ÖZET...3 DÜNYA EKONOMISINE GENEL BIR BAKIŞ...7 TÜRKIYE NIN HALI İHRACATI...23 TOPLAM HALI İHRACATIMIZIN ÜLKE GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI...

Transkript

1 HALI SEKTÖRÜNÜN 2009 OCAK-ARALIK İHRACAT PERFORMANS DEĞERLENDİRMESİ İTKİB GENEL SEKRETERLİĞİ ARGE ve MEVZUAT ŞUBESİ OCAK 2010

2 ÖZET...3 DÜNYA EKONOMISINE GENEL BIR BAKIŞ...7 DÜNYA HALI PAZARI...22 TÜRKIYE NIN HALI İHRACATI...23 TOPLAM HALI İHRACATIMIZIN ÜLKE GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI...27 HALI İHRACATIMIZDA MAKINE HALISI VE EL HALISININ PAYI...29 MAKINE HALISI İHRACATIMIZIN ÜLKE GRUPLARI İTIBARIYLE DEĞERLENDIRMESI...30 MAKINE HALISI İHRACATIMIZIN ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI...32 Ortadoğu Ülkelerine Makine Halısı İhracatımız Avrupa Birliği Ülkelerine Makine Halısı İhracatımız Eski S.S.C.B. Ülkelerine Makine Halısı İhracatımız Diğer O.E.C.D. Ülkelerine Makine Halısı İhracatımız Afrika Ülkelerine Makine Halısı İhracatımız Diğer Avrupa Ülkelerine Makine Halısı İhracatımız Diğer Asya Ülkelerine Makine Halısı İhracatımız Serbest Bölgelere Makine Halısı İhracatımız EL HALISI İHRACATIMIZIN ÜLKE GRUPLARI İTIBARIYLE DEĞERLENDIRILMESI...41 EL HALISI İHRACATIMIZIN ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI...43 Diğer OECD Ülkelerine El Halısı İhracatımız Avrupa Birliği Ülkelerine El Halısı İhracatımız Ortadoğu Ülkelerine El Halısı İhracatımız Eski S.S.C.B. Ülkelerine El Halısı İhracatımız Afrika Ülkelerine El Halısı İhracatımız Diğer Asya Ülkelerine El Halısı İhracatımız Serbest Bölgelere El Halısı İhracatımız EKLER : İHRACAT KAYIT RAKAMLARI

3 ÖZET Ülkemiz halı ihracatında 2008 in son dönemlerinde başlayan düşüş eğilimi, Haziran ayından sonra bir nebze gevşemiş olsa da 2009 yılının tamamında etkisini göstermiş ve 2009 yılı sonunda ülkemizin toplam halı ihracatı 2008 yılına kıyasla % 7,2 oranında düşerek 1 milyar 86 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir Ocak Aralık döneminde el halısı ihracatı bir önceki yılın aynı dönemine göre % 12,1 azalarak 124,7 milyon dolar olarak kaydedilmiştir. Aynı dönemde makine halısı ihracatı ise bir önceki yıla kıyasla % 6,5 düşmüş ve 961,6 milyon dolar olarak kaydedilmiştir. Belli Başlı Pazarlarda Halı İhracatındaki Gelişmeler Türkiye nin halı ihracatında % 13,6 lık payıyla en büyük pazarı olan S.Arabistan a 2009 Ocak Aralık döneminde gerçekleşen ihracat bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla % 27,1 oranında artarak 148,2 milyon dolar olarak kaydedilmiştir. Anılan dönemde, halı ihracat pazarlarımız arasında önemi her geçen gün artan ikinci büyük pazarımız durumundaki Irak a halı ihracatımız % 43,4 artarak 101,5 milyon dolara ulaşmıştır. Kaydedilen bu ihracat değeri ile Irak ın toplam halı ihracatı içerisindeki payı % 9,3 e yükselmiştir. Bir diğer önemli pazarımız olan ABD ye yönelik halı ihracatımız ise 2009 Ocak Aralık döneminde bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla % 6,7 oranında düşmüş ve yaklaşık 78,9 milyon dolar olarak kaydedilmiştir. Bu ihracat değeri ile ABD nin toplam halı ihracatımız içerisindeki payı % 7,3 olarak hesaplanmaktadır. Mayıs ayına kadar en büyük ikinci halı ihracat pazarımız olan Almanya ya yönelik ihracatımız 2009 Ocak Aralık döneminde 2008 yılına göre % 15,1 oranında artmış ve yaklaşık 70 milyon dolar olarak kaydedilmiştir. Almanya nın 2009 yılı sonu itibariyle ülkemiz toplam halı ihracatındaki payı % 6,4 olarak hesaplanmakta olup, Almanya bu dönemde en büyük pazarlarımız arasında dördüncü sırada yer almaktadır. Halı ihracatımızda 2009 Ocak Aralık dönemine ait veriler incelendiğinde ilk 10 pazar içerisinde S. Arabistan, Irak, Almanya, İngiltere ve Kazakistan a yönelik ihracatın arttığı ABD, Polonya, Romanya, B.A.E. ve Azerbaycan a yönelik ihracatın ise azaldığı anlaşılmaktadır. İlk on ülke içerisinde halı ihracat artışımızın en yüksek olduğu ülke % 84,5 ihracat artışı kaydedilen İngiltere olmuştur. Anılan dönemde İngiltere ye yönelik ihracat 28,5 milyon dolar olarak kaydedilmiştir yıl sonu itibariyle ilk 10 ülke içerisinde ihracatımızın bir önceki seneye kıyasla en fazla gerilediği ülke ise % 51,8 lik düşüşle Romanya olmuştur. Bu ülkeye yönelik halı ihracatı 2008 döneminde 55,8 milyon dolar olarak gerçekleşmişken bu yıl sonu itibariyle 26,9 milyon dolar olarak kaydedilmiştir. Aşağıdaki tabloda, ülkemizin halı ihracatında ilk on pazara ilişkin gelişmeler yer almaktadır. 3

4 EN ÇOK HALI İHRACATI YAPILAN ÜLKELER Birim: $ ÜLKELER PAY DEĞİŞİM OCAK - ARALIK OCAK - ARALIK % % S.ARABİSTAN ,6 27,1 IRAK ,3 43,4 ABD ,3-6,7 ALMANYA ,4 15,1 POLONYA ,2-20,6 İNGİLTERE ,6 84,5 ROMANYA ,5-51,8 KAZAKİSTAN ,4 63,1 BİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİ ,4-19,6 AZERBAYCAN ,3-6,8 İLK 10 ÜLKENİN TOPLAM İHRACATI ,0 8,2 TÜRKİYE TOPLAM HALI İHRACATI ,0-7,2 El Halısı Pazarlarımızdaki Gelişmeler 2009 Ocak Aralık döneminde el halısı ihracatı bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla % 12,1 azalarak 124,7 milyon dolar olmuştur. Aynı dönemde el halısı ihracatımızda en önemli ülkeler başta ABD ve Japonya olmak üzere Belçika, Avusturya ve Fransa olarak sıralanmaktadır yılının sonu itibariyle en önemli el halısı ihracat pazarımız olan ABD ye ihracat % 23 azalarak 26,5 milyon dolar olarak kaydedilmiştir. Bu değer ile birlikte ABD nin el halısı ihracatımızdaki payı % 21,3 olarak hesaplanmaktadır Ocak Aralık döneminde el halısı ihracatımızda ilk 10 pazar arasında yer alan ülkelerden Belçika, Avusturya, Fransa, Slovak Cumhuriyeti, İsviçre ve Avustralya ya yönelik ihracat artarken, ABD, Japonya, Almanya ve İtalya ya yönelik ihracat bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla azalmıştır. Ülkemiz için ihracat pazar büyüklüğü sıralamasında ABD nin hemen ardından gelen Japonya ya el halısı ihracatı bir önceki senenin aynı dönemine kıyasla % 0,6 azalarak 12,5 milyon dolar olarak kaydedilmiştir. Japonya nın Türkiye nin toplam el halısı içindeki payı ise % 10,1 olarak hesaplanmıştır. Bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla ülkemizin el halısı ihracatında artış kaydedilen ülkelerden Belçika ya ihracat % 1423,9 artarak 6 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. El halısı ihracatının arttığı diğer ülkeler % 786,2 lik artışın kaydedildiği Avusturya, % 114,1 lik artışın kaydedildiği Fransa, % 6,3 lük artışın kaydedildiği İsviçre ve % 0,9 luk artışın kaydedildiği Avustralya olarak sıralanmaktadır. Slovak Cumhuriyeti, el halısı ihracatı bir önceki yıl sadece 2000 dolar iken bu yılın aynı döneminde 2,8 milyon seviyesine tırmanarak ihracatın en çok arttığı ülke olmuştur. 4

5 EN ÇOK EL HALISI İHRACATI YAPILAN ÜLKELER Birim: $ ÜLKELER PAY % DEĞİŞİM OCAK - ARALIK OCAK - ARALIK % ABD ,3-23,0 JAPONYA ,1-0,6 BELÇİKA ,9 1423,9 AVUSTURYA ,9 786,2 FRANSA ,7 114,1 SLOVAK CUMH , ,0 ALMANYA ,0-28,3 İTALYA ,8-19,8 İSVİÇRE ,1 6,3 AVUSTRALYA ,7 0,9 İLK 10 ÜLKENİN TOPLAM İHRACATI ,8 7,0 TÜRKİYE TOPLAM HALI İHRACATI ,0-12,1 Makina Halısı Pazarlarımızdaki Gelişmeler 2009 Ocak Aralık döneminde makina halısı ihracatımız 2008 yılının aynı dönemine göre % 6,5 düşerek 961,6 milyon dolar olarak kaydedilmiştir. Anılan dönemde, makina halısı ihracatımızda en büyük paya sahip olan ülke olarak 147,6 milyon dolarlık ihracat ve % 15,4 lük payıyla S.Arabistan öne çıkmaktadır. Suudi Arabistan a yapılan ihracat 2008 Ocak Aralık dönemine kıyasla % 27,3 oranında artmıştır. S.Arabistan ın ardından 100,8 milyon dolarlık ihracat ve % 10,5 lik pay ile Irak sıralanmaktadır. Anılan dönemde Irak a yönelik makine halısı ihracatı % 44,6 oranında artmıştır yılı sonu itibariyle makine halısı ihracat pazarlarımız arasında en büyük üçüncü ülke ise 67,5 milyon dolarlık ihracat ve % 7 lik payıyla Almanya olmuştur. Bu dönemde Almanya ya yönelik makine halısı ihracatımız bir önceki yıla kıyasla % 17,7 artmıştır yılının Ocak Aralık döneminde en fazla makine halısı ihraç edilen ilk 10 pazarın dördünde ihracatımız bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla % 6,9 ile % 51,8 arasında değişen oranlarda azalmıştır Ocak Aralık dönemine kıyasla ihracatın % 51,8 oranında gerilediği Romanya ihracatta en yüksek düşüşün kaydedildiği pazar olmuştur. Romanya dışında ihracatımızın bir önceki senenin aynı dönemine kıyasla gerilediği ülkeler ise % 20,6 lık düşüşün yaşandığı Polonya, % 19,4 lük düşüşün yaşandığı Birleşik Arap Emirlikleri ve % 6,9 luk düşüşün kaydedildiği Azerbaycan olarak sıralanmaktadır yılı sonu itibariyle en yüksek ihracat artışının kaydedildiği ülke, bir önceki seneye kıyasla makine halısı ihracatımızın % 97,8 arttığı İngiltere olmuştur. S.Arabistan, Irak, Almanya ve İngiltere dışında ihracatımızda artış kaydedilen bir diğer ülke ise % 4,6 lık ihracat artışının gerçekleştiği A.B.D. olmuştur. Anılan dönemde % 63,7 oranında ihracat artışının kaydedilerek 25,5 milyon dolar değerinde ihracatın gerçekleştiği Kazakistan, ihracat artışının kaydedildiği diğer bir ülkedir. 5

6 EN ÇOK MAKİNE HALISI İHRACATI YAPILAN ÜLKELER Birim: $ ÜLKELER PAY % DEĞİŞİM OCAK - ARALIK OCAK - ARALIK % S.ARABİSTAN ,3 27,3 IRAK ,5 44,6 ALMANYA ,0 17,7 ABD ,4 4,6 POLONYA ,6-20,6 İNGİLTERE ,9 97,8 ROMANYA ,8-51,8 BİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİ ,7-19,4 KAZAKİSTAN ,7 63,7 AZERBAYCAN ,6-6,9 İLK 10 ÜLKENİN TOPLAM İHRACATI ,5 11,1 TÜRKİYE TOPLAM MAKİNE HALISI İHRACATI ,0-6,5 6

7 HALI SEKTÖRÜNÜN 2009 OCAK ARALIK İHRACAT PERFORMANS DEĞERLENDİRMESİ Dünya Ekonomisine Genel Bir Bakış Dünya Ekonomisi Toparlanıyor 1944 yılından sonra dünya ekonomisinde yaşanan en derin krize karşı alınan önlemlerle birlikte 2009 yılının üçüncü çeyreğinden itibaren küresel ölçekte ekonomik daralma sona ermiş, iktisadi faaliyetlerde yeniden canlanma görülmeye başlamıştır. Özellikle Asya ekonomilerinin ortaya koyduğu güçlü performans ve gelişmiş ülkelerin uyguladığı kamusal müdahaleler sayesinde ekonomik büyüme dünya ekonomisinin geneline yayılmıştır. Gelişmiş ülkeler başta olmak üzere dünya genelinde tüketim ve yatırım harcamaları ile sınai üretim verileri yavaş fakat olumlu bir seyir izlemekte, kredi koşulları ise sıkılaşmaya devam etmektedir. Bununla beraber gelişmiş ülkelerde işsizlik ciddi bir sorun olarak göze çarpmaktadır. Gelişmiş ülkelerin ekonomilerindeki olumlu göstergelere karşın büyüme süreçlerine ilişkin endişeler canlılığını korumaktadır. Bu ülkeler ekonomilerini yeniden büyüme sürecine taşımak için çok geniş hacimli destek programları uygulamıştır. Merkez Bankaları sıfıra yakın faiz ve genişletici para politikalarını yürürlüğe koymuştur. Ekonomi çevrelerinde 2010 yılı başından itibaren bu destek ve uygulamaların kademeli olarak geri çekilmesi beklenmektedir. Bu durumda gelişmiş ülkelerde 2009 yılı üçüncü çeyreğinde başlayan iktisadi büyümenin nasıl sürdürüleceği kafalarda önemli bir soru işareti yaratmaktadır. Başta Asya kıtası ekonomileri olmak üzere gelişmekte olan ülke ekonomileri iktisadi toparlanma sürecinde gelişmiş ülkelerden daha ileridedir. Emtia (ticarete konu olan tüm mallar) fiyatlarında görülen yükselmeler ve teşvik politikaları bu ülkelerin büyüme sürecinde önemli rol oynamıştır. Öte yandan Avrupa nın gelişen pazarları ve Bağımsız Devletler Topluluğu küresel krizden en sert biçimde etkilenen ülkeler olmuştur. Dünya ekonomisinin küresel kriz kaynaklı sorunlarının giderilmesi için birtakım düzenlemelere gidilmesi gerçeği akademisyenler ve politikacıların ortaklaşa paylaştıkları bir görüş haline gelmiştir. Buna göre ödemeler dengesi ve bütçe açığı veren ülkelerde daha yüksek tasarruf oranlarının artışıyla beraber özellikle Asya nın yükselen pazarları olmak üzere söz konusu makroekonomik göstergelerde fazla veren ülkelerin daha yüksek talepte bulunmaları gerekmektedir. Nitekim, Uluslararası Para Fonu(IMF) Çin in cari hesap (mal ve hizmetler ticaret dengesi, faiz ve kar payı gibi gelir hesabı ve yurtdışı yardımlar gibi transfer ödemelerinden oluşur.) fazlasının GSYH ya oranının 2009 yılında %7,8 e düştükten sonra 2010 da %8,6 ya yükseleceğini tahmin etmiştir. Bununla beraber, çoğu uluslararası kuruluş orta vadede ödemeler dengesizliği açıklarının yükseleceğini öngörmektedir yılında dünya ekonomilerini bekleyen en önemli sorun işsizliktir yılında ABD, Avrupa Birliği ülkeleri ve Japonya da işsizlik oranları tarihi rekorlar kırmıştır. 7

8 Bununla beraber bu sorunun nasıl çözüleceği konusu da ayrı bir bilinmezliktir. Gerek ABD, gerek Avrupa Birliği ülkelerinin bütçe açıkları ve kamu borçları tarihi rekor kırarak hükümetlerin elini kıpırdatamaz hale getirmiştir. ABD nin yalnızca dış borcu GSYH nın %100 üne yaklaşmıştır. Avrupa Komisyonu tarafından Avrupa Birliğine üye ülkelerde kamu borcunun GSYH ya oranı 2009 yılı için %73 olarak tahmin edilmektedir. IMF nin Ekim ayında yayınladığı Dünyanın ekonomik manzarası adlı raporunda 2009 yılında dünya ticaretinin %11,9 gibi yüksek bir oranda daralacağı tahmin edilmiştir. Bununla beraber 2010 yılında dünya ticaretinin %2,5 artacağı öngörülmüştür. Raporda 2009 yılında gelişmiş ülkelerin gelişmekte olan ülkelere göre hem ihracatı hem de ithalatında daha yüksek oranlı düşüşler kaydedeceği, 2010 yılında ise daha düşük oranlı büyümeye geçecekleri öngörülmüştür. Buna göre gelişmiş ülkelerin 2009 yılı ihracatının %13,6, gelişmekte olan ülkelerin ise %7,2 daralacağı tahmin edilmiştir yılında gelişmiş ülkelerin ihracatının %2, gelişmekte olan ülkelerin ise %3,6 büyümesi beklenmektedir. Gelişmiş ülkelerin 2009 yılı ithalatının %13,7, gelişmekte olan ülkelerin ise %9,5 azalacağı tahmin edilmiştir yılında gelişmiş ülkelerin ithalatının %1,2, gelişmekte olan ülkelerin ise %4,6 büyümesi beklenmektedir. Bir buçuk yıl boyunca yaşanan düşüşten sonra küresel petrol talebi yükselmeye başlamıştır. Petrol fiyatları Ocak ayına göre yaklaşık %70 artarak dolara yükselmekle beraber akaryakıt tüketiminde önemli bir artış gerçekleşmiştir. Petrol fiyatlarındaki artış enflasyona ve iktisadi toparlanmanın geleceğine ilişkin kaygıları artırmaktadır. Fiyatlardaki yükselmeye karşın başta Çin de olmak üzere gelişmekte olan ülkelerde petrol tüketimi beklenenin üzerinde gerçekleşmiştir. Gelişmiş ülkelerde ise petrol talebinde görülen daralmada iyileşme söz konusudur. Böylece 2008 yılının ikinci çeyreğinden itibaren ilk defa 2009 yılı son çeyreğine ilişkin petrol talebinde geçen yılın aynı dönemine göre artış beklenmektedir. ABD Ekonomisi Büyümeye Başladı ABD de 1929 daki Büyük Bunalım dan beri görülen en uzun iktisadi daralma döneminde ülke ekonomisi 2009 yılının üçüncü çeyreğinde ilk kez büyüme göstermiştir. ABD nin GSYH sında ard arda dört çeyrekten sonra yılın üçüncü çeyreğinde % 3,5 oranında büyüme gerçekleşmiştir. ABD nin iktisadi gerilemesi uluslararası ticaret ve finans işlemlerini dondurarak Asya ülkelerinin GSYH larında düşüşlere yol açtığı gibi, 2009 yılının üçüncü çeyreğinde Amerikan ekonomisinde görülen normalleşme eğilimi söz konusu ülkelerde büyümeyi artırıcı bir etkide bulunmuştur. Nitekim IMF, Asya ülkelerine ilişkin 2009 yılı ekonomik büyüme tahmininde iki kattan daha fazla artışta bulunarak değişikliğe gitmiştir. Buna göre IMF 2009 yılında Asya ülkeleri için Mayıs ayında yaptığı %1,2 lik büyüme öngörüsünü, % 2,8 e; 2010 yılı için büyüme öngörüsünü ise % 4,3 ten %5,8 e yükseltmiştir. ABD deki istihdam verileri işsizlikteki yükselmenin çok daha az gözlendiği Avrupa ile ciddi ölçüde çatışmaktadır. Amerika da Ekim ayında kaydedilen işsizlik oranı çeyrek yüzyıldan daha uzun bir süredir ilk defa %10 un üzerine çıkarak Obama yönetimi üzerine baskıları bir hayli artırmıştır. Ekonomik büyümeye karşın Ekim ayında firmaların işten çıkarmaları sürdürmesi üzerine ülkede işsizlik 1983 ten beri 8

9 kaydedilen en yüksek oran olan %10,2 ye yükselmiştir. Yaklaşık 190,000 kişinin işini kaybetmesiyle ABD de resesyonun başlama tarihinden itibaren işsiz kalanların sayısı 7,3 milyon artmıştır. Ekim ayında işsizlikte kırılan tarihi rekor üzerine Amerikan yönetimi işsizlik yardımları ve ev alacaklar için vergi kredilerini (Amerikan vergi sisteminde işçilere net gelirlerini artırmak üzere yapılan yardımlardır.) genişletecek önlemleri alma yönünde yasal girişimlerde bulunmuştur. Köprü ve yol yapım harcamaları, firmaların istihdam yaratmasını sağlamak üzere başvurulan vergi kredileri ve yüksek ihracat teşvikleri hükümetin istihdamı artırıcı yönde aldığı diğer önlemlerdir. ABD de tüketici güven endeksi Ekim ayında ev fiyatlarındaki artış ve borsadaki yükselişe karşın Mart ayından itibaren son sekiz ayın en yüksek düşüşünü göstermiştir. Hane halklarının gelecekte yapacağı harcamanın işaretlerini vermesi bakımından önem taşıyan tüketici güveninin zayıflığı Amerikan ekonomisindeki toparlanmanın kırılganlığını yansıtmaktadır. Amerikalı tüketiciler gelecekteki kazançları hakkında endişe duyarken, 2010 yılı Nisan ayında sona erecek olan işsizlik sosyal yardımları ve gayrimenkul kredileri de ülkede kaygı yaratmaktadır. Bununla beraber, ABD de 2009 yılı Mayıs ayında başlayan ev fiyatlarındaki artış Ağustos ayında da devam ederek önceki aya göre %1,2 artış göstermiştir. Yılın üçüncü çeyreğinde ABD de dayanıklı mallara yapılan tüketici harcamasında otomobil teşvikleriyle önemli bir sıçrama sağlanırken geçici olarak uygulamaya konan vergi kredileriyle fiyatlar dengelenerek üç yıldan sonra ilk kez konut yatırımlarında yükselme gözlenmiştir. Öte yandan, diğer mal ve hizmetler ve şirketlerce yapılan ekipman, yazılım harcamalarında da bu dönemde artış kaydedilmiştir. 30 Eylül e dek olan mali yılda ABD hükümeti bütçesi 1,4 trilyon dolarlık rekor bir açık vermiştir. Bu rakam Amerikan GSYH sının %10 una karşılık gelmektedir. Bununla birlikte Amerikan ekonomisinin brüt 7 trilyon dolar, net 1,7 trilyon dolar borcu bulunmaktadır. Amerikan İktisadi Analiz Bürosu verilerine göre Ekim ayında ABD nin ihracatı 136,8 milyar dolar, ithalatı ise 169,8 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Ekim ayında 32,9 milyar dolarlık dış ticaret açığı, Eylül ayındaki 35,7 milyar dolarlık açıktan bir miktar daha azdır. Ekim ayında ihracatta 3,5 milyar dolar, ithalatta ise 0,7 milyar dolar artış kaydedilmiştir. ABD de Ekim ayında kişisel gelirde %0,2, harcanabilir kişisel gelirde ise %0,4 artış gözlenmektedir. Kişisel tüketim harcamalarında ise %0,7 artış (68,3 milyar dolar) kaydedilmiştir. Eylül ayında ise harcanabilir kişisel gelirde %0,2, kişisel tüketim harcamalarında %0,6 artış (60,3 milyar dolar) gözlenmektedir. AB Ekonomilerinde Yüksek Borçlanma Tedirginliği 16 ülkeli Euro bölgesinde GSYH 2009 yılı üçüncü çeyreğinde ikinci çeyreğe göre % 0,4 artış göstermiştir. Böylece Euro bölgesi yılın üçüncü çeyreğinde %0,9 büyüyen ABD yle birlikte eş zamanlı olarak resesyondan çıkmıştır. AB-27 ülkeleri ekonomileri ise üçüncü çeyrekte %0,2 büyümüştür. Söz konusu pozitif büyümenin arka arkaya daralma görülen beş çeyrekten sonra görülmesi dikkat çekicidir. Aynı dönemde bölgenin güçlü ekonomilerinden Almanya yatırım harcamalarının ve ihracatta 9

10 görülen artışların etkisiyle %0,7 büyüme göstermiştir. Euro bölgesinin diğer güçlü ekonomisi olan Fransa da ise yılın üçüncü çeyreğinde GSYH da kaydedilen %0,3 artış beklenenin altında gerçekleşerek Euro bölgesinin büyüme oranını düşük tutmuştur. İtalya da üçüncü çeyrekte kaydedilen büyüme oranı ise % 0,6 dır. Euro bölgesinde resesyondan çıkışa rağmen zayıf bankacılık sistemi, değer kazanan Euro ve yükselen işsizlik iktisadi büyüme üzerinde olumsuz beklentilere yol açmaktadır yılı ikinci çeyreğiyle kıyaslandığında üçüncü çeyrekte Euro bölgesinde işsizlik %0,5 (yaklaşık 712 bin kişi) oranında artış göstermiştir. Aynı dönemde işsizlik AB-27 ülkelerinde de %0,5 oranında (yaklaşık 1 milyon kişi) artmıştır. Yılın ikinci çeyreğinde ise Euro bölgesinde işsizlik %0,5, AB-27 ülkelerinde ise %0,6 artış göstermiştir yılı üçüncü çeyreğinde geçen yılın aynı çeyreğiyle kıyaslandığında istihdam Euro bölgesinde %2,1, AB-27 ülkelerinde ise %2 düşüş göstermiştir. Yılın ikinci çeyreğinde ise istihdam Euro bölgesinde %1,8 ve AB-27 de %1,7 düşüş kaydetmiştir. Yılın üçüncü çeyreğinde Euro bölgesinde %0,3, AB-27 ülkelerinde ise %0,2 büyüme gösteren diğer hizmetler kalemi (kamu yönetimi, sağlık ve eğitim gibi sektörleri içerir) dışında ekonominin tüm sektörlerinde istihdamda düşüşler söz konusudur. Eurostat a göre Euro bölgesinde 2009 yılı Ekim ayında işsizlik oranı son 10 yılın en yüksek düzeyine ulaşarak % 9,8 e yükselmiştir. 16 devletten oluşan blokta 2008 yılının Şubat ayından itibaren işsizlikte görülen kesintisiz artışla beraber toplam işsiz sayısı 15,6 milyona ulaşmıştır un bir önceki ayında ise işsizlik 184,000 kişilik artış göstererek 15,3 milyona ulaşmış, bu artışla Ağustos ayındaki işsizlik oranı % 9,6 dan %9,7 ye yükselmişti. İşsizlerin sayısında görülen söz konusu artış Avrupa daki küresel krizin işgücü piyasasındaki olumsuz etkisini bir kez daha gözler önüne sermiştir. Eurostat a göre 2009 yılı Ekim ayında Euro bölgesinin dünyanın geri kalan ülkeleriyle ticaretinde 8,8 milyar Euro fazla vermesi beklenmektedir yılı Ekim ayında ise 1,2 milyar Euro luk açık verilmiştir yılı Eylül ayında 0,9 milyar Euro luk dış ticaret fazlası, 2008 yılı Eylül ünde ise 0,6 milyar Euro değerinde dış ticaret açığı verilmiştir yılı Ekim ayında AB-27 ülkelerinin dış ticaretinde 3,8 milyar Euro açık vermesi beklenmektedir. Söz konusu oran 2008 yılı Eylül ünde 18,3 milyar Euro luk yüksek bir dış ticaret açığına karşılık gelmektedir un Eylül ayında açık 11,1 milyar Euro iken, 2008 in Eylül ayında 24,5 milyar Euro dur yılı Ocak-Eylül döneminde AB-27 ülkelerinin tüm asli ticaret ortaklarıyla yaptığı ticarette düşüşler kaydedilmiştir. Buna göre 2008 in aynı dönemine göre AB-27 ülkelerinin ihracatlarında kaydedilen düşüşler, Rusya (%40), Türkiye (%27), Brezilya (%23), Güney Kore (%22), ABD (%20); ithalatta kaydedilen düşüşler ise Rusya (%42), Norveç (%30), Japonya ve Brezilya (her ikisi için de %28) ve Türkiye (%26) dır. En düşük oranlı ihracat düşüşü %1 le Çin e gerçekleşirken, ithalat düşüşü %8 le İsviçre den kaynaklanmaktadır. AB-27 ülkelerinin 2009 yılı Ocak-Eylül döneminde ABD ye olan ticaret fazlası, 2008 in aynı dönemine göre 48,9 milyar Euro dan 30,7 milyar Euro ya gerilerken, Çin le olan ticaret açığı 120,4 milyar Euro dan 99,1 milyar Euro ya, Rusya yla olan 10

11 ticaret açığı 61,2 milyar Euro dan 34,6 milyar Euro ya, Norveç le olan ticaret açığı 40,5 milyar Euro dan 24,6 milyar Euro ya, Japonya yla olan ticaret açığı ise 25,8 milyar Euro dan 14,9 milyar Euro ya gerilemiştir. AB-27 ülkeleri içerisinde 2009 yılı Ocak-Eylül döneminde en fazla dış ticaret fazlası veren ülke Almanya (91,7 milyar Euro) olurken, onu İrlanda (29,7 milyar Euro), Hollanda (27,9 milyar Euro) ve Belçika (11 milyar Euro) izlemektedir. En yüksek dış ticaret açığı veren ülke İngiltere yken (69,9 milyar Euro), onu Fransa (38,6 milyar Euro), İspanya (36,8 milyar Euro), Yunanistan (21,6 milyar Euro) ve Portekiz (13,5 milyar Euro) izlemektedir. Eurostat a göre 2009 yılı Kasım ayında Euro bölgesinde yıllık enflasyon %0,5 tir. Bu oran Ekim ayındaki %(-0,1) dan yüksektir. Geçen yılın aynı döneminde enflasyon oranı ise %2,1 dir. Kasım da aylık enflasyon ise %0,1 dir. Avrupa Birliği nde yıllık enflasyon Kasım ayında %1 ken, Ekim ayında bu oran %0,5 tir. Geçen yılın aynı döneminde yıllık enflasyon %2,8 dir. Kasım da aylık enflasyon ise %0,2 dir. Avrupa Komisyonu nun bir raporuna göre AB hükümetleri mali disiplini sağlamak üzere ciddi bir adım atmazlarsa 2014 yılında Avrupa Birliği nin kamu borcu GSYH sının % 100 ünü bulacaktır. Komisyonun Kasım ayında yaptığı tahmine göre Euro bölgesi kamu borcunun GSYH ya oranı 2010 yılında %84 ü, 2011 yılında ise %88,2 yi bulacaktır. Avrupa Komisyonu raporu Yunanistan, İrlanda, Letonya, İspanya ve İngiltere den oluşan beş ülkeyi önde gelen riskli ülkeler grubu olarak gördüğünü açıklamıştır. Bu ülkelerin kamu maliyesinin emeklilik ve sağlık harcamalarından ötürü ekonomik bir darboğazdan geçeceği öngörülürken küresel krizden kaynaklanan yüksek bütçe açıklarına da dikkat çekilmiştir. Rapor özellikle Yunanistan da yapılan emeklilik harcamalarına vurguda bulunurken ülkenin 2011 yılında kamu borcunun GSYH ya oranının %135 e ulaşacağının altını çizmiştir. Aynı raporda 2010 yılında kamu borcunun GSYH ya oranının İtalya da %116,7, Belçika da %101,2, Portekiz de %84,6, İrlanda da %82,9, Fransa da 82,5, İngiltere de %80,3, Almanya da %76,7, İspanya da %66,3, Letonya da %48,6, Litvanya da %40,7 olacağı öngörülmüştür. Komisyonun 2010 yılında Avrupa ülkelerinde bütçe açığının GSYH ya oranı tahmininde ise İrlanda %14,7, İngiltere %12,9, Letonya %12,3, Yunanistan %12,2, İspanya %10,1, Litvanya %9,2, Fransa %8,2, Portekiz %8, AB ortalaması %7,5, Euro bölgesi ortalaması %6,9, Belçika %5,8, İtalya %5,3, Almanya %5 oranlarında açık vermektedir. AB-27 ülkelerinde ödemeler dengesinin iki önemli kaleminden biri olan cari hesap (mal ve hizmetler ticaret dengesi, faiz ve kar payı gibi gelir hesabı ve yurtdışı yardımlar gibi transfer ödemelerinden oluşur.) 2009 yılı üçüncü çeyreğinde 33,3 milyar Euro luk açık vermiştir. Bu açık 2008 in üçüncü çeyreğinde ise 72,6 milyar Euro dur yılı ikinci çeyreğinde ise cari hesap 49,2 milyar Euro açık kaydetmiştir. Bununla beraber 2009 yılı üçüncü çeyreğinde AB-27 ülkelerinde hizmetler ticaret dengesi 14,2 milyar Euro fazla vermiştir. Bu rakam, 2008 yılının üçüncü çeyreğinde 20,1 milyar Euro fazlayı gösterirken, 2009 yılı ikinci çeyreğinde 17,5 milyar Euro fazlayı göstermektedir. 11

12 Avrupa Merkez Bankasının Ekim ayında yaptığı Euro Bölgesi Banka Borçlanmaları Araştırması na göre 2009 yılı üçüncü çeyreğinde de Avrupa da bankaların borçlara ve kredilere uyguladığı kısıtlamalar devam etmiştir. Söz konusu kısıtlamalarda yılın ikinci çeyreğine göre belirgin bir azalma kaydedilirken son çeyrekte kredi koşullarında daha büyük bir kolaylık sağlanması beklenmektedir. Aynı araştırmada Euro bölgesinde gayrimenkul piyasasında sürpriz bir yükseliş eğilimi olduğu belirtilmiştir. Anket sonucuna göre, ipotek talebinde yükselme olduğunu ifade eden banka sayısında Temmuz ayındaki %4 lük artışla kıyaslandığında Ekim ayında %10 oranında artış kaydedilmiştir. Bu durum gayrimenkul piyasasının gelecekteki manzarasına ilişkin daha az olumsuz bir değerlendirme yapılmasına yol açmaktadır. Avrupa Merkez Bankası nın Temmuz ayı araştırmasında ise gayrimenkul borçlanmalarına olan talepte 2006 yılından beri ilk defa artış olduğu belirtilmiştir. Almanya Ekonomisi Resesyondan Çıktı Alman hükümetince yapılan teşvik programlarının firma harcamalarını ve küresel ticaretin ülke ihracatını artırmasıyla 2009 yılı üçüncü çeyreğinde Almanya da iktisadi toparlanma süreci hız kazanmıştır. Alman Federal İstatistik Ofisi nin verilerine göre yılın üçüncü çeyreğinde Almanya da GSYH %0,7 artış göstermiştir. Bu oran ikinci çeyrek için %0,4 tür. Hükümetin 81 milyar Euro luk teşvik paketiyle Almanya nın ekonomik anlamda canlanması Euro bölgesinin büyüme göstermesinde de etkili olmuştur. Alman hükümeti Ekim ayında GSYH da 2009 yılı için %5 daralma, 2010 yılı için %1,2 büyüme öngörüsünde bulunmuştur. Öte yandan, Almanya nın iktisadi yapısına ilişkin ekonomi çevrelerinde dile getirilen bir görüşe göre ülkede ihracat tarafından yönlendirilen ekonomik canlanma süreci bir üst vitese geçmek için yeterli değildir. Bunun için Alman ekonomisinde iç talebin canlandırılmasına gereksinim bulunmaktadır. Euro bölgesinin en büyük ekonomisi Almanya da Kasım ayında işsizlikte görülen düşük oranlı azalmayla ülkedeki işsizlerin oranı %8,2 den %8,1 e gerilemiştir. Küresel krizin başlama tarihinden itibaren Almanya da işsizlik oranları %7 civarında dolaşmaktadır. Almanya ya komşu ülkeler ve ABD de işsizlikte kaydedilen yüksek oranlara karşın Alman hükümetinin işçilerin gelirlerindeki %60-65 kayıpları karşılayıcı desteğiyle ülkede işsizlik oranları göreceli olarak düşüktür. Hükümetin kabaca 5,1 milyar Euro luk desteğiyle ülkede 500,000 kişinin istihdamının korunduğu hesaplanmaktadır. Almanya ekonomisi için temel gösterge kalemi, GSYH sının %47 sini oluşturan ihracatıdır. Eylül ayında ihracat önceki aya göre %3,8 artış, 2008 yılı Eylül üne göre %18,8 düşüş göstermiştir. İhracatta 2008 e göre 2009 un ilk çeyreğinde 17,2, ikinci çeyrekte ise %20,2 gibi yüksek oranda düşüşler yaşanmasının önemli nedenlerinden birisi de Şubat ayından itibaren Euro nun dolar karşısında %15 değer kazanmasıdır. Bu durum Amerika ve Çin in ihracatlarında Almanya ya karşı üstünlüğe yol açmaktadır. Ekonomi çevrelerinde Almanya da iç talep ve ihracatta 2010 yılında da düşüşlerin süreceğine ilişkin yaygın bir kanı bulunmaktadır. Bu durumda firmaların %60 maaş indirimiyle dahi işçi çalıştıramayacağı öngörülmektedir. Nitekim, Avrupa Komisyonu 12

13 Almanya da 2009 yılında %7,7 olan işsizliğin 2010 yılında %9,2 ye, 2011 de ise %9,3 e çıkacağını öngörmektedir. Almanya da perakende satışlar Ağustos ve Eylül aylarındaki düşüşten sonra Ekim ayında %0,5 artış göstermiştir. Ancak bu artış, gelirler baskı altına girdikçe gelecek aylarda özel tüketimin azalacağına ilişkin kaygıları giderememiştir. Yıllık bazda satışlar Ekim ayında %1,7 düşmüştür. Almanya da yükselen işsizlik ve iş kayıpları korkusunun özel tüketimi dizginlemesi beklenmektedir. Ülkede yılın ikinci çeyreğinde özel tüketimde artış gerçekleşirken üçüncü çeyrekte daralma gözlenmiştir. İngiltere Halen Resesyonda İngiltere de GSYH 2009 yılının üçüncü çeyreğinde Avrupa nın diğer büyük ekonomilerinin tersine %0,3 daralmıştır. İngiltere GSYH kayıtlarının tutulmaya başlandığı 1955 yılından itibaren arka arkaya 6 çeyrek boyunca daralma gösteren en uzun süreli resesyonunu yaşamaktadır. OECD şemsiyesi altındaki 30 ülkenin 2009 yılı üçüncü çeyreğinde kaydettiği ortalama ekonomik büyümenin %0,8 olduğu göz önünde bulundurulduğunda %0,3 daralan İngiltere ekonomisinin küresel krizden çıkış sürecinde geride kaldığı açıkça görülmektedir. İngiltere de Kasım ayı itibarıyla işsizlik oranı %7,8 dir. İşsizlik oranı yılın üçüncü çeyreğinde %1, Kasım a dek yıl boyunca %2 artış göstermiştir. OECD nin tahminine göre İngiltere de işsizlik oranı 2010 yılında %9,3 ü, 2011 yılında ise %9,5 i bulacaktır. İngiltere nin 2009 yılı Eylül ayı itibarıyla yıllık toplam ihracatı 223,8 milyar sterlindir. Ülkenin 2008 in Eylül ayına göre ihracatı %9 (22,2 milyar sterlin) azalmıştır. İngiltere nin 2009 un Eylül ayında ithalatı geçen yılın aynı dönemine göre %9,8 (33,5 milyar sterlin) düşüş göstererek 306,8 milyar sterlin olarak kayıtlara geçmiştir. Ülkede 2009 un son aylarında enflasyon 2008 in başından beri ilk defa yükselişe geçmiştir. Ekim ayında tüketici fiyat endeksi önceki yıla göre %1,5 artmıştır. Bu oran Eylül ayındaki %1,1 lik artıştan yüksektir. Bu durum Ekim ayında perakende satışlarda geçen yılın aynı dönemine göre %3,4 oranında bir yükselişten kaynaklanmaktadır. Söz konusu oran son 17 ayın en yüksek oranıdır yılı üçüncü çeyreği itibarıyla perakende satışlar geçen yılın aynı dönemine göre %2,8 artış göstermiştir. Bu arada, perakende satışlarda Ekim ayında kaydedilen yıllık bazda artış hazırgiyim, tekstil ve ayakkabı ürünleri satışında %10,7 oranında yükselişten kaynaklanmıştır. Yalnızca gıda ürünü satan mağazalarda artış oranı ise %1,6 dır. IMF nin bir çalışmasına göre, İngiltere nin 2007 yılında ulusal gelirin %2,6 sına karşılık gelen bütçe açığının, 2010 yılında %13,2 ye yükselmesi öngörülmektedir. İngiliz hükümetinin 2009 ve 2010 da yaptığı ve yapmayı tasarladığı borçlanmanın İngiltere nin 1692 ve 1997 yılları arasında (yaklaşık 300 yıl) yaptığı toplam borçlanmadan daha fazla olacağı hesaplanmıştır. 13

14 Fransa Büyümeye Geçti Fransa da GSYH yılın üçüncü çeyreğinde %0,3 büyüme göstermiştir. Böylece Almanya yla birlikte Fransa da yılın üçüncü çeyreğinde resesyondan çıkmıştır. Bununla beraber geçen yılın aynı dönemine göre ülkede ekonominin %2,4 daraldığı görülmektedir. Fransa da resmi kaynaklarca 2009 yılında ekonominin %2 ile %2,25 arasında daralması öngörülürken Euro bölgesinin en büyük ekonomisi Almanya da ekonominin % 5 küçülmesi öngörülmüştür. Almanya da büyüme için ihracat bir çıkış yolu olarak görülürken Fransa da daha çok iç talebe güvenilmektedir. Yılın üçüncü çeyreğinde Fransa nın ihracatı %2,3, ithalatı ise %0,4 artış göstermiştir. İkinci çeyrekte ihracat %0,6 artmış, ithalat ise %2,6 daralmıştır. Hane halkı tüketim harcaması ikinci çeyrekte %0,3 büyürken, ikinci çeyrekte büyüme %0 (sıfır) olarak gerçekleşmiştir. Euro bölgesinin ikinci büyük ekonomisi Fransa da Ekim ayında sanayi siparişlerinde %2,1, Eylül ayında ise %1,9 düşüş yaşanmıştır. Bununla beraber yılın üçüncü çeyreğinde sanayi siparişleri otomobil sektörünün ivme kazandırmasıyla %4,2 artış göstermiştir. Üçüncü çeyrekte otomobil siparişlerinde %13, diğer imalat sektörlerinde %2,8 ve elektrik, elektronik malzemelerde %1,8 artış gözlenmiştir. Siparişlerdeki söz konusu canlanmaya karşın, geçen yılın aynı dönemiyle kıyaslandığında %12,6 daha düşük seviyede olduğu görülmektedir. İtalya da Resesyona Girdi İtalyan İstatistik Bürosu nun verilerine göre İtalyan ekonomisi 2009 yılı üçüncü çeyreğinde önceki çeyreğe göre %0,6 büyüme göstermiştir. Bu oran 2008 yılı aynı dönemiyle kıyaslandığında %4,6 daha düşüktür. Ancak İtalya da GSYH arka arkaya 5 çeyrek daralmadan sonra büyümeye geçmiştir. Ayrıca, ülkenin büyüme oranı 16 ülkeli Euro bölgesinin %0,4 lük büyümesinden yüksektir. İtalya da işsizlik oranı Ekim ayında %8 e yükselmiştir. Bu oran İtalya da son 5 yılda kaydedilen en yüksek oran olmakla beraber 16 ülkeli Euro bölgesinin %9,8 lik işsizlik oranından daha düşük bir düzeydedir. OECD nin yayınladığı bir raporda İtalya da işsizlik oranının 2009 yılı sonunda %7,6 olması öngörülmektedir. Rapora göre bu oran 2010 da %8,5 i, 2011 de ise %8,7 yi bulacaktır. İtalyan ekonomisinin işsizlikle beraber en önemli sorunu GSYH dan daha büyük olan kamu borçlarıdır. Avrupa Komisyonu nun bir raporunda 2010 yılında İtalya nın brüt kamu borcunun GSYH nın %116,7 sine ulaşarak Yunanistan dan sonra (%124,9) kamunun en çok borçlu olduğu ikinci Avrupa ülkesi konumuna geleceği öngörülmektedir. Aynı raporda ülkenin yüksek kamu borcuna karşın 2010 yılında bütçe açığının GSYH ya oranının %5,3 olacağı ve İngiltere, Fransa Belçika gibi diğer ülkelere göre düşük, aynı zamanda Euro bölgesi ortalamasının altında(%6,9) olacağı ifade edilmiştir. İtalya da 2009 yılı Şubat ayında 95.3 seviyesinde bulunan tüketici güven endeksi Ağustos ayında e kadar yükselmiş, Kasım ayında ise 99.7 ye kadar gerilemiştir. Ekonominin önemli göstergelerinden olan yeni sanayi ürünleri siparişleri 14

15 Ağustos ayında %6,4 gerilemişken, Eylül ayında toparlanarak %1,5 artmış bulunmaktadır. Ülke genelinde perakende satışlar, Eylül ayında bir önceki aya göre % 0,3 artmıştır. Rusya da Yavaş Büyüme Gözleniyor Rusya ekonomisi 2009 un üçüncü çeyreğinde geçen yılın aynı dönemine göre %9,4 daralırken, yılın ikinci çeyreğine göre %0,6 büyüme göstermiştir. Ancak, yılın ikinci çeyreğinde 2008 in aynı dönemine göre petrol, doğalgaz ve metal talebinde yaşanan düşüşün etkisiyle GSYH nın %10,9 azalması makro ekonomik dengeye sarsıcı bir etkide bulunmuştur. Dünya Bankası nın Kasım ayında hazırladığı Rusya raporuna göre 2009 yılı ilk dokuz ayında Ruble nin %5,9 oranında değer kaybetmesinin de etkisiyle yılın ikinci çeyreğinde ülkenin net ihracatı %66 artış gösterirken, ithalatında büyük ölçüde daralma meydana gelmiştir. Rusya da sanayi üretiminde 11 ay boyunca gözlenen düşüşün Eylül ayında yükselişe geçmesi umut vericidir. Ülkede sanayi üretimi Ağustos ayında %0,2, Eylül ayında ise %0,4 artış göstermiştir. Sanayi üretiminde yaşanan düşüşün de etkisiyle Rusya da 2009 Eylül ayı itibariyle işsizlik oranı %7,6 dır. Bu oran 2008 yılı Eylül ayında %5,8 dir. Rusya nın ticaret dengesi yılın üçüncü çeyreğinde 31,4 milyar dolar fazla verirken söz konusu fazla yılın ilk çeyreğinde 19,1 milyar dolardır. Bu durum özellikle petrol olmak üzere Rusya nın başlıca ihraç ürünlerinin fiyatlarının artarken, Rublenin değer kaybetmesinden ötürü ithalatının düşüşünden kaynaklanmaktadır. Rusya Ekonomi Bakanlığı tarafından yapılan bir açıklamaya göre, ülke ekonomisi krizdeki en kötü dönemini atlatmış, artan petrol fiyatlarının da etkisiyle düze çıkmaktadır. Bu tahmini destekleyen diğer bir veri de perakende satışların ülke genelinde Eylül ve Ekim aylarında bir önceki aya göre sırasıyla %0,4 ve %0,7 oranlarında artmış olmasıdır. Başbakan Vladimir Putin, Aralık ayında basına verdiği bir demeçte, 2009 yılında Rusya nın 100 milyar dolar dış ticaret fazlası vereceğini belirtmiştir. Ayrıca, Rusya ya yabancı yatırımında girişlerle beraber Rublenin değer kazanmakta olduğunu, altın ve para rezervlerinin toplamının 447 milyar doları bulduğunu sözlerine eklemiştir. Rusya da 2009 yılı Haziran ayından itibaren GSYH nın yükselişi ülkenin makroekonomik açıdan olumlu bir seyir izlediğini göstermektedir. Japonya da Rekor Kamu Borcu Hükümetin aldığı teşvik önlemiyle Japonya da GSYH yılın üçüncü çeyreğinde %4,8 büyümüştür. Bu oran ülkede son iki yılda kaydedilen en yüksek büyüme oranıdır. Kamu yatırımları söz konusu büyümede büyük önem taşımaktadır. Japonya nın ABD ve Çin gibi dış ticaretinin yoğun olduğu ülkelerde alınan teşvik önlemleri sayesinde üçüncü çeyrekte ülke ihracatı %6,4 artış göstermiştir. Öte yandan işsizlik ve ekonomi için olumsuz bir işaret olan envanterlerde üçüncü çeyrekte yükseliş söz konusudur. Japonya da ekonomi aşırı kapasite sorunuyla 15

16 karşı karşıyadır. Ancak ülke ekonomisinin temel sorunu 5 trilyon dolarlık GSYH sının %170 i(yüz yetmiş) seviyesine çıkan rekor kamu borcudur. Japon Maliye Bakanı Hirohisa Fujii Kasım ayında basına verdiği bir demeçte, ülkenin yükselen bütçe açığı ve düşen vergi gelirlerini karşılayabilmek için en azından 550 milyar dolarlık (50 trilyon yen) bono çıkarılabileceğini ifade etmiştir. Japonya da işsizlik oranı çoğu batı ülkesinden daha düşük olmakla beraber, ülkede işsizlik sorunu ciddiyetini korumakta ve durumun daha da kötüleşeceğine ilişkin kamuoyunda ciddi kaygılar bulunmaktadır yılının Ağustos ayında iktidara gelen Demokratik Parti hükümeti, ilk iş olarak, ülkede yüksek işsizliğin yarattığı toplumsal huzursuzluğu bir ölçüde de olsa giderebilmek için 2010 yılı Mart ayına dek 100,000 kişilik istihdam yaratmaya yönelik acil eylem planını yürürlüğe koyacağını açıklamıştır. Ülkede işsizlik oranı üçüncü çeyrekte %5,3 olarak kaydedilmiştir. İşsizlik oranı Temmuz ayında rekor bir düzey olan %5,7 yi bulmuş, Ağustos ayında ise bir miktar düşüşle %5,5 oranına gerilemiştir. Çin ve diğer Asya ekonomilerinden gelen yüksek taleple Ekim ayında Japonya nın ihracatında görülen artış ülkenin sağlıklı bir büyüme sürecine girdiğine ilişkin umutları artırmıştır. Ülkede Ekim ayında ihracat 2008 in aynı ayına göre %23,2 düşüş gösterirken bu oran Eylül ayı için %30,6 dır yılı Ekim ayı ihracat düşüş oranı 2008 yılı Ekim ayında kaydedilen %7,9 dan sonra en düşük azalma oranıdır. Japonya da perakende satışlar Kasım ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre %1 oranında gerileyerek 11,39 milyar yen olmuştur. Perakende satışlarının yanı sıra toptan satışlar da %18,7 oranında gerileyerek 29,63 milyar yeni bulmuştur. Büyük perakende mağazalarının satışları ise %9,6 azalarak 1,62 milyar yen değerinde gerçekleşmiştir. Çin Ekonomisi Hızlı Büyümesini Sürdürüyor Çin ekonomisi hükümetin yüksek tutarda açtığı krediler ve uyguladığı yatırım programıyla 2009 yılının üçüncü çeyreğinde geçen yılın aynı dönemine kıyasla %8,9 büyüme göstererek toparlanma sürecinde hız kazanmıştır. Çin in yılın üçüncü çeyreğinde gösterdiği büyüme performansı ikinci çeyreğe göre ise %7,9 artış göstermiş ve yılın ilk dokuz ayı sonunda büyüme oranını %7,7 ye çıkarmıştır. Dünya Bankası nın Çin e yönelik olarak hazırladığı özel raporunda 2009 yılında ülkede büyümenin %8,4 oranında gerçekleşeceği öngörülmüştür. Bu oran Dünya Bankası nın Haziran ayında yaptığı %7,2 lik büyüme tahmininden daha yüksektir yılında ise büyümenin %8,7 oranında gerçekleşeceği öngörülmektedir. Çin in iktisadi büyümesinin arkasında önemli miktarda mali ve parasal teşvikler bulunmaktadır. Yılın yalnızca üçüncü çeyreğinde kamu bankalarınca yıllık GSYH nın %6,5 i oranında kredi açılmıştır. Çin hükümeti ekonomiyi canlandırmak için kamu bankalarınca açılan ve 2009 yılı GSYH sının %15 ten fazlasına denk gelmesi öngörülen kredilerle devasa bir teşvik programını uygulamaya koymuştur. Böylelikle, Çin de son yıllardaki iktisadi büyümenin temel belirleyicisi olan sabit sermaye yatırımlarında (Bina, makina gibi uzun süre kullanılabilen dayanıklı malların üretilmesi için yapılan harcamalardır.) 16

17 2009 yılı ilk üç çeyreğinde %33,3 gibi hayli yüksek oranda bir artış gözlenmiştir. Altyapı yatırımlarında ise yılın ilk dokuz ayında %52,6 gibi çok daha yüksek bir artış gerçekleşmiştir. Çin de perakende satışlar 2009 yılı Eylül ayına dek olan bir yılllık dönemde bir önceki yılın aynı dönemine göre %15,5 artış göstermiştir. Yılın üçüncü çeyreğinde ise perakende satışlarda büyüme %17 olarak gerçekleşmiştir. Öte yandan, Çin in Eylül ayı ihracatı aylık bazda %6,3 artarken, yıllık bazda %15,2 düşüş kaydetmiştir. Eylül ayı İthalatı ise aylık bazda %20,2, önceki yılın aynı dönemine göre %12 daralmıştır. Çin deki Avrupa Ticaret Odası nın yayınladığı bir rapora göre Pekin in ekonomiyi canlandırmak için aldığı teşvik önlemleri ülkede ciddi bir sorun olan aşırı kapasitenin daha fazla artış göstermesine yol açmıştır. Ülkede özellikle çelik, plastik ve çimento sektörlerinde devasa boyutta bir büyüme gerçekleştiğini dile getiren rapora göre Çin in 2010 yılında ucuz ihraç ürünlerini engellemek amacıyla AB ülkelerinin korunma önlemleri alması önerilmektedir. Bu gelişmeler doğrultusunda Ekim ayında Çin hükümeti aralarında çelik, alüminyum, çimento, kimyasallar, rüzgar gücü ekipmanları ve petrol rafinerisi sektörlerinin de bulunduğu yedi sektörde kapasite artışlarını sınırlandırıcı önlemler aldığını açıklamıştır. Çin de çelik sektöründe milyon arası, diğer bir deyişle toplam kapasitenin %15-30 arası kapasite fazlası bulunduğu tahmin edilmektedir. Dörtte üçü yasa dışı olan söz konusu miktarın Japon ve Güney Kore nin çelik endüstrilerinin toplam kapasite hacmine eşit olması hayli çarpıcı bir dengedir. Ortadoğu Ülkelerinin Petrol Gelirlerinde Düşüş Var En büyük Arap ekonomisi olan Suudi Arabistan da resmi kaynaklarca verilen bilgiye göre 2009 yılında ekonominin %0,1 büyümesi öngörülmektedir. Petrol dışı GSYH da ise büyüme oranı %3 olarak açıklanmıştır. IMF nin tahminine göre Suudi Arabistan ekonomisi 2009 yılında %0,9 oranında küçülürken 2010 yılında %4 büyüyecektir. Suudi Arabistan Krallığı nca 2010 yılında bütçe açığının 70 milyar riyale yükseleceği öngörülmekle beraber ülkede yatırım harcamalarının arttığı gözlenmektedir. Suudi Arabistan ın toplam ithalatı 2008 yılında 178,8 milyar dolar iken IMF tahminine göre 2009 yılında 169,3 e gerileyecektir. Ancak ülkede ithalatın 2010 yılında önemli bir artışla 183,9 milyar dolara yükseleceği beklenmektedir. Dünyanın en büyük petrol ihracatçısı Suudi Arabistan ın maliye bakanı İbrahim Al Assaf basına verdiği bir demeçte 2010 yılında daha güçlü bir ekonomik büyümeden yana umutlu olduğunu dile getirmiştir. Bir diğer Ortadoğu ülkesi Suriye nin 2009 yılında ihracat geliri, IMF ye göre, %16 oranında düşecektir. Bu durumun arkasında yatan en önemli neden ihracatının %40 ını oluşturan petrol ve tarım ürünleri fiyatlarının düşmesidir. Ülkede özellikle tekstil olmak üzere birçok sektörde durgunluk söz konusu olduğu bildirilmektedir. Öte yandan, ülkede 2009 yılı bütçe açığı 5,3 milyar dolar olarak tahmin edilmektedir. Bu değer GSYH nın %9 una karşılık gelmektedir. 17

18 IMF ye göre, diğer bir Ortadoğu ülkesi Irak ın mali durumu 2009 da %26 daralması beklenen petrol gelirleri yüzünden bozulma gösterecektir. Nitekim 2009 yılı bütçesinde son altı ayda talepte yaşanan azalmaya bağlı olarak düşen petrol fiyatları yüzünden 2008 Kasım ve 2009 Ocak aylarında iki defa değişikliğe gidilmiştir. İhracatının yaklaşık %80 i petrolden oluşan Irak ın 2008 yılında GSYH sının %8,2 si kadar verdiği mali fazla 2009 yılı için bir hayal olarak gözükmektedir. IMF nin tahminine göre 2009 da Irak hükümeti bütçesi GSYH nın %17 si kadar açık verecektir. Türkiye Ekonomisinin Büyüme Sürecine Girmesi Bekleniyor 2008'in son çeyreğinden itibaren dört çeyrek üst üste daralan Türkiye ekonomisi 2009 yılı üçüncü çeyrek büyüme oranı göz önünde tutulduğunda hâlâ resesyondadır yılı üçüncü çeyreğinde bir önceki yılın aynı dönemine göre gayri safi yurtiçi hasıla sabit fiyatlarla %3.3 azalmıştır. Yılın ilk dokuz aylık döneminde ise bir önceki yılın aynı dönemine göre GSYH nın yine sabit fiyatlarla %8.4 azaldığı görülmektedir. Gayri safi yurt içi hasıladaki daralmada inşaat ve imalat sanayiilerindeki küçülme önemli rol oynamıştır. Üçüncü çeyrekte küçülmenin hız kesmesi yılın son çeyreğinde bu oranın hayli küçük olacağı beklentisini doğurmuştur. OECD nin Kasım ayında yayınladığı Ekonomik Görünüm raporuna göre Türkiye yeniden büyüme sürecine girmiştir. Bazı ekonomistlerce OECD Türkiye için pembe tablo çizdi biçiminde değerlendirilen rapora göre Türkiye ekonomisi 2009 yılında %6,5 küçülecek ancak 2010 da %3,7 ve 2011 de %4,6 büyüme gösterecektir. Söz konusu rapora göre Türkiye ekonomisi döneminde ortalama %6,7 büyüyerek OECD ülkeleri arasında GSYH artışında birinci olacaktır. OECD raporunda öngörülen güçlü büyümeye karşın özellikle dış piyasalardaki gelişmelere bağlı önemli risklerin de oluşabileceği vurgulanmıştır. Raporda Merkez Bankası nın faiz oranlarını %19,75 ten %9,25 e çektiği hatırlatılarak, yurtiçi finansal durumun belirgin olarak iyileştiği dile getirilmiştir. Ayrıca, ticari ve konut kredilerinin yavaş da olsa büyümeye başladığı ancak iş dünyasının yatırım kredisine olan talebinin hala zayıf olduğu belirtilmiştir. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından Aralık ayında açıklanan verilere göre Türkiye genelinde işsiz sayısı 2009 yılı Eylül ayında geçen yılın aynı dönemine göre 795 bin kişi artarak 3 milyon 396 bin kişiye yükselmiştir. İşsizlik oranı ise 2,7 puanlık artış ile % 13,4 seviyesinde gerçekleşmiştir. Kentsel yerlerde işsizlik oranı 3,7 puanlık artışla % 16,2, kırsal yerlerde ise 0,9 puanlık artışla % 7,8 olmuştur. %13,4 lük işsizlik oranı Ekim ayında açıklanan Euro bölgesinin %9,8 lik ve AB-27 ülkelerinin %9,3 lük işsizlik oranlarından yüksektir. TÜİK verilerine 2009 yılı Kasım ayında tüketici fiyatları endeksinde bir önceki aya göre %1,27, bir önceki yılın aynı ayına göre %5,53 artış gerçekleşmiştir. Ana harcama grupları itibariyle bir ay önceye göre en yüksek artış %4,55 ile giyim ve ayakkabı grubunda gerçekleşmiştir. Kasım ayında üretici fiyatları endeksinde bir önceki aya göre %1,29, bir önceki yılın aynı ayına göre ise %1,51 artış gerçekleşmiştir. 18

19 Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye'de de artırılan kamu harcamaları nedeni ile bütçe açığı yükselmiştir yılı Ağustos ayında kabaca denk sayılabilecek Merkezi Yönetim Bütçesi, yıl sonunda 17.1 milyar TL açık vermiştir. Bu yılın bütçe açığı ise, Kasım 2009 itibarıyla 55.2 milyar TL'ye yükselmiştir. Resmi tahminlere göre ise yıl sonunda 62.8 milyar TL'ye yükselecektir. Bütçe açığındaki artışın yansıması olarak, kamu borcunda artışlar görülmektedir yılı sonunda milyar TL olan Merkezi Yönetim toplam borç stoku, Kasım ayı itibarıyla milyar TL'ye yükselmiştir. Ekonomi çevrelerine göre Türkiye ekonomisinde 2010 yılının ilk çeyreğinden itibaren pozitif büyüme oranlarının görülmesi beklenmektedir. Ekonomideki toparlanmaya paralel olarak vergi gelirlerinde görülecek artışlar, bütçe açığını ve borçlanma yoluyla finansman ihtiyacını azaltacaktır. Hükümetin Orta Vadeli Program hedefine göre 2009 yılı bütçe açığı/gsyih oranı %6.6 ve Kamu Borcu/GSYİH oranı %47 dir yılı için ise bütçe açığı oranı %4.9, kamu borç oranı ise %49 dur. İhracat Halen Düşüşte İhracatçı Birlikleri kayıt rakamlarına göre, Türkiye nin 2009 yılı Aralık ayı ihracatı, geçen yılın aynı dönemine oranla %32,3 artışla 9,5 milyar dolara yükselmiştir yılı Ocak-Aralık döneminde ise Türkiye nin ihracatı %23 düşüşle 101,6 milyar dolara gerilemiştir. Türkiye nin 2009 yılındaki toplam ihracatının % 80 inin gerçekleştirildiği sanayi grubunda, %26,7 düşüşle 81,3 milyar dolarlık ihracat yapılmıştır. Sanayi Üretimi Geriledi Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan Sanayi Üretim Endeksine göre, Aylık Sanayi Üretim Endeksi 2009 yılı Ekim ayında bir önceki yılın aynı ayına göre %6,4 artarken, Kasım ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre %2,2 gerilemiş bulunmaktadır. İmalat sanayi sektörü üretim endeksi 2009 yılı Ekim ayında bir önceki yılın aynı ayına göre %6,5 artarken, Kasım ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre %2,8 azalma göstermiştir yılı Ocak-Kasım dönemi on bir aylık ortalama verilere göre ise, Sanayi Üretim Endeksi geçen yılın aynı dönemine göre %2,5 azalırken, imalat sanayi sektörü üretim endeksi ise %3 düşmüştür. Açıklanan sanayi üretim endeksi verilerine göre, geçen yılın aynı dönemi ile karşılaştırıldığında, Ekim ayında tekstil ürünleri imalatı üretim endeksi %6,3 artarken, giyim eşyası imalatı üretim endeksi %1,4 yükselme göstermiştir. Kasım ayında ise geçen yılın aynı dönemine göre tekstil ürünleri imalatı üretim endeksi %7,3, giyim eşyası imalatı üretim endeksi ise %5,2 düşüş göstermiştir. On bir aylık ortalamalara göre ise, geçen yılın aynı dönemine göre tekstil ürünleri imalatı üretim endeksi %6,9, giyim eşyası imalatı üretim endeksi ise % 4,6 düşüş göstermiştir. 19

20 Öte yandan, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) "İmalat Sanayinde Eğilimler Kasım 2009 sonuçları da açıklanmıştır. Buna göre, imalat sanayii üretim değeri ağırlıklı kapasite kullanım oranı, 2009 yılı Aralık ayında, bir önceki yılın aynı dönemine göre %2,2 azalarak %70,7 seviyesine gerilemiş bulunmaktadır. Sektörler bazında, derinin işlenmesi, bavul, çanta v.b. imalatı kapasite kullanım oranı 2009 yılı Aralık ayında %64,2 olarak hesaplanmıştır yılının aynı döneminde derinin işlenmesi, bavul, çanta v.b. imalatı kapasite kullanım oranı %64,6 dır. Tekstil ürünleri imalatı kapasite kullanım oranı 2009 yılı Aralık ayında %76 olarak açıklanmıştır yılının Aralık ayında tekstil ürünleri imalatı kapasite kullanım oranı %73 olarak gerçekleşmişti. Giyim eşyası imalatı kapasite kullanım oranı 2009 yılı Aralık ayında %78,4 olarak hesaplanırken, 2008 yılının aynı döneminde bu oran %76.9 seviyesindeydi. T.C. Merkez Bankası tarafından yayınlanan Reel Kesim Güven Endeksi, Aralık ayında bir önceki aya göre 1 puan artarak 92,2 puan seviyesinde oluşmuştur. Endeksi oluşturan anket sorularına verilen cevaplar, imalat sanayiinde olumsuz beklentilerin ve sorunların bir miktar da olsa azaldığını göstermektedir. T.C. Merkez Bankası Para Politikası Kurulu, 17 Aralık ta yapılan toplantısında kısa vadeli faiz oranlarını değiştirmemiş, borçlanmada yüzde 6,50, borç vermede ise yüzde 9 düzeyini korumuştur. Faiz kararının ardından yayımlanan Para Politikası Kurulu açıklamasında, iktisadi faaliyette ılımlı bir toparlanma sürecine girildiğine işaret edilmektedir. Bununla birlikte, toplam talebe ilişkin belirsizliklerin sürmekte olduğu ve istihdam koşullarının kalıcı olarak iyileşmesinin uzun zaman alacağı vurgulanmıştır. Bu doğrultuda, orta vadede yurt içi kaynak kullanımının ve dolayısıyla enflasyonun düşük seviyelerini koruyacağı tahmin edilmektedir. Kurul, özellikle Aralık ayında yıllık enflasyonda belirgin bir artış gözleneceğine dikkat çekmiş, buna karşılık temel enflasyon göstergelerinin olumlu seyrini sürdüreceği öngörüsünde bulunmuştur yılı Kasım ayından bu yana sürdürülen faiz indirimlerinin etkisi ve küresel risk algılamalarındaki iyileşmenin desteği ile kredi piyasasında olumlu gelişmeler gözlenmektedir. Bununla birlikte, küresel ekonomideki sorunların henüz tam olarak giderilememiş olduğunu ve toparlanmanın gücüne ilişkin belirsizliklerin devam ettiğini dikkate alan Kurul, Enflasyon Raporu nda açıklanan para politikası duruşu doğrultusunda faiz oranlarının uzun bir süre düşük düzeylerde tutulması gerekeceğini vurgulamıştır. İhracatta Yavaş ve Kademeli Artış Bekleniyor Sektörümüz açısından değerlendirildiğinde global ekonomik krizin en büyük etkisi, belli başlı pazarlarımızda yaşanan daralmalara bağlı olarak rekabette yoğunlaşma beklentisidir. Bu anlamda, ihracatımızın yaklaşık yarısının gerçekleştirildiği AB pazarındaki gelişmeler büyük önem taşımaktadır. Nitekim başta ABD ve İngiltere olmak üzere son dönemde tekstil ve hazırgiyim satışlarında artışlar yaşanmaktadır. 20