Elektrik Piyasasının Gelişimi Enerji Türevleri Türkiye de. Uygar Yörük Ortak I Danışmanlık I Enerji ve Doğal Kaynaklar 22 Eylül 2011

Transkript

1 Elektrik Piyasasının Gelişimi Enerji Türevleri Türkiye de Uygar Yörük Ortak I Danışmanlık I Enerji ve Doğal Kaynaklar 22 Eylül 2011

2 Türkiye Elektrik Piyasasının Yapısı

3 Orta / Uzun Vade Piyasa Yapısı... Türkiye - Romanya Türkiye - Gürcistan Türkiye - Bulgaristan İkili Anlaşmalar Gün Öncesi Piyasası Gün İçi Piyasa Dengeleme Güç Piyasası Yan Hizmetler Vadeli İşlemlere İlişkin Borsalar Tezgahüstü Piyasalar Uzun Vadeli Arz Güvenliği ve Yatırım Teşviki Üretim Optimizasyonu Sistem Güvenliği Hedeflenen Türk Elektrik Piyasasında, elektrik üreticileri fiziksel ve finansal riskten korunma (hedging) ve optimizasyon araçlarına sahip olacaktır 3

4 VOB Tarafından Sunulan Nakdi Uzlaştırmalı Elektrik Kontratı Fiziksel teslim içermeyen, nakdi uzlaştırmalı bir futures kontratı İlk açılan kontratlar Aralık 2011 Ocak 2012 Şubat 2012 Mart ila 6 ay vadeli aylık baz yük sözleşmeler Yeterli likidite oluştuğunda elektrik üreticileri açısından PMUM spot fiyat riskini veya tarife riskini bertaraf etme şansı Başlangıç Teminatı Kısa Pozisyon Kaldıraç Etkisi Hayatımızdaki Yeni Kavramlar Uzun Pozisyon Sürdürme Teminatı Pozisyon Limiti

5 Vadeli Sözleşmelerde Pozisyon Alma Pozisyon Tipleri; Uzun pozisyon, herhangi bir sermaye piyasası aracını veya malı elinde tutan uzun pozisyondadır. Olası risklerden kaçınmak için türev kontrat satarak kısa pozisyon açar. Kısa pozisyon, gelecekte herhangi bir sermaye piyasa aracı veya malı alması gereken kısa pozisyondadır. Olası risklerden kaçınmak için türev kontrat satın alarak uzun pozisyon açar. Vadeli işlem pozisyonuna uzun taraf olarak giren bir yatırımcı, vadeli işlem fiyatı piyasada anlaştığı fiyatın üzerine çıktığı takdirde kar, altına düştüğü takdirde zarar ederken, aynı pozisyona kısa taraf olarak giren bir yatırımcı, vadeli işlem fiyatı piyasada anlaştığı fiyatın altına düştüğü takdirde kar, üzerine çıktığı takdirde ise zarar eder. Buna göre riskten kaçınmak isteyen yatırımcılar veya piyasa katılımcıları(fiziksel elektrik ticareti yapanlar); eğer fiyatların yükselmesini bekliyorlarsa uzun pozisyona, düşmesini bekliyorlarsa kısa pozisyona girerler 5

6 Üretim Şirketi açısından Vadeli İşlem Sözleşmeleri ile Hedging Piyasaya elektrik satan bir üretim şirketi Üretim maliyeti; 100 TL/MW Spot fiyatlar; 120 TL/MW Fiziksel Pozisyon Kar(TL) Spot Fiyatlar(TL/MWh) 120 TL/MW vadeli işlem kontrat satışı (kısa pozisyon) Kontrat fiyatına bağlı kar/zarar Finansal Pozisyon Kar(TL) Spot Fiyatlar(TL/MWh) Spot fiyat; 90 TL Fiziksel pozisyon; = -10(zarar) Finansal pozisyon; = 30(kar) Hedge edilmiş pozisyon; = 20(kar) Fiyattaki dalgalanmalardan etkilenmeyen sabit kar 6 Hedge Edilmiş Pozisyon Kar(TL) Spot Fiyatlar(TL/MWh)

7 Avrupa da Elektrik Türev Piyasaları

8 Elektrik Türev Piyasalarına ilişkin Avrupa Örnekleri POLPX Piyasa EEX Power Der. GmbH PXE APX - ENDEX OMIP NASDAQOMX Commodities N2EX (Nasdaqomx/ NordpoolSpot) GME OPCOM* Polonya Ülkeler Almanya, Fransa Çek Cum., Slovakya, Macaristan Hollanda, Belçika, İngiltere İspanya, Portekiz Norveç, İsveç, Finlandiya, Danimarka, İzlanda İngiltere İtalya Romanya * Romanya da türev piyasası kurma çalışmaları halihazırda OPCOM bünyesinde devam etmektedir.

9 Elektrik Türev Piyasalarına ilişkin Avrupa Örnekleri Ürünler Piyasa Ülkeler Türev Ürünler Kontrat Özellikleri POLPX Polonya Futures Kontratlar EEX Power Der. GmbH PXE APX - ENDEX OMIP NASDAQOMX Commodities N2EX (Nasdaqomx/ NordpoolSpot) Almanya, Fransa Çek Cum., Slovakya, Macaristan Hollanda, Belçika, İngiltere İspanya, Portekiz Norveç, İsveç, Finlandiya, Danimarka, İzlanda İngiltere Futures ve Opsiyon Kontratlar Futures Kontratlar ENDEX Power NL, BL, UK Futures Kontratlar UK Forward Kontratlar MIBEL Futures (İspanya ve Portekiz), Forward ve Swap Kontratlar (İspanya) Future, Forward, Opsiyon ve CfD (Contract for Difference) Futures Kontratlar Haftalık, aylık, 3 aylık, yıllık kontratlar Haftalık, aylık, 3 aylık, yıllık kontratlar Aylık, 3 aylık, yıllık kontratlar Ülke bazında değişiklik göstermekle birlikte 3 aydan 5 yıla kadar kontratlar bulunmaktadır. Haftalık, aylık, 3 aylık, yıllık kontratlar Haftalık, aylık, 3 aylık, mevsimsel, yıllık, iki yıl, dört yıl, altı yıllık kontratlar Haftalık, aylık, 3 aylık, mevsimsel kontratlar GME İtalya Forward Kontratlar Aylık, 3 aylık ve yıllık kontratlar OPCOM* Romanya - -

10 Elektrik Türev Piyasalarına ilişkin Avrupa Örnekleri Katılımcılar Katılımcı Sayısı NASDAQ-OMX APX-ENDEX EEX OMIP 44 Elektrik türev piyasalarında, piyasa üyelerinin enerji üreticileri, büyük tüketiciler, enerji ile ilgili diğer şirketler, bankalar, brokerlar ve finansal kuruluşlar olduğu görülmektedir.

11 Elektrik Türev Piyasalarına ilişkin Avrupa Örnekleri Piyasa Yapıcılığı Piyasa yapıcıları (veya likidite sağlayıcıları), sorumlu oldukları her sözleşme için, Yönetim Kurulunca belirlenen yetkiler çerçevesinde, alış ve satış emirleri veren ve bu emirler doğrultusunda işlem gerçekleştirip piyasaya likidite sağlayan Borsa üyeleridir. Piyasa yapıcıları, diğer üyelerden farklı olarak hem alış hem de satış emri verirler. NASDAQ-OMX EEX APX-ENDEX OMIP EDF,Vattenfall, DONG EDF,Vattenfall, RWE Delta energy, Vattenfall, RWE, Eneco Energy Deutsche Bank, EGL España, Citigroup, Nexus Energia Borsayaya başvurarak, belirli koşulları yerine getiren (işlem hacmi, asgari özkaynak) piyasa yapıcıları ilgili piyasa ile Piyasa Yapıcılığı Anlaşması imzalar. Yükümlülüklerini yerine getirme durumlarına göre, işlem ücreti, teminat, kullanıcı hesapları vs. gibi ödenen bedellere ilişkin bazı haklar elde ederler.

12 Elektrik Türev Piyasalarına ilişkin Avrupa Örnekleri Ticaret Hacimleri TWh NASDAQ-OMX TWh APX-ENDEX Spot Türev Kontrat Belgian Futures Dutch Futures UK Power Prompt/Intraday Dutch Power Spot EEX Spot Piyasa Türev Piyasa OMIP Sürekli ticaret yöntemi ile 2010 senesinde OMIP türev piyasasında 25,2 TWh ticaret yapılmıştır, bu miktar 2009 senesinde 15,7 TWh olan ticaret ile karşılaştırıldığında yıllık bazda %60,4 artış olduğu görülmektedir senesinde OMIClear de takası yapılan enerji 55,3 TWh olmuş ve bunun 47,9 % unu OTC takası oluşturmuştur.

13 Elektrik Türev Piyasalarına ilişkin Avrupa Örnekleri Fiyat Gelişimi Elektrik Baz Yük Yıllık Vadeli İşlem Kontratı Kaynak: EEX Fransa İskandinavya Hollanda Almanya Baz yük kontrat fiyatı için Avrupa örneği incelendiğinde zamanla fiyatların birbirine yaklaştığı gözlemlenmektedir.

14