ALGILANAN SOSYAL DESTEK, YAŞAM DOYUMU, PSİKOLOJİK YARDIM ALMAYA İLİŞKİN TUTUM VE NİYET ARASINDAKİ İLİŞKİLER: BİR MODEL ÇALIŞMASI * ÖZET

Transkript

1 International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, p DOI Number: ISSN: , ANKARA-TURKEY ALGILANAN SOSYAL DESTEK, YAŞAM DOYUMU, PSİKOLOJİK YARDIM ALMAYA İLİŞKİN TUTUM VE NİYET ARASINDAKİ İLİŞKİLER: BİR MODEL ÇALIŞMASI * Nursel TOPKAYA ** Ayşenur BÜYÜKGÖZE KAVAS *** ÖZET Üniversite öğrencilerinin psikolojik yardım alma niyetlerini etkileyen faktörlerin belirlenmesi amacıyla birçok araştırma gerçekleştirilmektedir. Araştırmalar sonucunda, psikolojik yardım alma niyetinde çeşitli bireysel faktörlerin etkili olduğu, yaşam doyumu ve psikolojik yardım almaya ilişkin tutumun bireysel faktörler arasında değerlendirildiği görülmektedir. Bunun yanı sıra çevresel faktörlerin de önemli olduğu, psikolojik yardım alma niyetiyle ilişkili çevresel faktörlerden birinin algılanan sosyal destek olduğu anlaşılmaktadır. Literatürde yer alan çalışmalar incelendiğinde, algılanan sosyal desteğin, yaşam doyumu ve psikolojik yardım almaya ilişkin tutum aracılığıyla psikolojik yardım alma niyetiyle ilişkilendirilebileceği düşünülmüştür. Bu doğrultuda araştırmanın amacı, üniversite öğrencileri arasında algılanan sosyal destek, yaşam doyumu, psikolojik yardım almaya ilişkin tutum ve psikolojik yardım alma niyeti arasındaki ilişkileri incelemektir. Araştırmaya gönüllü 1072 (664 kadın, 406 erkek, 2 kişi cinsiyet rapor etmemiş) üniversite öğrencisi katılmıştır. Katılımcıların yaşları 18 ile 28 arasında değişmektedir. Algılanan Çok Boyutlu Sosyal Destek Ölçeği, Yaşam Doyumu Ölçeği, Psikolojik Yardım Almaya İlişkin Tutum Ölçeği-Revize Form ve Yetişkinler için Psikolojik Yardım Alma Niyeti Envanteri veri toplama araçları olarak kullanılmıştır. Araştırma sonuçları, algılanan sosyal desteğin, yaşam doyumu ve psikolojik yardım almaya ilişkin tutum aracılığıyla psikolojik yardım alma niyetini yordadığını göstermiştir. Ayrıca, algılanan sosyal desteğin psikolojik yardım alma niyetiyle doğrudan ilişkisinin anlamlı olmadığı belirlenmiştir. Bunun yanında araştırma sonuçları, tam aracılı yapısal modelin toplam varyansın % 20 sini açıkladığını ortaya koymuştur. Araştırmanın sonuçlarına göre algılanan sosyal desteği yüksek olan kişilerin yaşam doyumu yüksek, psikolojik yardım almaya ilişkin tutumu olumlu ve sonuç olarak, psikolojik yardım alma niyeti yüksektir. * Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu tespit edilmiştir. ** Yrd. Doç. Dr. OMÜ, Eğitim Fakültesi, Psikolojik Danışma ve Rehberlik, El-mek: nursel.topkaya@omu.edu.tr *** Yrd. Doç. Dr. OMÜ, Eğitim Fakültesi, Psikolojik Danışma ve Rehberlik, El-mek: aysenur@omu.edu.tr

2 980 Nursel TOPKAYA Ayşenur BÜYÜKGÖZE KAVAS Anahtar Kelimeler: Algılanan sosyal destek, yaşam doyumu, psikolojik yardım almaya ilişkin tutum, psikolojik yardım alma niyeti PERCEIVED SOCIAL SUPPORT, LIFE SATISFACTION, ATTITUDES TOWARDS PSYCHOLOGICAL HELP AND INTENTION TO SEEK HELP: A MODEL STUDY STRUCTURED ABSTRACT A large number of studies have been conducted to determine the factors that affect intention to seek psychological help among university students. The results of these studies have shown that various individual factors influence intention to seek psychological help. Life satisfaction and attitudes toward psychological help-seeking are considered as individual factors in the intention to seek psychological help. Environmental factors are also found to be crucial in psychological help-seeking intention and, perceived social support has been regarded as one of those factors. The literature documents that one of the most consistent finding regarding the help-seeking decision is that help seeking intention is predicted by attitudes toward psychological helpseeking. In other words, attitudes toward psychological help-seeking affects the intention to seek help (Dearing, Maddux, & Tangney, 2005; Erkan, Özbay, Cihangir-Çankaya, & Terzi, 2012a; Topkaya, 2011a; Vogel et al., 2007). The attitudes toward psychological help-seeking are also found to be predicted by various demographic variables (i.e., gender, age) and psychological factors (i.e., perceived social support, psychological distress, self-concealment, and self-disclosure (Nam et al., 2013). There are some research studies including separately perceived social support, life satisfaction, attitudes toward psychological helpseeking, and intentions to seek psychological help, and the relationships among those variables in the abroad and Turkey (i.e, Erkan et al., 2012a; Koydemir-Özden, 2010; Vogel & Wester, 2003; Vogel & Wei, 2005; Vogel, Wester, Wei, & Boysen, 2005). However, there are limited research about the relations between life satisfaction and psychological help-seeking intention. Also, the researchers did not come across with any research that includes study variables together. On the other hand, the results of several research studies reveal that the variables that may affect the intention to seek psychological help and their effects can vary between cultures (Kim & Omizo, 2003; Tata & Leong, 1994). It is still are not known how perceived social support, which is one of the variables that may vary between cultures, is related to psychological help seeking through the life satisfaction, and attitudes toward psychological help- seeking in our culture. Therefore, this study can improve our understanding regarding the role of perceived social support on intentions to seek psychological help. As outlined in the aforementioned studies, it is thought that perceived social support can be related to intention to seek psychological help through the life satisfaction, and attitudes toward psychological help- seeking. In this respect, the aim of the current study was to examine the relationships among perceived social support, life satisfaction, attitudes toward psychological help- seeking and intention to seek psychological help

3 Algılanan Sosyal Destek, Yaşam Doyumu, Psikolojik Yardım Almaya İlişkin 981 utilizing structural equation modeling. Moreover, the mediating roles of life satisfaction, and attitudes toward psychological help- seeking has been investigated between perceived social support, and intention to seek psychological help. Method Participants of the study were 1072 (664 women, 406 men, 2 unspecified) volunteer undergraduate students. Their age ranged between 18 and 28 with a mean age of (SS = 2.27). Of them 216 were freshmen, 342 were sophomore, 252 were junior, and 216 were senior. The Multidimensional Scale of Perceived Social Support, Satisfaction with Life Scale, Attitudes towards Seeking Professional Psychological Help Scale-Revised Form, Intentions to Seek Counselling Inventory for adults, and a Demographic Information Form developed by the researchers were used to collect data. Results Prior to testing the proposed model, confirmatory factor analysis was conducted to examine the measurement model of perceived social support, life satisfaction, attitude towards help seeking and intention to help-seeking. In order to evaluate how well the data fitted the measurement model some model-fit statistics such as chi-square (x 2 ), the ratio of chi-square to its degrees of freedom (x 2 / df), the adjusted goodness of fit index (AGFI), the comparative fit index (CFI), the rootmean-square error of approximation (RMSEA), and standardized root mean square residual (SRMR) were used. Goodness of fit indices of the measurement model indicated that the chi-square value (20.80) did not significant (p =.235). The ratio of chi-square to its degrees of freedom (x 2 / df = 1.22) 3 or smaller than 3 indicate perfect fit and the ratio which is smaller than 5 indicate acceptable model fit (Kline, 2005). The other used goodness of fit indices (AGFI =.99, CFI =.99, RMSEA =.014, SRMR =.014) suggested good model fit (Hu & Bentler, 1999; Kline, 2005). After testing the measurement model, correlation coefficients, means, and standard deviations of the variables were calculated (Table 1). In the next step, a partly mediated model was tested included both direct and indirect relationships between perceived social support, intention to help seeking, life satisfaction and attitudes towards psychological help seeking (Figure 1). While constructing structural equation model, item parceling procedure was used (Bandalos & Finney, 2001). Firstly, p value (p =.000) of the chi-square (x 2 ) was seen significant in the proposed model. When the proposed model was evaluated according to the ratio of chi-square to its degrees of freedom it was found that the obtained value (x 2 / df = 3.12) close to the recommended value of 3 (Kline, 2005). In addition, other goodness of fit statistics were computed (AGFI =.97, CFI =.99, RMSEA =.044, SRMR =.064) and the results revealed that the model was a good fit of the data. Also, all paths in the proposed model were examined and the path between perceived social support and intention to seek help was seen nonsignificant (r =.01, p =.769). Thus, the path between perceived social support and intention to seek help was excluded from the proposed model and the model was tested

4 982 Nursel TOPKAYA Ayşenur BÜYÜKGÖZE KAVAS as fully mediated model. Then, goodness of fit statistics were reevaluated (x 2 / df = 2.88, AGFI =.97, CFI =.99, RMSEA =.043, SRMR =.064) which indicated the model was a good fit to the data. An examination of the path coefficients among the variables of the model indicated that all paths were significant (Figure 2). Bootstrapping (set at 1000) and bias corrected bootstrap (BC) 95% confidence intervals which is being used with increasing frequency and recommends by many researcher (Preacher & Hayes, 2008) were requested to evaluate the significance level of the indirect paths in the model. Accordingly, an examination of the direct and indirect paths in the model revealed that the direct relationship between perceived social support and life satisfaction (β =.43, p <.01), indirect relationships among attitudes towards help seeking (β =.11, p <.001) and intention to seek help (β =.05, p <.001); the direct relationship between life satisfaction and attitudes towards psychological help (β =.23, p <.001) and indirect relation with intention to seek help (β =.11, p <.001) were found significant (Table 2). Finally, considering the all direct and indirect paths in the model it is can be stated that the model was a good fit to the data and the model was fully mediated by life satisfaction and attitudes towards psychological help. Overall, the final model accounted for 20% of the variance intention to seek help among university students. Discussion and Conclusion The results of the research demonstrated that there were positive relationship between perceived social support and life satisfaction, life satisfaction and attitudes toward psychological help-seeking, and finally attitudes toward psychological help-seeking and intention to seek psychological help. These results are parallel to previous research results (Malinauskas, 2010; Bozoğlan, 2014). The results of the study also demonstrated that the relationship between perceived social support and intentions to seek psychological help was mediated by life satisfaction and attitudes toward seeking psychological help among university students. Moreover, it was found that perceived social support has only an indirect effect on help-seeking intention and the proposed model explained 20 % of the total variance. According to the results of the study, greater perceived social support related to greater life satisfaction, positive attitudes toward seeking psychological help, which in turn, resulted in greater intention to seek psychological help. This result was also in line with the Figueiredo, Fries, and Ingram s (2004) study results. The results support that life satisfaction, and positive attitudes toward psychological help-seeking mediated the relationship between perceived social support, and intention to seek psychological help. One may speculate that this result confirms that perceived social support is one of the protective factors in distressful situations (Malinauskas, 2010; Perna, 2011; Stewart, 2008; Vogel et al., 2007). Therefore, one s social support sources may encourage the individual to receive psychological help. This research contributes to literature by showing that intention to seek psychological help was predicted by perceived social support

5 Algılanan Sosyal Destek, Yaşam Doyumu, Psikolojik Yardım Almaya İlişkin 983 through the life satisfaction, and attitudes toward psychological helpseeking. The results clearly indicate that people providing social support to the individual may influence the life satisfaction of them, their attitudes and in turn, their intentions to seek psychological help by encouraging them to receive help when they need. Future research studies may examine the other mediator variables (i.e., self-stigma and social stigma for receiving psychological help) between the perceived social support and intention to seek psychological help. The role of perceived social support in reducing the negative effects of the stigma for receiving psychological help can also be investigated. Thus, we can understand whether there is a relationship between the perception about the negative effects of the stigma for receiving psychological help and perceived social support. Future studies may also examine the other cultural variables (i.e., individualism-collectivism) that may be related to help seeking intention. Key Words: Perceived social support, life satisfaction, attitudes toward seeking psychological help, intention to seek psychological help Araştırmalar, üniversite öğrencilerinin kampüs içinde sunulan psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinden yararlanmadığını buna karşın, ruh sağlığı sorunlarını yaygın olarak yaşadığını göstermektedir. Örneğin, Cranford, Eisenberg ve Serras (2009) bir ruh sağlığı sorunu ve tekrar eden madde kullanım sorunu olan üniversite öğrencilerinin yüzde altmış yedisinin psikolojik yardıma ihtiyaç duyduğunu belirtmesine rağmen, öğrencilerin yalnızca yüzde otuz sekizinin psikolojik yardım aldığını belirlemişlerdir. Zivin, Eisenberg Gollust ve Golberstein in (2009) yürüttüğü boylamsal araştırmada, üniversite öğrencilerinin üçte birinin, iki yıl önce ve iki yıl aradan sonra yapılan izleme ölçümlerinde, bir ruh sağlığı sorunu yaşadığı ve her iki zaman diliminde de bir ruh sağlığı sorunu olan öğrencilerin yarısından daha azının psikolojik yardım aldığı bulunmuştur. Benzer biçimde, Türkiye de yapılan araştırmalarda da üniversite öğrencilerinin bir uzmandan psikolojik yardım alma niyetlerinin beklenen düzeyde olmadığı görülmektedir (Erkan, Özbay, Cihangir-Çankaya ve Terzi, 2012b; Kızıldağ, Demirtaş-Zorbaz, Gençtanırım ve Arıcı, 2012; Topkaya ve Meydan, 2013). Bu bağlamda, üniversite öğrencilerinin psikolojik yardım almak konusunda niçin isteksiz olduklarını veya psikolojik yardım alma niyetlerini etkileyen faktörleri ortaya çıkarmak amacıyla çeşitli araştırmaların gerçekleştirilmesi gittikçe önem kazanmaktadır. Psikolojik yardım alma niyetinde bazı bireysel faktörlerin yanı sıra çevresel faktörlerin de olduğu görülmektedir. Literatürde ele alınan çevresel faktörlerden biri algılanan sosyal destektir. İnsanların bir uzmandan psikolojik yardım almak yerine başta aileleri olmak üzere diğer sosyal destek kaynaklarından psikolojik yardım aldıkları bilinmektedir (Mocan-Aydın, 2000; Topkaya ve Meydan, 2013). Pshenishny (2012) psikolojik yardıma ihtiyaç duyan üniversite öğrencilerinin doğrudan, resmi olarak sunulan ruh sağlığı hizmetlerini kullanmadıklarını, öğrencilerin yalnızca üçte birinin doğrudan ve ilk olarak psikolojik yardım almak için bir ruh sağlığı uzmanına gittiğini belirtmektedir. Ayrıca araştırmacı, üniversite öğrencilerinin yüzde elli yedisinin, bir ruh sağlığı uzmanına gitmeden önce sosyal destek kaynaklarına yöneldiğini, yüzde otuz yedisinin ise ilk önce sosyal destek kaynaklarına, daha sonra bir doktora ve en son sırada, bir ruh sağlığı uzmanına gidebileceğini belirlemiştir. Erkan ve diğerleri nin (2012b) araştırmasında üniversite öğrencilerinin, aile ve arkadaşları profesyonel yardım kaynaklarına göre daha yararlı algıladıkları sonucuna ulaşılmıştır. Kızıldağ ve diğerleri (2012) araştırmalarında üniversite öğrencilerinin psikolojik danışma ve rehberlik merkezlerini gerekli görmelerine rağmen bir uzmandan yardım almak yerine arkadaş ve ailelerinden yardım almayı tercih ettiklerini bulmuştur. Topkaya ve Meydan (2013)

6 984 Nursel TOPKAYA Ayşenur BÜYÜKGÖZE KAVAS tarafından yapılan bir diğer araştırmada ise üniversite öğrencilerinin profesyonel olmayan yardım kaynaklarının temel olarak aileleri ve arkadaşları olduğu görülmüştür. Bu araştırma kapsamında algılanan sosyal destek, bireyin ailesi, arkadaşları veya yaşamındaki önemli diğer bir kişi gibi sosyal destek kaynaklarından alınan her türlü yardım ve destek anlamı taşımaktadır (Cohen ve Hoberman, 1983). Nitekim sosyal destek kaynaklarının başında gelen aile, bireyin hayata hazırlanmasında, onun gelişiminin tüm alanlarında ve sonuç olarak, psikolojik iyi oluşunda önemli bir rol oynamaktadır (Gençoğlu, Kumcağız ve Ersanlı, 2014). Diğer bir deyişle başta aile olmak üzere sosyal destek kaynaklarından görülen destek, bireylerin genel sağlık durumunu ve yaşam kalitesini olumlu bir biçimde etkilemektedir (Hamaideh, Al-Magaireh, Abu-Farsakh, Al-Omari, 2014; Wang, Wu ve Liu, 2003). Sosyal destek algısının zayıf olması ise bireyin yaşam doyumunu olumsuz bir biçimde etkileyebileceği için üniversite öğrencilerinin genel iyilik hallerinin de bu durumdan etkilenmemesi kaçınılmazdır. Dolayısıyla, algılanan sosyal destek sıkıntı veren durumlarda koruyucu bir faktör olarak değerlendirilmektedir (Cohen ve Hoberman, 1983). Bu bağlamda sosyal destek kaynaklarının rollerinden birinin, gerektiğinde bir ruh sağlığı uzmanından yardım alınmasının teşvik edilmesi ve kolaylaştırılması olduğu yapılan çalışmalarda ortaya çıkmaktadır (Malinauskas, 2010; Perna, 2011; Stewart, 2008). Bu konuda yapılan araştırmaların birinde, Vogel, Wade, Wester, Larson ve Hackler (2007) psikolojik yardım alması sosyal çevresindeki kişiler tarafından desteklenen ve çevresindeki bir kişinin psikolojik yardım aldığını bilen kişinin, psikolojik yardım almaya ilişkin tutumunun olumlu ve psikolojik yardım alma niyetinin yüksek olduğunu belirlemiştir. Algılanan sosyal destek ve psikolojik yardım almaya ilişkin tutum ve niyet arasındaki ilişkiye yönelik yürütülen araştırmalarda birbiriyle çelişen sonuçlar olduğu açığa çıkmaktadır. Bazı araştırmalar; aile, arkadaş ve önemli diğer bir kişiden algılanan sosyal desteğin artmasıyla psikolojik yardım sunan servislerin kullanımının azaldığını ortaya koymaktadır. Örneğin, Tata ve Leong (1994) da Çinli-Amerikalı üniversite öğrencileriyle yaptıkları araştırmada, sosyal ağlarındaki kişilerin psikolojik bir sorunla ilgili olarak yardımcı olacağına ilişkin inanç, tutum ve beklentileri olumsuz olan öğrencilerin psikolojik yardım almaya ilişkin tutumlarının daha olumlu olduğunu belirlemiştir. Benzer olarak, Cepeda-Benito ve Short (1998), düşük sosyal desteğin psikolojik yardım alma olasılığını artırdığını belirlemiştir. Meksikalı üniversite öğrencileriyle yapılan bir diğer araştırmada, aileden algılanan düşük sosyal desteğin psikolojik yardım almaya ilişkin olumlu tutumun anlamlı bir yordayıcısı olduğu rapor edilmiştir (Miville ve Constantine, 2006). Türkiye de yakın zamanda lise öğrencileriyle gerçekleştirilen bir araştırmada (Karalp, 2009) algılanan sosyal destek ile psikolojik yardım almaya ilişkin tutum arasında olumsuz yönde anlamlı bir ilişki olduğu bulunmuştur. Diğer taraftan bazı araştırma sonuçları, algılanan sosyal destek ile psikolojik yardım almaya ilişkin tutum ve psikolojik yardım alma niyeti arasında olumlu yönde bir ilişki olduğunu göstermektedir. Örneğin, Koydemir-Özden (2010) aile ve arkadaşlardan algılanan sosyal destek ile psikolojik yardım almaya ilişkin tutum arasında olumlu yönde ilişki olduğunu bulmuştur. Buna göre, aile ve arkadaşlarından daha fazla sosyal destek algılayan öğrencilerin psikolojik yardım almaya ilişkin tutumlarının daha olumlu olduğu anlaşılmıştır. Benzer bir araştırmada, arkadaş ve önemli diğer bir kişiden algılanan sosyal destek algısı yüksek olan kişilerin psikolojik yardım almaya ilişkin daha olumlu tutumlara sahip olduğu ortaya koyulmuştur (Çebi, 2009). Arslantaş, Dereboy, Aştı ve Pektekin (2011), algılanan arkadaş desteğiyle psikolojik yardım alma tutumunun alt ölçeklerinden olan zorlanma ve danışmaya olan inanç arasında olumlu yönde anlamlı bir ilişki olduğunu, aileden alınan sosyal destek ile yardım alma konusunda zorlanmama, danışmaya olan inançlarının olması, danışmaya ihtiyaç hissetme arasında da olumlu yönde anlamlı bir ilişki olduğunu bulmuştur. Greenidge, Daire ve Lewis (2011), algılanan sosyal destek algısı yüksek olan üniversite öğrencilerinin psikolojik yardım almaya ilişkin tutumlarının daha olumlu olduğunu

7 Algılanan Sosyal Destek, Yaşam Doyumu, Psikolojik Yardım Almaya İlişkin 985 saptamıştır. Erkan, Özbay, Cihangir-Çankaya ve Terzi nin (2012a) araştırmasında ise önemli diğer bir kişiden algılanan sosyal desteğin psikolojik yardım alma niyetini yordadığı belirlenmiştir. Buna göre, önemli diğer bir kişiden sosyal destek algısı yüksek olan kişilerin psikolojik yardım alma niyetinin de yüksek olduğu anlaşılmıştır. Sosyal destek kaynaklarının psikolojik yardım almayı teşvik etmesinin psikolojik yardım almaya karar verilmesiyle ilişkili olduğunu ortaya koyan araştırma sonuçlarının yanı sıra, algılanan sosyal desteğin artmasıyla yaşam doyumunun arttığını gösteren araştırma sonuçları da literatürde bulunmaktadır (Aquino, Russell, Cutrona, ve Altmaier, 1996, Duru, 2007; Mahanta ve Aggarwal, 2013; Opayemi, 2011). Yaşam doyumunun, psikolojik yardım almaya ilişkin tutum ve psikolojik yardım alma niyetiyle ilişkisi araştırmalarda sınırlı düzeyde ele alınmıştır (Christopher, 2004). Her ne kadar yaşam doyumunun, psikolojik yardım alma niyetini etkileyen aracı bir değişken olabileceğine yönelik bir araştırmaya ulaşılamamış olsa da yaşam doyumunun başta öznel iyi oluş olmak üzere farklı değişkenlerle ilişkisinin ve aracı rolünün sınandığı birçok araştırma bulunmaktadır (Bozoğlan, 2014; Opayemi, 2011; Senol-Durak ve Durak, 2011, Yamawaki, Nelson ve Omori, 2011). Söz konusu araştırmaların yanı sıra, algılanan sosyal desteğin, yaşam doyumu ve psikolojik yardım almaya ilişkin tutum aracılığıyla psikolojik yardım alma niyetiyle ilişkili olabileceğine dair kanıt olabilecek araştırmaların varlığından söz edilebilir. Örneğin, Cramer (1999) algılanan sosyal destek azaldıkça psikolojik sıkıntı düzeyinin arttığını ve buna bağlı olarak psikolojik yardım alma niyetinin de arttığını bulmuştur. Vogel ve Wei (2005) ise yaptıkları araştırmada, sosyal destek düzeyi düşük olan kişilerin psikolojik sıkıntı düzeylerinin yükseldiği ve böylece, psikolojik yardım alma niyetlerinin arttığını belirlemişlerdir. Bu araştırma sonucuna göre yaşam doyumu; algılanan sosyal destek ve psikolojik yardım alma niyeti arasında aracı bir değişken olabilir. Bu doğrultuda, algılanan düşük veya yüksek sosyal destek, yaşamdan doyum sağlama veya sağlayamamanın yanı sıra psikolojik yardım almaya ilişkin olumlu veya olumsuz tutumlarla ve böylece, psikolojik yardım alma niyetiyle ilişkilendirilebilir. Literatür incelendiğinde, psikolojik yardım alma kararının psikolojik yardım almaya ilişkin tutum tarafından anlamlı bir biçimde yordandığı, diğer bir ifadeyle psikolojik yardım almaya ilişkin tutumun psikolojik yardım alma niyetini etkilediği görülmektedir (Dearing, Maddux ve Tangney, 2005; Erkan vd., 2012a; Topkaya, 2011a; Vogel vd., 2007). Psikolojik yardım almaya ilişkin tutumu ise çeşitli demografik değişkenlerin (ör., cinsiyet ve yaş) ve psikolojik faktörlerin (ör., algılanan sosyal destek, psikolojik sıkıntı düzeyi, kendini saklama ve kendini açma) yordadığı ortaya konulmaktadır (Nam vd., 2013). Yurt dışında ve Türkiye de algılanan sosyal destek, yaşam doyumu, psikolojik yardım almaya ilişkin tutum ve psikolojik yardım alma niyeti değişkenlerini ve bu değişkenlerin birbiriyle ilişkisini incelemeye yönelik bazı araştırmalar bulunmaktadır (ör., Erkan vd., 2012a; Koydemir-Özden, 2010; Vogel ve Wester, 2003; Vogel ve Wei, 2005; Vogel, Wester, Wei ve Boysen, 2005). Ancak, yaşam doyumunun psikolojik yardım alma niyetiyle ilişkisini konu alan araştırmaların sınırlı olduğu görülmektedir. Bununla birlikte, bu araştırma kapsamında ele alınan değişkenlerin birlikte incelendiğinde herhangi bir araştırmaya ulaşılamamıştır. Öte yandan, bazı araştırmaların sonuçları psikolojik yardım alma niyetini etkileyebilecek değişkenlerin ve bu değişkenlerin etki etme biçimlerinin kültüre göre değişiklik gösterebileceğini ortaya koymaktadır (Kim ve Omizo, 2003; Tata ve Leong, 1994). Kültüre göre psikolojik yardım alma niyetiyle ilişkisi farklılık gösterebilecek değişkenlerden biri olan algılanan sosyal desteğin, bizim kültürümüzde yaşam doyumu ve psikolojik yardım almaya ilişkin tutum aracılığıyla psikolojik yardım alma niyetini ne derece etkilediği bilinmemektedir. Dolayısıyla bu araştırmadan elde edilen veriler, bireylerin psikolojik yardım alma niyetinde, algılanan sosyal

8 986 Nursel TOPKAYA Ayşenur BÜYÜKGÖZE KAVAS desteğin rolüne ilişkin önemli bilgiler sunabilir. Yukarıda özetlenen araştırmaların sonuçları dikkate alınarak algılanan sosyal desteğin, yaşam doyumu ve psikolojik yardım almaya ilişkin tutum aracılığıyla psikolojik yardım alma niyetiyle ilişkili olabileceği değerlendirilmiştir. Bu doğrultuda, araştırmanın temel amacı, algılanan sosyal destek, yaşam doyumu, psikolojik yardım almaya ilişkin tutum ve psikolojik yardım alma niyeti arasındaki ilişkileri yapısal eşitlik modeli kullanarak üniversite öğrencileri arasında incelemek olarak belirlenmiştir. Ayrıca araştırmada, yaşam doyumu ve psikolojik yardım almaya ilişkin tutumun; algılanan sosyal destek ve psikolojik yardım alma niyeti arasındaki aracı rolü araştırılmıştır. Yöntem Evren ve Örneklem Bu araştırmanın evrenini, eğitim-öğretim yılı bahar yarıyılında Ondokuz Mayıs Üniversitesinin dört yıllık lisans programlarında öğrenim gören öğrenciler oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemi, oranlı küme örneklem yöntemiyle belirlenmiştir. Tüm fakültelerden en az % 5 olacak şekilde katılım sağlanmıştır. Bu doğrultuda araştırmanın verileri, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi (253, % 23.6), Fen Edebiyat Fakültesi (323, % 30.2), İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi (95, % 8.9), İlahiyat Fakültesi (207, % 19.3), Mühendislik Fakültesi (147, % 13.7) ve Ziraat Fakültelerine (47, % 4.3) devam eden 1072 gönüllü üniversite öğrencisinden toplanmıştır. Öğrencilerin, % 61.9 u (664) kadın, % 37.9 u (406) erkektir (% 0.2, 2 kişi cinsiyet rapor etmemiştir) ve yaşları 18 ile 28 arasında değişmektedir (Ort. = 21.03, SS = 2.27). Öğrencilerin % 70.3 ü yaş aralığında bulunmaktadır. Katılımcıların 216 sı (% 20.1) birinci sınıf, 342 si (% 31.9) ikinci sınıf, 252 si (% 23.5) üçüncü sınıf ve 261 i (% 24.3) dördüncü sınıftır. Öğrencilerin 137 si (% 12.8) daha önce psikolojik yardım aldığını, 935 i (% 87.2) ise daha önce herhangi bir psikolojik yardım almadığını belirtmiştir. Veri Toplama Araçları Araştırmanın verileri, hazırlanan Kişisel Bilgi Formu, Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği (Zimet, Dahlem, Zimet ve Farley, 1988), Yaşam Doyumu Ölçeği (Diener, Emmons, Larsen ve Griffin, 1985), Psikolojik Yardım Almaya İlişkin Tutum Ölçeği-Revize Form (Türküm, 2001) ve Yetişkinler için Psikolojik Yardım Alma Niyeti Envanteri (Topkaya, 2011a) kullanılarak toplanmıştır. Aşağıda, veri toplama araçlarına yönelik olarak ayrıntılı bilgiler sunulmuştur. Kişisel Bilgi Formu Kişisel bilgi formunda katılımcılara, demografik ve kişisel özellikleri tanımlamak amacıyla cinsiyet, yaş, sınıf, fakülte ve daha önce psikolojik yardım alıp almadıklarına ilişkin bilgiler yaş bilgisi dışında kapalı uçlu beş soru yöneltilmiştir. Katılımcıların, cinsiyet, yaş, sınıf düzeyi, öğrenim görülen fakülte ve daha önce psikolojik yardım alıp almadıklarına ilişkin bilgiler bu sorular aracılığıyla elde edilmiştir. Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği (ÇBASDÖ) (The Multidimensional Scale of Perceived Social Support, Zimet vd., 1988) aile, arkadaş ve önemli diğer kişilerden algılanan sosyal desteği değerlendirmek amacıyla geliştirilen üç boyutlu ve on iki maddelik bir ölçektir. ÇBASDÖ nün gözden geçirilmiş son formunun faktör yapısı, geçerlik ve güvenirlik çalışması Eker, Arkar ve Yaldız (2001) tarafından yapılmıştır. Ölçeğin maddeleri, (1) kesinlikle hayır ile (7) kesinlikle evet arasında değişen Likert tipi 7 li dereceleme üzerinde yanıtlanmaktadır. Ölçekten elde edilebilecek en düşük puan 12, en yüksek puan ise 84 tür. Bireyin ölçekten aldığı yüksek puan, sosyal destek algısının yüksek olduğunu göstermektedir. ÇBASDÖ nün güvenirlik çalışması kapsamında üç farklı örneklemden elde edilerek hesaplanan Cronbach Alfa iç tutarlılık

9 Algılanan Sosyal Destek, Yaşam Doyumu, Psikolojik Yardım Almaya İlişkin 987 katsayılarının.80 ile.95 arasında değiştiği bulunmuştur. Bu araştırma için Cronbach Alfa iç tutarlılık katsayısı.88 olarak bulunmuştur. Yaşam Doyumu Ölçeği Yaşam Doyumu Ölçeği (YDÖ) (Satisfaction with Life Scale, Diener vd., 1985) bireyin yaşamından sağladığı doyuma yönelik global bilişsel yargıları değerlendirmek amacıyla geliştirilen tek boyutlu ve beş maddelik bir ölçektir. YDÖ nün Türkçe ye uyarlanması Köker (1991) tarafından yapılmıştır. Ölçeğin maddeleri, (1) kesinlikle katılmıyorum ile (7) kesinlikle katılıyorum arasında değişen Likert tipi 7 li dereceleme üzerinde yanıtlanmaktadır. Ölçekten elde edilebilecek en düşük puan 7, en yüksek puan ise 35 tir. Bireyin ölçekten aldığı yüksek puan, yaşam doyumunun yüksek olduğunu göstermektedir. Madde analizi sonucunda, ölçeğin her bir maddesinden elde edilen puanlarla toplam puanlar arasındaki korelasyon katsayılarının.73 ile.90 arasında değiştiği belirlenmiştir. YDÖ nün, test-tekrar test güvenirlik katsayısı.85 bulunmuştur. Bu araştırma için Cronbach Alfa iç tutarlılık katsayısı.79 bulunmuştur. Psikolojik Yardım Almaya İlişkin Tutum Ölçeği-Revize Form Psikolojik Yardım Almaya İlişkin Tutum Ölçeği-R (PYTÖ-R, Türküm 2001) formu, Fischer ve Turner (1970) in geliştirdiği ölçek temel alınarak hazırlanan otuz maddelik formun (Türküm, 2000) revize edilmiş halidir. PYTÖ-R, iki alt boyut ve on sekiz maddeden oluşmaktadır. Ölçeğin maddeleri, (1) tamamen katılmıyorum ile (5) tamamen katılıyorum arasında değişen 5 li Likert tarzda yanıtlanmaktadır. Ölçekten elde edilebilecek en düşük puan 18, en yüksek puan ise 90 dır. Bireyin ölçekten aldığı yüksek puan, psikolojik yardım veren bir uzmandan yardım almaya ilişkin tutumunun olumlu olduğunu göstermektedir. PYTÖ-R nin güvenirliği için hesaplanan Cronbach Alfa iç tutarlılık katsayısı.90 ve test-tekrar test güvenirlik katsayısı.77 bulunmuştur. Bu araştırma için Cronbach Alfa iç tutarlılık katsayısı.92 bulunmuştur. Yetişkinler için Psikolojik Yardım Alma Niyeti Envanteri Yetişkinler için Psikolojik Yardım Alma Niyeti Envanteri (PYANE, Topkaya, 2011a) bireyin, psikolojik yardım alma niyetini belirlemek amacıyla geliştirilen üç alt boyutlu (ilişkisel sorunlar, travmatik sorunlar, duyuşsal ve davranışsal sorunlar) ve toplam on iki maddelik bir veri toplama aracıdır. PYANE nin maddeleri, (1) kesinlikle psikolojik yardım almam ile (4) kesinlikle psikolojik yardım alırım arasında değişen Likert tipi 4 lü dereceleme üzerinde yanıtlanmaktadır. Envanterden elde edilebilecek en düşük puan 12, en yüksek puan ise 48 tir. Bireyin envanterden aldığı yüksek puan, psikolojik yardım alma niyetinin yüksek olduğunu göstermektedir. PYANE nin, Cronbach Alfa iç tutarlılık katsayısı.84 ve yapısal güvenirliği için hesaplanan McDonald ın Omega değeri.88 bulunmuştur. Bu araştırma için Cronbach Alfa iç tutarlılık katsayısı.82 bulunmuştur. İşlem Bu çalışma kapsamında, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Rektörlüğünden etik ve uygulama izni alındıktan sonra, veri toplama işlemleri Ondokuz Mayıs Üniversitesinin dört yıllık lisans programına sahip altı farklı fakültesinde (Eğitim Fakültesi, Fen Edebiyat Fakültesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İlahiyat Fakültesi, Mühendislik Fakültesi ve Ziraat Fakültesi) yürütülmüştür. Araştırma kapsamında Kişisel Bilgi Formu, Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği, Yaşam Doyumu Ölçeği, Psikolojik Yardım Almaya İlişkin Tutum Ölçeği- Revize Form ve Yetişkinler İçin Psikolojik Yardım Alma Niyeti Envanteri ile sınıf ortamında gönüllü öğrencilere araştırmacılar tarafından uygulanmıştır. Veri toplama işlemi üç haftalık bir süreç içinde tamamlanmıştır. Verilerin analizinde IBM SPSS 21 ve AMOS 22 programlarından yararlanılarak son yıllarda sıklıkla tercih

10 988 Nursel TOPKAYA Ayşenur BÜYÜKGÖZE KAVAS edilen (Aydın, 2014; Çelik, 2014) yapısal eşitlik modellemesi (ör., doğrulayıcı faktör analizi, yapısal regresyon) kullanılmıştır. Bulgular Önerilen yapısal model sınanmadan önce, doğrulayıcı faktör analizi kullanılarak algılanan sosyal destek, yaşam doyumu, psikolojik yardım almaya ilişkin tutum ve psikolojik yardım alma niyetine ilişkin ölçüm modeli incelenmiştir. Ölçüm modelinin değerlendirilmesinde uyum iyiliği istatistiklerinden Ki-kare (x 2 ), Ki-kare nin serbestlik derecesine oranı (x 2 / df), düzenlenmiş uyum iyiliği indeksi (AGFI), karşılaştırmalı uyum indeksi (CFI), yaklaşık hataların ortalama karekökü (RMSEA) ve standardize edilmiş artık ortalamaların karekökü (SRMR) dikkate alınmıştır. Ölçüm modeline ilişkin elde edilen uyum iyiliği indekslerine bakıldığında Ki-kare değerinin (20.80) anlamlı olmadığı (p =.235) görülmüştür. Ki-kare değerinin serbestlik derecesine oranın (x 2 / df = 1.22) 3 veya 3 ten küçük olması mükemmel uyuma, 5 ten küçük olması ise kabul edilebilir düzeyde bir uyuma işaret etmektedir (Kline, 2005). Diğer uyum iyiliği indeksleri de (AGFI =.99, CFI =.99, RMSEA =.014, SRMR =.014) iyi uyuma işaret etmektedir (Hu ve Bentler, 1999; Kline, 2005). Tablo 1 Değişkenlere Ait Ortalama, Standart Sapma ve Korelasyon Katsayıları Ort. SS Algılanan sosyal destek (toplam) Aileden Arkadaştan Özel birinden Yaşam doyumu Tutum Niyet Not. Tüm korelasyon katsayıları p <.01 düzeyinde anlamlıdır. Şekil 1. Önerilen yapısal model Sosyal destek Yaşam doyumu Tutum Niyet Ölçüm modelinin sınanmasından sonra, değişkenler arasındaki korelasyonlar, değişkenlere ait ortalama ve standart sapma değerleri hesaplanmıştır (Tablo 1). Sonraki aşamada ise algılanan sosyal destek ile psikolojik yardım alma niyeti arasındaki hem doğrudan hem de yaşam doyumu ve psikolojik yardım almaya ilişkin tutum aracılığıyla dolaylı yolların kısmi aracılık ilişkisini içeren bir model sınanmıştır (Şekil 1). Yapısal eşitlik modelinin oluşturulmasında maddelerin parsellenmesi (item parceling) yöntemi kullanılmıştır (Bandalos & Finney, 2001). İlk olarak, önerilen modelin Ki-kare değerine (x 2 ) ilişkin p değerinin anlamlı olduğu görülmüştür (p =.000). Model, Ki-kare ve serbestlik derecesi oranına göre değerlendirildiğinde ise elde edilen sonucun

11 Algılanan Sosyal Destek, Yaşam Doyumu, Psikolojik Yardım Almaya İlişkin 989 (x 2 / df = 3.12) önerilen 3 değerine (Kline, 2005) yakın olduğu görülmüştür. Bununla birlikte, diğer uyum iyiliği indeksleri değerlendirilmiş (AGFI =.97, CFI =.99, RMSEA =.044, SRMR =.064) ve sonuç olarak modelin eldeki veriler ile uyumlu olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca, modeldeki tüm yollar incelenmiş ve algılanan sosyal destekten niyete giden yolun anlamlı olmadığı görülmüştür (r =.01, p =.769). Bunun üzerine algılanan sosyal destekten psikolojik yardım alma niyetine giden yol modelden çıkarılmış ve model tam aracılı model olarak tekrar sınanmıştır. Uyum iyiliği indeksleri tekrar değerlendirildiğinde (x 2 / df = 2.88, AGFI =.97, CFI =.99, RMSEA =.043, SRMR =.064), modelin verilerle uyumlu olduğu ve modeldeki tüm yolların anlamlı olduğu görülmüştür (Şekil 2). Tablo 2 Yenilenen modelde standardize edilmiş toplam, doğrudan ve dolaylı yolların katsayıları Yollar Standardize katsayılar (β) Sosyal Destek Niyet Toplam.05** Doğrudan - Dolaylı.05** Yaşam Doyumu Niyet Toplam.11** Doğrudan - Dolaylı.11** Tutum Niyet Toplam.44*** Doğrudan.44*** Dolaylı - ** p <.01, p <.001 Modeldeki dolaylı yolların anlamlılık düzeylerini değerlendirmek için son yıllarda sıklıkla önerilen Bootstrap (BC, %95) analizi (1000) yapılmıştır (Preacher & Hayes, 2008). Buna göre, modeldeki doğrudan ve dolaylı yollar incelendiğinde, algılanan sosyal desteğin yaşam doyumu ile doğrudan ilişkisinin (β =.43, p <.01), psikolojik yardım almaya ilişkin tutum (β =.11, p <.001) ve psikolojik yardım alma niyeti ile dolaylı ilişkisinin (β =.05, p <.001); yaşam doyumunun

12 990 Nursel TOPKAYA Ayşenur BÜYÜKGÖZE KAVAS psikolojik yardım almaya ilişkin tutum ile doğrudan ilişkisinin (β =.23, p <.001) ve psikolojik yardım alma niyeti ile dolaylı ilişkisinin (β =.11, p <.001) anlamlı düzeyde olduğu görülmüştür (Tablo 2). Son olarak, tüm doğrudan ve dolaylı yollar dikkate alındığında sınanan modelin veriye uygunluk gösterdiği, tam aracılı bir model olduğu ve modelin üniversite öğrencilerinde psikolojik yardım alma niyetinin %20 sini açıkladığı görülmektedir. Tartışma Bu araştırmanın amacı, üniversite öğrencilerinin algıladıkları sosyal destek, yaşam doyumu, psikolojik yardım almaya ilişkin tutumları ve psikolojik yardım alma niyetleri arasındaki ilişkileri incelemektir. Bunun yanı sıra araştırmada, algılanan sosyal destek ile psikolojik yardım alma niyeti arasındaki ilişkide yaşam doyumu ve psikolojik yardım almaya ilişkin tutumun aracı rolü de değerlendirilmiştir. Araştırma bulguları, algılanan sosyal destek ile yaşam doyumu, yaşam doyumu ile psikolojik yardım almaya ilişkin tutum ve psikolojik yardım almaya ilişkin tutum ile psikolojik yardım alma niyeti arasında olumlu yönde anlamlı bir ilişki olduğunu göstermiştir. Araştırmanın sonuçları, bu konuda yürütülen Malinauskas ın (2010) ve Bozoğlan ın (2014) araştırma sonuçlarıyla benzerlik göstermektedir. Malinauskas (2010) yaptığı araştırmada, algılanan stres ve algılanan sosyal destek etkileşiminin ciddi bir sakatlık yaşayan üniversite öğrencisi atletlerin yaşam doyumunu açıklama oranını artırdığını bulmuştur. Bir diğer araştırmada, Bozoğlan (2014) algılanan sosyal desteğin yaşam doyumu ile pozitif yönde ilişkili olduğunu bulmuştur. Ayrıca, bu araştırmanın bulguları algılanan sosyal destek ile psikolojik yardım almaya ilişkin tutumun ve psikolojik yardım alma niyetinin olumlu yönde ilişkili olduğunu belirleyen araştırma sonuçlarını da destekler niteliktedir (Arslantaş vd., 2011; Çebi, 2009; Erkan vd., 2012a; Greenidge vd., 2011, Koydemir-Özden, 2010). Araştırmanın sonuçlarına göre, sosyal destek algısı yüksek olan kişilerin yaşam doyumlarının da yüksek olduğu, yaşam doyumu yüksek olan kişilerin psikolojik yardım almaya ilişkin tutumlarının olumlu ve psikolojik yardım almaya ilişkin tutumları olumlu olan kişilerin psikolojik yardım alma niyetlerinin de yüksek olduğu görülmüştür. Araştırmanın bu sonucu, Figueiredo, Fries ve Ingram ın (2004) psikolojik yardım almaya ilişkin tutum ve psikolojik yardım alma niyetini değerlendirdikleri araştırma sonucuyla örtüşmektedir. Figueiredo, Fries ve Ingram, düşünce ve duyguları diğerleriyle paylaşmada başarısız olan kanser hastası kadınların destekleyici olmayan sosyal etkileşimlerinin fazla, sosyal destek düzeylerinin ve duygusal iyi oluş düzeylerinin düşük olduğunu belirtmişlerdir. Destekleyici olmayan sosyal etkileşimleri fazla olan kişilerin sıkıntı veren sorunları açmak konusunda isteksiz olabilecekleri düşünülmüştür. Yapılan araştırmanın sonucu, sosyal destek kaynaklarının yaşam doyumunu artırmadaki rolüne dikkat çekmenin yanı sıra kişinin, sosyal destek kaynaklarının psikolojik yardım almayı teşvik etmesinin psikolojik yardım almaya karar vermede rol oynayan önemli bir faktör olduğunu göstermektedir. Ayrıca araştırmanın bu sonucu, psikolojik yardım alma niyetinde sosyal destek ağlarının önemli bir faktör olduğunu ortaya koymaktadır (Tata ve Leong, 1994). Bu araştırma kapsamında algılanan sosyal desteğin, yaşam doyumu ve psikolojik yardım almaya ilişkin tutum aracılığıyla psikolojik yardım niyetiyle ilişkili olduğu bulunmuştur. Algılanan sosyal destek ile psikolojik yardım alma niyeti arasında doğrudan anlamlı bir ilişki gözlenmemiştir. Diğer bir ifadeyle, yaşam doyumu ve psikolojik yardım almaya ilişkin tutumun, algılanan sosyal destek ile psikolojik yardım alma niyeti arasındaki ilişkide aracı birer değişken oldukları belirlenmiştir. Bu sonuca göre sosyal destek algısı yüksek olan bireylerin yaşam doyumu yüksek, yaşam doyumu yüksek olan bireylerin psikolojik yardım almaya ilişkin tutumu olumlu ve psikolojik yardım almaya ilişkin tutumu olumlu olan bireylerin psikolojik yardım alma niyeti yüksektir. Dolayısıyla bu sonuç, algılanan sosyal desteğin, sıkıntı veren durumlarda koruyucu bir faktör olarak değerlendirildiği (ör., bir ruh sağlığı uzmanından yardım alınmasının teşvik edilmesi)

13 Algılanan Sosyal Destek, Yaşam Doyumu, Psikolojik Yardım Almaya İlişkin 991 araştırma sonuçlarını da destekler niteliktedir (Malinauskas, 2010; Perna, 2011; Stewart, 2008; Vogel vd., 2007). Bu bağlamda ele alınabilecek araştırmaların birinde (Stewart, 2008), intihar eğilimi yüksek olan öğrencilerin psikolojik yardım alma niyetlerinin düşük olduğunu buna karşın, algılanan sosyal destek algısı yüksek olan üniversite öğrencilerinin intihara eğilimlerinin düşük olduğu belirlenmiştir. Bir başka araştırmada ise McGhee (2011), algılanan sosyal desteğin psikolojik sıkıntının olumsuz, öznel normun ise olumlu bir yordayıcısı olduğunu ve hem psikolojik sıkıntının hem de öznel normun psikolojik yardım alma niyetini olumlu bir biçimde yordadığını bulmuştur. Willet, Hayes, Zaha ve Fuddy (2012) düşük düzeyde sosyal-duygusal destek gören, yaşam doyumu düşük olan ve sık sık psikolojik sıkıntı yaşayan yaş aralığındaki kadınların fiziksel sağlık ve ruh sağlığı kontrollerinden geçmediğini ve bu durumun sosyo-ekonomik düzey ve sağlık sigortası koşullarıyla ilgisinin olmadığını belirlemiştir. Son olarak, araştırma sonuçlarının psikolojik yardım almaya ilişkin tutumun, çeşitli psikolojik faktörler ile psikolojik yardım alma niyeti arasında aracı bir değişken olduğunu öne süren araştırma sonuçlarıyla da benzer doğrultuda yer aldığı görülmektedir (Dearing, Maddux ve Tangney, 2005; Erkan vd., 2012a; Vogel vd., 2005; Vogel vd., 2007; Topkaya, 2011a). Psikolojik yardım almaya ilişkin tutumu olumlu olan kişilerin psikolojik yardım alma niyetlerinin de yüksek olduğu bu araştırmanın sonucunda da ortaya çıkmasından hareketle, psikolojik yardım almaya ilişkin tutumu olumlu yönde etkileyecek çalışmaların yapılmasının psikolojik yardım almayı artırmada önemli katkılar sağlayabileceği düşünülmektedir. Bu araştırmanın sınırlılıklarından biri, araştırma verilerinin tek bir üniversitede öğrenim gören öğrencilerden toplanmış olmasıdır. Bundan sonra gerçekleştirilecek araştırmalarda, farklı üniversitelere devam eden öğrencilerden veri toplanması araştırma sonuçlarının genellenebilirliğini artırabilir. Bir diğer sınırlılık da verilerin kendini bildirim tarzı ölçme araçlarıyla elde edilmiş olmasıdır. Bununla birlikte, araştırma desenin doğası gereği neden sonuç ilişkisine yönelik herhangi bir çıkarımda bulunulamamaktadır. Bundan sonra yapılacak araştırmalarda, algılanan sosyal destek ile psikolojik yardım alma niyeti arasındaki ilişkide aracı olabilecek diğer değişkenlerin (ör., psikolojik yardım alma nedeniyle kendini damgalama ve sosyal damgalanma) araştırılması yararlı olabilir. Algılanan sosyal desteğin damgalanmanın olumsuz etkilerini azaltmak konusundaki rolü ortaya konabilir. Böylece, psikolojik yardım alma nedeniyle damgalanma algısından kaynaklanan olumsuz etkiler ile algılanan sosyal destek arasında bir ilişki olup olmadığı anlaşılabilir. Yine, daha sonra yürütülecek araştırmalarda psikolojik yardım alma niyetiyle ilişkili diğer kültürel değişkenlerin (ör., bireyselcilik-toplulukçuluk) araştırılması önerilmektedir. Psikolojik yardım alma niyetinin, yaşam doyumu ve psikolojik yardım almaya ilişkin tutum aracılığıyla algılanan sosyal destek tarafından yordandığını ortaya koyarak bu araştırmanın literatüre katkı sağladığı düşünülmektedir. Araştırmanın bu sonucu doğrultusunda, bireylerin yaşam doyumunu artıracak ve psikolojik yardım almaya ilişkin tutumlarını olumlu biçimde etkileyecek çalışmaların yapılmasının önemli olduğu görülmektedir. Bireye sosyal destek sağlayan kişilerin, bir ruh sağlığı uzmanından yardım almayı teşvik etmesi veya cesaretlendirmesi konusunda yapacağı müdahaleler bireylerin, yaşam doyumunu ve psikolojik yardım almaya ilişkin tutumlarını ve dolayısıyla, onların psikolojik yardım alma niyetini olumlu biçimde etkileyebilir. KAYNAKÇA AQUINO, J. A., RUSSELL, D. W., CUTRONA, C. E., & ALTMAIER, E. M. (1996). Employment Status, Social Support, and Life Satisfaction among the Elderly. Journal of Counseling Psychology, 43(4),

14 992 Nursel TOPKAYA Ayşenur BÜYÜKGÖZE KAVAS ARSLANTAŞ, H., DEREBOY, İ. F., AŞTI, N., & PEKTEKİN, Ç. (2011). Yetişkinlerde Profesyonel Psikolojik Yardım Arama Tutumu ve Bunu Etkileyen Faktörler. Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 12(1), AYDIN, S. (2014). Öğretmen Adaylarının Başarı Amaç Yönelimleri ve Akademik Öz- Yeterliklerinin Yapısal Eşitlik Modeliyle İncelenmesi- Investigation of the Relationship Between Preservice Science Teachers Achievement Goal Orientations and Academic Self- Efficacy With Structural Equation Model. TURKISH STUDIES - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic- ISSN: , Volume 9/2, Winter 2014, DOI Number : p BANDALOS, D. L., & FINNEY, S. J. (2001). Item Parceling Issues in Structural Equation Modeling. In G. A. Marcoulides & R. E. Schumacker (Eds.), Advanced Structural Equation Modeling: New Developments and Techniques. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates, Inc. BOZOĞLAN, B. (2014). Çatışmanın Yordayıcısı olarak Sosyal Destek ve Yaşam Doyumu. Kastamonu Eğitim Dergisi, 22(1), CEPEDA-BENITO, A., & SHORT, P. (1998). Self-Concealment, Avoidance of Psychological Services, and Perceived Likelihood of Seeking Professional Help. Journal of Counseling Psychology, 45, CHRISTOPHER, M. S. (2004). The Ability of Self-Construals to Predict Psychological Distress, Satisfaction with Life, and Help-Seeking in Ethnically Diverse American College Students. Unpublished doctoral dissertation, South Dakota University, South Dakota. (UMI Number ) COHEN, S. & HOBERMAN, H. (1983). Positive Events and Social Supports as Buffers of Life Change Stress. Journal of Applied Social Psychology, 13, CRAMER, K. M. (1999). Psychological Antecedents to Help-Seeking Behavior: A Reanalysis Using Path Modeling Structures. Journal of Counseling Psychology, 46, CRANFORD, J. A., EISENBERG, D., & SERRAS, A. M. (2009). Substance Use Behaviors, Mental Health Problems, and Use of Mental Health Services in a Probability Sample of College Students. Addictive Behaviors, 34(2), ÇEBİ, E. (2009). University Students Attitudes toward Seeking Psychological Help: Effects of Perceived Social Support, Psychological Distress, Prior Help-Seeking Experience and Gender. Unpublished master thesis, Middle East Technical University, Ankara, Turkey. ÇELİK, E. (2014). Evlilik Hoşnutsuzluğu Ölçeğinin Türkçeye Uyarlanması: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması- Adaptation of Marital Disaffection Scale To Turkish: Study of Validity and Reliability TURKISH STUDIES - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic- ISSN: , Volume 8/12, Fall 2013, DOI Number : p DEARING, R. L., MADDUX, J. E., TANGNEY, J. P. (2005). Predictors of Psychological Help- Seeking in Clinical and Counseling Psychology Graduate Students. Professional Psychology: Research and Practice, 36(3),

15 Algılanan Sosyal Destek, Yaşam Doyumu, Psikolojik Yardım Almaya İlişkin 993 DIENER, E., EMMONS, R. A., LARSEN, R., J., & GRIFFIN, S. (1985). The Satisfaction with Life Scale. Journal of Personality Assessment, 49, DURU, E. (2007). Re-examination of the Psychometric Characteristics of the Multidimensional Scale of Perceived Social Support Among Turkish University Students. Social Behavior and Personality: An International Journal, 35, EKER, D., ARKAR, H., & YALDIZ, H. (2001). Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği nin Gözden Geçirilmiş Formunun Faktör Yapısı, Geçerlik ve Güvenirliği. Türk Psikiyatri Dergisi, 12(1), ERKAN, S., ÖZBAY, Y., CİHANGİR-ÇANKAYA, Z., & TERZİ, Ş. (2012a). Üniversite Öğrencilerinin Psikolojik Yardım Aramaya Gönüllülük Düzeylerinin Yordanması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12(1), ERKAN, S., ÖZBAY, Y., CİHANGİR-ÇANKAYA, Z., & TERZİ, Ş. (2012b). Üniversite Öğrencilerinin Yaşadıkları Problemler ve Psikolojik Yardım Arama Gönüllülükleri. Eğitim ve Bilim, 37(164), FIGUEIREDO, M. I., FRIES, E., & INGRAM, K. M. (2004). The Role of Disclosure Patterns and Unsupportive Social Interactions in the Well-Being of Breast Cancer Patients. Psycho- Oncology, 13, FISCHER, E. H., & TURNER, J. L. (1970). Development and Research Utility of an Attitude Scale. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 35, GENÇOĞLU, C., KUMCAĞIZ, H., ERSANLI, K. (2014). Ergenlerin Şiddet Eğilimine Etki Eden Ailevi Faktörler- Family Factors Affecting Violent Tendency in Adolescents. TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: , Volume 9/2, Winter 2014, DOI Number : p GREENIDGE, W. L., DAIRE, A. P., & LEWIS, S. (2011). The Role of Outcome Expectations, Social Stigma, and Perceived Social Support in the Attitudes towards Seeking Counseling of Caribbean Clients. adresinden ulaşılmıştır. HAMAIDEH, S., AL-MAGAIREH, D., ABU-FARSAKH, B., & AL-OMARI, H. (2014). Quality of Life, Social Support, and Severity of Psychiatric Symptomps in Jordanian Patients with Schizophrenia. Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing, 21, KARALP, A. (2009). Lise Öğrencilerinin Psikolojik Yardım Almaya İlişkin Tutumlarının Bazı Değişkenlere göre İncelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, Türkiye. KIM, B. S. K., & OMIZO, M. M. (2003). Asian Cultural Values, Attitudes toward Seeking Professional Psychological Help, and Willingness to See a Counselor. The Counseling Psychologist, 31, KIZILDAĞ, S., DEMİRTAŞ-ZORBAZ, S., GENÇTANIRIM, D., & ARICI, F. (2012). Hacettepe Üniversitesi Öğrencilerinin Psikolojik Danışma Yardımı Almaya ve Bu Yardımın Sunulduğu Birimlere ilişkin Görüşleri. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(3), KLINE, R. B. (2005). Principles and Practice of Structural Equation Modeling (2nd ed.). New York: Guilford.

16 994 Nursel TOPKAYA Ayşenur BÜYÜKGÖZE KAVAS KOYDEMİR-ÖZDEN, S. (2010). Self-aspects, Perceived Social Support, Gender, and Willingness to Seek Psychological Help. International Journal of Mental Health, 39(3), KÖKER, S. (1991). Normal ve Sorunlu Ergenlerin Yaşam Doyumu Düzeyinin Karşılaştırılması. Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara, Türkiye. MAHANTA, D., & AGGARWAL, M. (2013). Effect of Perceived Social Support on Life Satisfaction of University Students. European Academic Research, 1(6), MALINAUSKAS, R. (2010). The Associations among Social Support, Stress, and Life Satisfaction as Perceived by Injured College Athletes. Social Behavior and Personality, 38(6), MCGHEE, C. H. (2011). Predicting Counseling Students Intentions to Seek Counseling. Unpublished Doctoral Dissertation, Pasifik Üniversitesi. adresinden edinilmiştir. MIVILLE, M. L. & CONSTANTINE, M. G. (2007). Sociocultural Predictors of Psychological Help-Seeking Attitudes and Behavior among Mexican American College Students. Cultural Diversity and Ethnic Minority Psychology, 12(3), MOCAN-AYDIN, G. (2000). Western Models of Counseling and Psychotherapy within Turkey: Crossing Cultural Boundaries. The Counseling Psychologist, 28, NAM, S. K., CHOI, S. I., LEE, J. H., LEE, M. K., KIM, A. R., & LEE, S. M. (2013). Psychological Factors in College Students' Attitudes toward Seeking Professional Psychological Help: A Meta-Analysis. Professional Psychology: Research and Practice 44(1), OPAYEMI, R. (2011). Perceived Social Support and Students Life Satisfaction among Selected Undergraduates of a Non-Residential Nigerian University. African Journal for the Psychological Study of Social Issues, 14(2). Özet adresinden edinilmiştir. PERNA, A. (2011). Factors Influencing Help-Seeking: University Students' Responses to Mental Health Stigma. Unpublished master thesis, Carleton University, Ottawa, Ontario. PREACHER, K. J., & HAYES, A. F. (2008). Asymptotic and Resampling Strategies for Assessing and Comparing Indirect Effects in Multiple Mediator Models. Behavior Research Methods, 40, PSHENISHNY, E. E. (2012). Projected Pathways into Care for College Students Seeking Help for Symptoms of Depression. Unpublished doctoral dissertation, Indiana University, Indiana. (UMI Number ) STEWART, V. (2008). Perceived Social Support, Suicidal Ideation, Stigma, and Help Seeking Behaviors Among College Students. Unpublished doctoral dissertation, Marywood Üniversitesi, Scranton, Pennsylvania. (UMI Number ) ŞENOL-DURAK, E., & DURAK, M. (2011). The Mediator Roles of Life Satisfaction and Self- Esteem Between the Affective Components of Psychological Well-Being and the Cognitive Symptoms of Problematic Internet Use. Social Indicators Research, 103(1), TATA, S. P., & LEONG, F. T. L. (1994). Individualism-collectivism, Social-Network Orientation, and Acculturation as Predictors of Attitudes toward Seeking Professional Psychological Help among Chinese Americans. Journal of Counseling Psychology, 41,

17 Algılanan Sosyal Destek, Yaşam Doyumu, Psikolojik Yardım Almaya İlişkin 995 TOPKAYA, N. (2011a). Psikolojik Yardım Alma Niyetinin Sosyal Damgalanma, Tedavi Korkusu, Beklenen Yarar, Beklenen Risk ve Tutum Faktörleriyle Modellenmesi. Yayımlanmamış doktora tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, Türkiye. TOPKAYA, N., & MEYDAN, B. (2013). Üniversite Öğrencilerinin Problem Yaşadıkları Alanlar, Yardım Kaynakları ve Psikolojik Yardım Alma Niyetleri. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(1), TÜRKÜM, S. (2000). Üniversite Öğrencilerinin Psikolojik Yardım Almaya İlişkin Tutumları ve Kendini Açma Eğilimleri. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(2), TÜRKÜM, A. S. (2001). Stresle Başa Çıkma Biçimi, İyimserlik, Bilişsel Çarpıtma Düzeyleri ve Psikolojik Yardım Almaya İlişkin Tutumlar Arasındaki İlişkiler: Ege Üniversitesi Öğrencileri Üzerinde Bir Araştırma. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1, VOGEL, D. L., WADE, N. G., WESTER, S. R., LARSON, L., & HACKLER, A. H. (2007). Seeking Help From a Mental Health Professional: The Influence of One s Social Network. Journal of Clinical Psychology, 63(3), VOGEL, D. L., & WEI, M. (2005). Adult Attachment and Help-Seeking Intent: The Mediating Roles of Psychological Distress and Perceived Social Support. Journal of Counseling Psychology, 52(3), VOGEL, D. L., & WESTER, S. R. (2003). To Seek Help or Not to Seek Help: The Risks of Self- Disclosure. Journal of Counseling Psychology, 50, VOGEL, D. L., WESTER, S. R., WEI, M., & BOYSEN, G. A. (2005). The Role of Outcome Expectations and Attitudes on Decisions to Seek Professional Help. Journal of Counseling Psychology, 52(4), WANG, HH., WU, SZ., & LIU, YY. (2003). Association between Social Support and Health Outcomes: A Meta-Analysis. Kaohsiung Journal of Medical Sciences, 19(7), WILLET, M. N., HAYES, D. K., ZAHA, R. L., & FUDDY, L. J. (2012). Social-emotional Support, Life Satisfaction, and Mental Health on Reproductive Age Women s Health Utilization, US, Maternal Child Health Journal, 16, YAMAWAKI, N., NELSON, J. & OMORI, M. (2011). Self-esteem and Life Satisfaction as Mediators Between Parental Bonding and Psychological Well-Being in Japanese Young Adults. International Journal of Psychology and Counselling, 3(1), 1-8. ZIMET, G.D., DAHLEM, N.W., ZIMET, S.G. & FARLEY, G. K. (1988). The Multidimensional Scale of Perceived Social Support. Journal of Personality Assessment, 52, ZIVIN, K., EISENBERG, D., GOLLUST, S., GOLBERSTEIN, E. (2009). Persistence of Mental Health Problems and Needs in a College Student Population. Journal of Affective Disorders 117(3),

18 996 Nursel TOPKAYA Ayşenur BÜYÜKGÖZE KAVAS Citation Information/Kaynakça Bilgisi TOPKAYA, N., BÜYÜKGÖZE KAVAS, A., Algılanan Sosyal Destek, Yaşam Doyumu, Psikolojik Yardım Almaya İlişkin Tutum ve Niyet Arasındaki İlişkiler: Bir Model Çalışması, - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, p , ISSN: , DOI Number: ANKARA-TURKEY