Avrupa İnsan Hakları Sözle şmesi'nin 6. Maddesinin uygulanmasına ilişkin kıla vuz. İ nsan haklar ı el kitaplar ı, No. 3. Nuala Mole ve Catharina Harby

Transkript

1 Avrupa İnsan Hakları Sözle şmesi'nin 6. Maddesinin uygulanmasına ilişkin kıla vuz Nuala Mole ve Catharina Harby lu İ nsan haklar ı el kitaplar ı, No. 3

2 (T Adil yargılanma 00000, COUNCIL CONSE İ L OF EUROPE DE L'EUROPE TÜRKIYE BAROLAR BIRL İĞİ Avrupa lüsan Hakları Sözleşmesinin 6. Maddesi'nin uygulanmas ına ilişkin kılavuz Nuala Mole ve Catharina Türkiye Barolar Birliği Yayınları :89 TBB-İHAUM : 7 İnsan hakları el kitaplar ı, No. 3

3 Bu yayında ifade edilen görüşler yazara aittir ve Avrupa Konseyi'ni herhangi bir sorumluluk altına sokamaz. Söz konusu görüşler; değindikleri hukuki araçlara, Üye Devletlerin hükümleri, Avrupa Konseyinin yasal organlar ı ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 'ne dayal ı olarak oluşturulmuş herhangi bir organ ı bağlayıc ı güçle biryorum getirdikleri şeklinde algılanamaz. Avrupa Konseyi İnsan Haklar ı Genel Müdürlüğü Bu metinler, Avrupa Komisyonu/Avrupa Konseyi'nin F Strasbourg Cedex Türkiye ile ortak giri şimi çerçevesinde haz ırlanmış, ilgi- Council of Europe, 2001 lenen herkes tarafından kullan ılmas ı amac ıyla, Türkiye Birinci Baskı, Eylül 2005 Barolar Birliği tarafindan ço ğalt ılmışt ır. Baskı : Şen Matbaa

4 içindekiler Giriş Madde... Adil Yarg ılama Hakk ı Yarg ıcın Sorumluluğu Nedir' Yargdaman ın hangi aşamas ında 6. madde ugulan ır' Medeni hak ve yükümlülükler nelerdir? 10 Medeni hak ve yükümlülükler 12 Medeni hak ve yükümlülükler kapsam ına girmeyenler Bir suçla itham edilmek ne demektir? 14 "itham" ne demektir'...14 Suç" ne demektir'...15 Iç hukuki s ınıfland ırma Suçun türü...16 A-IhIaI edilen normun kapsam ı Cezan ın amac ı...17 Cezan ın türü ve ağırlığı Aç ık duruşma hakk ı nelerden olu şur? "Hükmün açık oturumda verilmesi" ne demektir' Makul bir süre garantisinin anlam ı nedir? 22 Davan ın karmaşı kl ığı...23 Başvurucunun davran ışı...23 Yetkililerin davran ışı...24 Başvurucu neleri yitirebilir' Bir mahkemenin (1) bağıms ız ve (2) tarafs ız olması için ne gerekir?...27 Bağıms ızl ık...27 Oluşum...27 Görünüm...28 Diğer yetkililere itaat Tarafs ızl ık...28 Yarg ıcın değişik görevleri...31 Tekrar Yarg ılama...32 Uzman mahkemeler...32 Jüriler...33 Feragat...33 Yasayla olu şturulmu ş "Adil Yargılama" kavram ın ın içinde neler bulunur Mahkemeye eri şim...34 Duruşmada bulunmak...37 Kendi aleyhine tan ıkl ık etmemek...38 Silahlann eşitliği ve nizal ı dava hakk ı...40 Gerekçeli karar hakk ı...43 Il. Reşit olmayanlara ne gibi özel haklar uygulan ır' Kanatlann kabul edilebilirliğine ilişkin durum nedir' Masumiyet karinesi ihlal edebilecek hareketler nelerdir'...50

5 madde (3) a kapsam ınd4 yöneltilen suçlanıalardan en k ısa zamanda ve anlaşılır bi dille haberdar edilmek ne demektir? madde (3) b uyannca yeterli zaman kolayl ık ne demektir' madde (3) c kapsam ındaki avukat tutma ya da avukat yard ım ı alma hakk ına neler dahildir' madde (3) d kapsam ındaki tan ık bulundurmak ve sorgulamak hakk ı nasıl yorumlanmal ıd ır' madde (3) e kapsam ındaki tercüman hakkı neleri içerir' Üst denetime ili şkin sorunlar nelerdir? 61

6 Giri ş Bu kitapç ık, her seviyedeki yarg ıçların bakt ığı davalarda Avrupa İnsan Haklar ı Sözleşmesinin 6. maddesinde yer alan yükümlülüklere uyulmas ını sağlamaya yard ımc ı olmak amac ıyla haz ırlannııştır. Bölümlerden olu şan bu kitapta her bölüm söz konusu maddede bulunan garantilerden birini ele al ı r. İlk bölümde 6. maddede bulunan ilkeler genel olarak tan ıtılmaktad ı r. Söz konusu ilkelerin çoğu ulusal hukuk ve uygulamalara zaten yans ı t ılmış durumdad ır; ancak, yönetiminin tüm kademelerinin Sözle şme standartlar ına uygunluğunun sağlanmas ında yarg ıçların da sorumlulu ğu bulunmaktad ır. 6. madde Adil yarg ı lanma hakk ı 1. Herkes, gerek medeni hak ve yükü mlülükleriyle ilgili nizalar, gerek cezai alanda kendisine yöneltilen suçlamalar konusunda karar verecek olan, yasayla kurulmu ş, bağıms ız ve tarafs ız bir mahkeme tarafından davas ının makul bir süre içinde, kaniyete uygun ve aç ık olarak görülın isteme hakk ına sahiptir. Hüküm aç ık rumda verilir; ancak, demokratik bir İumnda genel ahlak, kamu düzeni ve u güvenlik yaranna, küçüklerin korun veya davaya taraf olanlann özel hay rının gizliliği gerektirdiğinde veya a n ın açık oturumda görülmesinin ada selainetine zarar verebilece ği baz ı durumlarda, mahkemenin zorunlu ceği ölçüde, duru şmalar dava süre tamamen veya kısmen bas ına ve din cilere kapal ı olarak sürdürülebilir. Bir suç ile itham edilen herkes, suçl ı yasal olarak sabit oluncaya kadar s say ılır. Her san ık en azından aşağıdaki ha sahiptir: a. Kendisine yöneltilen suçlamc niteliği ve nedeninden en k ısa manda, anladığı bir dille ve rıntılı olarak haberdar edilme b. Savunmas ını hazırlamak için rekli zamana ve kolayl ıklara hip olmak;

7 c. Kendi kendini savunmak ve ya kendi seçeceği bir avukatın yardı m ından yararlanmak ve eğer avukat tutmak için mali olanaklardan yoksunsa ve adaletin sela ıneti gerektiriyorsa, mahkemece görevlendirilecek bir avukat ın para öde,neksizin yard ı- m ından yara rlanabi Imek; d. iddia tan ıkların ı sorguya çekmek veya çektirmek, savunma tan ıklann ın da iddia tan ıklarıyla ayn ı koşullar altında çağın!-,nas ın ın ve dinlenmesinin sağlanmas ın ı istemek; e. Duruşmada kullan ılan dili anlanad ığı veya konu şamnadığı takdirde bir tercüman ın yardım ından para ödemeksizin yara rianuzak. Yukarıdakilerden anla şılabileceği gibi, 6. madde bireyin medeni hak ve yükümlülüklerinin belirlenmesi veya suçlanmas ı durumunda adil ve aç ık yarg ılanma hakk ını teminat aluna al ır. Avrupa İnsan Haklar ı Mahkemesi(AIHM) ve daha önceleri Komisyon bu hükmü, demokrasinin i şleyi şinde temel öneme sahip olmas ına dayanarak geni ş anlam ıyla yorumlamışiard ır. Delcourı Belçikaya karşı davas ında, A İHM 'nin karar ında şöyle denilmi ştir: Sözleşme bağlainında, demokratik toplumlarda adaletin hakkaniyete uygun olarak yerine getirilmesi hakk ı o denli öne,nli bir yere sahiptir ki 6. Maddenin 1. paragrafin ın kısıtlay ıcı bir şekilde yorumnla ıımas ı bu hükmün amnaç ve hedefine uygun düşmez.' 6. maddenin birinci paragraf ı hem medeni hem de ceza yarg ılamalarına uygulanır, ancak ikinci ve üçüncü paragraflar ın sadece ceza davalar ına uygulanabileceği belirtilmi ştir. Ancak, bu kitapç ıkta daha sonra aç ıklanacağı gibi, belirli şartlarda bu paragraflar medeni yarg ılamalara da uygulanabilir. Avrupa İnsan Haklar ı Sözle şmesi 'nin diğer maddeleri gibi, 6. madde de A İHM'nin içtihatlarında 2 yorumlannıışt ır. Bu içtihatlarda Sözleşmede tan ınan haklar ın içeri ği tammlan ır; ve bu kitapç ıkta Komisyon ile AIHM'nin kararlar ı tartışılacak ve incelenecektir. Bu aşamada 6. maddenin içtihatlar ına ili şkin bir uyar ıda bulunal ım. Tüm iç hukuk yollar ı tüketilmeden A İHM hiçbir başvuruyu kabul edilir bulmad ığına göre', 6. maddenin ihlkli iddias ındaki tüm davalar Strazburg'a ula şmadan önce en yüksek ulusal mahkemeye varmış olacakt ır. A İHM s ıkça 6. maddeye ilişkin hiçbir ihlhl bulmaz, çünkü yarg ılaman ın "bir bütün olarak" adil olduğu kanaatine var ır, zira yüksek mahkeme zaten daha alt seviyedeki Delcourt Belçika'ya karşı 17 Ocak paragraf 2 Bu kitapç ı kta Avrupa İ nsan Haklar ı Komisyonu'nun baz ı kararlar ı na at ı fta bulunulmu ştur. Ba şvurularda ilk basmak süzgeci görevini gören Komisyon 1998 y ı l ı nda 11 No.lu Protokol yürürlü ğe girince ilga edilmi ştir. Art ı k tüm kararlar Avrupa Insan Haklar ı Mahkemesi taraf ı ndan al ı nmaktad ı r. Bak ı n ı z 35. madde.

8 Krcmr ve diğerleri Çek Cumhuriyetine karşı, 3 Mart 200. mahkemenin hatalar ım düzeltmiştir. Dolay ısıyla, alt mahkemelerdeki yargıçlar yanl ış bir kanıya kap ılarak, belli bir yarg ılama hatasının S ırazburg'daki organlar tarafindan, bir yüksek mahkemece düzeltildiği için, Sözleşnıe llı1ji olarak nitelendirilmemesini, Sözle şme standartlarına uygun davranıldığı gibi algılayabilirler. Oysa, alt mahkemedeki görevli yarg ıç baktığı davalarda 6. maddeye uygunlu ğu sağlamakla yukunılüdür ve hataların bir üst mahkeme tarafmdan düzeltilebileceği ihtimaline güvenmemelidir. Yarg ıcı n sorumluluğu nedir? A şağıdaki şema duru şmaya başkanl ık eden tüm yargıçların 6. madde kapsam ındaki bütün garantilerin sağlanmas ın ı temin etmelerinde yararl ı olacakt ır. Tüm yarg ıçlar duruş-manın başında bu garantilerin korunmas ını sağlamaktan sorumlu olduklar ını kendilerine hat ırlatmal ı ve sonuçta bu görevi yerine getirip getirmediğini kontrol etmelidir. A şağıda yargıc ın sorumluluklar ına bazı örnekler bulunmak-tad ır, bunlar ın ayr ıntılan daha sonra ele al ınacakt ır. Ancak, bu konu tüm kitapç ık okunurken daima akılda bulundurulmal ıd ır, zira yarg ıçlar burada söz konusu edilen tüm konular-dan sorumludur. Özellikle ceza davalar ında, yarg ıç sanığın vekillerince yeterli şekilde temsil edilmesini sağlamakla sorumludur. Yarg ıcın bir sorumlulu ğu da zay ıf durumdaki sani için uygun hükümleri uygulamakt ır. Y eğer yasal temsilciye gerek oldu ğu halde, vekili bulunmad ığını düşünürse davanın rülmesine devam etmeyi reddede (bak ı n ız 16. bölüm). Yarg ıç silahlar ın eş ilkesinin uygulanmas ın ı sağlamakla so ludur, bunun anlamı da tüm taraflara sayi sunmak için makul inıknlar verilmesi, tarafın diğeri karşısında önemli bir dezav yaşamas ı nın önlenmesidir. Krcm?ır ve diğı Çek Cumhuriyetine karşı davas ında A şöyle demi ştir: Yarg ılaman ın tarafina mahk önünde kan ıtlara aşinalık kazan mevcudiyetlerine, içeriklerine ve kikiliklerine ili şkin görüşünü ge ligi takdirde yazılı ve önceden b rebilıne olanağı, şekil ve za açısından uygun bir biçimde lanmal ıdır.4 (Silahlar ın e şitliği konusunda bölüme bak ınız.) Bir diğer konu da savc ıl ık m duru şmaya gelmezse yarg ıc ın sorumi nun ne oldu ğudur. Eğer yarg ıç davada savc ı l ığın dosyas ındaki bilgilere dayana ı karara var ırsa, bu doğrudan Sözle şmenin

9 olmaz, ancak yetersiz bir uygulamad ır ve a şağıdaki sorunlara yol açabilir: Örneğin, savunmaya dosyan ın tüm bölümlerini görme fırsat ı tanındı mı? Yargıç, sanığın hakkındaki tüm suçlamalardan aynnt ıl ı olarak bilgilendirilmesini temin etmek zorundad ır. Yargıç aynca savunmaya savc ılık dosyas ından hangi sonuçlara vard ığını da bildirmelidir.5 Özellikle bunlar kararlaştırmada önem taşıyorlarsa, bu ç ıkarsarnalara ili şkin iddiaların sunulmas ı için fırsat tanınmas ı aç ıs ından mutlaka bildirilmelidirler. P1issier ve Sassi Fransaya kar- V' davası buna örnektir. Bu davada başvurucular "hileli iflas" suçunu i şlemekle suçlanıyordu. Ceza mahkemesindeki iddialar bu suçla s ımrl ıyd ı ve savc ıl ığın temyiz Mahkemesine yapt ığı başvuruda, hiçbir adli yetkili ba şvurucular ı hileli iflasa "yard ım ve yatakl ık" ile suçlamamışt ı. A İHM ba şvurucular ın hileli iflasa yard ım ve yatakl ık karar ının Temyiz Mahkemesi tarafından bozulabilece ğini bilmediklerini tespit etti. Ayr ıca, hileli iflasa yard ım ve yatakl ık suçunun, hileli itlas suçu ile aras ındaki fark ın hükümet tarafından öne sürüldüğü gibi kat ı l ım derecesinden ibaret olmadığına, aralar ında daha fazla farkl ı l ık bulundu ğuna dikkati çekti. A İFIM vard ığı sonuçta, yetkisi kapsam ında tartışmas ız hakk ı n ı kullanarak gerçekleri tekrar tan ımlayan Temyiz Mahkemesinin, ba şvuruculara bu konuda etkin ve pratik bir şekilde ve özellikle yeterli süre zarfında savunma hakk ı imkan ın ı kulland ırmas ı gerekti ğini belirtmi ştir. Dolay ısıyla, A İHM Sözle şmenin 6. madde (3) a ve b fıkralarının (suçlama hakk ında yeterli şekilde bilgilendirilmek hakk ı ve savunma hazırlamak için yeterli zaman ve olanağa sahip olma hakk ı) ihlal edildi ği sonucuna varmış, bunu da 6. madde (1) kapsamında tanımlanan genel adil yarg ılannıa hakkı ile badaştırım ştır. Yarg ıc ın sorumluluklar ına ili şkin olarak doğabilecek bir ba şka mesele duruşma öncesi tutuklu bulunan bir san ık, kötü muamele görmüş gibi görünüyorsa yap ılmas ı gerekenlerdir. A İHM tarafından belirtildi ği üzere bir birey polis veya devletin di ğer güçleri tarafından ciddi şekilde kötü muameleye tabi tutulduğuna dair bir iddiada bulunursa, 1. madde kapsamındaki Devletin yetki sahas ında bulunan herkesin Sözle şmeden doğan hak ve özgürlüklerini teminat alt ına almak genel görevi ile bağdaştı r ılarak okunan 3. madde uyar ınca etkin bir resmi soru şturma gerekti ği görülür. Bu soru şturma, sonucunda sorumlular ın belirlenebileceği ve cezaland ır ılabileceği nitelikte olmal ıdı r. Böyle yap ılmad ığı takdirde, temel önemi haiz bir konu olan i şkencenin yasaklanmas ı uygulamada etkisiz kalacak ve Devlet güçleri kendi kontrollerindekilerin Bakınız örnek F.K.. T.M. ve C.H. Avusturya'ya karşı, Bşv. No /91 Komisyon başvurucuların 5. madde (3) kapsamında davaları na bakacak yeterlilikte bir yargıcın önüne zamanında çıkarı lmadıkları şikayetini hakl ı bularak başvuruyu kabul etmi ştir. Davada sonra dostane çözüme gidilmi ş- tir. 5.madde (3) şöyle der: Bu maddenin I.c fı krasıııda öngörülen koşullar uyan ııca yakalanan veya tutıılaıı herkes hemen bir yargıç veya adli görev yapınaya yetkili kılını nış diğer bir görevli önüne çıkarılınalı dıt; kişinin makul bir süre içinde yargı - laııınaya veya adli koı 'uşturna sırasında serbest b ıraktiıııaya hakk ı vardır. 5l ı ve,- ı r ıe, ilgiliııin duruşmada bu. kııııııasıııı sağ lavacak bir e- ıııinata bag)a ııabilir. Py lissier ve Sa ısi Fransa'ya karşı, 2 Mart 1999.

10 'Assenov ve di ğerleri Bulgaristan'a kar şı, 28 Ekim 1998, 102. paragraf 8 Selmouni Fransa'ya kar şı, 28 Temmuz 1999, 87. paragraf Imbroscia Isviçre'ye kar şı, 24 Kas ı m 1993, itham teriminin aç ı klanmas ı için a şa ğıda 5. bölüme bak ı n ı z. haklarını z ımni bir dokunulmazhkla ihil edebileceklerdir. 7 Ayrıca, Selmouni Fransa'ya karşı", davas ında, A İHM bir bireyin gözalt ına al ı n ırken sağl ıkl ı olduğu ancak sal ıverildiğinde yaral ı bulunduğu durumda, Devletin bu yaralar ın nas ıl olu ştuğuna ili şkin inand ır ıcı bir aç ıklama getirme sorumlulu ğu olduğunu belirtmi ştir. Böylesine bir aç ıklama yap ılmad ığı takdirde, 3. madde kapsamına giren sarih bir konu doğar. Bu konu çerçevesinde, i şkence ve diğer Zalimce, İnsanl ık D ışı veya Onur K ır ıcı Muamele veya Cezalara Kar şı Birle şmi ş Milletler Sözle şmesi gibi diğer uluslararas ı araçlar da akılda bulundurulmal ıdır. Sözle şme uyar ı n- ca, diğer yükümlülüklerin yan ı s ıra her bir Devlet kendi yetki sahas ındaki topraklarda i ş- kence uygulamalar ı nı önlemek için gereken tüm etkin yasal, idari, adli ve sair önlemleri almal ıdır. Bu madde hiçbir zaman askıya al ınamaz. Yarg ıç kan ıtlar ın kabul edilebilirli ğine karar verme sorumlulu ğu vard ır. Bu noktada yarg ıç, Ceza Muhakemesi Usulü Kanununu Sözle şmenin içtihad ı ile tutarl ı bir şekilde uygulamal ıdır. Polis muhbirlerinin ya da "kışkırt ıc ılar ın" kullanımına olduğu kadar devlet güvenli ği ad ına bilginin gizlenmesi gibi konulara da özenle yaklaşılmal ıdır. Yarg ıç çeviri için yeterli ko şullarm sağlanmas ından sorumludur (bak ı n ız 18. bölüm). Yarg ıç masumiyet karinesini k< mak görevini yerine getirmek amac ıyla bas, aksine yay ınlan önlemek için uygun bir ç ıkarabilir. Ancak, bas ım tamamen yasakla yerine, yarg ıç bas ının neyi haber yap ıp yapamayacağını aç ıklığa kavu şturnıal ıdır konuda daha fazla bilgi için bakımz 6. bölüm) Son olarak, yarg ıcın karar ın uygul ınmasina ili şkin sorumlulu ğu da olabilir. Dej'let kararlar ın uygulanmas ını sağlamakla sorunludur. Eğer adli sistemde ba şka bir yetki1iye bu sorumluluk verilmemi şse, bu yarg ıc ın sorumluluğuna girer. 3. Yarg ı laman ı n hangi a şamas ında 6. madde uygulan ı r? 6. madde kapsam ındaki garantiler sac mahkemedeki yarg ılama sürecine uygulanıı bu süreçten önce ve sonraki a şamalarda da uygulan ır. Ceza davalar ında, garantiler ç tarafından gerçekleştirilen duru şma öncesi ruşturmalar ı da kapsar. AIHM Iınbroscia İsviçre 'ye karşı 9 davas ında makul süre gar sinin bir itham oluştuğu' anda ba şladığına, lay ısıyla da bir dava duru şma a şamas ına rilmeden önce, özellikle de bunlara uymak ilk eksiklik nedeniyle yarg ılanmamn adilli ciddi bir önyarg ı oluşabilecekse 6. Madden özellikle

11 10 3. paragrafının - şartlar ının geçerli olaca ğın ı belirtmi ştir. A İHM de Sözleşmenin 8. maddesine ili ş- kin davalarda - aile hayat ı hakk ı - yargılamanın idari a şamalarında da 6. maddenin uygulanacağını kararla şt ırmışt ı r. 6. madde temyiz hakk ı sağlamaz. Ancak, bu hak ceza davalar ında Avrupa İnsan Haklar ı Sözle şmesinin 7 No.lu Protokolünün 2. maddesi ile tanınmışt ır. Her ne kadar 6. madde temyiz hakk ı sağlamasa da, A İHM içtihad ında bir Devlet eğer kendi iç hukukunda böylesine bir temyiz hakk ı tan ırsa, bu yarg ılamalar ın 6. maddede bulunan garantilerin kapsam ında olduğu belirtiur. 12 Ancak, garantilerin nas ıl uygulanaca ğı bu tür yarg ılanıalar ın özelliklerine göre düzenlenmelidir. A İHM'nin içtihad ına göre, iç hukukun yasal s ıralamas ı uyar ınca yürütülen yarg ı- lamalar bir bütün olarak ele al ınırken, temyiz merciinin yasal görevleri ve uygulamalar ı ile yetkileri ve ilgili taraflar ın menfaatlerinin ne kadar temsil edildi ği ve korunduğu göz önünde bulundurulmal ıd ır' 3 Dolay ıs ıyla, belirli türde bir temyiz veya itirazlar ın ele al ınış şekliyle ilgili bir hak bulunmamaktad ı r. A İHM ayr ıca 6. maddenin anayasa mahkemesinde görülen davalara da, e ğer dava sonucu doğrudan bir medeni hak ya da yükümlülük konusunda belirleyici özellik ta şıyorsa, uygulanacağın ı belirtmi ştir. ' 6. madde ayr ıca bir karar ın infaz ı gibi duruşma sonras ı uygulamalar ı da kapsar. AIHM Hornsby Yunanistan'a kar şı" davas ında, eğer Sözleşmeye taraf Devletin yasal sistemi nihai, bağlay ıc ı bir kararm taraflardan birinin aleyhine işletilmeden kalmas ına müsaade ediyorsa 6. Madde kapsam ındaki mahkeme hakkının hayali olmaktan öteye geçemeyeceği belirtilmi ştir. 6. maddenin yarg ılamay ı bir bütün olarak kapsadığı kesindir. Yasa koyucu taraf ından yarg ılamanın sonucunu de ği ştirecek nitelikte bir yasanın yürürlüğe koyulmas ıyla yap ılan müdahalenin silahlar ın e şitliği ilkesini ihlal edebileceği A İHM tarafından belirtilmi5tir.'6 4. Medeni hak ve yükümlülükler nelerdir? 6. madde medeni hak ve yükümlülüklerinin belirlenmesinde herkesin adil duru şma hakkını garanti eder. Yaz ıl ışından aç ıkça anlaşılacağı üzere, bu madde bireyin taraf olabileceği tüm yarg ılamalar ı kapsamaz, sadece medeni hak ve yükümlülükler ile ilgili olanlarla s ın ırl ıd ır. Dolay ıs ıyla, bu tümcenin anlanun ın belirlenmesi önem ta şır. "(Örneğin bkz.) Bak ı n ı z örnek Joharısen Norveç'e karşı, 27 Temmuz Delcourt Belçika'ya karşı, 17 Ocak 1970, 25. Monneil ve Morris Birleş ik Krall ığa karşı, 2 Mart 1987, 57. Kraska Isviçre'ye karşı, 19 Nisan 1993, 26. ' Hornsby Yunanistan'a karşı, 19 Mart 1997, Stran Yunan Rafinerisi Yunanistan'a karşı, 9 Aral ık 1994, paragraflar. Silahlar ı n eş itli ği ilkesiyle ilgili daha fazla bilgi için bak ı n ı z 10. bölüm.

12 Bakı n ız Ringeisen Avusturya'ya karşı, 16 Temmuz 1971,94. paragraf ve König Federal Almanya Cumhuriyetine karşı, 28 Haziran 1978, König Federal Almanya Cumhuriyetine karşı, 28 Haziran 1978, 90. ' Ringeisen Avusturya'ya karşı, 16 Temmuz 1971, 94. paragraf König Federal Almanya Cumhuriyetine karşı, 28 Haziran 1978, 90. paragraf II H Fransa'ya kar şı, 24 Ekim 1989, Feldbrugge Hollanda'ya karşı, 29 Mayı s 1986, 29. Il König Federal Almanya Cumhuriyetine karşı, 28 Haziran 1978, 89. Medeni hak ve yükümlülüklerin neler olduğuna ili şkin A İHM ve Komisyon tarafından olu şturulmu ş yüklü bir içtihat vard ır. Bu tümcenin Sözleşme organlar ınca yorumlanmas ı ilerici özelliktedir. Eskiden 6. Madde kapsanu d ışında düşünülen sosyal güvenlik hakk ı gibi konular art ık genel anlamıyla medeni hak ve yükümlülükler olarak nitelendirilen kapsarmn içine al ınmışt ır. A İHM medeni haklar ve yükümlülükler kavram ın ın özerk olduğunu ve sadece dayal ı Devletin iç hukukuna gönderme yaparak yorumlanamayaca ğım aç ıklığa kavu5- turmu5tur.' 7 Ancak, A İHM özel hukuk ile kamu hukuku aras ındaki fark ın d ışında bu tümce için bir soyut tan ım olu şturmaktan kaç ınmıştır. Bunun yerine, A İHM her davay ı kendi içindeki gerçeklere göre de ğerlendirmi ştir. Yine de, A İHM'nin içtihad ından ç ıkar ılabilecek baz ı genel kurallar vard ır. Öncelikle, bir davan ın bir medeni hakkın belirlenmesine ili şkin olup olmad ığın ın değerlendirilmesinde, sadece söz konusu hakk ın özellikleri ele al ınır."' A İHM'nin Ringeisen Avusturya'ya karşı davas ında belirttiği gibi: Konunun kararlaştırılnıasında belirleyici olan yasanın türü 'ınedeni, ticari, idari hukuk, vs.) ve konunun çözümlenınesinde yetkili kılınan ınerciin (normal mahkeme, idari kurul, özellikleri pek de belirleyici say ı m Bundan hareketle, söz konusu hak ya da yükümlüluün iç hukuktaki özellikleri beli leyici değildir. Bu kural özellikle bir birey ile devlet aras ındaki ili şkileri konu alan davala da önem kazan ır. Böyle bir durumda, A İHM öz konusu yetkili kamu merciinin özel bir ş h ıs olarak mı hareket etti ğinin yoksa egemei lik yetkisini mi kulland ığın ın sonucu etkile e- yeceğini belirtmi5tir maddenin uygula a- bi1irliinin belirlenmesindeki kilit nokta ya gılama sonucunun özel hukuk hak ve yük' m- lülükleri için belirleyici olup olmad ığıd ı 21 İkinci olarak, hakk ın doğas ına ili şkinavrupa'da ayn ı olan bir kavram göz önünde u- lundurulmal ıd ır.22 Üçüncü olarak, A İHM bu medeni ha lar ve yükümlülükler kavramının özerk olduğunu belirtse de, ilgili Devletin yasalar ı önemsiz leildir. A İHM Köııig Federal Almanya Cuınfturiyeti'ne karşı davas ında şöyle demi ştir: Bir hakkın Sözleşmede ifade edildiği ınlaınıyla medeni olarak görülüp gö'ülmeyeceği, söz konusu hakkın ilgili beyletin iç hukukundaki yasal sınıflandırı l- ınasıııa göre değil, esasa ilişkili içerigi ve elkilerine göndermevle belirlemnelidir. 11

13 12 A İHM, Osman Birleşik Krallığa karşı 24 davas ında ulusal hukukta genel bir hak mevcut ise, mahkemeler bu hakk ı belirli bir davada tanımay ı reddetti ğinde, Sözleşme tarafı Devletin 6. Maddedeki adil yarg ılama garantilerinin uygulanmas ından kaç ınamayaca ğını belirtir. Yukar ıda belirtildiği üzere, A İ HM her bir davaya kendine özgü şartlar ı içinde yaklaşmaya karar vermi ştir. AIHM'nin medeni hak ve yükümlülüklere ili şkin bulduğu davalardan örnekler a şağıdad ır. Medeni hak ve yükümlülükler A İHM öncelikle, özel şah ısların kendi aralar ındaki ili şkileriyle ilgili hak ve yükümlülüklerini tüm davalarda medeni hak ve yükümlülükler kapsamında değerlendirmi ştir. Özel şah ısların kendi aralarındaki ili şkilerinde haklar ı, örneğin sözle şme hukuku, 25 ticaret hukuku,26 tazminat hukuku, 27 aile hukuku, 28 iş hukuku 28 ve mülkiyet hukuku 3 Çerçevesinde daima medeni haklar kapsam ında ele almıştır. > Bir davada özel bir şah ıs ile devlet aras ındaki ili şkilerle ilgili bir durum söz konusu olduğunda daha sorunsal bir alan oluşur. A İHM bu hak ve yükümlülüklerden birçoğunu medeni haklar kapsamında tan ınıış t ır. Mülkivet, A İHM taraf ından 6. maddenin uygulama kapsamındaki alanlardan biri olarak değerlendirilmi ştir. Istimlak, konsolidasyon ve planlama davalar ı ile imar izinleri ve diğer emlak izinlerinin ilgili mülke ili şkin mülkiyet haklar ı n ı doğrudan etkileyen a5amalar ı 3' ve ayr ıca sonucu mülkün kullan ımı ve faydalanılma durumunu etkileyen daha genel kapsaml ı davalarda32 adil yarg ı garantileri uygulan ır. > 6. Madde ayr ıca ticari faaliyette bulunma hakk ın ı içerir. Bu alandaki davalarda, bir restoran ın alkol ruhsat ımn iptali, 33 sağl ık kliniği i şletme ruhsat ı 34 ve özel okul i şletme izinlerinin35 verilmesi gibi konularda davalar bulunmaktad ır. T ıp veya hukuk gibi bir mesleği icra hakkı da 6. Madde kapsamına al ınmı5t ır.36 > A İHM ayr ıca aile hukukuna ili şkin hak ve yükümlülüklerin söz konusu oldu ğu davalarda 6. maddenin uygulanaca ğın ı kararlaşt ırnu ştır. Bu alandaki örnekler aras ında çocuklar ın koruma alt ına al ınmas ı, 37 anne baban ın çocukla görü5türülmesi, 38 evlat edinmek39 veya bakım ın ı üstlenmek4 ile ilgili kararlar bulunur. Osrrsaa' Birle şik Krallrkt, 28 Ikim Ri8eisee/Avutturya. 16 Temmuz 1971, Bdincacio ıes March GaIle4o S.A. ipanya. 19 Ş ubat 'AserrJAlrnanya, , ve Golder/ Birle şik Kralhk Airey ij rlanda, ve RasmusSen/ Danimarka, 'BucIrhOIZ /1ederal Almanya Cumhuriyeti PrelIo/ İtalya hz. Or. Sporrong tc 1 ö,unolb tlrveç, , Poiss, AnuStursa , Br>clln / İ sveç, 27 tkim 1987, Ft3kanssou ve Sruresso ıı/ Isveç,. 21 Şubat Mais jacobsson/ Isveç Ör Ocrlarnatss/ Hollanda, 27 Castro 1991 ve De Geofire de la Pıadellel Fransa m traklörcri Isveç, Königi Federal Almanya I:uahuriyeli, 28 Haziran lordebro Vakt/ lsvcçt, t Man 1987, Kotnnsyon Raporu, 51 DR 148. Körrig' Federal Alrrraflva Currrlluriyeti. 28 Haziran 1978 ne 1./ Belçika, 30 Kanat 1987 Olston İkveç, 24 Mart W./ Birleşik Kralltk, Keegatri Irlanda, lriktou lsveçn kar şt. 22 Haziran 1939.

14 Feidbrugge Hollanda'ya karşı, 29 May ı s Salesi Italya'ya karşı, 26 Şubat Lombardo Italya'ya karşı, 26 Kas ım Schuler-Zgraggen Isviçre'ye karşı, 24 Haziran 1993, 46. para. Schouten ve Meldrum Hollanda'ya karşı, 9 Aral ı k Philis Yunanistan'a karşı, 27 Ağustos Bkz. ör. Editions Priscope Fransa'ya karşı, 26 Mart 1992, Barraona Portekiz'e karşı, 8 Temmuz 1987, ve X Fransa'ya kar şı, 3 Mart Moreira de Azevedo Portekiz'e karşı, 23 Ekim Georgiadis Yunanistan'a karşı, 29 May ı s Naşionl 9, Provincial Building Society ve di ğerleri Birleşik Krall ığa karşı. 23 Ekim Bkz. Ör. Fayed Birleşik KraIl ı a karşı, 21 Eylül Ruiz-Mateos Ispanya'ya karşı, 12 Eylül Yukarıda belirtildiği üzere, daha önceki içtihad ında, AIHM sosyal yard ımı kapsa-yan yarg ılamalar ın 6, madde kapsamına girmediğini belirtmi ştir. Ancak, sonuçta bir sosyal sigorta kurumu sağl ık sigortas ından faydalanma4t, sosyal yard ım (malullük)42 ve Devletten emeklilik durumu' gibi kararlar al ınıyor ise yarg ılaman ın 6. madde kapsamına gireceği AIHM tarafından art ık aç ıkl ığa kavu şturulmuştur. Malulen emeklilik hakkındaki Schuler-Zgraggen İsviçre 'ye karşı davas ında AIHM genel anlamıyla: "...hukuktaki gelişıneler... ve muamelenin eşitliği ilkesi uyarınca 6, madde (I)in günümüzde sosyal yard ım da/zil olmak üzere sosyal sigortan ın twn alanlarına uygulanacağı görüşünü benimse,nek gerekir. Sosyal sigorta plan ı kapsamında katkı paylar ın ı ödeme yükümlülü ğünü yerine getirmeye ili şkin davalar da 6. madde kapsamına girer45 > 6. maddedeki garanti, sôzle5meler, 4 idari yarg ılamalar47 veya ceza yarg ılamalarından48 doğan zararlara ili şkin kamu idaresine aç ılan davalar ı kapsar. Ceza yarg ı - lamas ında beraat ın ard ından 5. madde (5) kapsam ında hukuka ayk ırı al ıkoyma için tazminat talebinde bulunulan davalarda 6. Madde uygulan ır," Vergi olarak ödenen paraların geri al ınmas ı hakk ı da 6. Madde kapsamındad ır.50 Ayrıca, özel bir şab ıs tarafından biz itibar ına sayg ı gösterilmesi hakk ı medeni hak olarak değerlendirilir." > Son olarak, A İHM anayasa veya hukukuna ili şkin davalar ın sonuçlai medeni hak ve yükümlülüklere il belirleyici bir nitelik bulunuy bunlar ın da 6. madde kapsamındaki yarg ılama teminatlar ı kapsamına gi ı ğini belirtmi5tir.52 Medeni hak ve yükümlülük kapsarr girmeyenler Komisyon ve A İHM'nin her bir kendine özgü ko şullar ı içinde karara b ı yakla şımı uyar ınca, Strazburg organlar ı kun baz ı alanlar ın ın 6. madde ( İ ) kaps olmadığın ı belirtmi ştir. Yani, Sözle şme nıındaki bir hakka ili şkin ihtilflar ot olarak 6. maddenin korumas ında değerk meyecektir. Ancak 13. madde (etkili b hakkı) uygulanacak ve bu kapsamda 6, (l)'de bulunanlara benzer ba şvurusal yarg ısal önlemler gerekebilecektir. A medeni hak ve yükümlülük olarak görül konulara örnekler bulunmaktad ı r, 13

15 14 > Genel vergilendirme konular ı ve vergi değerlendirmeleri53 > Göç ve milliyet konular ı." Askerlik yükümlülüğü." A İHM zab ıtlar ının bildirimiyle ilgili davalar. Buna örnek olarak Atkinson Crook ve the Independen ı Birleşik Krallığa karşı 56 davas ı gösterilebilir. Bu davada iki gazeteci ve bir gazete 6. madde kapsanıındaki "mahkemeye eri şim" hakk ımn ihim edildiği şikayetinde bulunmu şlard ı çünkü haber yapmak istedikleri bir davan ın hüküm duru şmas ının kapal ı oturumda yap ılma karar ına itiraz edememi şlerdi. Komisyon ba şvurucular ın hüküm duru ş- mas ıyla ilgili haber yapmas ının iç hukuk kapsamında bir "medeni hak" do ğurduğuna ili şkin ibare olmad ığına ve dolay ı - s ıyla da başvurucular ın şikayetlerinin 6. madde manas ı kapsamında bir medeni hak te şkil etmediğine karar vermiştir. > Kamu görevine seçilme hakk ı.57 > Eğitimin Devlet tarafından kar şılanmas ı hakkı." ' Pasaport vermeyi reddetmek.59 > Medeni hukuk kapsamındaki davalarda yasal yard ıma ili şkin konular.6 > T ıbbi tedavinin devlet taraf ından kar şılanmas ı hakk ı." Doğal afet kurbanlar ına tek tarafl ı bir kararla Devlet tarafından yard ım edilmesi.62 Patent ba5vurular ı.63 > idari makamlarla kamu hukuku kapsamında tan ınan yetkilerin kullan ıldığı görevlerde bulunan çal ışanlar arasındaki ihtilflar, ör. Silahl ı Kuvvetler veya Polis» 5. Bir suçla itham edilmek ne demektir? 'itham" ne demektir 6.madde, ayr ıca, bir şahısla ilgili olan suç isnad ın ın kararla şt ı r ılmas ında adil yarg ılamay ı garanti eder. Peki, "suçla itham" ne demektir? "itham" Sözle şme kapsamında özerk bir kavramd ır ve iç hukuktaki "itham" tan ı- mından ba ğıms ız olarak uygulanır. Deweer Belçika 'ya karşı davas ında A İHM "itham" sözcüğünün şekil değil öz aç ıs ından değerlendirilmesi gerekti ğini belirterek görünenin ötesine bakarak söz konusu davan ın gerçeklerini soruşturma zorunluluğu hissetmi ştir. Daha sonra A İHM "itham" konusunda a şağıdaki tan ımlar ı getirmi ştir: 8hz. Or. 6 Fransa'ya kar şı, B şv. No (1883), 32 DR 266. Ayrıca kkz. yukar ıda 32. dip ı rol. P. Birleşik Krall ığa karşı. Bşv. No /87(1987), ve 5. Isviçre'ye karşı, Bşv. No /871988), 59 DR 256. Nicolussi Avuslurya'ya karş., B şv. (4o /85 (1987). 52 DR 266. Alkinson Crook ve Site lndepeı,denl Birleşik Krailiğa karşı, B şv. Na (1990), 67 DR 244. "Habsburg.Lolhringen Avusturya'ya kar şı, B şv. No /89 (1989), 64 DR 210. Sirrrpson Birleşik Kra(lrğa karşı. B şv. No /89(1989). 64 DR 188. Pe(to, ıeıı Fi ırlarıdiva'ya kar şı, B şv. No /92 (1995). 80A DR 38. X Federal Alrna.rya Cumhuriyetine karşı. Bşv. No. 3925/69 (974), 32 CD 123. L Isveç'e karşı. 85v. ( /84 (1978), 61 DR 62. Nordh ve diğerleri Isveç'e kar şı, B şv. Na (1990), 69 DR 223. "8 Avusturya'ya karşı, 85v. Na. 7830/77 (1978), 14 DR 200. Ancak paıeııl lrakları n, ıı ı,r(i)kiyeli anlaşırrazl ı kları tiledemi haklar kapsaınrnda değerlendirilrt.i şı ir. (B ı ilisl ı Aınerican Iokacco Hollanda'ya karşı, B şv. No /92.20 Kavur 1995). F'el)egrin Fransa'ya karşı. 8 Aral ık 1999.

16 5 Deweer Belçika'ya karşı, 27 Şubat 1980, 42, 44 ve 46. paragratl ar. Wemhoff Federal Almanya Cumhuriyetine karşı, 27 Haziran <" Neumeister Avusturya'ya karşı, 27 Haziran Funke Fransa'ya karşı, 25 Şubat Angelucci Italya'ya karşı, 19 Şubat Engel ve di ğerleri Hollanda'ya karşı, 8 Haziran 1976,81. paragrai. bir yetkili makam rarafindan bir hireye suç işlediğine dair bir iddiamn bildiril ınesi, veya fşüphelininj büyük ölçüde etkilendi ği bir duru ın. Yukar ıdaki davada, başvurucunun baz ı fiyatland ırma yönetmeliklerini ihlbl ettiğine dair bir ihbar üzerine savc ı, dükkanının geçici olarak kapat ılmas ını kararla şt ırmıştı. Belçika hukuku kapsamında, ceza davas ı başlat ılmad ı çünkü başvurucu dostane çözüm önerisini kabul etti. Ancak, yine de A İHM ba şvurucunun bir suçla itham edildi ği kanaatine vard ı. A şağıda "itham" örnekleri bulunmaktad ır: > Suç i şlediği için bir ki şi hakk ında tutuklama emri ç ıkar ılmas ı. a' Resmi olarak bir ki şiye aleyhindeki davan ın bildirilmesi.67 > Gümrük suçlar ını inceleyen yetkililerin bir ki şiden kanıt göstermesini istemesi ve banka hesaplar ını dondurmas ı. Polise aleyhine ihbar yap ılmas ı üzerine savc ı l ık tarafından hakkında dosya aç ıld ıktan sonra ki şinin savunma avukat ı tayin etmesi. "Suç" ne demektir A İHM 'nin Engel ve diğerleri Hollandaya karşı 7 davas ında belirttiği üzere, taraf Devletler kendi iç hukuklar ında meseleleri lai, disiplin veya idari olarak nitelendirmekte serbesttirler; yeter ki bu ayr ımın kendisi Söle ş - meye ters düşmesin. Sözle şme haklar ının i ıormal kullan ımı, örneğin konuşma özgürlüğü veya ifade özgürlüğü bir suç te şkil edemez. Buna ili şkin olarak, A İHM bir itham ın 6. madde kapsamında "suça ili şkin" olup olmad ığım belirleyecek kıstaslar geliştirmiştir. Bu il eler daha sonra içtihatlarla desteklenmi ştir. Bu ada geçerli olan üç husus vard ır: iç hukuktak s ı- nıfland ırma, suçun türü ile cezanın tü ve ağırlığı. ç hukuktaki s ı n ı fland ırma Eğer itham, dayal ı Devletin iç hukuk nda suç olarak s ın ıfland ır ılm ışsa, yargilamada 6. madde otomatik olarak uygulanaca ğın an, aşağıda belirtilen hususlar dikkate al ı az. Ancak eğer itham suç olarak s ını and ır ılmam ışsa, bu 6. madde kapsamında adil yarg ılanma garantilerinin uygulanmas nda belirleyici olmayacakt ır. Eğer durum bôyleyse, Sözleşme Devletleri i şlenen suçları suç kapsamından ç ıkararak ya da s ınıfland ır alar ını değiştirerek adil yarg ılama garantile mm uygulanmas ından kurtulabilirler. A İH 'nin Engel ve diğerleri Hollanda 'ya karşı davasnda belirttiği gibi: i 15

17 16 Eğer işlenen bir fiili ceza yerine disipline ilişkin olarak s ınıflandırmak veya "karma" bir suçun failini ceza yerine disipline ilişkin olarak yarg ılamak Sözleşme Devletlerinin karanna b ırak ılırsa, o zaman 6. ve 7. maddelerin temel hükümlerinin i şleyişi egemen irade/er tarafindan yönlendirilebilir. Bu denli esnetilen bir kapsam Sözleşmenin amaç ve hedefine uymayan sonuçlara yol açabilir.7' Suçun türü Bu başlık alt ında iki alt kıstas bulunur: A- ihlal edilen normun kapsam ı ve B- cezan ı n amac ı. A-İhll edilen normun kapsam ı Eğer söz konusu norm, örneğin bir meslek grubu gibi sadece belirli bir ki şi grubuna uygulanıyorsa, bu normun cezaya de ğil disipline ilişkin olduğunu gösterir. Ancak, eğer norm genel bir etki yarat ıyorsa, o zaman 6. madde uyar ınca cezai olabilir. Weber İsviçre 'ye karşı davas ında, başvurucu hakaret sebebiyle bir ceza davas ı açmış ve şikayetini kamuoyuna duyurmak için de bir bas ın toplant ı s ı düzenlemi şti. Bu nedenle, soru şturmanın gizlili ğini ihimle itham edilmi şti. Daha sonra verilen hükme karşı itiraz ı aç ık duru şma yap ılmaks ızın reddedildiinde, ba şvurucu 6. maddenin ihlmi şikayetinde bulundu. Bu durumda, A İHM konunun cezai bir nitelik ta şıyıp taşımad ığın ı kararlaştırmak zorunda kald ı : Disiplin cezalar ı genellikle belli gruplara mensup kişilerin icraatlarıyla ilgili belirli kurallara uymalann ı sağlamak için oluşturulmuştur. Ayrıca, Taraf Devletlerin büyük çoğunluğunda süren bir soruşturmaya ilişkin bilgi açıklanmas ı böylesi kuralların dışında bir fil teşkil eder ve çeşitli hükümler kapsamında cezalandınlabilir. Herkesten çok soruşturman ın gizliliği ile bağianm ış bulunan yargıçlar, avukatlar ve mahkemelerin i şleyişiyle yakından bağlantılı olan kişiler, tüm cezai ınüeyyidelerden ba ğıms ız olarak, meslekleriyle ilgili disipline ilişkin önlemlere tabidirler. Oysa, taraflar, mahkeme/erin yetkisine tabi kişiler olarak yarg ılamaya sadece kat ılırlar, dolay ısıyla da adli sistemin disiplin suçu kapsam ına girmezler. Ancak 185. madde tü,,z halkı etkileyebileceğinden, tan ımlanan fil ve buna ilişkin cezai müeyyide, ikinci k ıstas uyarınca "suç" kapsam ına girer. 72 Dolay ı s ıyla, hüküm bir veya daha fazla belirli görevi olan ki şi grubuyla sinirli kalmad ığı için, tabiat ı itibariyle münhas ıran disiplinle ilgili değildir. Benzerlik ta şıyan Deınicoli Malta 'ya karşı n davas ında parlamentonun iki mensubunu a ğır bir dille 71 Engel ve di ğerleri Hollanda'ya kar şı, 8 Haziran 1976, Weber İsviçre'ye karşı, 22 May ı s 1990, 33. Dernicoli Malta'ya karşı, 27 A ğustos 1991

18 Ravnsborg Isveç'e karşı, 21 Ş ubat ' Oztürk Federal Almanya Cumhuriyetine karşı, 21 Şubat Engel ve di ğerleri Hollanda'ya kar şı, 8 Haziran 1976, 82. ele ştiren bir makale yay ınlayan bir gazeteci hakkındaki dokunulmazhğın ihlmi davas ına parlamentonun iç disiplinine ili şkin bir konu olarak bak ılmamış t ı, çünkü ilgili hüküm tüm halk ı etkileyebilecek güce sahipti. Ancak, Ravnsborg Isveç'e karşı' davas ında, A İ HM uygulanan para cezalar ının başvurucunun mahkemedeki yarg ılamaya taraf s ıfat ıyla verdiğ i ifadelere ilişkin olduğuna dikkat çekmi ştir. A İHM'de davanın yürütülmesinde asayi şi temin etmek amac ıyla al ınan önlemlerin suç isnad ından çok disipline ili şkin müeyyideler olduğu kanaatine var ılmıştır. Bu durumda 6. maddenin uygulanamayaca ğı karari aştıriinu ş- t ır. B-Cezan ı n amac ı Bu k ıstas cezai müeyyideleri saf idari müeyyidelerden ay ırmakta kullan ılı r. Öztürk Federal Almanya Cumhuriyetine karşı 73 davas ında A İHM Almanya'da suç kapsamından ç ıkarılmış olan bir dikkatsiz araç sürme davas ını incelemi ştir. Ancak, A İHM bu suçun 6. madde kapsamında halen "suç" kapsamına girdi ğini aç ıkl ıga kavu şturmu ştur. Bu normda halen bir cezay ı gerektiren suç niteli ğinin göstergeleri bulunmu ştur. Ayr ıca, "karayolunu kullanan herkese" uyguland ığı için, uygulamas ı genel kapsaml ı olup sadece belli bir gruba yönelik de ğildir (bkz. yukarda) ve cezalandırıcı ve cayd ırıc ı türden bir müeyyide (para cezas ı) gerektirmektedir. AIHM ayr ıca taraf Devletlerin büyük çogunluğunda küçük trafik ihimlerinin suç kasamında değerlendirildiğini belirtmi ştir. Cezan ın türü ve ağırlığı Bu ba şl ık cezan ın amac ıyla karıştır ılnamal ıdır (bkz. yukar ıda). Cezanın amac ı 6. maddenin uygulanmas ını gerektirmiyorsa o zaman A İHM adil yarg ılama garantisinin uygulanmas ın ı sağlayabilecek olan tür ve ağ rl ık kıstaslarına bakacakt ır. Özgürlüğünden mahrum b ırak ceza olarak uyguland ığında, normu disipli ziyade suç kapsamına sokar. Engel ve d teri Hollandaya karşı davas ında, A İHM le demi ştir: Hukukun üstünlüğüne inanan bir toj da, özgürlükten ınahrwn b ırakılınak olarak uygulandığında "suç" kaps aitke, ı, istisnas ı cezan ın tür, süre ve açısından bu kapsama girmeye y olmadığı duru.mlard ır. Söz konusu ınun ciddiyeti Taraf Devletlerin gel teri ve kişinin fiziksel özgürlüğüne rilen savg ıva Sözle şnıe ıaraflndan dileıı ônein bum ıtı gerektirir. 17

19 18 Benham Birleşik Krallığa karşı davas ında, A İHM kararında "özgürlükten mahrum edilmek söz konusu ise, ilke olarak adaletin tecellisi için yasal temsilci bulundurulmal ı- dır' denmektedir. Campbell ve Feil Birleşik Krallığa karşı 78 davas ında A İHM özel af öncesi üç y ı l ın yitirilmesinin, her ne kadar Ingiliz hukukunda hak olmaktan çok ayr ıcal ık kapsamına girse de, göz önünde bulundurulmas ı gerektiğini çünkü mahkumun sal ıverilmeyi bekleyebileceği bir noktadan sonra da mahkuniiyetin devamına neden olduğunu bildirmi ştir. Yukanda Engel ve diğerleri Hollandaya karşı davas ından yap ılan al ınt ıda belirtildiği gibi, her özgürlükten mahrum b ırak ılma durumu 6. maddenin uygulanmas ını gerektirmez. A İHM iki gün hapis cezas ın ı, cezai hüküm kapsamına girmek için süre olarak yetersiz bulmuştur. Hapis tehdidi de 6. maddenin uygulanır hale gelmesine yol açabilir. Engel Hollanda'ya karşı davas ında ba şvuruculardan birinin neticede özgürlükten mahrum b ırakılma kapsamına girmeyen bir ceza almas ı AIHM 'nin değerlendirmesini etkilememi ş, yani netice, ba şta tehlikeye at ılanın önemini bast ıramamışt ı r. Söz konusu ceza hapis veya hapis tehdidi değil de sadece para cezalar ından ibarelse, AIHM bunlar ın zarara kar şılık maddi tazminat niteli ğinde mi yoksa esas itibariyle kusurun tekrarlanmamas ı için cayd ırıcı ceza niteliğinde mi olduğunu inceler. Sadece ikinci durum söz konusuysa, suç kapsamında değerlendirme yap ılır Aç ı k duru şma hakk ı nelerden olu şur? 6.madde herkese gerek medeni hak ve yükümlülükleriyle ilgili nizalar, gerek cezai alanda kendisine yöneltilen suçlamalar konusunda aç ık bir duru şmada karar verilmesi hakk ın ı garanti eder. Yine, 6. maddede genel ahlak, kamu düzeni ve ulusal güvenlik yarar ına, küçüklerin korunmas ı veya davaya taraf olanlar ın özel hayatlar ının gizlilii gerektirdiğinde veya davanın aç ık oturumda görülmesinin adaletin selametine zarar verebilece ği baz ı özel durumlarda, mahkemenin zorunlu görece ği ölçüde, duru şmalar dava süresince tamamen veya kısmen bas ına ve dinleyicilere kapal ı olarak sürdürülebilir, denmektedir. Aç ık duru şma adil yarg ılama hakk ını n asli boyutudur. A İHM'nin Axen Federal Almanya Cumhuriyetine karşı davas ında belirttiği gibi: Adli kurumların baktığı davalarııı 6. madde (1)de söz edilen ka,nusal niteliği davac ıları adaletin gizlice, kamuoyu denetimi olmaksız ın idaresine karşı Benham Birle ş ik Krall ığa karşı, 10 Haziran 1996, Campbell ve Feli Birleş ik Krall ığa karşı, 28 Haziran 1984, 72. Ör. Bendenoun Fransa'ya karşı, 24 Ş ubat 1994.

20 Axen Federal Almanya Cumhuriyetine karşı, 8 Aral ı k 1983, 25. Schuler-Zgraggen Isviçre'ye karşı, 24 Haziran 1993, 5. paragraf- ba şvurucunun malulen emeklilik hakkı. Diennet Fransa'ya karşı, 26 Eylül 1995, 34. Stallinger ve Kuso Avusturya'ya karşı, 23 Nisan 1997, 51. Fischer Avusturya'ya karşı, 26 Nisan 1995, 44. Axen Federal Almanya Cumhuriyetine karşı, 8 Aral ı k 1983, 28. Ekhatani Isveç'e karşı, 26 Mayıs 1988, ' I3kz. Ör. K. Isviçre'ye karşı, 41 DR 242. korur; ayrıca, gerek üst gerekse alt mahkemelere güvenin devamını sağlayan bir yöntemdir. Adaletin idaresini görünür kılarak, kamuya açmak 6. madde(1)in hedeflerinden birinin, yani adil yarg ılainanın başarılinasına katkıda bulunarak Sözleşme kapsamında tüm demokratik toplumların temel ilkelerinden biri olan bu garantiyi sağlar.8 Aç ık bir duru şma genellikle 6. madde (l)in gereklerini birinci derece veya bidayet mahkemeleri önünde yerine getirmek için gerekir. Ancak, teknik konularda bazen aç ık duruşma gerekli olmayabilir.8 Eğer aç ık duruşma birinci derecede yap ı l- mamışsa, bu bir üst mahkemede aç ık duru şma yapılarak düzeltilebilir. Ancak, temyiz mahkemesi davanın esas ın ı göz önünde bulundurmazsa ya da konunun tüm boyutlar ı n ı değerlendirecek yetkiye sahip de ğilse, 6. madde ihlal edilmi ş olur. Diennet Fransaya karşı' davas ında, AIHM disiplinle ilgili bir kurumda hiç aç ık duru şma yap ılmadığı takdirde, t ıbbi temyiz merciindeki duru şmanın aç ık olarak yap ılmas ın ın bu durumu düzeltmedi ğini, çünkü bu merciin tanı yetkili bir adli kurum olarak görülmedi ğini, dahas ı, verilen cezan ın söz konusu görevi suiistimale nispetle uygun olup olmad ığın ı değerlendirecek yetkisinin bulunmadığını belirlemiştir. Eğer birinci derece sat] da bir aç ık oturum yap ılnıamışsa, bunun l ığını gösterecek istisnai sebepler olmal ı d 83 Aç ık duru şma hakk ı genel olarak, is isnai şartlar yoksa, sözlü duruşma hakkın da kapsar.84 Temyiz mahkemesinde sözlü duruşnı yap ılmas ına ili şkin genel bir gerek yoktur. rneğin Axen Federal Almanya Cumhuri) 'line karşı 85 davas ında, A İHM ceza davalar ında ilgili temyiz mahkemesi itiraz ı sadece hukuk gerekçelere dayanarak reddederse, sözlü d ni ş- manın gereksiz olduğunu kararla ştırmışt ır, Ancak, temyiz mahkemesinin hem gerçekler hem de hukuk aç ısından değerlendirme yapara 'tham edilen ki şinin suçlu mu masum mu ı Iduğuna karar vereceği durumlarda, sözlü d ı ruşma gereklidir. Medeni hukuk kapsam ın laki davalarda, temyiz aşamas ında sözlü duru man ın gereksiz olduğu belirlenmi ştir. K. viçre 'ye karşı" davas ında başvurucu ile evir ek inşaat çal ışmas ı için sözle şme yaptığı bir 1 rma ile uzun süren bir dava söz konusu olm ştu. Birinci derece mahkeme ba şvurucu aleyhir ve firma lehine karar vermi ş, Temyiz Mahke riesi de karar ı onamışt ı. Daha sonra başvu ucu Federal Mahkemeye ba şvurmu ş, ancak bu merci itiraz ı duruşma olmaks ız ın ve 3 ız ıl ı mütalaa istemeksizin reddetmi şti. 19

21 20 Komisyonun değerlendirmesi şöyleydi: Ayrıca, başvurucunun Federal Mahkeme yarg ıçlan tarafindan medeni hukuka ili şkin başvurusunw ı görüşülmediği ve açık duruşmada oylanmadığı şikayeline ilişkin olarak, Sözleşmede böyle bir hakkın bulunmadığı görülmiiştür. Bu konuyla ilgili olarak, a şağıda 10. bölümde Adil duru şma alt ında -. duruşmada sanı - ğın mevcut olma hakkına bakınız. Bazı davalarda başvurucunun aç ık duruşma hakkından feragat etmesi mümkündür. Hökamısson ve Sturesson Isveç 'e kar şı davas ında AIHM'nin belirtti ği üzere: Aç ıkça görülüyor ki bu Jıükmün ne yaz ılışı ne de ruiıunda kişinin kendi özgür iradesiyle, aç ıkça veya zımnen, duru şınasın ın aç ık yap ılması hakkından feragal etmesini önleyecek bir şey yoktur...ancak, feragaun sarih bir şekilde yapılması ve hiçbir öııeınli kamu menfaatine ayk ırı düşmemesi gerekir. Deweer Belçika 'ya karşp davas ında ba ş- vurucu bir ceza davas ı nın para cezas ı ödeyerek mahkemede çözümlenmesini kabul etmi ştir. Aksi takdirde, ceza yarg ılamas ı sürerken i ş- yerinin kapal ı kalmas ı söz konusuydu. AIHM bu şekilde duru şmadan feragat edilmesinin, yani başvurucunun para cezas ını ödemeyi kabul etmesinin, zaruret dolay ıs ıyla safl ığını yitirdigine ve bunun da 6. Madde (l)in ihlali anlam ı- na geldiğine karar vermi ştir. Yukarıda sözü geçen Hökansson ve Sturesson Isveç 'e karşı davas ında, A İHM başvurucular ın z ımnen aç ık duruşma hakk ından feragat ettiklerini çünkü Isveç yasalar ında aç ıkça bu ihtimal belirtildi ği halde, böyle bir duru şma için talepte bulunmad ıklarını kararla şt ırmışt ır. A İHM cezaevi disiplinine ili şkin duru ş- malar ın kapal ı yap ılabileceğini belirtmi ştir. Campbell ve Feil Birleşik Krallığa karşı 9 davas ında, A İHM, bu davalar aç ık duru şmalarda görülürse ortaya ç ıkabilecek kamu asayi şi ve güvenlik sorunlar ının dikkate al ınmas ı düşünülmesi gerektiğini bildirmi ştir. Bu da Devletin yetkili mercilerine orant ısal olarak ağır bir yük getirecektir. A İHM tamamen yasaklaman ın hakl ı ç ıkar ılmamas ına rağmen, ko şullara bağl ı olarak mesleki disipline ili şkin davalar ın kapal ı yürütülebileceğini kararla şt ırmışt ır. Aç ık bir duruşman ın gerekli olup olmad ığına karar verirken göz önünde bulundurulmas ı gereken faktörler, mesleki s ırlar ve müşterilerin ya da hastalar ın özel hayatland ır H ıkansson ve Sturesson Isveç'e karşı, 21 Şubat 1990, Deweer Belçika'ya kar şı, 27 Şubat 1980, paragraflar. 9 Campbell ve Feli Birleş ik Krall ığa karşı, 28 Haziran 1984, Albert ve Le Compte Belçika'ya karşı, 10 Şubat 1983, 34. paragraf ve H Belçika'ya kar şı, 30 Kas ı m 1987, 54.

22 92 B. Birle ş ik Krall ığa karşı, 14 Eylül 1999 tarihli karar. Pretto ve di ğerleri Italya'ya karşı, 8 Aral ık 1983, 26. Axen Federal Almanya Cumhuriyetine karşı, 29 Haziran 1982, 32 Sutter Isviçre'ye karşı, 22 Ş ubat 1984, 34. B. Birleşik Krallığa karşı ' davas ında AIHM, çocuklar ın velayetiyle ilgili davalarda baz ı mahkemelerdeki yarg ılamalar hem bas ın hem de halka kapal ı yap ılırken, başka mahkemelerde çocuklarla ilgili benzer duru şmalar ın hem bas ına hem de taraf olmayan yak ın aile bireyleri gibi kamuoyunun baz ı kesimlerine aç ık olmas ı ile ilgili bir davay ı kabul edilebilir bulmuştur. Bu davayla ilgili olarak 24 Nisan 2001 tarihinde verdi ği kararda, A İHM hiçbir ihlal bulmamışt ır. 7. Hükmün aç ık oturumda verilmesi" ne demektir? 6. madde hükmün aç ık oturumda verileceğini belirtir. Bu hüküm duruşmalar ın aç ık yap ılmas ını (bkz. yukar ıda) gerektiren kuralda müsaade edilen istisnalann hiçbirine tabi değildir. Ancak, bunun amac ı da kamuoyu kontrolü sağlayarak adil yargılamaya katkıda bulunmaktır. A İHM "hükmün aç ık oturumda verilmesi" ifadesinin her zaman hükmün mahkemede yüksek sesle okunmas ı anlamına gelmediğini belirtmiştir. Preuo ve diğerleri Italya 'ya karşı davas ında A!HM şunu bildirmi ştir: her davada da yalı Devletin iç hukukuna göre "hükmün" verilmesi esnas ıııdaki açık oturuni ko şullan, söz konusu yarg ı - laman ın kendi özellikleri ışığı nda vé 6. madde (1) in hedef ve amac ı uyarınca değerlendirilir.93 Bu davada A İHM, temyiz mahkemesinin kısı tl ı yetkisine istinaden, mahkeme kalerhine teslim edilerek, kararın tam metnine herk2sin ula şabilmesinin sağlanmas ı ile "hükmün içik duru şmada" verilmesi şart ının yeterli bir ş kilde yerine getirildi ğini kararlaştırmışur. Ayr ıca, A İHM Axen Federal Almiinya Cumhuriyetine karîi 94 davas ında ilk derece mahkemelerinin hükümlerini aç ık oturu da verdikleri dü şünüldüğünde, Yüksek Mahkcme tarafından hükmün aç ık oturumda sesli bildiriminin gereksiz oldu ğunu kararlaşt ırrnıştır. Ayr ıca, Sutter İsviçre 'ye karşı 95 davs ı n- da, AIHM bir askeri temyiz mahkemesinin kararın ın aç ık oturumda bildirilmesinif ı geekli olmad ığını, çünkü bu karara kamuoyunun erişiminin ba şka yollardan sa ğlandığını, özellikle de hükmün bir nüshas ını mahkeme kalemi den temin etme imk.nından faydalan ılabilec ğini ve zaten daha sonra resmi içtihat derleme erinin de yay ınland ığını belirtmi ştir. Yukar ıda sözü geçen davaların tümü adli sistemin daha yüksek kademelerindeki d ru ş- malar ında verilen hükümlerle ilgili lup. AIHM tarafından ihli olmad ığı kararla şt ır lan 21

23 örneklerdir. Ancak Werner Avsuturya 'ya karşı ve Szucs Avsuturya 5 ıa karşı 97 davalarında ne birinci derece ne de temyiz mahkemelerince hüküm aç ık oturumda verilmemi ş olduğundan, hükümlerin tam metinleri kalemlerde halka aç ık bir şekilde bulunmad ığından ve eri şim sadece "meşru ilgisi" olanlarla k ı s ıtl ı tutulduğundan, A İHM 6. maddenin ihlal edildiğini kararlaştırmıştır. Ayr ıca, A İHM, Campbell ve Feil Birleşik Krallığa karşı 98 davas ında cezaevi disiplinine ilişkin duru şmada Ziyaret Heyeti hükmünü aç ık duruşmada duyurmadığı ve karar ı kamuoyuna aç ıklamak için hiçbir ad ım atmad ığı için ihlal bulmu ştur. 8. Makul bir süre garantisinin anlam ı nedir? 6. madde herkese makul bir süre içinde duru şma garantisi verir. A İHM garantinin amac ının "mahkemedeki yarg ılaman ın tüm taraflarını... çok uzun usul gecikmelerine" karşı korumak olduğunu belirtmi ştir. Garanti ayrıca "adaletin etkinhiğini ve inandırıcılığın ı zedeleyebilece/< gecikmeler olmaks ızın sağlanmas ın ın öneminin alt ını çizer. "100 Makul süre şartı, dolay ısıyla, makul bir süre içinde ve adli bir karar yoluyla ki şinin medeni hukuka ili şkin olarak ya da itham edildi ği suç nedeniyle içinde bulunduğu güvensiz durumun giderilmesini teminat alt ına al ır: bu, ilgili kişinin menfaatine olduğu kadar yasal kesinlik için de gereklidir. Göz önünde bulundurulacak olan süre medeni hukuk davalar ında yarg ılamanın başlat ılmas ı, ceza davalar ında ise suçlamanın yapılmas ı ile işlemeye başlar. Mümkün olan en yüksek mahkemede yarg ılama sona erdiğinde, yani karar nihai hale geldiğinde sürenin işleyişi durur. 102 A İHM, yarg ılamanın süresini Taraf Devletin bireysel ba şvuru hakkım tanıdığı tarihten itibaren inceler ancak söz konusu davan ın o tarihte hangi durum ve aşamada OldUĞU da dikkate al ınır. tol A İHM, içtihad ında belirli bir süre değerlendirmesinde neyin makul olduğunu tanımlarken şu faktörlerin göz önünde bulundurulmas ı gerektiğini belirtir: davanın karmaşıklığı, başvurucunun davran ışı, adli ve idari makamlar ının davranışı ve başvurucu için neyin yitirilebilece ği.104 AIHM davan ın kendi özel şartları içinde değerlendirme yapt ığı için, mutlak bir süre belirlememiştir. Baz ı durumlarda A İHM doğrudan yukar ıdaki kriterlere gönderme yapmak yerine genel bir de ğerlendirme yapar. ' Werner Avusturya'ya karşı, 24 Kas ım ' Szucs Avusturya'ya karşı, 24 Kas ı m Il Campbell ve Feli Birleşik Krall ığa karşı, 28 Haziran 1984, 92.para. '' Stögmüller Avusturya'ya karşı, 10 Kası m 1969, 5. para. ' H Fransa'ya karşı, 24 Ekim 1989, 58. para ot Scopelliti Italya'ya karşı, 23 Kas ı m 1993, 18. paragraf ve Deweer Belçika'ya kar şı, 27 Şubat 1980, 42. :Bkz. Ör. Scopelliti İtalya'ya karşı, 23 Kas ı m 1993, 18, paragraf ve 8 Avusturya'ya karşı, 28 Mart 1990, 48. paragraf 111 Proszak Polonya'ya karşı, 16 Aral ı k 1997, paragraf Bkz. Ör. Buchholz Federal Almanya Cumhuriyetine karşı, 6 Mayı s 1981,