TÜRK HUKUKUNDA GREV HAKKI VE ULUSLARARASI BELGELERDE GÖRÜNÜMÜ. Erhan TUTAL *

Transkript

1 TÜRK HUKUKUNDA GREV HAKKI VE ULUSLARARASI BELGELERDE GÖRÜNÜMÜ The Right to Strike on Turkish Law and İts View of in the İnternational Documents * ÖZET Günümüz modern hukuk sistemlerinde artık grev hürriyeti rejimi aşılmış ve genellikle grev bir hak olarak kabul edilmiştir. Bazı ülkelerde yasal düzenlemeyle yetinilmemiş, ayrıca anayasal güvenceye de kavuşturulmuştur. Ülkemizde de grev hakkı anayasal bir güvenceye sahiptir. Ancak Anayasa nın 54. maddesinde ise yasama organına grev hakkının sınırlandırılması konusunda yetki verilmiştir. Bu çalışma, grevin tarihi gelişimi, ulusal mevzuattaki sınırlama halleri, bazı Avrupa ülkelerindeki uygulama şekilleri ile uluslararası belgelerdeki düzenlemeler konusunda yapılmış bir çalışmadır. Anahtar Kelimeler: Grev, grev yasakları, 6356 sayılı Kanun. ABSTRACT In modern legal systems, regime of the freedom of strike has been passed over and by and large strike has been accepted as a right. Certain countries are not only satisfied with statutory regulations but also ensure constitutional guarantees for the right to strike. In our domestic legal system, right to strike has a constitutional protection. According to 54th article of the Turkish Constitution, legislation has been decorated with the authority of putting restrictions on the right to strike. Main aspects of concern for this study are; historical development of strike, circumstances of restriction within the domestic legal system, application of this right from the perspective of certain European countries, regulations as per international text. Keywords: Strike, Strike Prohibitions, Law no: 6356 GİRİŞ 1982 Anayasa sı grevi bir hak olarak tanımlamış ve çalışma ilişkilerini düzenleyen hükümleriyle bu hakkın çerçevesini çizmiştir. Konu hakkında yasal düzenlemeyi yapan 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş * Anayasa Mahkemesi Raportörü, erhan.tutal@anayasa.gov.tr

2 Türk Hukukunda Grev Hakkı ve Uluslararası Belgelerde Görünümü Sözleşmesi Kanunu ise Anayasa nın çizdiği çerçevede, grev hakkının kullanım şeklini düzenlemiştir. Anayasa nın öngördüğü grev, yasal grev olarak düzenlenirken, bunun dışında kalan eylemler ve uygulamalar yasa dışı grev olarak düzenlenmiş, yasa dışı grev yasaklanmış ve yaptırıma bağlanmıştır. Ayrıca yasal grev kapsamında olan grevler de bazı durumlarda sınırlandırılmıştır. Grev hakkı, bazı işler ve işyerleri için sürekli olarak yasaklanırken, bazı işler ve işyerlerinde geçici olarak yasaklanmıştır. Grev yasakları, çalışma hayatının en önemli konularından birini oluşturan toplu pazarlık sistemini sınırlandırmaktadır. Grev hakkı bir anayasal hak olarak getirilmiş olmasına karşın 6356 sayılı Kanun da belirtilen bazı durumlarda grev yasaklanmış ve grevin uygulama olanağı da ortadan kalkmıştır. I. GREV KAVRAMI İngilizce de strike, Almanca da streik, Fransızca da grève olarak ifade edilen grev, işçilerin isteklerini elde etmek için, iş sözleşmesini geçici bir süre için ifa etmeme niyetlerini açıklayan, topluca ve bir karara uyarak işi bırakmaları olarak tanımlanabilir ve bu bağlamda da bir iş mücadelesi aracıdır Türk Hukukunda hukuki açıdan greve ancak, bir işverene iş ilişkisiyle bağlı olan işçiler başvurabilir sayılı Kanun m. 58 de grevin tanımı yapıldıktan sonra, kanuni grevin şartları düzenlenmiş ve bu şartlar olmaksızın yapılan grevin kanun dışı olacağı kural altına alınmıştır. Kanunun ilgili maddesinde yer alan tanım uyarınca grevin ilk unsuru, işçiler tarafından işin bırakılmasıdır. Söz konusu husus, 6356 sayılı Kanun m.58/i de yer aldığı gibi aynı zamanda Anayasa nın 54. maddesinde de yer almaktadır. Buna göre işçi sayılmayan kişilerin, örneğin çırak, serbest meslek erbabı veya memurların işi bırakmaları grev sayılmaz 2. Bu itibarla, işçi kavramının, 4857 sayılı İş Kanunu m. 2 ye göre belirlenmesi gerekmektedir 3. İlgili madde hükmüne göre; Bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişiye işçi, denir. İşlerini bırakan işçilerin, işi bırakma anında işçi sıfatını taşımaları ve çalışma yükümlülükleri bulunmasına rağmen çalışmaktan kaçınmaları halinde grev söz konusu olur. Aksi takdirde, grevin yapıldığı esnada Kanun da sayılan nedenlerle mazeretli olan, yani iş görme borcu olmayan işçinin iş bırakması grev sayılmaz. İşin bırakılması, işin durdurularak işçilerin işyerinden ayrılmalarını ifade etmektedir, zira kanuni bir grev işyerinden ayrılmayı zorunlu kılmaktadır (6356 sayılı Kanun m.64/i) Ünal Narmanlıoğlu, Grev, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, Ankara: 1990, s.54 Narmanlıoğlu, Grev, s Kenan Tunçomağ/ Tankut Centel, İş Hukukunun Esasları, Beta Yayınları, İstanbul, 2003, s.461

3 The Right to Strike on Turkish Law and İts View of in the İnternational Documents Grevin tanımında yer alan diğer unsur ise işçilerin topluca çalışmamak suretiyle işi bırakmalarıdır 4. Burada topluca işi bırakmanın, işyerinde işi veya üretimi ve böylece de çalışma barışını önemli ölçüde aksatmış bulunup bulunmaması önem taşımaktadır. Tek bir işçinin işi bırakması, grev olamaz; çünkü grev, toplu bir harekettir. Yargıtay da geçmişte bu konu ile ilgili olarak vermiş olduğu bir kararında; tek işçi durumundaki apartman kapıcısı için alınan grev kararının yasal olmadığının tespitine karar vermiştir 5. Grevden söz edebilmek için, işçilerin topluca işi bırakmış bulunmaları gereklidir fakat yeterli değildir. Ayrıca topluca işi bırakmak suretiyle, o işyerinde işi durdurma veya işin niteliğine göre önemli ölçüde aksatma amacının da bulunması gerekir 6. Grevin üçüncü unsuru, işçilerin aralarında anlaşması veya bir kuruluşun aynı amaçla topluca çalışmamaları için verdiği bir karara uymasıdır. İşçilerin topluca anlaşmış sayılmaları için, en az kaç kişinin karara katılmış olması gerektiği konusu, 6356 sayılı Kanun m.58/i de yer almamaktadır. Ancak, karara katılacak işçilerin sayısının, o işyerinde işi durduracak veya önemli ölçüde aksatacak miktarda olması gerekmez. Aksi halde, grev hakkı, önemli ölçüde sınırlanmış olur. Çünkü greve katılanların sayısı, grev sürerken artabilir. Böylece, işi bırakma için anlaşma ve hatta bu karara uymada, bir asgari işçi sayısı aranmamıştır 7. Kanunda, toplu görüşmenin işçi tarafının ancak bir işçi sendikası olabileceği düzenlenmiş olduğu için greve de toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında uyuşmazlık ortaya çıkar ise bir işçi sendikası karar verebilir. Bu nedenle, işçilerin aralarında anlaşarak grev kararı almaları 6356 sayılı Kanun uyarınca kanuni sayılmaz, grev kararının kanuni olabilmesi için toplu görüşmeye taraf işçi sendikası tarafından alınması gerekir 8. Türk Hukuku bakımından kuruluş kararına uymak yasal grevin şartlarından biridir sayılı Kanun m. 58; Toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması hâlinde, işçilerin ekonomik ve sosyal durumları ile çalışma şartlarını korumak veya geliştirmek amacıyla, bu Kanun hükümlerine uygun olarak yapılan greve kanuni grev denir. şeklindedir sayılı Kanun sadece kanuni grev için gerekli şartları düzenlemiş ve kanuni grev için aranan şartlar gerçekleşmeden yapılan grevin kanuni dışı grev sayılacağı Narmanlıoğlu, Grev, s.59 Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, Tarih: , Esas No: 1976/0702, Karar No: 1976/14402 Tunçomağ/Centel, s.463 Tunçomağ/Centel, s.464 Nuri Çelik, İş Hukuku Dersleri,Yenilenmiş 23. Bası, Beta, İstanbul 2010, s.620. Ünal Narmanlıoğlu, İş Hukuku II: Toplu İş İlişkileri, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir, 2001,s.657; Tunçomağ/Centel, s.473

4 Türk Hukukunda Grev Hakkı ve Uluslararası Belgelerde Görünümü belirtmiştir. Buna göre, kanunda belirlenen amaç dışında veya kanunda öngörülen usul, şekil, yasak ve sürelere uyulmaksızın, işçilerin topluca çalışmamak suretiyle işyerinde faaliyeti durdurmak veya işin niteliğine göre önemli ölçüde aksatmak amacıyla aralarında anlaşarak veya sendikanın kararına uyarak işi bırakmaları kanuni dışı grev olarak tanımlanabilir 10. II. GREV YASAKLARI A. Genel Olarak 434 Grev hakkının gelişimi, Cumhuriyet öncesi ve sonrası olmak üzere iki ayrı dönemde olmuştur. Osmanlı İmparatorluğu döneminde sınai faaliyet gelişmemiş ve hatta yok denecek kadar az olduğundan toplu iş hukuku sorunları gündeme gelmemiş ve buna bağlı olarak toplu iş uyuşmazlığının ortaya çıkmasını gerektiren bir ortam oluşmamıştır. İmparatorluğun son döneminde İstanbul da 1871 yılında Ameleperver Cemiyeti kurulmuş, bunu takiben 1872 yılında da tersane işçileri greve gitmişlerdir. 25 Eylül 1908 tarihinde Tatil-i Eşgal Kanunu çıkarılmış ve grev yasaklanmış, greve zorlama ise suç sayılmıştır 11. Cumhuriyetin ilanını müteakip Türkiye de grevin izlediği gelişimi; arasında grev özgürlüğü; arasında grev yasağı; arasında grev hakkı; arasında grev yasağı; 1984 sonrasında grev hakkı şeklinde özetlemek mümkündür. Cumhuriyetin ilk yıllarında iş mücadelesi yollarına ve bunlardan biri olan greve mevzuatta (1924 tarihli Teşkilatı Esasiye Kanunu) yer verilmemiş, 1936 yılında 3008 sayılı İş Kanunu ile birlikte tanımı da yapılan grev yasaklanmış ve suç sayılmıştır. Aynı şekilde 1947 tarihinde çıkarılan İşçi ve İşveren Sendikaları ve Sendika Birlikleri Hakkında Kanun ile sendikaların grev yapmaları, üyelerini greve teşvik etmeleri ve greve teşebbüs etmeleri yasaklanmıştır Anayasası ile birlikte grev yasağı dönemi sona ermiş, grev anayasal bir hak niteliğine bürünmüştür yılında çıkarılan 275 sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu ile de grev hakkı ayrıntılarıyla düzenlenmiştir Anayasası nın ve 275 sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu nun grev hakkına ilişkin hükümleri 12 Eylül 1980 askeri harekatına kadar yürürlükte kalmış; tarihli ve 2324 sayılı Anayasa Düzeni Hakkında Kanun ile daha sonra çıkarılan Narmanlıoğlu, Toplu İş İlişkileri, s.654; Çelik, s ; Tunçomağ/Centel, s.420. Narmanlıoğlu, Grev, s.36 vd.; Gündüz Ökçün, Tatil-i Eşgal Kanunu, Sermaye Piyasası Kurulu Yayınları No:55, 1996 Narmanlıoğlu, Grev, s.37.

5 The Right to Strike on Turkish Law and İts View of in the İnternational Documents tarihli 2324 sayılı Süresi Sona Eren Toplu İş Sözleşmelerinin Sosyal Zorunluluk Hallerinde Yeniden Yürürlüğe Konulması Hakkında Kanun un yürürlüğü süresince grev yasağı getirilmiştir. Halk oylamasıyla kabul edilip yürürlüğe giren 1982 Anayasası na kadar bu durum devam etmiştir sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanunu, Süresi Sona Eren Toplu İş Sözleşmelerinin Sosyal Zorunluluk Hallerinde Yeniden Yürürlüğe Konulması Hakkındaki Kanun ile bunun atıf yaptığı 275 sayılı Kanun hükümlerinin Türkiye Büyük Millet Meclisinin göreve başlaması tarihinde yürürlükten kalkacağını (m. 82) düzenlemiş; buna uygun olarak olağanüstü dönemin getirdiği grev yasağı da belirlenen tarih olan te sona ermiştir. Son düzenleme olarak ise 2822 sayılı Kanun u yürürlükten kaldıran 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu karşımıza çıkmaktadır. B. Anayasa da Yer Alan Sınırlamalar 1982 Anayasası m.13 uyarınca; Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın yalnızca Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar, Anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve lâik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamaz tarihinde yapılan değişiklikle yukarıdaki şekli alan maddenin önceki halinde daha geniş sınırlama yapma imkanı veren bir düzenleme yer almaktaydı. Söz konusu madde son hali ile sınırlama sebeplerini ilgili maddede yer alanlarla sınırlandırmış bulunmaktadır. Anayasa nın m. 14 ün birinci fıkrası ise; Anayasa da yer alan hak ve hürriyetlerden hiçbiri, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı ve insan haklarına dayanan demokratik ve lâik Cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlayan faaliyetler biçiminde kullanılamaz. şeklindedir. Temel hak ve hürriyetlerin kullanılmasının durdurulması başlığını taşıyan Anayasa m. 15 te ise; Savaş, seferberlik, sıkıyönetim veya olağanüstü hallerde, milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlâl edilmemek kaydıyla, durumun gerektirdiği ölçüde temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen veya tamamen durdurulabilir veya bunlar için Anayasada öngörülen güvencelere aykırı tedbirler alınabilir. Birinci fıkrada belirlenen durumlarda da savaş hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen ölümler dışında, kişinin yaşama hakkına, maddî ve manevî varlığının bütünlüğüne dokunulamaz; kimse din, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz ve bunlardan dolayı suçlanamaz; suç ve cezalar geçmişe yürütülemez; suçluluğu mahkeme kararı ile saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz. denilmekte ve Anayasa m. 54 te, Grev hakkı ve lokavt iyi niyet kurallarına aykırı tarzda, toplum zararına ve millî serveti tahrip edecek şekilde kullanılamaz. ifadesi yer almaktadır. Anılan hükmü takiben, grevin yasaklanabileceği veya ertelenebileceği haller ve işyerlerinin kanunla düzenleneceğine ilişkin fıkra yer almaktadır. 435

6 Türk Hukukunda Grev Hakkı ve Uluslararası Belgelerde Görünümü 436 C sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununda Yer Alan Grev Yasakları Anayasa da, toplu menfaat uyuşmazlıklarının çözümlenmesinde işçilerin greve başvurabilecekleri kabul edilmekle birlikte, grevin yasaklanabileceği veya ertelenebileceği haller ile işyerlerinin kanunla düzenleneceği ve bu düzenleme kapsamına giren uyuşmazlıkların Yüksek Hakem Kurulu tarafından çözümleneceği belirtilmiştir sayılı Kanunun 62. maddesinin (1) numaralı fıkrası, grev yasağının sürekli olduğu işler ve grev yasağının sürekli olduğu işyerleri ile (2) ve (3) numaralı fıkraları, geçici grev yasaklarını düzenlenmiştir. 1. Sürekli Grev Yasakları a. Grevin Yasaklandığı İşler i- Can ve Mal Kurtarma İşleri 6356 sayılı Kanun m. 62/1 uyarınca can ve mal kurtarma işlerinde grev yapılması yasaklanmıştır. İşin niteliğine göre şayet ortada bir can ve mal kurtarma işi varsa, o işi yapanların grev yapmaları yasaktır 13. Bu tür işler bağımsız bir grupça yapılabileceği gibi (arama, kurtarma işleri), bir işyerindeki bir grup tarafından yapılan işler de olabilir. Bu düzenleme 2822 sayılı Kanun m. 29 ve 275 sayılı Kanun m. 20 de de yer almaktaydı. ii. Cenaze İşlerinde 6356 sayılı Kanun m. 62/1 uyarınca cenaze işlerinde grev yapılması yasaklanmıştır. Söz konusu hizmetlerin kamu veya özel sektör eliyle yürütülmesi arasında herhangi bir fark gözetilmemiştir sayılı Kanun un 29. maddesi cenaze ve tekfin işlerinde grevi yasak altına almaktaydı. 275 sayılı Kanunda söz konusu işler için grev yasağı öngörülmemişti. iii. Şehir şebeke suyu, elektrik, doğal gaz, petrol üretimi, tasfiyesi ve dağıtımı ile nafta veya doğalgazdan başlayan petrokimya işlerinde 6356 sayılı Kanun m. 62/1 uyarınca, şehir şebeke suyu, elektrik, doğal gaz, petrol üretimi, tasfiyesi ve dağıtımı ile nafta veya doğalgazdan başlayan petrokimya işlerinde grev yasaklanmıştır sayılı Kanun m. 29/3 uyarınca, su, elektrik, havagazı, termik santrallerini besleyen linyit üretimi, tabii gaz ve petrol sondajı, üretimi, tasfiyesi, dağıtımı, üretimi nafta veya tabii gazdan başlayan petrokimya işlerinde grev yasaklanmıştı. Görüldüğü üzere 6356 sayılı Kanun ile grev yasak alanı kısmi daraltılarak tüm su üretimi değil sadece şehir şebeke suyu üretimi işlerinde grev yasaklamış, termik santrallerini besleyen linyit üretimi işlerini ise yasak kapsamından çıkarılmıştır. 13 Hamdi Mollamahmutoğlu, Türk Hukukunda Lokavt, Ankara 1993, s.67; Seza Reisoğlu, Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanunu Şerhi, Ankara, Ayyıldız Matbaası, 1986, s.282

7 The Right to Strike on Turkish Law and İts View of in the İnternational Documents iv. Bankacılık Hizmetleri 6356 sayılı Kanun m. 62/1 uyarınca, bankacılık hizmetleri grev yasaklı işler arasında sayılmıştır sayılı Kanun m. 29/b.4 uyarınca banka ve noterlik hizmetlerinde, 275 sayılı Kanun döneminde ise sadece noterlik hizmetlerinde grev yasağı öngörülmekte ve bankacılık hizmetlerinde bir sınırlama bulunmamakta idi. Hatta 275 sayılı Kanunun yürürlükte olduğu dönemde noterlik hizmetlerine getirilen grev yasağının Anayasa ya aykırı olduğu iddiası gündeme gelmiş ve bu konuda bir dava açılmıştır. Söz konusu davada Anayasa Mahkemesi, adli hizmetin önemli bir bölümünü oluşturan noterlik hizmetlerindeki aksamanın kamu için büyük zararlar doğuracağı gerekçesiyle aykırılık iddiasını reddetmiş ve grev yasağı uygulaması devam etmiştir sayılı Kanunda, noterlik hizmetleri grev yasaklı işler kapsamından çıkarılmış ve sadece bankacılık hizmetleri sınırlamaya dahil edilerek yasağın kapsamı belirlenmiştir. Görüldüğü üzere bu alanda yapılan sınırlandırmada önce noterlik hizmetlerinde grev yasaklanmış, ardından bankacılık hizmetleri, noterlik hizmetleriyle birlikte yasak alana dahil edilerek kapsam genişletilmiş ve son olarak noterlik hizmetleri sınırlamadan çıkarılarak sadece bankacılık hizmetleri yasak alan içinde kalmaya devam ettirilmiştir. v. Kamu kuruluşlarınca yürütülen itfaiye ve şehir içi toplu taşıma hizmetlerinde 6356 sayılı Kanun m. 62/1 uyarınca kamu kuruluşlarınca yürütülen itfaiye ve şehir içi toplu taşıma hizmetlerinde grev yapılması yasaklanmıştır. Söz konusu yasaklar bakımından iki husus önem arz etmektedir. Bunlardan ilki, yasak kapsamında değerlendirilebilmesi için bu hizmetlerin kamu kuruluşlarınca yürütülmeleri gerektiğidir. Söz konusu işler özel sektör tarafından görüldüğü takdirde, grev ve lokavt yasağı söz konusu değildir. İkinci olarak ise, yasağın kapsam olarak sadece şehir içi toplu yolcu ulaştırma hizmetleri için geçerli olmasıdır sayılı Kanun ve 275 sayılı Kanun da da bu yasaklar yer almamaktaydı 15. b. Grevin Yasaklandığı Yerler i. Mezarlıklar 6356 sayılı Kanun m. 58/1 uyarınca mezarlıklarda grev yapılması yasaklanmıştır. Aynı düzenleme 2822 sayılı Kanunun 30. maddesinde de yer almaktaydı. ii. Hastaneler 6356 sayılı Kanun m. 58/1 uyarınca hastanelerde grev yapılması yasaklanmıştır. Yapılan bu düzenleme sağlık ile ilgili alanda daha öncesinde öngörülen grev yasağı Anayasa Mahkemesi tarih ve /31 sayılı kararı, RG , No: Mahmut Kabakçı, Grev ve Lokavt, EMO Yayıncılık, 1. Baskı, İstanbul, Nisan 2004, s ; Reisoğlu, s.284.

8 Türk Hukukunda Grev Hakkı ve Uluslararası Belgelerde Görünümü alanını oldukça daraltmış durumdadır sayılı Kanun m. 30/b.1 uyarınca, ilaç imal eden işyerleri hariç olmak üzere, aşı ve serum imal eden müesseselerle, hastane, klinik, sanatoryum, prevantoryum, dispanser ve eczane gibi sağlıkla ilgili işyerlerinde grev ve lokavtın yapılamayacağı düzenlenmekte iken artık grev yasaklı işyeri olarak sayılardan yalnızca hastaneler kalmış bulunmaktadır sayılı düzenlemede yer alan kuralın Anayasa ya aykırılığı iddiası üzerine yapılan incelemede Anayasa Mahkemesi, sağlık işlerini aksatmadan doğacak zararların işçilere bu işlerde de grev hakkının tanınmamasından doğacak zararlardan çok daha büyük olacağı gerekçesiyle hükmün aykırı olmadığına karar vermiştir 16. iii. Askeri Makamlar Tarafından Doğrudan İşletilen İşyerleri Bu yasak kapsamındaki ilgili işyerlerinin maddede sayıldığı üzere; Milli Savunma Bakanlığı ile Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı tarafından doğrudan işletiliyor olması gerekir. Aynı düzenleme 2822 sayılı Kanun un 30. maddesinde de yer almaktaydı. 275 sayılı Kanunda ise bu yerler bakımından grev yapılmasını işçilerin ücret veya sair çalışma şartlarını, piyasada benzeri işyerlerindeki ücret veya sair çalışma şartlarına nazaran işçilerin aleyhine olduğunun Yüksek Hakem Kurulu nca tespiti şartına bağlanmıştı c. Grev Kararının Alınması ve Uygulanması 6356 sayılı Kanun m. 49 uyarınca, toplu görüşme için kararlaştırılan ilk toplantıya taraflardan biri gelmez veya geldiği hâlde görüşmeye başlamazsa, toplu görüşmeye başladıktan sonra toplantıya devam etmezse veya taraflar toplu görüşme süresi içerisinde anlaşamadıklarını bir tutanakla tespit ederlerse ya da toplu görüşme süresi anlaşma olmaksızın sona ererse, taraflardan birinin uyuşmazlığı altı iş günü içinde görevli makama bildirmesi gerekmektedir. Eğer bildirim yapılmaz ise sendikanın yetkisi düşecektir. Uyuşmazlık yazısını alan görevli makam bunun üzerine uyuşmazlığın çözümü için arabuluculuk işlemlerini başlatır. Kanun un 50. maddesinde açıklandığı şekli ile arabulucu tayin eder. Arabulucu uyuşmazlığın çözümü için her türlü çabayı harcar. Eğer arabulucu anlaşmayı sağlarsa toplu iş sözleşmesinin yapılmasını içeren 48. madde hükümleri uygulanır. Arabuluculuk süresinin sonunda anlaşma olmamışsa, arabulucu üç iş günü içinde uyuşmazlığı belirleyen bir tutanak düzenler ve bu tutanağı uyuşmazlığın sona erdirilmesi için gerekli gördüğü önerileri de ekleyerek görevli makama tevdi eder. Görevli makam bu tutanağı en geç üç iş günü içinde taraflara tebliğ eder. Uyuşmazlığın arabulucu yoluyla çözümlenememesi sonucu Kanun un öngördüğü bundan sonraki aşama 60. maddeye göre grev kararı alınmasıdır Anayasa Mahkemesi tarih ve /31 sayılı kararı Metin Kutal, 2822 sayılı Yasada Grev ve Lokavt Yasakları, İktisat ve Maliye, Cilt XXXIV, No: 4, Temmuz 1984, s.183

9 The Right to Strike on Turkish Law and İts View of in the İnternational Documents Kanun m. 60 a göre uyuşmazlık tutanağının tebliğinden itibaren altmış gün içinde grev kararı alınmalı ve altı iş günü öncesinden karşı tarafa bildirilmek kaydıyla uygulamaya konulmalıdır. Grev kararının süresi içinde alınmaması veya uygulanacağı tarihin karşı tarafa bildirilmemesi halinde toplu iş sözleşmesi yapma yetkisi düşecektir. Bunun yanında bildirilen tarihte grev başlamaz ise grev hakkı son bulacaktır. Grev kararının ilanından itibaren altmış gün içinde o işyerinde çalışan işçilerin en az dörtte birinin yazılı başvuru üzerine görevli makamca altı iş günü içinde grev oylaması yapılır. Grev ilanının yapıldığı tarihte işyerinde çalışan işçilerden oylamaya katılanların salt çoğunluğuyla grevin yapılmaması yönünde karar alınırsa artık grev kararı uygulanamaz hale gelir. Grev oylaması sonucunda grev yapılmaması yönündeki kararın kesinleşmesinden itibaren altı iş günü içinde işçi sendikası; grev ve lokavtın yasak olduğu uyuşmazlıklarda arabuluculuk süresinin sonunda anlaşma sağlanamamışsa, arabulucu tarafından üç iş günü içinde düzenlenecek uyuşmazlığa ilişkin tutanağın tebliğinden ya da erteleme süresinin uyuşmazlıkla sonuçlanması hâlinde sürenin bitiminden itibaren taraflardan biri altı iş günü içinde Yüksek Hakem Kuruluna başvurabilir. Başvuru yapılmaz ise işçi sendikasının yetkisi düşecektir. Başvuru sonucunda Yüksek Hakem Kurulu tarafından verilecek kararlar kesin olup ve toplu iş sözleşmesi hükmü yerine geçecektir. Bunun yanından Kanun m. 52, özel hakeme başvuru yapma imkanını da sağlamaktadır. Tarafların anlaşması durumunda toplu hak veya çıkar uyuşmazlıklarının her safhasında özel hakeme başvuru yapılabilecektir. Toplu çıkar uyuşmazlıklarında özel hakeme başvuru yapılması hususunda taraflar yazılı olarak anlaşmış iseler bundan sonra arabuluculuk, grev ve lokavt, kanuni hakemlik hükümleri uyuşmazlıkta söz konusu olamayacaktır. Toplu çıkar uyuşmazlıklarında özel hakem kararları toplu iş sözleşmesi hükmündedir Geçici Grev Yasakları Geçici grev yasakları, kanuni grev kararının alınmasını veya evvelce alınmış bir kanuni grev kararının uygulanmasını geçici bir süre önlerler 18. Geçici yasaklarda kanuni grev kararı alınamaz ve uygulanamaz. Öğretide bir kısım görüş uyarınca; geçici yasaklar bu şekilde anlaşılmalıdır 19. Karşı görüş uyarınca geçici yasaklar grev kararı alınmasını değil, grev kararının uygulanmasını etkiler. Bu yasaklarda grev kararı alınamaz değildir, aksine kanundaki usule uyularak alınmak zorundadır. Aksi takdirde yetki belgesinin hükümsüzlüğü söz konusu olur Mollamahmutoğlu, s.70; Reisoğlu, s.288vd.; Narmanlıoğlu, Grev, s.184vd.; A. Murat Demircioğlu, Türk Hukukunda Grev Hakkına İdari Tasarruflarla Müdahale, İş Hukuku Dergisi, Nisan-Haziran 1991, s.184vd.; Metin Kutal, Toplu İş Sözleşmesinin Taraf İradesi Dışında Oluş-ması, İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Türk Milli Komitesince Düzenlenen Toplu İş Söz-leşmesine İlişkin Temel Sorunlar Semineri, Ankara 1990, s.106vd. Mollamahmutoğlu, s.70; Reisoğlu, s.288vd.; Narmanlıoğlu, Grev, s.184vd.; Demircioğlu, s.184vd.; Kutal, Taraf İradesi, s.106vd. Reisoğlu, s.288

10 Türk Hukukunda Grev Hakkı ve Uluslararası Belgelerde Görünümü a. Felaket Halleri 6356 sayılı Kanun m.62; Bakanlar Kurulu, genel hayatı önemli ölçüde etkileyen doğa olaylarının gerçekleştiği yerlerde bu durumun devamı süresince yürürlükte kalmak kaydıyla gerekli gördüğü işyerlerinde grev ve lokavtı yasaklayabilir. şeklindedir. 440 Genel yaşamı alt üst edecek felaket halinin meydana geldiği yer dışında grev yasaklanamayacağı gibi, yasağa gerekçe olarak gösterilen durumun devamı süresi dışında da uygulanmaması gerekir. Yasak belirli bir süre için konulmuşsa sürenin sona ermesiyle birlikte, süre sınırı konulmamışsa ancak yasağı gerektiren halin ortadan kalkmasıyla beraber Bakanlar Kurulu nun bu yöndeki kararıyla birlikte grev uygulanması mümkün olabilir 21. Yasağın devam ettiği süre içerisinde yasaklamanın yapıldığı işyeri veya işkollarında grev kararları uygulanmayacaktır. Greve başladıktan sonra yasaklama söz konusu ise grevin derhal durdurulması gerekir 22. Yasaklama süresi içerisinde grev kararı alınır, grev yapılırsa bu takdirde yapılan grev kanun dışı greve dönüşür 23. Bakanlar Kurulu nun grev yasağını kaldırması halinde sendika grev kararı alabilir, alınmış grev kararını uygulamaya yeniden koyabilir. Felaket halleri 2822 sayılı Kanun da sayma yoluyla belirlenmiş iken 6356 sayılı Kanun da genel hayatı önemli ölçüde etkilen doğa olaylarında Bakanlar Kurulu uygun gördüğü işyeri veya işkollarında grevi geçici olarak yasaklayabilecektir. b. Olağanüstü Hal 6356 sayılı Kanun da olağanüstü hal geçici grev yasakları arasında düzenlenmemiştir sayılı Kanun un geçici grev ve lokavt yasaklarını düzenleyen 31. maddesinin 2. fıkrasında geçen olağanüstü hal ise, bu fıkranın tarihli ve 3451 sayılı Kanun un 11. maddesi ile yürürlükten kaldırılması ile madde metninden çıkarılmıştı. 285 sayılı Olağanüstü Hal Bölge Valiliği İhdası Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile tarihinden itibaren olağanüstü hal bölge valiliğinin belli illerde uygulanması hüküm altına alınmıştır. 430 sayılı Olağanüstü Hal Bölge Valiliği ve Olağanüstü Halin Devamı Süresince Alınacak İlave Tedbirler Hakkında Kanun Hükmünde Kararname nin 2. maddesine göre, Olağanüstü Hal Bölge Valisi; 285 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede sayılan ve olağanüstü hal ilan edilen illerde ve olağanüstü halin devamı süresince grev, lokavt yetkisinin kullanılması, irade beyanı, referandum gibi sendikal faaliyetleri durdurabilir veya izne bağlar; tahrip, yağma, işgal, fiili durum, boykot, iş yavaşlatılması, çalışma özgürlüğünün kısıtlanması ve işyerlerinin kapatılması gibi hareketleri yasaklar, önler veya gerekli göreceği başkaca önleyici tedbirleri de alabilir Mollamahmutoğlu, s.72 Kemal Oğuzman, Hukuki Yönden İşçi-İşveren İlişkileri, Cilt 1, 3. Bası, İstanbul 1984, s.192. Erol Alpar, Türk Hukukunda Grev Hakkına Getirilen Sınırlamalar ve Çözüm Yolları, Yargıtay Dergisi, XV, Ocak-Ekim, 1989, s.781.

11 The Right to Strike on Turkish Law and İts View of in the İnternational Documents c. Sıkıyönetim 6356 sayılı Kanun da olağanüstü hal geçici grev yasakları arasında düzenlenmemiştir sayılı Kanun un geçici grev ve lokavt yasaklarını düzenleyen 31. maddesinin 2. fıkrasında geçen sıkıyönetim hali ise bu fıkradan tarihli ve 3451 sayılı Kanun un 11. maddesi ile çıkarılmıştır. Ancak bu durum sıkıyönetim halinin ilgili kanunları gereğince, grevin geçici olarak yasaklandığı haller dışında anlaşılmasını gerektirmez sayılı Sıkıyönetim Kanunu 25 na göre sıkıyönetimin uygulandığı bölgelerde, sıkıyönetim komutanlığı, grev haklarının kullanılmasını süreli ya da süresiz olarak askıda bırakabilir veya izne bağlayabilir. Buradaki askıda bırakma, aslında nitelik olarak bir durdurma veya bir yasaklamadan ibarettir 26. Sıkıyönetim komutanlığı, sıkıyönetim bölgesinin tümünde veya sadece belli bir işkolunda veya belli bir işyerinde yahut işyerlerinde grevi yasaklayabilir. Diğer bir ifade ile, sıkıyönetim bölgesiyle sınırlı olarak kullanılan bu yetki, sadece belirli işyerleri ve işkollarıyla ilgili grevlere hasredilebileceği gibi, belirli süreyle sınırlı da tutulabilir 27. Yasaklama belli bir süre için yapılmışsa, süre biter bitmez; süresiz olarak yapılmışsa, yeni bir kararla veya sıkıyönetimin kaldırılmasıyla sona erer 28. Sıkıyönetim Komutanlığı nın grevi yasaklamak yanında diğer bir yetkisi de, bunların kullanılmasını izne bağlamaktır 29. Sıkıyönetimin sona ermesi veya sıkıyönetim komutanlığının yasak kararını kaldırması halinde, taraflar usulüne uygun olarak alınmış grev veya lokavt kararını yeniden uygulamaya koyabilirler 30. Bu durumda tarafların 37. maddedeki sürelere ve bildirimlere uyması gerekir. Sıkıyönetim altı aydan uzun sürmüşse, taraflardan biri dilerse Yüksek Hakem Kuruluna başvurabilir. Taraflarca böyle bir başvuru yapılmazsa, yasak sona erdiği zaman, tarafların grev haklarını 37. maddedeki usule uyarak kullanma yetkileri saklıdır d. Ulaşım Araçlarının Seyir Hali 6356 sayılı Kanun m. 62 uyarınca, Başladığı yolculuğu yurt içindeki varış yerlerinde bitirmemiş deniz, hava, demir ve kara ulaştırma araçlarında grev ve lokavt yapılamaz.. Düzenlemenin amacı, seyahat halinde bulunan kişileri grev ve lokavtın olumsuz etkilerinden korumak ve bu araçlarda güvenliği sağlamaktır 32. İlgili maddedeki grev Mollamahmutoğlu, s.73 Resmi Gazete Yayın Tarih ve Sayı: Tunçomağ/ Centel, s.434; Kabakçı, s Demir, s.514. Narmanlıoğlu, s.620. Mollamahmutoğlu, s.73-74; Kabakçı, s.138. Mollamahmutoğlu, s.74; Kabakçı, s.138. Kabakçı, s.138. Oğuzman, s.194; Kabakçı, s.138 Kutal, Yasaklar, s.185; Kabakçı, s.138.

12 Türk Hukukunda Grev Hakkı ve Uluslararası Belgelerde Görünümü yasağı 2822 sayılı Kanun ve 275 sayılı Kanun da da yer almaktaydı sayılı Kanun da yabancı memleketlerde yapmakta olduğu yolculuğu bitirmemiş ibaresi farklı yorumlara neden oluyor ve bir Türk gemisinin, örneğin son yabancı limana varıp yolcularını indirdiği zaman orada greve başlanabileceği sonucu çıkarılabiliyordu. Keza Türk sularında seyir halinde olan gemilerle, Türkiye de hareket halinde bulunan hava, deniz ve karayolu ulaştırma araçlarında grev ve lokavt yasağı, geminin ve trenin ilk vardıkları liman veya istasyonda greve başlanabileceği şeklinde anlaşılıyor, özellikle bu durum yolcular açısından geçen dönemde sürpriz grev ve lokavtlarda yasal olarak kabul edildiğinden önemli sorunlar yaratıyordu 34. Ulaştırma araçlarındaki yasak, yolculuk süresiyle sınırlıdır. Seyir halindeki ulaştırma araçlarında yolculuk süresiyle sınırlı bir grev yasağı söz konusudur. Yolculuk deyimini sadece insanların bir yerden diğer bir yere götürülmesi olarak sınırlamayıp, bu kavramı ulaştırma araçlarında insan, hayvan ve eşya taşınmasını da kapsar şekilde anlamak gerekir 35. Ayrıca ulaşım devam ederken uğranılan istasyon, iskele veya limanlarda da grev yapılamayacaktır. Bu yerler varış yeri olarak kabul edilemez Grevin İdari Kararla Sınırlanması 442 Anayasa m. 54 te grevin erteleneceği hallerin kanunla düzenleneceği belirtilmiştir sayılı Kanun m. 63 e göre, Bakanlar Kurulu, karar verilmiş veya başlanmış olan kanuni grev veya lokavtı genel sağlığı ve milli güvenliği bozucu nitelikte görürse altmış gün süre ile erteleyebilir. Grev yasaklarından farklı olarak ancak alınmış veya başlanmış olan bir kanuni grev ertelenebilir. Bakanlar Kurulu genel bir erteleme kararı alamayacağı gibi, henüz grev kararı alınmadan da grevin ertelenmesine karar veremez. Kanun da süreye ilişkin sınırlama dışında grevin ertelenmesinin gerekli olup olmadığı hususunda başka bir sınırlama getirilmemiş, takdir hakkı Bakanlar Kuruluna verilmiştir. a. Ertelemenin Yargısal Denetimi AY.m.125 de, idarenin tüm eylem ve işlemlerinin yargısal denetime açık olması ilkesinden hareketle, erteleme kararı aleyhine de Danıştay a iptal davası açılabilir ve açılan davada yürütmenin durdurulmasına karar verilmesi istenebilir. b. Erteleme Kararının Etkisi Bakanlar Kurulunca grevin ertelenmesi kararının verilmesi halinde, uygulama kararı alınmış grevler yapılamaz. Uygulanmasına başlanmış olan grevler ise derhal Metin Yılmaz, Deniz Hava ve Kara Ulaştırma Araçlarında Grev ve Lokavt Yasağı, İşveren Dergisi, Eylül 1974, Cilt XII, Sayı 12, s.9. Reisoğlu, s.291. Ferit Saymen/ Münir Ekonomi, Türk İş Hukuku Dersleri, İstanbul, 1967, s.262. Kabakçı, s.138; Mollamahmutoğlu, s.74; Aydemir, s.142.

13 The Right to Strike on Turkish Law and İts View of in the İnternational Documents durdurulur. Aksi taktirde kanun dışı grevden söz edilir 37. Erteleme kararı Danıştay tarafından durdurulmadığı veya Bakanlar Kurulunca kaldırılmadığı sürece işçiler grev yapamayacaktır. 4. Grevin Mahkeme Kararı İle Durdurulması Gerek Anayasa m. 54 e gerek 6356 sayılı Kanun m. 72 ye göre, grev hakkı iyi niyet kurallarına aykırı tarzda, toplum zararına ve milli servete zarar verecek şekilde kullanılamaz. Bu kurala aykırı olarak uygulanan grev, bir tarafın veya ilgili bakanın başvurusu üzerine yetkili mahkeme kararı ile durdurulur. Bu hüküm çerçevesinde mahkemenin grevi durdurma kararı verebilmesinin en önemli koşulu grev hakkının iyi niyet kurallarına aykırı tarzda, toplum zararına ve milli serveti tahrip edecek şekilde kullanılmasıdır. Uygulamada hangi grevin iyi niyet kurallarına aykırı tarzda, toplum zararına veya milli servete zarar verecek tarzda uygulanmış sayılacağını yargı organı takdir edecektir. Hâkim hak ve adalet ölçüleri içinde takdir yetkisini kullanarak her olayı kendi şartları içinde değerlendirecektir. İyi niyet kurallarına aykırı olduğu için mahkeme kararı ile durdurulan greve devam edilmesi halinde kanun dışı grevden söz edilir Grevin Tespit Davası İle Durdurulması 6356 sayılı Kanun m.71 de, grevin kanun dışı olduğunun tespiti amacıyla dava açılabileceğinden söz edilmektedir. Bu hükme göre, karar verilen veya uygulanmakta olan bir grev ve lokavtın kanun dışı olup olmadığının tespitini, uyuşmazlığın tarafı olanlardan her biri yetkili mahkemeden her zaman talep edebilir. Mahkeme bir ay içinde karar verir ve kararın temyizi halinde Yargıtayda bir ay içinde kesin olarak uyuşmazlığı karara bağlar. Verilecek karar tarafları, işçi ve işveren sendikasının üyelerini bağlar ve ceza davaları için de kesin delil teşkil eder. Hâkim ayrıca koşullarının oluştuğu kanaatine varması durumunda tedbir olarak dava konusu grevin durdurulmasına da karar verebilecektir. D. Diğer Kanunlarda Yer Alan Grev Yasakları sayılı Devlet Memurları Kanunu 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu nun toplu eylem ve hareketlerde bulunma yasağı başlıklı m. 26 ile, Devlet memurlarının kamu hizmetlerini aksatacak şekilde memurluktan kasıtlı olarak birlikte çekilmeleri veya görevlerine gelmemeleri veya görevlerine gelipte Devlet hizmetlerinin ve işlerinin yavaşlatılması veya aksatılması sonucunu doğuracak eylem ve hareketlerde bulunmaları yasaklanmıştır Narmanlıoğlu, Grev, s.189; Cevdet İlhan Günay, İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Uygulaması, Yetkin Yayınları, Ankara 2007, s.625. Demir, s.516; Oğuzman (4. bası), s. 206; Narmanlıoğlu, Toplu İş ilişkileri, s ; Narmanlıoğlu, Grev, s.221.

14 Türk Hukukunda Grev Hakkı ve Uluslararası Belgelerde Görünümü Aynı Kanun m. 27 de ise, Devlet memurlarının greve karar vermeleri, grev tertiplemeleri, ilân etmeleri, bu yolda propaganda yapmaları yasaktır. Devlet memurları, herhangi bir greve veya grev teşebbüsüne katılamaz, grevi destekleyemez veya teşvik edemezler denilmektedir sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları Kanunu 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları Kanunu 39 ile kamu görevlilerinin ortak ekonomik, sosyal ve mesleki hak ve menfaatlerinin korunması ve geliştirilmesi için oluşturdukları sendika ve konfederasyonların kuruluşu, organları, yetkileri ve faaliyetleri ile sendika ve konfederasyonlarda görev alacak kamu görevlilerinin hak ve sorumluluklarını belirlemek ve her hizmet kolunda yetkili kamu görevlileri sendikaları ve bunların bağlı bulundukları konfederasyonlar ile Kamu İşveren Kurulu arasında yürütülecek toplu görüşmelere ilişkin esaslar düzenlenmiştir. Ancak, toplu sözleşme ve grev hakkı tanınmamış olup Kanun da sadece toplu görüşme hakkından söz edilmektedir. Ayrıca, toplu görüşmenin tamamlanması için öngörülen süre içinde tarafların anlaşamaması halinde zorunlu tahkim öngörülmüştür sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları Kanunu açık bir grev yasağı ihtiva etmemekle birlikte, toplu sözleşme uyuşmazlık halini düzenleyen m. 33 te, Toplantı tutanağı imzalanmasından veya görüşmelerin uzlaşmazlıkla sonuçlandığının tespit tutanağı ile belirlenmesinden itibaren üç işgünü içerisinde sözleşmenin ilgili bölümlerini imzalamaya yetkili olanlar tarafından imzalamaya yetkili oldukları bölümler için Kamu Görevlileri Hakem Kuruluna başvurulabilir. kuralı yer almaktadır. Burada zorunlu tahkim müessesesi oluşturulmuş olup greve gidilmesi imkânı 657 sayılı Kanun u destekler mahiyette ortadan kaldırılmıştır. Buna göre, uzlaşma sağlanamaması halinde kamu görevlilerine ayrım gözetilmeksizin grev yoluna başvurabilme hakkı tanınmamış ve uyuşmazlığın tahkim yoluyla çözümlenmesi zorunlu tutulmuştur sayılı Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanun 26 Haziran 2004 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren 5188 sayılı Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanun da özel güvenlik personelinin greve katılamayacağına dair kural yar almaktadır (m.17) sayılı Meslek Eğitimi Kanunu 3308 sayılı Kanun 40 m. 22 de yer alan, işletmelerde grev ve lokavt uygulamaları halinde eğitimin devamı için işyeri gerekli tedbirleri alır. İşletmelerdeki meslek eğitimi gören öğrenciler toplu iş sözleşmesi, grev ve lokavt kapsamı dışında kalırlar. Eğitici personel grev ve lokavt kapsamı dışındadır kural uyarınca meslek eğitimi gören öğrenciler gibi onları eğiten personel için de grev yasağı öngörülmüştü. Ancak, tarih ve 4702 sayılı Kanun ile 3308 sayılı Kanun da yapılan değişiklikle eğitici personel tarih ve sayılı R.G tarih ve sayılı R.G.

15 The Right to Strike on Turkish Law and İts View of in the İnternational Documents için öngörülen grev yasağı madde metninden çıkarılmış, İşletmelerde grev ve lokavt uygulaması, deprem, yangın ve sel gibi afetler olması halinde mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumu öğrencilerinin eğitimlerini kendi mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumlarında sürdürür şeklinde düzenleme yapılmıştır sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu 41 m. 32 ye göre; tarih ve 275 sayılı Kanunun 20 inci maddesindeki yasak, Banka hizmetlerinde de uygulanır.. Gerçi 6356 sayılı Kanun bankacılık hizmetleri için de genel olarak grev yasağı öngörmüş olduğundan şu an için bu özel düzenlemenin çok fazla önemi bulunmamaktadır. Ancak, 6356 sayılı Kanun daki hüküm yürürlükten kaldırılırsa bu özel düzenleme önem kazanacaktır sayılı Sermaye Piyasası Kanunu Sermaye Piyasası Kanunu 42 m. 137 de Bu Kanun uyarınca kurulan ve faaliyet gösteren borsalar ve teşkilatlanmış diğer pazar yerleri, merkezî takas kuruluşları, merkezî saklama kuruluşları ile MKK tarafından yürütülen hizmetlerde grev ve lokavt yapılamaz. kuralına yer verilmiştir sayılı KİT Personel Rejiminin Düzenlemesi 399 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri Personel Rejiminin Düzenlenmesi ve 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin Bazı Maddelerinin Yürürlükten Kaldırılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname 43 m. 14 e göre, Sözleşmeli personelin herhangi bir sendikaya üye olması, sendikal faaliyette bulunması, grev kararı vermesi, bu yolda propaganda yapması, herhangi bir greve veya grev teşebbüsüne katılması, desteklemesi veya teşvik etmesi yasaktır.. Ayrıca, sözleşmeli personelin, teşebbüs veya bağlı ortaklığın hizmetlerini aksatacak şekilde kasıtlı olarak birlikte çekilmeleri veya görevlerine gelmemeleri veya göreve gelip de hizmetlerin yavaşlatılması veya aksatılması sonucunu doğuracak eylem ve hareketlerde bulunmaları, toplu olarak söz veya yazı ile müracaat ve şikayetleri de yasaklanmıştır (m.19) sayılı Sıkıyönetim Kanunu Sıkıyönetim hali Anayasa m. 122 de düzenlenmiş olup belirtilen şartlar oluştuğunda alınacak sıkıyönetim kararı sonucunda 1402 sayılı Sıkıyönetim Kanunu 44 uygulanacaktır. Söz konusu Kanun un 3/f maddesinde sıkıyönetim komutanının yetkileri arasında grev yetkilerinin kullanılmasını sürekli olarak durdurmak veya izne bağlamak da sayılmıştır tarih ve sayılı R.G tarih ve sayılı R.G tarih ve sayılı R.G tarih ve sayılı R.G.

16 Türk Hukukunda Grev Hakkı ve Uluslararası Belgelerde Görünümü Yukarıda yer alan düzenleme ile Sıkıyönetim Komutanlığı na grev hakkının kullanılmasını engellemek yani grevi durdurmak veya izne bağlamak yetkisi verilmiştir. Sıkıyönetim Komutanlığı, sıkıyönetimin uygulandığı bölgede grevleri izne tabi tutabileceği gibi sıkıyönetim süresince tüm grevleri durdurabilecektir. Bu yetki, sıkıyönetim bölgesinin tümünde veya belirli yerlere ve faaliyetlere ilişkin olarak da kullanılabilir 45. Buna aykırı olarak yapılan grevler yasa dışı grev niteliğinde kabul edilecektir. E. ULUSLARARASI BELGELERDE GREV 1. Avrupa Sosyal Haklar Sözleşmesi (Avrupa Sosyal Şartı) Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi nin sosyal haklar alanındaki boşluğunu tamamlamak üzere hazırlanan ve üye devletlerin sosyal yapıları arasındaki birlikteliği tesis etmek amacını güden Avrupa Sosyal Haklar Sözleşmesi (Avrupa Sosyal Şartı) 18 Ekim 1961 tarihinde Torino da imzalanarak 26 Şubat 1965 te yürürlüğe girmiştir. Ülkemizce, 16 Haziran 1989 tarihli ve 3581 sayılı Kanun la onaylanması uygun bulunan Avrupa Sosyal Şartı 14 Ekim 1989 da Resmi Gazete de yayımlanarak iç hukuk bakımından bağlayıcılık kazanmıştır. 446 Sosyal Şart ın en önemli özelliği, uluslararası sendikal haklar hukukunda, grev hakkını açıkça ve adını anarak tanıyan ilk uluslararası sözleşme oluşudur 46. Sosyal Şart ta, grev hakkının da açıkça yer aldığı temel sosyal haklar (Madde-1 Çalışma Hakkı, Madde-5 Sendika Hakkı, Madde-6 Toplu Pazarlık ve Grev Hakkı, Madde-12 Sosyal Güvenlik Hakkı, Madde-13 Sağlık ve Sosyal Yardım Hakkı, Madde-16 Ailenin Sosyal, Hukuksal ve Ekonomik Bakımdan Korunmasına İlişkin Haklar) tek tek sayılmış ve bu 7 temel haktan en az 5 tanesinin üye devletlerce kabulü zorunlu tutulmuştur. Türkiye, toplam 72 fıkradan 46 sını kabul ederek Sosyal Şartı onaylamış, 5. ve 6. maddelere ise çekince koymuştur 47. Bu iki çekincenin temel nedeniyse, kamu görevlilerine sendikal hakları tanımama isteğidir. Hükümet gerekçesi 48 bu noktayı açıkça belirtmiştir Murat Demircioğlu, Türk İş Hukukunda Grev Hakkına İdari Tasarruflarla Müdahale, İş Hukuku Dergisi, C. I, No:2, s Mesut Gülmez, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi nin Hazırlık Süreci ve II. Madde, İnsan Hakları Yıllığı, Cilt 16, 1994, s maddeye, Şart ı onaylayan 22 devletten sadece Yunanistan ve Türkiye, 6. maddeye ise Andora, Avusturya, Lüksemburg, Polonya, Yunanistan ve Türkiye çekince koymuştur. Mesut Gülmez, Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı na Uyum Sağlayabilecek miyiz?, Çalışma ve Toplum Dergisi, 2007/1, s inci madde: Sosyal çalışma hayatını düzenleyen iç mevzuatımızdaki düzenlemeler ile Ülkemiz sosyo-ekonomik şartları göz önünde bulundurulmuş, bu madde üzerinde konulmuş olan çekincelerin halen geçerliliğini koruduğu kanaatine varılmıştır. 6 ncı madde: Toplu pazarlık hakkı ve bu hakkın kullanımı konusunda hükümler içeren bu madde ile ilgili olarak, Ülkemizin içinde bulunduğu sosyo-ekonomik şartlar dikkate alınmış ve konulan çekince gerekçelerinin geçerliliğini koruduğu kanaatine varılmıştır. TBMM Tutanak Dergisi, S. Sayısı: 977, s. 7. Mesut Gülmez, Dünyada Memurlar ve Sendikal Haklar, TODAİE Yayınları, Ankara, 1996, s. 192.

17 The Right to Strike on Turkish Law and İts View of in the İnternational Documents Avrupa Konseyi çerçevesinde kabul edilen en önemli iki belgeden birini ve sendikal haklar açısından birincisini oluşturan Avrupa Sosyal Şartı, temelde kişi haklarıyla siyasal haklara yer veren Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi nin ekonomik ve sosyal haklar alanındaki karşılığını oluşturur 50. Sosyal Şart ın, toplu eylemler hakkı çerçevesinde çalışanlara tanıdığı grev hakkı sınırsız değildir ve hakkın kişiler yönünden uygulama alanının daraltılması olanaklıdır. Bu daraltma da, sendika hakkının kişiler yönünden uygulama alanına oranla daha geniş tutulabilir. Grev hakkına getirilebilecek kısıtlamaların çerçevesi, 31. madde ile Sosyal Şarta Ek in ikinci bölümünde gösterilmiştir. Ek e göre sözleşmeci taraflar, grev hakkının kullanımını kanunla düzenleyebilir. Ancak, buna dayanarak grev hakkına yasayla getirilecek her türlü kısıtlamanın şartın 31. maddesinde öngörülen sınırlama nedenlerine uygun olması gerekir 51. Sosyal Şart ın koruduğu haklara ve ilkelere konulabilecek kısıtlamaları düzenleyen 31. maddenin öngördüğü üç koşullu sınırlama rejimi, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi nde yer alan rejime benzemektedir. Buna göre kısıtlamaların; a) Yasa ile getirilmesi; b) Başkasının hak ve özgürlüklerine saygı gösterilmesini güvence altına alma veya kamu düzenini, ulusal güvenliği, kamu sağlığını yahut genel ahlâkı koruma nedenlerine dayanması ve 447 c) Bu nedenlerden herhangi birine dayanan kısıtlamanın, demokratik bir toplumda zorunlu nitelik taşıması gerekir. Öte yandan, gerek hak özneleri ve gerekse iş veya hizmetler yönünden öngörülecek kısıtlamalarda, bu koşulların bir arada bulunması ve konulan kısıtlamaların da, ancak öngördükleri amaç için uygulanması gerekir Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi BM Genel Kurulu tarafından 16 Aralık 1966 tarihinde kabul edilmiş olan Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi ni Türkiye, 15 Ağustos 2000 de imzalamış ve 11 Ağustos 2003 tarihinde onaylamıştır. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi, sendika hakkını gerek İnsan Hakları Evrensel Bildirge sinden ve gerekse Kişisel ve Siyasal Haklar Cahit Talas, Toplumsal Politika, İmge Yayını, 4. Baskı, Ankara, 1995, s ; Mesut Gülmez, Avrupa Sosyal Şartı na Genel Bir Bakış ve Türkiye, İnsan Hakları Yıllığı, Cilt 12, 1990, s Gülmez, s Melda Sur, İş Hukukunun Uluslararası Kaynakları, Avrupa Konseyi Çerçevesinde Kabul Edilen Belgeler, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını, Ankara, 1996, s. 98; Mesut Gülmez, Avrupa Birliğinde Sosyal Politika, Türkiye-AB Sendikal Koordinasyon Komisyonu Yayını, Ankara, Mart 2003

18 Türk Hukukunda Grev Hakkı ve Uluslararası Belgelerde Görünümü Uluslararası Sözleşmesi nden daha ayrıntılı biçimde düzenlemiş bulunmaktadır. Sözleşmenin önem arz eden tarafı ise, grev hakkını açıkça tanıyan iki uluslar arası sözleşmeden birini, Avrupa Sosyal Şartı ndan sonra ikincisini oluşturmasındadır. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi, grev hakkına çok kısa ve genel bir anlatımla yer vermiştir. Sözleşmeye göre taraf devletler, her ülkenin yasalarına uygun olarak kullanılan grev hakkını güvence altına alma yükümlülüğü üstlenecektir. Grev hakkının, sendika hakkı konusunda olduğu gibi ilkece herkese tanındığını belirtmeyen, yani hakkın öznelerinden söz etmeyen sözleşme, sendika hakkı konusundaki anlatımına benzer biçimde, onaylayan devletler için grev hakkını ulusal hukukta güvenceye alma yükümlülüğü getirmiştir. Böylece, hakkın belirli bir hak öznesi kümesine tanınması söz konusu değildir. Ancak, her ülkenin yasalarına uygun olarak biçimindeki bu düzenleme, sözleşmeyi onaylayan devletler için grev hakkını tanıyıp tanımama konusunda bir takdir yetkisi tanındığı anlamına gelmez Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi, grev hakkının kullanımına getirilebilecek kısıtlamalar için ulusal düzenleme yapılabileceğini belirtmiştir. Dolayısıyla sözleşme çerçevesinde, grev hakkının uluslararası düzeyde geçerli ortak ve evrensel ilkelerinden söz etmek olanaksızdır. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi, kural olarak herkese tanımış olduğu sendika hakkı ile kullanıcılarını tanımlamadan güvence altına aldığı grev hakkı için kişiler bakımından sınırlayıcı düzenleme yapmıştır. Bu sınırlamayı yaparken de, sendika hakkı ile grev hakkı arasında herhangi bir ayrım gözetilmemiştir. Sözleşmenin 8. maddesinin 2. fıkrasına uyarınca: Bu madde, bu hakların silahlı kuvvetler, polis veya kamu hizmeti üyelerince kullanımının yasal kısıtlamalara bağlı tutulmasına engel değildir. F. AB ÜLKELERİNDE GREV YASAKLARI 1. İngiltere İngiliz Hukuku nda grev hakkı konusunda anayasal bir garanti yoktur. Grevin tanımını yapan herhangi bir kanuni düzenleme de yapılmamıştır. Mahkeme içtihatlarıyla başlangıçta grev yapanlara tazminat ödetilmesi ve ceza uygulanmasına ilişkin yaptırım yine mahkeme içtihatlarıyla kaldırılmıştır. Bu İngiliz hukukunun (Common Law) temelini teşkil eden bir uygulamanın sonucudur 54. İngiliz hukukunda grev hürriyeti kabul edilmiş olmasına rağmen grevlerin hangi esaslar dairesinde yapılacağı hususunda açık bir düzenleme mevcut değildir. Yargısal içtihatlarla oluştuğu üzere dikkat edilmesi gereken grevin bir haksız fiile dönüşmemesi Gülmez, Avrupa Birliği nde Sosyal Politika, s Aysen Tokol, Avrupa Topluluğu na Üye Ülkelerde Sendikal Hareket, Uludağ Üniversitesi Güçlendime Vakfı Yayınları, 1993, s. 63.

19 The Right to Strike on Turkish Law and İts View of in the İnternational Documents ve tazminat hakkı doğuracak sebeplerle icra edilmemesidir. Grev hakkının gerçekten hukuka uygun kullanılıp kullanılmadığına ve bununla bağlantılı olarak doğan zararın tazminat gerektirip gerektirmeyeceğine mahkemeler karar verecektir yılında çıkarılan ve 1964 de değiştirilen Olağanüstü Yetkiler Kanunu uyarınca, şayet toplumun temel ihtiyaçları bakımından bir zarar söz konusu ise hükümet olağanüstü hal ilan ederek grevi yasaklama yetkisine sahiptir. Ancak bu kararı müteakip derhal Parlamento nun onayı alınmalıdır 56 Polis, asker, posta çalışanları ve deniz adamları dışındaki kamu çalışanları için grev yasağı öngörülmemiştir. Ancak cana ve mala ciddi zararlar verebilecek bir grevin kamu çalışanları bakımından yasaklanabileceğine dair bir genel düzenleme bulunmaktadır İrlanda Askerler ve polisler için mutlak grev yasağı öngörülmüş, ayrıca cana ve mala zarar gelmesi ihtimali varsa belirli temel hizmetlerin yerine getirilmesi ile ilgili görev yapan kamu görevlileri için de grevin yasaklanabileceği düzenlenmiştir. Belediyelerce istihdam edilen işçilerin, elektrik, gaz ve su üretim ve tedariki ile ilgili işlerde çalışanların, postacıların, sağlık personelinin, itfaiye ve can kurtarma hizmetlerinde çalışanların grev yapmalarının yasak olduğu belirtilmiştir Hollanda Hollanda da grev hakkının uygulanışı ile ilgili yasal bir düzenleme bulunmamaktadır 59. Mahkemeler, belirli sektörler için minimum hizmet sağlanması ve güvenlik önlemleri alınması gerektiğine işaret etmiş ve temel hizmetlerde çalışanların ise grev yasağı kapsamında olduklarına karar vermiştir. Hatta bazı durumlarda grevin kamu yararına aykırılık teşkil ettiği yolundaki işveren başvuruları dikkate alınarak uygulanmakta olan greve müdahale edilmiştir 60. Hollanda AB ülkeleri arasında grev ve lokavtta kaybolan işgünü sayısı en düşük ülkelerden biridir. Bu durum büyük ölçüde grevlerin yasalarla düzenlenmemiş olması nedeni ile tarafların tereddütlerinden ve taraflar arasındaki sosyal diyalogun gelişmiş olmasından kaynaklanmaktadır Nizamettin Aktay, Avrupa Birliği Ülkeleri Toplu İş Hukuku, Ankara, 1997, s.121. Hakan Yıldırımoğlu, Avrupa Birliği ve Türkiye de Grev Yasakları, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2006, s. 51. Yıldırımoğlu, a.g.e., s. 52. Yıldırımoğlu, s Yıldırımoğlu, s. 55. Yıldırımoğlu, s. 56. Yıldırımoğlu, s. 56.

20 Türk Hukukunda Grev Hakkı ve Uluslararası Belgelerde Görünümü 4. Belçika Belçika hukukunda grev hakkının varlığını açıkça belirten bir hüküm olmadığı gibi, yasaklayan bir hüküm de mevcut değildir. Ancak mevzuatın mevcut durumundan böyle bir özgürlüğün bulunduğu sonucuna varılmaktadır. Belçika Yüksek Mahkemesi 21 Aralık 1981 tarihli kararında grev hakkının Belçika hukuk sisteminin özünde yer aldığına karar vermiştir. 19 Ağustos 1948 tarihli Kanun grevi müşterek arzuyla işin bırakılması olarak ifade etmektedir 62. Söz konusu Kanun, genel hukuk kuralları ve toplu sözleşmelerle grev hakkının kullanılmasına bazı sınırlamalar getirilmiştir. Grev özgürlüğünün varlığı tüm grev türlerinin serbest olduğu anlamına gelmemektedir. Belçika da işi değil de işvereni hedef alan zarar verici ve işi aksatıcı eylemler hukuka aykırı grev olarak kabul edilmektedir. İşi yavaşlatma, verim düşürme vb. iş mücadelesi türleri yasak kapsamındadır. Ayrıca siyasi grevler, dayanışma grevleri ve temel hizmetlerde grev yapılması da yasaklanmıştır Grev hakkına getirilen sınırlamalar genel hukuk hükümleri çerçevesindedir. Genel olarak temel hakların kullanılmasına ilişkin getirilmiş sınırlamalar grev hakkı için de geçerlidir. Bu sınırlamalara aykırı olarak yapılan bir grevin temel hakların kullanılmasına aykırı bir grev haline geldiği kabul edilmektedir. Grev hakkı kullanılırken diğer kişilerin haklarını ve bu arada işverenin mülkiyet hakkını ihlal etmeyecek şekilde kullanılmalıdır 64. Devlet memurlarının grev hakkını engelleyen yasal bir düzenleme de bulunmamaktadır. Ancak silahlı kuvvetlerin ve polisin grev kapsamına girebilecek tüm faaliyetleri yasaklanmıştır Almanya Almanya da önceleri sözleşmeye aykırılık ve suç olarak kabul edilen işin grev yoluyla durdurulmasına zamanla tolerans gösterilmiş ve günümüz hukuk kuralları tarafından grev bir hak olarak benimsenmiştir. Grevin bir hak olarak kabulü Alman Anayasasının m.9/iii hükmü çerçevesinde değerlendirilmektedir. Çalışma hakkını ve ekonomik çıkarları korumak ve geliştirmek için örgütler kurma hakkını içeren söz konusu düzenlemenin aynı zamanda kurulan örgütlerin amaçları doğrultusunda faaliyetlerde bulunması tamamlayıcı hakkını da içerdiği kabul edilmektedir. Bu örgüt vasıtasıyla faaliyette bulunma hakkı, gerektiğinde ekonomik baskı yoluyla, yani iş mücadelesi aracı olan grev ile iş uyuşmazlıklarını çözme hakkını da içermektedir Aktay, s.51. Tokol, s, 28. Yıldırımoğlu, s. 58. Yıldırımoğlu, s. 58. Devrim Ulucan, Kara Avrupası ve Türkiye de Kollektif İş Hukuku ve Uygulaması, Banksis l. Uluslararası Semineri, İstanbul, 1985, s.74.