliği iyi analiz edilerek ya sadece su basılarak kontrol edilecek, ya da yüksek yoğunluklu çamur ve uygun bir yöntem (sondör veya mühendis yöntemlerinden biri) kullanılarak kontrol sağlanacaktır. Faaliyet sırasında Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Kanunu ile Uygulama Yönetmeliği ve değişikliklerine uyulacaktır. 27

33 Erenoğlu Bitkisel ve Hayvansal Ürt. Gıda Mad. Enrj. İnş. San. Tic. A.Ş. Sondaj Yöntemi İle Jeotermal Kaynak ve Karbondioksit (CO 2 ) Arama Faaliyeti 2. PROJE YERİ VE ETKİ ALANININ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİ a) Mevcut Arazi Kullanımı ve Kalitesi (tarım alanı, orman alanı, planlı alan, su yüzeyi ve benzeri), Jeotermal kaynak arama projesi kapsamında birbirine mücavir olan 500 hektar büyüklüğündeki Erişim Nolu III. Grup (Tuz ve Gaz) Arama Ruhsatı ve 1598,80 hektar büyüklüğündeki Erişim Nolu jeotermal kaynak arama ruhsatlı saha içerisinde planlanan sondaj faaliyeti 4 lokasyonda gerçekleşecektir. Sondaj çalışma alanı J28-a1 paftasında yer almakta olup, her bir sondaj 400 m 2 20m) büyüklüğündeki alan içerisinde gerçekleşecektir. (20m x Proje gerçekleşeceği Polatlı İlçesi, Ankara ya 80 km mesafede olup, ulaşım asfalt yol ile sağlanmaktadır. Çalışma alanı ise Polatlı İlçe Merkezi ne yaklaşık 20 km mesafede Yunak-Konya yolu üzerindedir. Sondaj çalışma alanlarının tamamı faaliyet sahibine ait 95 nolu parsel sınırları içerisinde yer almaktadır. Söz konusu parsele ait tapu örneği ekte verilmiştir. (Bkz. Ek.3) Jeolojik Özellikler Proje alanına ilişkin jeolojik özellikler; ruhsat sahasında jeotermal enerji ve gaz olanaklarını araştırmak ve geliştirmek amacıyla Prof.Dr. Mahmut PARLAKTUNA (Petrol Yük. Müh.), Dr. Nizamettin ŞENTÜRK (Jeoloji Yük. Müh.), Cumhur ŞENTÜRK (Jeoloji Müh.), Mehmet ÖZTEN (Petrol Müh.), Nusret ÖZEN (Jeofizik Yük. Müh.), Hazım YILMAZ (Jeoloji ve Jeofizik Yük. Müh.), Mehmet BİKE (Jeofizik Müh.), Remzi BİLGİN (Jeofizik Müh.), Abdullah GÜNGÖR (Jeoloji Müh.), Serkan ÖZEN (Jeoloji Müh.)tarafından hazırlanan Jeolojik, Jeofizik ve Hidrojeolojik Etüt ve Çalışma Raporu ndan alınmıştır. Genel Jeoloji Ruhsat alanını da içerisine alan Polatlı ve yakın çevresinde yüzeylenen kaya türlerinin stratigrafisi ve jeolojik özelliklerini incelerken önceki çalışmalardan azami ölçüde yararlanılmıştır.(bkz. Şekil 9) Bölgesel jeolojinin değerlendirilmesinde öncelikli olarak Ünalan ( 1985) tarafından, petrol amaçlı yapılan çalışmadan yararlanılmıştır. Ancak formasyon isimlendirmeleri, MTA 28

34 Erenoğlu Bitkisel ve Hayvansal Ürt. Gıda Mad. Enrj. İnş. San. Tic. A.Ş. Sondaj Yöntemi İle Jeotermal Kaynak ve Karbondioksit (CO 2 ) Arama Faaliyeti Genel Müdürlüğü adına yürütülmüş olan diğer tüm çalışmalarda da kullanılan adlamalar kabul edilerek yapılmıştır. Buradaki amaç yörede son zamanlarda yapılan ve aynı amacı güden komşu ruhsat alanlardaki çalışmalarla paralellik oluşturmaktadır. Bölgesel Jeoloji, temel ve örtü serileri olmak üzere genel olarak iki kısımdan oluşmaktadır. Jeolojik temeli, İzmir-Ankara zonu ile Sakarya zonu na ait kaya türleri temsil ederken, Mesozoyik yaşlı bu temel kayaçlar, Senozoyik yaşlı örtü birimlerce üzerlenmektedir. İnceleme alanında jeolojik temel,ruhsat alanımızın batısında kalan Yıldız Dağı ve dolaylarında yüzeyleyen, İzmir- Ankara zonu na ait, Jura- Kretase yaşlı ofiyolitli melanj ile başlar. Melanj üzerine Trias yaşlı birim gelir. Bu birim Karakaya formasyonu olarak adlandırılmıştır. İki birim arasındaki ilişki tektoniktir.temelin en üstü ise neritik kireç taşlarından oluşan Üst Jura Alt Kretase yaşlı Bilecik kireçtaşları olarak adlandırılan birimle sonlanır. İnceleme alanını da kapsayan bölgede temel üzerine uyumsuz gelen ve ağırlıklı olarak sedimanter birimlerden oluşan, Haymana- Polatlı istifi gelir.bu birim sığ denizel- karasal ortam çökellerinden oluşan Kartal Formasyonu ile başlamaktadır.kartal Formasyonunu geçişli olarak denizel çökellerden oluşan, Üst Paleosen Alt Eosen yaşlı Kırkavak Formasyonu örter. Üst Miosen Alt Pleyistosen yaşlı Alagöz Formasyonu yelpaze, akarsu ve göl çökelleri ile volkaniklerden oluşmakta ilişkide olduğu diğer formasyonları uyumsuz olarak örtmektedir. 29