SAĞLIKTA ADRES BAŞKENT SAYI 17 / SONBAHAR Başkent Üniversitesi Hastanesi yayınıdır. Ayın Konusu: TANSİYON HAKKINDA HERŞEY

Transkript

1 SAĞLIKTA ADRES BAŞKENT SAYI 17 / SONBAHAR 2014 Başkent Üniversitesi Hastanesi yayınıdır. Ayın Konusu: TANSİYON HAKKINDA HERŞEY

2 TANI VE TEDAVİ BİRİMLERİ Acil Tıp Anestiziyoloji Ağrı Kliniği Aile Hekimliği Beyin ve Sinir Cerrahisi Çocuk Cerrahisi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dermatoloji Aşırı Terleme Tedavisi Botox Uygulaması Fototerapi Diş Hekimliği Endokrinoloji Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Ayaş Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezi Gastroenteroloji Ülseratif Kolit & Crohn Hastalığı Merkezi Genel Cerrahi Yanık Polikliniği Göğüs Hastalıkları Sigara Bırakma Kliniği Uyku Laboratuarı Hematoloji Kemik İliği Nakil Ünitesi Kalp Damar Cerrahisi Göz Hastalıkları Kadın Hastalıkları ve Doğum Tüp Bebek Kardiyoloji Kulak Burun Boğaz Hastalıkları Nörotoloji Polikliniği Nefroloji Yapracık Geriatri ve Psikososyal Rehabilitasyon Merkezi Yenikent Diyaliz Nöroloji Nükleer Tıp Ortopedi ve Travmatoloji Patoloji Plastik ve Rekonsrüktif Cerrahisi Psikiyatri Romatoloji Radyodiagnostik Tıbbi Genetik Tıbbi Onkoloji Üroloji Taş Kırma Kliniği Ürodinami Laboratuarı

3 İÇİNDEKİLER

4

5 SAĞLIKTA ADRES BAŞKENT Sağlık ve Magazin Dergisi EDİTÖRDEN Sahibi Prof. Dr. Ali HABERAL Rektör Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Melek ALKAN ÇAKMAK Tasarım Uygulama Başkent Üniversitesi Hastanesi Halkla İlişkiler Birimi Baskı ERS Reklam ve Matbaacılık Kazım Karabekir Caddesi Murat Çarşısı No: 39/22 İskitler - ANKARA Tel: (0312) Yayın Türü Yerel Süreli Yayın Baskı Tarihi İdare Adresi Mareşal Fevzi Çakmak Caddesi 10. Sokak No: 45 Bahçelievler / ANKARA Tel: (0312) Faks: (0312) Merhaba sevgili okurlarımız, Tam 17 sayıdır, Başkent Üniversitesi nin misyonu olan eğitim ilkesinden hareketle, bildiklerimizi sizlere aktarmanın haklı gururunu yaşıyoruz. Bütün bu süreci herhangi bir sponsorluk desteği almadan kendi imkanlarımızı kullanarak yönetmek bağımsızlığımızı artırıyor. Konularımızı sizlerden gelen sorulara göre şekillendirirken, bulunduğumuz mevsim ile yaşanılan koşullara bağlı olarak koruyucu sağlık hizmetlerini de sizlerle paylaşıyoruz. Bu sayıdaki içeriğimizde; kadın sağlığından aile yaşamına, çocuklardan magazine uzanan geniş bir yelpaze sunduk sizlere. Ayın kapak konusu olarak ise Tansiyon u belirledik. Tansiyon hakkında bilmek istediğiniz herşey bu dosyanın içinde. Besinlerimizdeki katkı maddelerini ve bunların özellikle çocuklarımıza olan yansımalarını anlatmaya çalıştık. Erken ergenlik konusu günümüzde birçok ebeveynin ortak sorunu. Ayrıca sıkça tartışılan, bir tarafıyla organik pazar ticaretini doğuran Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar yazımızı dikkatle okuyacağınızı düşünüyoruz. Sağlık konularımızın dışında eylül ayının okul ayı olması sebebiyle, Başkent ailesi içinde yeralan Başkent Özel Okullarının dönem açılışı mesajlarını ve başarılarını dergimize taşıdık. Umarız keyifle okursunuz. İnsanların dil, din, ırk gözetilmeksizin birlikte yaşayabildiği, yaşam haklarının ellerinden alınmadığı, savaşın ve acıların sona erdiği bir yeryüzü ümidiyle barış ve sağlık dolu günler dilerim. Melek ALKAN ÇAKMAK

6 4 TANSİYON HAKKINDA HERŞEY

7 Yrd. Doç. Dr. Uğur Abbas BAL Başkent Üniversitesi Hastanesi Kardiyoloji ABD Tansiyon Nedir? Tansiyon ya da kan basıncı, kalbin kanı vücudumuza pompalarken damar duvarında oluşturduğu basınçtır. Vücudumuzda belirli bir seviyedeki kan basıncına ihtiyaç vardır. Bu basınç sayesinde dokuların yeterli miktarda kanlanması ve yaşamsal fonksiyonlarını sürdürmesi sağlanmaktadır. Kalbin kanı vücuda atarken kullandığı güce büyük (sistolik) tansiyon, kan akımı bittikten sonra damarlarda oluşan durgun basınca da küçük (diyastolik) tansiyon denir. Tansiyon Nasıl Ölçülür? Kan basıncı tansiyon aleti ile ölçülür. Tansiyonun doğru ölçülmesi için şu noktalara dikkat edilmesi gerekir: Ölçümden önceki 30 dakika içerisinde sigara veya kola, kahve gibi kafein içeren içecekler içilmemiş olmalı. Kişi oturur pozisyonda en az 5 dakika dinlenmiş olmalı. Ölçüm sırasında manşon kalp seviyesinde tutulmalı. Ölçüm cihazının manşonu uygun boyutta olmalı. Stetoskopun ucu manşonun altına sokulmamalı. Mümkünse 1-2 dakika ara ile 2 ölçüm alınmalı. Aralarındaki fark fazla ise ek ölçümler alınmalı, değilse ortalaması alınmalı. Hipertansiyon (Yüksek Tansiyon) Nedir? Hipertansiyon veya yüksek tansiyon, atardamarlardaki kan basıncının normal değerlerin üzerine çıktığı kronik bir hastalıktır. Sistolik kan basıncının (büyük tansiyon) 120 mmhg ve diyastolik kan basıncının (küçük tansiyon) 80 mmhg olması en uygun tansiyon değeridir. Kan basıncının /80-84 mmhg olması normal, /85-89 mmhg olması yüksek normal tansiyon olarak adlandırılır. Kan basıncının 140/90 mmhg nın üzerinde olması hipertansiyondur. Hastaların % inde yüksek tansiyona neden olabilecek altta yatan başka bir hastalık yoktur. Bunlara birincil (primer) ya da nedeni bilinmeyen hipertansiyon denir. Geri kalan % 5-10 hastada yüksek tansiyon bir nedene ya da hastalığa bağlı olarak ortaya çıkmıştır. Buna da ikincil (sekonder) hipertansiyon adı verilir. En sık rastlanan ikincil hipertansiyon nedenleri şunlardır: Böbrek hastalıkları Böbrek üstü (adrenal) bezlerinin hastalıkları Böbrek damarlarının daralması Doğuştan büyük atardamarın (aortun) bir bölümünün dar olması Tiroid bezinin fazla veya az çalışması Toplumda Hipertansiyon Görülme Sıklığı Nedir? Toplumda tansiyon görülme sıklığı %30-45 arasındadır ve yaş ilerledikçe artmaktadır. Türkiye de her üç erişkinden birinde hipertansiyon vardır. Beyaz Önlük Hipertansiyonu Nedir? Bazı hastaların evde ölçülen kan basıncı normal bulunurken, muayenehanede ölçülen kan basıncı ise hep yüksek bulunur. Bu duruma beyaz önlük hipertansiyonu denir ve toplumda %15 bireyde görülür. Bu hastalarda normal tansiyonlu bireylerle karşılaştırıldığında uzun vadede daha yüksek hedef organ hasarı (kalp-damar hastalıları, böbrek yetmezliği vb.) görülür. Bu nedenle klinik olarak masum bir durum olmadığı bilinmektedir. Maskeli Hipertansiyon Nedir? Beyaz önlük hipertansiyonunun tersine bir durum olan maskeli hipertansiyonda, kişilerin doktor muayene odasında yapılan kan basıncı ölçümleri normal bulunurken, evde yapılan veya 24 saatlik ayaktan kan basıncı ölçümleri yüksek bulunmaktadır. Toplumda görülme ora- 5

8 nı yaklaşık olarak beyaz önlük hipertansiyonu kadardır. Bu hastalar hipertansiyon hastası kabul edilerek tedavi edilmelidirler. Hipertansiyon İçin Kimler Risk Altındadır? Yaş: Yaş ilerledikçe kan basıncında yükselme olur. Kalıtım: Aile bireylerinde hipertansiyon hastası olan kişiler hipertansiyon için yüksek riske sahiptirler. Risk oranı yaklaşık %60 dır. Cinsiyet: Hipertansiyon 50 yaşının altındaki insanlarda erkeklerde daha çok görülürken, yaş arasında görülme sıklığı eşitlenir ve 55 yaşın üzerinde kadınlarda daha sık görülmeye başlanır. Obezite (şişmanlık): Kilo arttıkça hipertansiyon görülme oranı artar. Şişman bireylerin %40 ında hipertansiyon görülür. Genç hipertansiyon hastalarının önemli bir bölümü şişmandır. Aşırı tuz tüketimi: Hipertansiyona neden olan sebeplerin başında gelir. Sigara: Sigara dumanında bulunan ve damarların büzüşmesine sebep olan bazı maddeler nedeniyle kan basıncında artış görülür. Alkol tüketimi: Alkol kullanımında sıklık arttıkça, hipertansiyon gelişme sıklığı da artmaktadır Şeker hastalığı: Şeker hastalarında hipertansiyon görülme sıklığı daha fazladır. Fiziksel aktivite: Düzenli spor yapanlarda hipertansiyon görülme oranı düşüktür. Stres: Çağımızın hastalığı stres, toplumda hipertansiyon gelişmesi için önemli faktördür. Hipertansiyonun Belirtileri Nelerdir? 6 Hipertansiyonun tipik bir belirtisi yoktur. Kan basıncınız uzun zaman içerisinde yavaş yavaş yükseldiğinde çoğu zaman hiçbir belirti vermez. Bu nedenle hipertansiyon sessiz katil olarak nitelendirilir. Hipertansiyon ile ilişkili olduğu düşünülen belirtiler ise; enseden yükselen baş ağrısı, kafada ve kulaklarda basınç hissi, uğultu, mide bulantısı ve çarpıntı hissidir. Bazı durumlarda göğüs ağrısı ve nefes darlığı da hipertansiyonun belirtisi olabilir. Yine de çoğu tansiyon hastasının hiçbir şikayeti yoktur ve tesadüfen saptanır. Kan basıncında ani yükselme olması durumunda burun kanaması veya göz beyazında kanama görülebilir. Hipertansiyonun Zararları Nelerdir? Hipertansiyon sinsi bir hastalıktır ve çoğu zaman hiç belirti vermeden tesadüfen ortaya çıkar. Hipertansiyon tanısı konana kadar ve sonrasında tedavinin yetersiz kaldığı süre boyunca yüksek olan kan basıncı, içerisinde yol aldığı damarların duvarlarını zedeler. Damar tıkanıklığına yol açarak kalp, beyin, böbrek gibi hayati organlarda birçok hastalık ortaya çıkarır. Hipertansiyon kontrol altına alınmaz ise karşılaşılacak başlıca sorunlar şunlardır; Kalp damar hastalığı (Kalp yetmezliği, kalp büyümesi, kalbi besleyen damarlarda daralma (koroner arter darlığı), kalbi besleyen damarlarda tıkanma sonucu kalp krizi) Beyin kanaması, felç, beyin damarlarında daralma ve tıkanma Boyun ve bacak damarlarında tıkanma Böbrek hastalığı Büyük damarlarda genişleme ve yırtılma Görme bozukluğu ve kaybı. Hipertansiyondan Korunmak İçin Öneriler Tansiyon yüksekliği olan bütün hastalara yaşam tarzı ile ilgili değişiklikler önerilmektedir. İdeal kilonuzu koruyun: Kişi ideal kilosunu bilmeli ve fazla kilolarından kurtularak ideal kilosunu yakalamaya çalışın. Bunun için gerektiğinde profesyonel bir diyetisyenden beslenme önerileri alın.

9 7

10 Düzenli fiziksel aktivite ve egzersiz yapın: Haftada 5 gün 30 dakikalık orta yoğunlukta bir fiziksel aktivite düzenli fiziksel aktivite yaptığınızın bir göstergesidir. Kalp hızını veya nefes alış verişini hızlandıran uzun süreli hareketler, aerobik (oksijen alarak yapılan) egzersizler olarak adlandırılır ve yapılması önerilen egzersiz bu tip olmalıdır. Ağırlık kaldırmak bir kuvvetlendirme egzersizidir ve hipertansiyon hastalarına önerilmez. Düzenli fiziksel aktivite ve egzersiz; - İdeal kiloya ulaşmaya yardımcı olur. - Kullanılan ilacın dozunu azaltabilir veya ilaca gereksinimi ortadan kaldırabilir. - Kalp hastalığı ve diğer kronik hastalıklara yakalanma riskini azaltır. - Kişiyi enerjik kılar, stresi azaltır ve yaşam kalitesini artırır. Tuz tüketimi kısıtlayın: Vücudumuzun günlük tuz ihtiyacı 6-8 gram kadardır. Bizim Anadolu insanı olarak normal tuzlu dediğimiz günlük diyetimizde tükettiğimiz tuz miktarı ise yaklaşık gram tuz içermektedir. Aslında biz yemeğin tuzu normal derken ihtiyacımız olandan yaklaşık 3 kat daha tuzlu yemekler yemekteyiz. Yoğun tuz içeren turşu, paketlenmiş hazır ve salamura gıdalardan özellikle kaçının. Zeytin ve peynir gibi temel gıdaların iyice tuzu gidecek şekilde suda bekletildikten sonra tüketin ve çoğumuzun masum gördüğü soda/maden suyunun da çok fazla tuz içerdiğini bilin Alkol tüketiminden kaçının: Alkol alımını mutlaka sınırlandırın. Haftada en fazla 2-3 kere olmak şartı ile kadınlarda 1 kadeh, erkekler ise 2 kadehin üstüne çıkmayın. Meyve ve sebze ile posa tüketimi artırın, doymuş ve total yağ tüketimi azaltın: Haftada her gün 4-6 porsiyon ( gr) çeşitli taze sebze ve meyve yiyin. Doktor tarafından önerilen ilaçlar düzenli alın. Sigara kullanımına son verin. Tansiyon yüksekliğine sebep olabilecek ilaçları kullanmaktan mümkün olduğunca kaçının: Bu ilaçlar arasında; romatizmal ilaçlara (ağrı kesiciler), kortizon, soğuk algınlığı ve grip ilaçları, hormon ilaçları (östrojen), antidepresanlar ve iştah kesiciler sayılabilir. Stresten mümkün olduğunca uzak durun. Düzenli olarak sağlık kontrollerinizi yaptırın. Gebelik ve Hipertansiyon Hamileliklerin %8-10 unda hipertansiyon görülmektedir. Hamilelikte hipertansiyon sorunu yaşayan kadınların çoğunda önceden birincil hipertansiyon vardır. Bazı hastaların idrarında protein atılımının olduğu saptanır ki bu duruma preeklampsi denir. Preklamside genellikle hiçbir semptom görülmez ancak bebek ölüm riskini yaklaşık iki kat artırmaktadır. Preklamsi bazen hayati tehlike yaratan eklampsi denilen daha ciddi bir hal alabilir. Eklampsi acil olarak tedavi edilmez ise; beyin ödemi, solunum yetmezliği, böbrek yetmezliği, tüm vücutta yaygın damar içi pıhtılaşma ve ölüme neden olabilir. Hipertansiyon Tedavi Edilebilir Mi? Hipertansiyon tedavisinde temel amaç, hedef organ hasarını önleyerek sakatlık ve ölümleri azaltmaktır. Beslenme ve yaşam şeklindeki değişiklikler tansiyon kontrolünü iyileştirebilir ve ilgili sağlık sorunlarını azaltabilir. Ancak, yaşam şeklindeki değişikliklerin etkili olmadığı veya yetersiz kaldığı kişiler için genelde ilaçla tedavi gereklidir. Hipertansiyonu ilaçlarla tedavi edip ortadan kaldırmak mümkün değildir. Ancak yaşam tarzı değişiklikleri ve uygun ilaç tedavisi ile 8

11 kan basıncı kontrol altında tutulabilir. Tansiyonun 5 mmhg düşürülmesi felç riskini %34 ve kalp damar hastalığı riskini %21 azaltabilir. Hipertansiyon tedavisi ömür boyudur ve tedavi kesilirse kan basıncı yine eski değerlerine ulaşacaktır. Bu nedenle tedaviye ara verilmemelidir. Hastanın doktor kontrollerine gitmesi çok önemlidir. Çünkü kan basıncı yaş ilerledikçe daha da yüksek değerlere çıkma eğilimindedir. Bu nedenle bugün yetmekte olan ilaç, yarın yetmeyebilir. Aslında kullanılan ilacın etkisi ilk alındığı zamanlardaki kadardır ancak hastalığın ilerlemesi nedeniyle artık ilaç yetmemektedir. Kontrollerde gerektiğinde ilaç dozu arttırılabilir, daha güçlü bir ilaca geçilebilir veya mevcut ilacın yanına takviye ilaçlar verilebilir. Hipertansiyon hastalarının en az yılda bir kez doktor kontrolünden geçmeleri gereklidir. Şeker hastaları, kalp damar hastaları ve böbrek hastaları ise altı ay ara ile yılda en az iki sefer kontrole gitmelidir. Aksi takdirde ilaçlarla kontrol altına alınamayan hipertansiyon uzun vadede organlara hasar verebilir ve daha ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. İkincil hipertansiyonu olan hastalarda ise hipertansiyona yol açan hastalık tedavi edilmelidir. Böbrek hastalığının veya hormonal bozukluğun tedavisi ile kan basıncı düzelebilir veya daha az sayıda ilaçla daha rahat kontrol edilebilir hale gelebilir. Tansiyon İlaçları Zararlı Mıdır? Bağımlılık Yapar Mı? Bugüne kadar hiçbir tansiyon ilacı için bağımlılık yaptığı bildirilmemiştir ancak her ilacın bir yan etki potansiyeli vardır. Bu nedenle hipertansiyon tedavisi doktorlar tarafından düzenlenmelidir. Bir yakınının veya bir tanıdığın ilacını kullanmak doğru bir yaklaşım değildir ve tehlikeli de olabilir. Hipertansiyon tedavisi kişiye özeldir. Yani bazı hastalar için bir grup ilaç özellikle faydalıyken, diğer bir hastaya başka gruptan bir ilaç daha faydalı olabilir. Doktor ilaç seçimini hastanın fizik muayene bulguları, laboratuvar testleri, EKG ve ekokardiyografi gibi ek tetkikler sonucunda yapar. Gerek gördüğünde takiplerde ilaç tedavisini yeniden düzenleyebilir. Hipotansiyon (Düşük Tansiyon) Düşük tansiyon olarak bilinen hipotansiyon, büyük tansiyonun 90 mmhg, küçük tansiyonun 60 mmhg altında olması durumu olarak tanımlanır. Baş dönmesi, dikkat bozukluğu, göz kararması, mide bulantısı, soğuk terleme, hızlı soluma, yorgunluk ve bayılma en önemli belirtileri arasındadır. Çoğu zaman tansiyon düşüklüğü ciddi bir hastalığa bağlı olmaz ve genelde az sıvı alımına bağlı olarak gelişir. Normal zamanda kan basıncı değeri normalin alt sınırına yakın olan hastalar biraz az su içtiklerinde hemen hipotansif olurlar. Bu durum özellikle terleme ile çok fazla su ve tuz kaybedilen sıcak yaz aylarında daha sık gelişebilir. Eğer hasta kendisini çok kötü hissediyorsa, bayılma riskini de göz önüne alarak kişi düz bir yere yatırılıp ayakları havaya kaldırılmalıdır. Tedavide yapılması gereken kaybedilen sıvının yerine konmasıdır. Bunun için tuzlu ayran gibi içerisine tuz eklenmiş sıvılar tansiyonun normal değerlere gelmesine yardımcı olacaktır. Asıl önemli olan böyle bir durum ile karşılaşmamak için yeterli miktarda sıvı alımına dikkat etmektir. Bunun yanında düzenli yapılacak egzersizler ile hipotansiyon gelişmesinin önüne geçilebilir. Yeterli miktarda tuz ve sıvı almasına rağmen hipotansiyon belirtilerini sıkça yaşayan bir kişide başka nedenler araştırılmalıdır. Nadir olarak ishal, aşırı kusma, enfeksiyon, gebelik, bazı kalp hastalıkları ve hormonal bozukluklarda hipotansiyon görülebilir. Bu durumda tedavi asıl nedene yönelik olmalıdır. Ayağa Kalkınca Olan Tansiyon Düşmesi (Ortostatik Hipotansiyon) Kişinin otururken ya da yatarken aniden kalkma sonrası olan tansiyon düşmesini anlatır. Kişide ayağa kalktıktan birkaç saniye sonra baş dönmesi ve göz kararması olur. Şiddetli vakalarda bayılma görülebilir ve bu durum hastanın düşerek yaralanmasına sebep olabilir. En sık sebepleri arasında; susuz kalma, uzun süreli yatak istirahati, gebelik, şeker hastalığı, kalp hastalıkları, bacak toplardamarlarında yetmezlik ve nörolojik hastalıklar sayılabilir. Aynı şekilde birçok tansiyon ilacı da ortostatik hipotansiyon yapabilmektedir. Daha çok 65 yaş üstündeki kişilerde görülse de tamamen sağlıklı genç bireylerde de görülebilir. Belirtilerini azaltmak için yeterli sıvı alımı yanında düzenli egzersiz yapmak önemlidir. Oturduğumuz veya yattığımız yerden aniden kalkmamak ve bir süre bekledikten sonra yürümeye başlamak ortostatik hipotansiyon gelişmesini önemli ölçüde azaltacaktır. 9

12 BADEMCİK İLTİHABI 10

13 Yrd. Doç. Dr. Evren HIZAL Başkent Üniversitesi Hastanesi KBB Hastalıkları ABD Bademcikler, her bir tarafta birer adet olmak üzere, boğazın arka kısmında kenarlarda bulunan, görüntüsü bademi andıran, oval şekilli dokulardır. Boğazda ve genizde, vücudun bağışıklık sisteminin bir parçası olarak, mikroplara karşı bir bariyer ve savunma işlevi gören dokular bulunur. Bademcikler de, bu dokulardan biridir ve boyutları kişiden kişiye değişir. Bazı insanlarda neredeyse gözle görülemeyecek kadar küçükken, bazı insanlarda birbirine değecek kadar büyük olabilirler. Ergenlik döneminden sonra bademciklerin boyutları genellikle giderek küçülür. Temel işlevleri mikroplara karşı savaşmak olan bademcikler, mikroplardan etkilenerek iltihaplanabilir, kendileri hastalık sebebi olabilirler. Bademcik iltihabından en sık 3-15 yaş arasındaki çocuklar etkilenir. 2 yaşından küçük çocuklarda ise, bademcik iltihabına neredeyse hiç rastlanmaz. Bademcikler, özellikle çocukluk döneminde aktif olarak çalışır ve enfeksiyonlara karşı koruyucu rol oynarlar. Belki de bu nedenle, ergenlikten sonra bademcik iltihabı görülme ihtimali düşer. Ancak, erişkinlerde ve hatta yaşlılarda da bademcik iltihabı görülebilir. Bademcik iltihabı, kış aylarında daha sık olmakla birlikte, her mevsim görülebilir. Her yıl tam olarak kaç kişinin bademcik iltihabına yakalandığını belirlemek çok güçtür. Çünkü bademcik iltihabı, boğaz ağrısı yapan diğer nedenlerle çok karışır. Yine de, hemen herkesin hayatında en az bir kez bademcik iltihabından etkilendiği söylenebilir. Bademcik iltihabı mikroplar nedeniyle olur. Bu mikroplar, virüsler ve bakteriler olmak üzere temelde iki grup altında toplanır. Bademcik iltihabının sebebi çoğunlukla virüslerdir. Bakteriler ise, çocukluk dönemindeki bademcik iltihaplarının yaklaşık %30 undan, erişkin dönemdeki bademcik iltihaplarının %10 kadarından sorumludur. Bademcik iltihabına en çok neden olduğu bilinen bakteri, Streptococcus pyogenes (A Gurubu Beta-hemolitik Streptokok) olarak isimlendirilen ve toplumda Beta olarak bilinen bakteri türüdür. Bademcik iltihabı bulaşıcıdır. Bademcik iltihabına sebep olan mikroplar, havadaki damlacıklarla ya da mikrop taşıyan biri ile direkt temas edilmesiyle sağlıklı insanlara geçer. Bu mikroplar, çocuk yuvaları, kreşler, okullar, bakım evleri, işyerleri, yurtlar gibi çok sayıda insanın bulunduğu, havalandırması kötü, kalabalık yerlerde kolaylıkla yayılabilir. Hasta olan birinin yakında hapşırması, burnunu temizlemesi, öksürmesi ile veya öpüşme yoluyla mikroplar vücuda girebilirler. Mikroplar, oyuncak, kitap, kalem, defter, telefon, bilgisayar, televizyon kumandası, kapı kolu, bardak gibi birçok eşyanın yüzeyinde de bulunabilirler. Bu yüzeylere temas sonrası eller yıkanmadan ağız veya buruna götürüldüğünde hastalık bulaşabilir. Bu nedenle, hasta olan kişilerden ve kalabalık yerlerden mümkün olduğu kadar uzak durulması, kapalı mekânların iyi havalandırılması, ellerin sık yıkanması hastalıktan korunmak için çok önemlidir. Bakteri kaynaklı bademcik iltihabı olan hastalar, mikrop bulaştıktan sonraki 3-5 gün bulaştırıcı özellik taşır; uygun antibiyotik tedavisi başlandığında ise, saat sonra bulaştırıcılık yok olur. 11

14 Tedavi edilmezse, bulaştırıcılık 2 haftaya kadar uzayabilir. Bademcik iltihabının klasik belirtisi, boğaz ağrısıdır. Ağrı, kulaklara veya boyuna vurabilir. Boğaz ağrısının yanında ateş, yutma güçlüğü ve boyunda şişlikler görülebilir. Kırgınlık, halsizlik, huzursuzluk, eklem ağrıları sıktır. Bunların yanında iştahsızlık, beslenme bozukluğu, salya, ağız kokusu, seste değişiklik, çeneyi açmakta güçlük, bulantı, kusma, ishal, vücutta döküntüler, baş ağrısı, burun akıntısı, burun tıkanıklığı, öksürük, gözlerde kızarıklık gibi belirtiler de olabilir. Çok şişen bademcikler nedeniyle havayolunda daralma, horlama, uyku sırasında nefeste kesilmeler ortaya çıkabilir. Boğaz ağrısına burun akıntısı, öksürük, hapşırıkların eşlik ediyor olması, soğuk algınlığında olduğu gibi hastalığın virüs kaynaklı olduğunu; yüksek ateş, damakta nokta şeklinde kanamalar, dilde veya vücutta kırmızı döküntüler, boyunda şişkinlik gibi belirtiler ise, hastalığın bakteriyel kaynaklı olduğunu düşündürebilir. 12 Küçük dili bir tarafa doğru itecek şekilde yumuşak damakta şişlik, ağzı açmakta güçlük, çenede-boyunda sertlik ve ağzın içinde sıcak patates varmış gibi konuşmanın bozulması, bademcik iltihabının apseleştiğinin belirtisi olabilir. Özellikle genç erişkinlerde, enfeksiyöz mononükleozis adı verilen virüs kaynaklı bir enfeksiyon nedeniyle şiddetli bademcik iltihabı ile birlikte boyunda ve vücuttaki diğer lenf bezlerinde şişlikler görülebilir. Bazı insanlarda enfeksiyon olmadan görülebilen, bademciklerin üzerinde doğal olarak bulunan çukurlukların içine yemek ve ölü hücre artıklarının dolmasıyla oluşan, krem renkli, çökelek/ peynir kıvamında, kötü kokulu birikimler, iltihapla karıştırılmamalıdır. Bademcik iltihabı tanısını koymak için genellikle muayene yeterlidir. Muayene bulguları, bademcik iltihabının sebebi ve hastalığın derecesi hakkında fikir verir. Bademcik iltihabında, bademcikler normalde olduklarından daha şiş ve kızarık görünür. Bademciklerin üzeri genellikle beyaz-sarı renkli iltihapla örtülüdür. Boğazda ve yumuşak damakta toplu iğne başı büyüklüğünde kırmızı kanama odakları, boyunda lenf bezi kaynaklı şişlikler saptanabilir. Bununla birlikte, bazen sadece muayene ile bademcik iltihabının bakteri veya virüs kaynaklı olup olmadığı belli olmayabilir. Enfeksiyonun derecesini ve niteliğini anlamak ve bakteri kaynaklı enfeksiyon olup olmadığını değerlendirmek için bazı durumlarda kan testleri yapılması ve/veya boğaz kültürü alınması gerekebilir. Bazı merkezlerde kültüre göre daha hızlı sonuç veren bir boğaz sürüntüsü testi (hızlı antijen belirleme testi, rapid strep test) de uygulanabilmektedir. Bademcik iltihabının bir hekim tarafından tanınması ve uygun tedavinin bir hekim tarafından belirlenmesi önemlidir. Bademcik iltihabının en sık rastlanan sebebi olan virüs kaynaklı enfeksiyonlar, özel bir tıbbi tedavi gerektirmeden genellikle iyileşir. Virüslerin sebep olduğu bademcik iltihaplarında, özel durumlar dışında antibiyotik kullanılmaz. Ancak, bademcik iltihabına bakterilerin sebep olduğu düşünülüyorsa, antibiyotik tedavisi gerekir. Bu durumda antibiyotikler, hastalık süresini ve bulaştırıcılığı azaltır; hastalığın ilerlemesini

15 ve ciddi sonuçların oluşmasını engeller. Bademcik iltihabında en sık kullanılan antibiyotikler, penisilin veya penisilin türevi ilaçlardır. Penisiline veya penisilin gurubu ilaçlara alerji varsa, başka grup antibiyotikler reçete edilir. Antibiyotik tedavisine başlandıktan sonra 48 saat içinde rahatlama başlar. Hastalık belirtileri geçse bile, antibiyotiklerin doktorun önerdiği süre boyunca kullanılması önemlidir. Bazı hastalarda daha uzun süreli veya birden fazla kez antibiyotik tedavisi kullanılması gerekebilir. Ağrının ve diğer belirtilerin hafifletilmesi için, ağrı kesici, ateş düşürücü ilaçlar, gargaralar ve boğaz spreyleri kullanılabilir. Bademcik iltihabı olan çocuklara, Reye Sendromu olarak bilinen başka ciddi sorunlara yol açabileceği için aspirin verilmemelidir. Aşırı sıcak veya soğuk olmamak kaydıyla sıvı gıdalar, yumuşak besinler tüketilmeli; bol su içilmelidir. Havanın nemlendirilmesi işe yarayabilir. Sigara ve her çeşit tütün ürünü ile toz, duman, uçucu kimyasal maddelere, gazlara maruz kalınmamalı; acı ve baharatlı yiyecekler ile gazlı içecekler tüketilmemelidir. Hastalık süresince mümkünse yorucu işlerden uzak durulmalı, istirahat edilmelidir. Şiddetli bademcik iltihabı olan veya yeterince sıvı alamayan bazı hastaların, hastaneye yatırılarak tedavi edilmesi gerekebilir. Bademcik iltihabı ilerlerse, bademciklerde aşırı şişme nedeniyle solunum güçlüğü gelişebilir. Enfeksiyonun, bademciklerin etrafındaki derin dokulara yayılması sonucu selülit ve apse oluşumu görülebilir. Apse gelişmişse, boşaltılmalı ve hastalığın ilerlememesi için dikkatli şekilde tedavi edilmelidir. A Gurubu Beta-hemolitik Streptokok kaynaklı bademcik iltihapları uygun şekilde tedavi edilmezse, kalp, eklemler, beyin ve böbrekleri etkileyen ve ciddi sonuçları olabilen ikincil hastalıklara da yol açabilir. Penisilin grubu antibiyotiklerin kullanılmaya başlanması ile 1940 lı yıllardan sonra bu hastalıkların görülme sıklığı giderek azalmıştır. Bakteriyel bademcik iltihabı nedeniyle ortaya çıkabilecek istenmeyen durumların önlenmesi için antibiyotik tedavisinin doktor tarafından önerilen süre boyunca (genellikle 10 gün) kullanılması önemlidir. Uygun tedavi ile bademcik iltihabının belirtileri genellikle 3-4 gün içinde geriler. Ancak hastalığın tamamen düzelmesi uygun tedaviye rağmen 2 haftayı bulabilir. Tedavi başlanmasına rağmen, birkaç gün içinde belirtilerin şiddetlenmesi veya ek başka sıkıntıların ortaya çıkması halinde yeniden hekime başvurmak gerekir. Bademciklerin cerrahi olarak alınması işlemine bademcik ameliyatı (tonsillektomi) adı verilir. Antibiyotiklerin yaygın olmadığı yıllarda bademcik iltihabının tedavisi için sıkça yapılan bu ameliyat, günümüzde bu amaçla daha az uygulanmaktadır. Yine de, bademcik ameliyatları halen en sık yapılan ameliyatlardan biridir. Bademcik ameliyatı, sık bademcik iltihabı geçirenlerde, solunum bozukluğu ya da yutma güçlüğü yapacak derecede büyük bademcikleri olanlarda veya bademcikte tümör şüphesi varsa yapılır. Sık tekrarlayan bademcik iltihabı nedeniyle ameliyat kararı verilmesi için, son 1 yıl içinde yediden fazla, son iki yıl içinde her yıl beşten fazla veya son üç yıl içinde her yıl üçten fazla bademcik iltihabı geçirilmiş olması ve bu enfeksiyonların bir hekim tarafından belgelenmiş olması gerekir. Burada önemli olan husus, bademcik iltihabına ait belirtilerin, üst solunum yollarını ve boğazdaki dokuları etkileyen farenjit, nazofarenjit, grip gibi birçok hastalıkta da görülmesi ve bademcik iltihabının bu hastalıklarla karışabilmesidir. Bu nedenle her seferinde gerçekten bademcik iltihabı mı geliştiğinin iyi ayırt edilmesi ve kayıt edilmesi gerekir. Antibiyotik kullanamayan, başka hastalıkları bulunan, daha önce apse gelişmiş hastalarda da ameliyat kararı verilebilir. Geçmişte lokal anestezi ile yapılabilen bademcik ameliyatları günümüzde genel anestezi ile yapılmaktadır. İşlem, ortalama olarak dakika sürer ve bademciklerin gömülü oldukları yerden ayrılıp çıkarılması temeline dayanır. Ameliyat, bıçak (soğuk diseksiyon), elektrikli koter, radyofrekans, koblasyon, harmonik bıçak, termal enerji, lazer, mikrodebrider gibi çok çeşitli gereçlerle yapılabilir. Bu gereçlerin herhangi birinin diğerine belirgin bir üstünlüğü gösterilememiştir. En sık uygulanan yöntem, aynı zamanda en eski ve sonuçları en iyi bilinen yöntem olan soğuk diseksiyon yöntemidir. Bademcikler çıkarıldıktan sonra var olan kanamalar durdurulur ve genellikle yara yeri açık bırakılarak ameliyat sonlandırılır. Bademcik ameliyatları genellikle günübirlik cerrahi şeklinde yapılan ameliyatlardır, ameliyattan sonra bir süre hasta izlenerek aynı gün taburcu edilebilir. Bununla birlikte, hastanın durumuna ve doktorun tercihine göre ameliyattan sonra 1 veya daha fazla gece hastanede yatmak da gerekebilir. Bademcik ameliyatlarından sonra hemen herkeste ağrı görülür. Derecesi kişiden kişiye değişmekle birlikte ağrı genellikle erişkinlerde daha çok hissedilir. Ağrı kulaklara, çeneye, boyuna vurabilir ve genellikle günler içinde giderek azalır. Ameliyattan sonra iyileşme yaklaşık 2 hafta sürer. Ameliyattan sonra kişinin ses karakterinde değişiklikler olabilir. Ameliyattan sonraki dönemde sıvı alımı çok önemlidir. İyileşme dönemi boyunca, yara yerini tahriş edecek ve kanama ihtimalini arttıracak sıcak ve katı gıdalardan uzak durulması, bol sıvı alınması ve yumuşak gıdaların tüketilmesi gerekir. 13

16 ERKEN ERGENLİĞE DİKKAT! 14

17 Prof. Dr. Sibel TULGAR KINIK Başkent Üniversitesi Hastanesi Çocuk Endokrinolojisi BD Ergenlik Döneminde Neler Olur? Ergenlik, cinsel olgunluğun tamamlandığı ve üreme fonksiyonunun kazanıldığı, çocukluktan erişkinliğe geçiş dönemidir. Çocukta fizyolojik, psikolojik ve sosyal açıdan bir çok değişim gözlenir. Ergenlik yaşı normalde kız çocuklarında 8-13, erkek çocuklarında ise 9-14 yaş arasıdır. Normalde ergenliğin kızlardaki ilk belirtisi meme dokusunun büyümesidir. Bunu takiben genital bölge ve koltuk altı tüylenmesi görülür. Nihayetinde ilk adet kanamasının başlamasıyla da tamamlanmaya doğru gider. Erkeklerde ise ilk belirti testislerin büyümesidir. Daha sonra bunu penis büyümesi, genital bölge ve koltuk altı tüylenmesi, seste kalınlaşma, vücut kas kitlesinin artışı ve erişkin görünüme ulaşılması izler. Erken Ergenlik Nedir? Eğer ergenliğe ait belirtiler kızlarda 8, erkeklerde ise 9 yaşından önce görülüyorsa çocuk erken ergenliğe girmiş olabilir. Erken ergenlik kızlarda erkeklerden daha sıktır ve çoğu zaman nedeni ortaya konulamaz. Ancak bazen altta yatan çok önemli bir tıbbi problem olabilir. Özellikle de erkek çocuklarda görülüyorsa daha da şüpheli yaklaşmak gerekir. Nadir de olsa erken ergenliğin nedeni beyin tümörleri, beyin abseleri ve enfeksiyonları, böbreküstü bezlerinin tümörleri, yumurtalık-testis tümörleri ve hastalıkları olabilir. 15

18 Kızlarda Memeleri Büyüyen Her Çocuk Ergenliğe Girmiş Kabul Edilebilir Mi? Kızlarda her meme gelişimi erken ergenlik anlamına gelmez, ama mutlaka tetkik edilmelidir. Genelde 2 yaşından önce olmakla birlikte bazen daha büyük yaşlarda da erken ergenlik olmadan değişik nedenlerle (mevsimsel olmayan yiyecekler, östrojene hassasiyet vb) veya herhangi bir neden bulunmadan memelerde büyüme söz konusu olabilir. Fizik muayene, hormonlar ve kemik yaşı normalse bu olgular takip edilmelidir. Takipte erken ergenliğe geçiş yoksa bu durumun çocuklara bir zararı yoktur. Gerçek ve Yalancı Ergenlik 16 Tabirleri Neyi İfade Eder? Gerçek ergenlik normalde ergenlik döneminde hipotalamus ve hipofiz bezindeki hormonların salınımının artması ve bu hormonların erkeklerde ve kızlarda yumurtaları uyararak seks hormonları artışına neden olması ile oluşan durumdur. Yani normalde olan fizyolojik bir olayın erken yaşlarda meydana gelmesidir. Yalancı ergenlik ise bu normal aktivasyon olmadan değişik nedenlerle seks hormonlarındaki artış nedeniyle görülen durumdur. Çocuklarda en sık gerçek ergenlik görülür. Erken Ergenlik Hangi Açılardan Sorun Getirir? Erken ergenliğe giren çocuklar akranlarından önce büyümeye başladıklarından kemiklerdeki büyüme noktaları da daha önce kapanır, erişkin boyları kısa kalır. Kendi yaşıtlarından daha gelişkin görünmek de psikososyal sorunlara yol açar. Kızların normalden erken dönemde yaşamak zorunda kaldıkları adet kanamasıyla baş etmeleri zor olabilir. Eğer altta yatan tıbbi bir problem bulunuyorsa (beyin tümörleri gibi) ve tanı konulmakta geç kalınırsa hayatı tehdit edebilir. Son Yıllarda Erken Ergenlik Vakalarında Artış Oldu Mu? Dünyada ve ülkemizde de son yıllarda erken ergenlik olguları artmaktadır. Al-

19 dığımız gıdalar içinde bulunan hormon ve katkı maddeleri, iklim değişiklikleri ve fiziksel koşullar, kullanılan plastik malzemeler, oyuncaklar içindeki hormon benzeri etki oluşturan kimyasallar da erken ergenliği başlatabiliyor. Fast food tarzı ve yapay endüstri ürünleri ile beslenme alışkanlıkları obeziteye neden olarak vücut yağ oranını arttırmak koşuluyla erken ergenliğe neden olabiliyor. Erken Ergenliğin Tanı ve Tedavisi Nasıl Yapılıyor? Tanıda fizik incelemeden sonra kemik yaşını değerlendirmek için el bilek grafisi, iç genital organları değerlendirmek için kızlarda pelvik ultrasonografi ve ergenlikle ilgili hormon tetkikleri yapılır. Sıklıkla hormonal uyarı testleri yapmak gerekir. Ayrıca tanı kesinleşince hipofiz MRI çektirmek beyinde bir sorun olmadığınıdan emin olmak için gereklidir. Erken ergenlik salınımı artan hormonları baskılayan ilaçlarla durdurulabilmektedir. Kızlarda 11, erkeklerde 12 yaşına kadar tedaviye devam edilir. Genellikle 28 günde bir aşı şeklinde yapılan bir ilaç kullanılır. Tedavi sonlandırıldıktan sonra normal ergenlik süreci yeniden başlamaktadır. Tedavinin ilaca karşı allerji gelişme riski dışında dışında belirgin yan etkisi saptanmamıştır. Burada şunu da vurgulamak gerekir. Normalde yaşından sonra adet görmek normal olarak kabul edilmektedir, Türkiye için ortalama 12-12,5 yaştır. Normal zamanında başlayan ergenliğin ve adetlerin durdurulması ve geciktirilmesinin daha fazla boy kazanımına neden olduğuna dair yeterli bilimsel veri yoktur. Bu nedenle tedaviler sadece patolojik durumlar için geçerlidir. Ayrıca normal fizyolojik bir olayı baskılamanın ileride ne gibi zararlar verebileceğini kestirmek güçtür. Çocukta erken ergenlik belirtilerinin görülmesi halinde bir çocuk endokrinoloji uzmanına başvurulması önerilir. 17

20 KONTAKT LENS 18