Osmanlıdan Günümüze Hamam Kültürü

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Osmanlıdan Günümüze Hamam Kültürü"

Oz Ersoy
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 On5yirmi5.com Osmanlıdan Günümüze Hamam Kültürü Türk kültüründe önemli bir yeri var hamamın. Hatta yurt dışında en bilinen kültürel mirasımız desek yeri. Peki hamam kültürü hakkında ne biliyoruz? Yayın Tarihi : 22 Aralık 2009 Salı (oluşturma : 7/6/2016) Osmanlı ya da Türk denince ilk akla gelenlerdendir Türk hamamı. Geçmişi Romalılara kadar uzanan hamamlar, Türklerin İslamiyeti kabul etmeleri ve İslam dininin temizliğe verdiği önemle birlikte, kültürümüzde önemli bir yer edinir kendine. Türk halkı için hamama gitmek adeta bir ritüeldir. Belki de bu yüzdendir ki, hamama gitmek için bahanesi çoktur eskilerin Gelin hamamı, damat hamamı, adak hamamı, şirket hamamı, hamamda kız beğenme gibi bahanelerle hamama gidilir, türlü eğlenceler düzenlenir. Hamamların tarihi oldukça eskilere dayanır. Arkeolojik çalışmalarda farklı tarihlere uzanan hamam kalıntıları bulunmuş olsa da, günümüz hamamlarına çok benzer işlevler gören, içi ısıtılan, sıcak su akan binaların yaygın olarak ilk kez M.Ö. 5. yüzyılda Atina'da kullanıldığı kabul edilir. İlk başta farklı bir banyo türü olarak çıkan Türk banyosu daha sonra kurumsallık kazanır ve kendi geleneğini oluşturur. Türk banyosunun yapıldığı, yıkanılan yer anlamına gelen hamam kelimesi eklenince Türk banyosu adı Türk hamamı olarak isim değiştirir. Kamusal alandaki ilk genel hamam 1584'de III. Murat'ın annesi Nurbanu Sultan'ın Mimar Sinan'a yaptırdığı Çemberlitaş Hamamı'dır. Bunun ardından kısa zamanda hamamların sayısı artar. 16. yüzyılın sonunda sadece İstanbul'daki hamam sayısı 300'ü genel, 4 bin 536 özel olmak üzere beş bine yaklaşır.

Geçmişi Romalılara kadar uzanan hamamlar, Türklerin İslamiyeti kabul etmeleri ve İslam dininin temizliğe verdiği önemle birlikte, kültürümüzde önemli bir yer edinir kendine.

2 TÜRK HAMAMLARI VE ÖZELLİKLERİ Türk hamamları başlıca üç kısma ayrılır: Soyunma yerleri Geniş bir sofa ve çevresinde bölmeli şekiler bulunur. Yıkanan kimseler, bu sekilerde uzanıp dinlenirler. Yıkanma yerleri Soğukluktan geçilerek girilen hamam kısmına denir. Burası da bazı bölümlere ayrılır: Kurna başı denilen herkesin teker teker yıkandığı yer, halvet adı verilen kapalı ve yalnız başına yıkanma hücreleri. Bir de üzerine uzanıp ter dökülen göbek taşı bulunur. Burası, hamamın mermer kaplı zemininden daha yüksek yapılmış ve çeşitli geometrik şekillerde olabilen yerdir. Isıtma yeri - külhan Hamamın altında olup burada ateş yanar. Ateşten yükselen alev ve duman, mermer zeminin altındaki özel yollardan, duvar içlerinden geçer, tüteklik adı verilen bacadan çıkar. Külhandaki ocağın üzerinde sıcak su kazanı, onun da üzerinde soğuk su deposu bulunur. Ocağın dip kısmındaki birkaç kanal, hamamın yıkanma yerinin ortasındaki göbek taşının altına kadar uzanır. Ocakta yanan odunların tesirli alev ve dumanları, bu kanallardan göbek taşının altına gider. Bu taşın

Burası da bazı bölümlere ayrılır: Kurna başı denilen herkesin teker teker yıkandığı yer, halvet adı verilen kapalı ve yalnız başına yıkanma hücreleri.

3 altındaki karanlık yer çok ısındığından buraya cehennem denir. Türk hamamlarının bir değişik tarafı da, buhar banyosu esasına dayanan Fin hamamı oluşlarıdır. Bugün tüm dünyada özellikle sporcular, çabuk terleyerek, çok kilo vermek için bu hamamlardan faydalanılmaktadır. Hamamların sağlık bakımından faydaları Hamamlar, uzun müddet kalmamak şartıyla, sıcak su ve sabunla yapılacak vücut temizliği için iyi bir yıkanma ve temizlenme yerleridir. Hamamda terleyen vücudun, bir bez veya süngerle ovularak yıkanması, vücutta kan dolaşımını kolaylaştırarak insana rahatlık verir. Hamamlarda yıkananların adabı muaşeret kaidelerine uyması gerekir. Hamamda fazla kalmak, sıcaktan soğuğa, soğuktan sıcağa zaman zaman çıkmak da vücuda zararlı olabilir. Sağlık sorunları olan kişilerin çok sıcak suda yıkanmaları tehlikelidir. HAMAM SEFASI Eskiden yıkanmak için hamama gidenler, bunu tam bir festival havası içinde gerçekleştirirmiş. Hamama, havlu, fırça, kına, sürme, bir kalıp Girit sabunu ve sedef kakmalı nalınlarıyla beraber ve hizmetkarlar eşliğinde gidilirmiş. Bu törensel hazırlık, hamamda bir kaç saatin değil, neredeyse bir günün geçirilmesinden kaynaklanır. Ayrıca hamam sefasına eşlik edecek yiyecek, içecekler de ihmal edilmez İşte Anadolu halkının hamam kültürüne Gaziantep ten bir örnek:

Hamamların sağlık bakımından faydaları Hamamlar, uzun müddet kalmamak şartıyla, sıcak su ve sabunla yapılacak vücut temizliği için iyi bir yıkanma ve temizlenme yerleridir.

4 GAZİANTEP HAMAM KÜLTÜRÜ Anadolu'nun birçok yerinde olduğu gibi Gaziantep, hamam sayısı ve hamam kültürü açısından zengin bir ilimiz. Eski Antep evlerinde banyo olmadığı için insanlar yıkanmak için hamamlara gider ve bu gidişler bir festival havası içinde gerçekleştirilirdi. Antep hamamları genellikle dış avlu, orta avlu, iç avlu ve sıcak suyun ısıtıldığı külhan olmak üzere dört bölümden oluşur. Hamama giden insanların hamamda yıkanma programları da, terleme ve keselenme, birinci su ile yıkanma, yemek yeme ve ikinci su ile yıkanma olmak üzere dört aşamadan oluşurdu. Hamama gidildiğinde bütün gün kalınacağından hamam eşyalarının yanı sıra yemek için malzemeler de hamama götürülürdü. Hamamda yemek için özel bir menü olmaz, gidenlerin durumuna ve mevsime göre değişiklik gösterirdi. Genelde hamamda çiğ köfte, kısır, malhotalı köfte ve benzerleri yapılır ve bunun için de köftelik malzeme götürülürdü. Ayrıca maş piyazı, lolaz piyazı, karpuz ve üzüm hamama götürülen yiyeceklerdir. İnsanlar birinci su ile yıkandıktan sonra artık yemek zamanı gelmiştir. İnsanlar dış avluya çıkarak halıların veya kilimlerin üzerine oturup evden getirmiş oldukları yiyecekleri birbirlerine ikram ederler. İnsanlar hamama gitmek için çeşitli fırsatları kollarlar ve değişik sebeplerden dolayı hamama giderlerdi. Bunlar, Nevse hamamı, gelin hamamı, damat hamamı, adak hamamı, şirket hamamı ve hamamda kız beğenme. Nevse hamamında Nevse emi denilen Gaziantep e özgü bir kuvvet macunu yapılır. Bu macun hem yenilir hem de romatizmal hastalıklar için vücuda sürülebilen şifa verici bir merhem olarak bilinir. Ayrıca gelin hamamında oğlan evinden gönderilen lahmacun, dolma ve baklava gibi yiyecekler yenilerek eğlenceler düzenlenir. TÜRK HAMAMINA ÖZGÜ TERİMLER

Antep hamamları genellikle dış avlu, orta avlu, iç avlu ve sıcak suyun ısıtıldığı külhan olmak üzere dört bölümden oluşur.

5 Külhan: Hamamların ısıtıldığı, kapalı ve geniş ocak Sıcak halvet: Külhanın üstü Soğuk halvet: Külhana uzak olan yer Natır: Müşteriyi yıkayıp keseleyen kadın çalışan Tellak: Müşterileri yıkayıp keseleyen erkek çalışan Peştemal: Örtünmek için kullanılan ince dokuma Takunya: Hamam terliği ÜNLÜ HAMAMLARIMIZ Cağaloğlu Hamamı Cağaloğlu'n da Yerebatan Caddesi'nin sağ yanıda yer alır. Sultan I. Mahmud tarafından Ayasofya Cami'ne gelir sağlamak amacıyla 1741 yılında inşa ettirilmiştir, mimarı bilinmemektedir. Çemberlitaş Hamamı Çemberlitaş'ta Divanyolu üzerinde, Çemberlitaş anıtı civanında yer alır. Sultan III. Murad'ın annesi Nurbanu Sultan tarafından, Üsküdar'daki Atik Valide Camii ve Külliyesi'ne gelir temin etmek maksadıyla 1584'te yaptırılmıştır. Hamamın mimarı Mimar Sinan'dır. Eski Hamam Üsküdar'da Doğancılar Caddesi ile Uncular Caddesi'nin kesiştiği yerde Darı Sokağı'nın başlangıcındadır. Kim tarafından yapıldığı ve yapım yılı bilinmemekte, fakat 15. yüzyıldan kalma olduğuna dair bazı deliller bulunmaktadır. Galatasaray Hamamı Galatasaray'da, Kuloğlu Mahallesi'nde Turnacıbaşı Sokağı ile Çapanoğlu Sokağı'nın kavşağında yer alır yılında halka açık bir çarşı hamamı olarak inşa edilmiştir. Antalya Pazar Hamamı Antalya İli Merkez Balbey Mahallesi'nde bulunan Pazar Hamamı çifte hamam şeklinde yapılmış bir Osmanlı hamamıdır. Hamamın 1811 M (1226 H) tarihli vakfiyesinden XIX. Yüzyıl başında yapıldığı

Mahmud tarafından Ayasofya Cami'ne gelir sağlamak amacıyla 1741 yılında inşa ettirilmiştir, mimarı bilinmemektedir.

6 anlaşılmaktadır. Amasya-Merkez-Mustafa Bey Hamamı Hamam Yörgüç Paşazade Mustafa Bey tarafından 1436 yılında yaptırılmıştır. Ankara-Altındağ-Eyne Bey ( Subaşı-Eski ) Hamamı Hamam Sultan I. Murat'ın Subaşılarından Eyne tarafından 14. yüzyılda yaptırılmıştır İstanbul-Eminönü-Haseki Hamamı Hamam Kanuni Sultan Süleyman'ın baş hasekisi Hürrem Sultan tarafından yılında Mimar Sinan'a yaptırılmıştır. Bolu-Merkez-Orta (Yıldırım Beyazıt) Hamamı Hamam Yıldırım Beyazıt tarafından M.1388 yılında Mimar Ömer ibni İbrahim'e yaptırılmıştır. Edirne-Merkez Sokullu (Üç Şerefeli) Hamamı Hamam 17. yüzyılda Sokullu Mehmet Paşa tarafından Mimar Sinan'a yaptırılmıştır. Bu dökümanı orjinal adreste göster Osmanlıdan Günümüze Hamam Kültürü

yüzyılda yaptırılmıştır İstanbul-Eminönü-Haseki Hamamı Hamam Kanuni Sultan Süleyman'ın baş hasekisi Hürrem Sultan tarafından 1556-57 yılında Mimar Sinan'a yaptırılmıştır.

Benzer belgeler

İstanbul un 100 Hamamı

Osmanlı nın Berrak Bakiyeleri İstanbul un 100 Hamamı Yayında! Osmanlı da Kuşluk Hamamı neye denirdi? Dinlere göre hamam farkı var mıydı? Erkekler kahvehaneye, kadınlar hamama mı giderdi? Hamamlarda sosyal