BİRİNCİ BÖLÜM DENETİMİN TANIMI, TARİHSEL GELİŞİMİ, TÜRLERİ, DENETİM TEKNİKLERİ VE DENETİM YÖNTEMLERİ

Transkript

1 İçindekiler Önsöz 5 Tablolar Listesi 15 Kısaltmalar 1? Giriş 21 BİRİNCİ BÖLÜM DENETİMİN TANIMI, TARİHSEL GELİŞİMİ, TÜRLERİ, DENETİM TEKNİKLERİ VE DENETİM YÖNTEMLERİ 1. DENETİMİN TANIMI DENETİMİN TARİHSEL GELİŞİMİ DENETİM TÜRLERİ Konusuna ve Amacına Göre Denetimin Türleri Finansal Denetim Uygunluk Denetimi Faaliyet Denetimi Ekonomik Denetim Statüsüne Göre Denetimin Türleri İç Denetim Dış Denetim Bağımsız Denetim Kamu Denetimi DENETİM TEKNİKLERİ Karşılaştırma Tutar Aktarımını Doğrulama 3^ 4.3. Aritmetik İnceleme 3^ 4.4. Belge İncelemesi 3^ 5. DENETİM YÖNTEMLERİ Şekli ve Maddi Denetim Aralıksız ve Örnekleme Yoluyla Denetim ileriye Doğru ve Geriye Doğru Denetim Doğrudan ve Dolaylı Denetim 38 İKİNCİ BÖLÜM TÜRK VERGİ SİSTEMİNİN GENEL GÖRÜNÜMÜ VE VERGİ DENETİMİ İLE İLGİLİ GENEL AÇIKLAMALAR 1. TÜRK VERGİ SİSTEMİNİN GENEL GÖRÜNÜMÜ 41

2 8 Vergi Denetimi 1.1. Vergi Gelirlerinin Dağılımı Dolaylı ve Dolaysız Vergilerin Gelişimi Vergi Denetim Oranları Beyannameli Mükelleflerin Durumu 47 2.VERGİ DENETİMİ İLE İLGİLİ GENEL AÇIKLAMALAR Tanım Mali Denetim Vergi Denetimi Vergi Denetiminin Amacı Mali Amaç Ekonomik Amaç Sosyal Amaç Hukuki Amaç Vergi Denetiminin Özelliklen Tarafsız Olmak Yaptırım Gücüne Sahip Olmak Geniş Kapsamlı Olmak Vergi Denetiminin Etkileri Ekonomik Açıdan Etkileri Kaynakların Optimal Kullanımını Sağlamak Kaynak Yaratılmasına Katkı Sağlamak İşletme Yönetimi Açısından Etkileri Hesap Verebilme imkanlarını Kolaylaştırmak iyi Bir Muhasebe Düzeni Kurulmasına Yardımcı Olmak Sosyal Adalet Açısından Etkileri Vergi Denetiminin İlkeleri Ekonomi Politikasına Uygunluk Diğer Kanunların Uygulanmasında Etkinlik Mükellefi Vergi Konusunda Eğitmek Bütün Mükellefleri Kapsamak 58 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM YEMİNLİ MALİ MÜŞAVİRLERİN VERGİ DENETİMİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ 1. GENEL AÇIKLAMALAR MESLEK MENSUPLARI İÇİNDE YEMİNLİ MALİ MÜŞAVİRLERİN YERİ YEMİNLİ MALİ MÜŞAVİRLERİN GÖREVLERİ Denetim Vergi Denetimi Muhasebe Denetimi 62

3 içindekiler Tasdik Tasdikin Amacı Tasdikin Niteliği Tasdik Yetkisinin Kapsamı Tasdik Kanıtları Tasdik Edilecek Belgeler 66 EK 3.2: Tam Tasdik Sözleşmesi Sayıları Danışmanlık YEMİNLİ MALİ MÜŞAVİRLERİN SORUMLULUKLARI Sayılı Kanundan Doğan Sorumluluklar Vergi Usul Kanunundan Doğan Sorumluluklar Yönetmelik ve Tebliğlerden Doğan Sorumluluklar Yeminli Mali Müşavirlerin Sorumlulukları Kapsamında Takip Usulleri 73 EK 4: Yeminli Mali Müşavirler Hakkındaki Disiplin Soruşturmaları ve İdari Davalar ÖZELLİK ARZ EDEN DİĞER DURUMLAR Karşıt İnceleme Sahte veya Muhteviyatı itibariye Yanıltıcı Belge İncelemesi MESLEKİ SORUMLULUK SİGORTASI 78 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM VERGİ DENETİMİNDE YORUM VE DELİL SERBESTİSİ İLKESİ 1. VERGİ DENETİMİNDE YORUM Tanım Yorumun Temel ilkeleri Ekonomik Yaklaşım Kuralı Yorumun Temel ilkeleri Yorumu Gerekli Kılan Nedenler Vergi İnceleme Elemanının Yorum Yetkisinin Sınırı Yorum Yapılırken Dikkat Edilmesi Gereken Önemli Noktalar Kıyas Yasağına Uymak Peçelenmiş işlemleri Açığa Çıkarmak Muvazalı İşlemleri Dikkate Almak Kanunlarla Yasaklanmış Ticari Faaliyetleri Gözetmek iktisadi, Ticari ve Teknik Gereklere Göre Hareket Etmek DELİL SERBESTİSİ İLKESİ Tarihsel Gelişim Kavramsal Açıklama Delil Kanuni Ölçü 94

4 Vergi Denetimi J Yasal Karine Delillerin Sınıflandırılması Doğrudan Delil Dolaylı Delil Delil Serbestisinin İstisnaları Yemin Tanık Beyanı Özel Durumlar Delil Toplama Yolları Kişi ve Kuruluşların Bilgisine Başvurmak Mükellefin Bilgisine Başvurmak Alıcıların Bilgisine Başvurmak Resmi Kuruluşların, Gerçek ve Tüzel Kişilerin Bilgisine Başvurmak Bilirkişilerin Bilgisine Başvurmak Takdir Komisyonları Ticaret ve Sanayi Odaları Adli Tıp Kurumu Bilgi Vermek Zorunda Olmayanlar Bilgi Vermemenin Cezası Defter ve Belgelerden Yararlanmak Defter ve Belgelerin Düzenlenme Usulleri Defter ve Belgelerin Delil Niteliği Defter ve Belgelerin İbraz Edilmesi Defter ve Belgelerin ibraz Edilmemesinin Sonuçları Vergi Dairesi Kayıtlarına Başvurmak istihbarat Arşivinden Yararlanmak Envanter ve Randıman İncelemeleri Yapmak Envanter incelemesi Yapmak Randıman incelemesi Yapmak Harcama ve Tasarruflara Başvurmak 122 BEŞİNCİ BÖLÜM VERGİ DENETİMİNDE BAŞVURULAN YOLLAR 1. YOKLAMA Tanım Yoklamanın Amacı Yoklama Yetkisinin Kapsamı Yoklamaya Yetkili Olanlar Yoklamanın Yapılması ve Sonuçlandırılması Yoklamanın Yapılacağı Zaman Yoklamanın Yapılacağı Yer Yoklamanın Tutanağa Bağlanması Yoklamanın Sonuçlandırılması 1 3 2

5 içindekiler II 1.6. Yoklama Müessesesinin Aksayan Yanları ve Öneriler YAYGIN VE YOĞUN VERGİ DENETİMİ Yaygın ve Yoğun Vergi Denetiminin Amacı Yaygın ve Yoğun Vergi Denetiminin Yoklamadan Farkı Yaygın ve Yoğun Vergi Denetiminin Kapsamı Günlük Hasılatı Tespit Etmek Ödeme Kaydedici Cihaz Kullanımını Denetlemek Ödeme Kaydedici Cihaz Kullanımının Esasları Ödeme Kaydedici Cihaz Kullanımında Özellikli Durumlar Defter, Levha ve Belge Kontrolü Yapmak ' Defter Kontrolü Yapmak ' Levha Kontrolü Yapmak ' Vergi Levhasını Kontrol Etmek ' Fiyata Katma Değer Vergisi Dahildir ibareli Levhayı Kontrol Etmek Ödeme Kaydedici Cihaz Levhasını Kontrol Etmek ' Anlaşmalı Matbaa Levhasını Kontrol Etmek ' Belge Kontrolü Yapmak ' Fatura ' Gider Pusulası Müstahsil Makbuzu Serbest Meslek Makbuzu Perakende Satış Vesikası Sevk irsaliyesi Taşıma irsaliyesi Yolcu Listesi ve Günlük Müşteri Listesi Yol Denetimleri Yapmak EK 2: Türkiye Geneli Yaygın ve Yoğun Vergi Denetimi Sonuçları VERGİ İNCELEMESİ Tanım Vergi İncelemesi Vergi incelemesine Benzer Kavramlar ' Vergi İncelemesinin Amacı Vergi İncelemesinin Kapsamı Vergi Türleri Bakımından Mükellefler Bakımından İnceleme Dönemi Bakımından Vergi İncelemesinin işlevleri Araştırma işlevi Önleyici İşlev Eğitici İşlev Vergi incelemesinin Öteki Denetim Yollarından Farkları Vergi incelemesinin Yoklamadan Farkları Vergi incelemesinin Beyanname Revizyonundan Farkları Vergi incelemesinin Muhasebe Denetiminden Farkları 165

6 2 Vergi Denetimi 3.6. Vergi incelemesinin Türleri İncelemenin Kapsamı Bakımından Tam inceleme Kısa inceleme Sınırlı İnceleme İncelemenin Sürekliliği Bakımından Sürekli inceleme Devresel inceleme İncelemenin Akışı Bakımından Geriye Doğru inceleme ileriye Doğru inceleme Yükümlü Sayısı Bakımından Toplu İnceleme Münferit İnceleme İncelemenin Kaynağı Bakımından Normal inceleme İhbarlı İnceleme Karşıt inceleme Vergi İnceleme Süreci Vergi İncelemesine Başlanması Vergi İncelemesine Yetkili Olanlar Vergi İncelemelerinde Yardım incelemeye Tabi Olanlarca Yardım idare Tarafından Yardım Vergi İncelemesinin Yapılacağı Zaman Vergi incelemesinin Yapılacağı Yer Vergi İncelemesinin Tamamlanması ve Raporlanması incelemenin Tamamlanması inceleme Tutanağının Düzenlenmesi inceleme Raporunun İşleme Konması 181 EK 3.7: ABD'de Vergi İnceleme Süreci 184 Ek 3.7.1: Genel Açıklamalar 184 Ek 3.7.2: Vergi incelemesine Yetkili Olanlar 186 Ek 3.7.3: Vergi İncelemesinin Türleri 186 Ek 3.7.4: Mükelleflerin incelenme Olasılıkları 188 Ek 3.7.5: incelemenin Yapılması ve Sonuçlandırılması 188 Ek 3.7.6: Mükellefin Haklan 189 Ek 3.7.7: Genel Değerlendirme Vergi incelemesinde Kullanılan Başlıca Teknikler Fiili ve Kaydi Envanter incelemesi Yapmak Randıman incelemesi Yapmak Karşıt inceleme Yapmak İşletmenin Mali Tablolarını Analiz Etmek 194 EK 3.8: Vergi İncelemesinde En Çok Karşılaşılan Hata ve Hileler Vergi İnceleme Sonuçlarına Karşı Başvurulacak Yollar 197

7 içindekiler ü Uzlaşma Cezalarda İndirim Dava Açma ARAMA/ARAMALI İNCELEME Tanım Aramanın Amacı Arama ile Yoklama Arasındaki Fark Arama Şekilleri Sınırlı Arama Genel Arama Arama Yapılabilmesinin Şartlan Aramaya Muhatap Olanlar Arama Yapılabilecek Haller Arama Kararının Alınması ihbar ikramiyesi Uygulaması Aramaya Yetkili Olanlar Aramada Hazır Bulunması Gerekenler Aramanın Yapılacağı Zaman Aramanın Yapılması ve Sonuçlandırılması Ele Geçirilen Kanıtların Muhafazası İncelemeye Başlanması incelemenin Tamamlanması Aramalı İncelemenin Sonuçları ALTINCI BÖLÜM VERGİ DENETİMİ İLE GÖREVLİ KURULUŞLAR 1. GENEL AÇIKLAMALAR Vergi Denetim Örgütünün Tarihsel Gelişimi Vergi Denetim Kadrolarının Doluluk Oranı Vergi incelemelerinin Denetim Birimleri Arasındaki Dağılımı Vergi Türleri itibariyle Bulunan Matrah Farkları MALİYE BAKANLIĞININ İŞLEVSEL DENETİM YAPISI VERGİ DENETİM KURULUŞLARI Hesap Uzmanları Kurulu Hesap Uzmanları Kurulunun Tarihçesi Hesap Uzmanları Kurulunun Yasal ve İdari Yapısı Hesap Uzmanlarının Vergi Denetimindeki Yeri ve Önemi Maliye Teftiş Kurulu Maliye Teftiş Kurulunun Tarihsel Gelişim 2 2 4

8 Maliye Müfettişlerinin Vergi İncelemesindeki Yeri ve Önemi Gelir İdaresi Başkanlığı Gelir İdaresi Başkanlığının Tarihsel Gelişimi Gelir İdaresi Başkanlığının Kurulmasından Önceki Dönem Gelir idaresi Başkanlığının Kurulması Gelir idaresi Başkanlığına ilişkin Düzenlemenin Değerlendirilmesi Gelir İdaresi Başkanlığının Kuruluş Amacı Gelir İdaresi Başkanlığının Görevleri Gelir idaresi Başkanlığının Kanuni Görevleri Gelir İdaresi Başkanlığının Yeni Görevleri Gelir İdaresi Başkanlığına Bağlı Denetim Birimleri Gelirler Kontrolörleri Vergi Denetmenleri Vergi Dairesi Başkanları Vergi Dairesi Müdürleri 239 EK 3.3.1: Vergi Daireleri Tam Otomasyon Projesi 240 EK 3.3.2: Gelir idaresi Başkanlığının Mevcut Kadro Yapısı 243 Sonuç ve Özet 245 EKLER EK 1. VERGİ USUL KANUNUNUN VERGİ DENETİMİNE İLİŞKİN HÜKÜMLERİ 255 EK 2. FİNANSAL DENETİMİN AMAÇLARI 263 EK 3. FİİLİ ENVANTER TUTANAĞI ÖRNEĞİ 267 EK 4. VERGİ İNCELEME RAPORU ÖRNEĞİ I 271 EK 5. VERGİ İNCELEME RAPORU ÖRNEĞİ II 279 EK 6. YOKLAMA TUTANAKLARI 289 EK 7. YOKLAMA FİŞİ ÖRNEĞİ 291 Kaynakça 293 Kavramlar Dizini 317

9 Tablolar Listesi Tablo 1: Vergi Gelirlerinin Dağılımı 41 Tablo 2: Gelir, Kurumlar ve KDV'nin Dağılımı 42 Tablo 3: Dolaylı ve Dolaysız Vergilerin Gelişimi (%) 44 Tablo 4: Mükelleflerin Denetlenme Oranları 45 Tablo 5: Toplam Meslek Mensubu Sayısı 61 Tablo 6: Yeminli Mali Müşavirlerce Düzenlenen Tam Tasdik Sözleşmelerinin Sayısı 67 Tablo 7: Yeminli Mali Müşavirler Hakkında İstenilen Disiplin Kovuşturmaları 74 Tablo 8: Meslek Mensupları Hakkında Açılan idari Davalara İlişkin Bilgiler 74 Tablo 9: Türkiye Genelinde Yapılan Yaygın ve Yoğun Vergi Denetimi Sonuçları 156 Tablo 10: incelemeye Başlama Tutanağı Örneği 171 Tablo 11: Mükellefi Temsile Yetkili Kişileri Gösterir Belge 172 Tablo 12: ABD'de Vergi Türleri İtibarıyla Toplanan ve iade Edilen Vergi Miktarları 185 Tablo 13: Yıllar itibariyle ABD'de Vergi Toplama Maliyetleri 186 Tablo 14: Vergi Denetim Kadroları 217 Tablo 15: incelemelerin Denetim Elemanları Arasında Dağılımı 217 Tablo 16: Vergi Türleri itibariyle İnceleme Sonuçları 218 Tablo 17: Maliye Bakanlığının İşlevsel Denetim Yapısı 219 Tablo 18: Hesap Uzmanları Tarafından Yapılan Vergi incelemeleri Sonuçlan 222 Tablo 19: Yıllar itibariyle Aktif Hesap Uzmanı Başına Düşen inceleme Miktarı 223 Tablo 20: Hesap Uzmanlarınca incelenen Mükelleflerin TÖU'ya Başvurma Oranı 223 Tablo 21: Maliye Müfettişleri Tarafından Yapılan Vergi inceleme Sonuçları 224 Tablo 22: Maliye Müfettişleri Tarafından Yazılan Raporların Türlerine Göre Dağılımı 225 Tablo 23: Gelir İdaresi Başkanlığının Teşkilat Şeması 228 Tablo 24: Maliye Bakanlığının Teşkilat Şeması 229 Tablo 25: Gelirler Kontrolörleri Tarafından Yapılan Vergi incelemelerini Sonuçları 234 Tablo 26: Gelirler Kontrolörleri Tarafından Yapılan incelemelerin Dağılımı 235 Tablo 27: Gelirler Kontrolörleri Tarafından Yapılan iade incelemelerinin Sonuçları 235 Tablo 28: Gelirler Kontrolörlerince Gerçekleştirilen TÖU Sonuçları 235 Tablo 29: Vergi Denetmenleri Tarafından Yapılan Vergi incelemelerinin Sonuçları 237 Tablo 30: Gelir idaresi Başkanlığı Taşra Teşkilatı Birimlerinin Sayısal Durumu 238 Tablo 31: Vergi Dairesi Başkanlığı Kurulan illerin Listesi 239 Tablo 32: Vergi Dairesi Müdürleri Tarafından Yapılan Vergi incelemelerini Sonuçları 240 Tablo 33: Yıllar itibariyle Otomasyona Geçen Vergi Daireleri Sayıları 241 Tablo 34: Türkiye Geneli Otomasyon Durumu 242 Tablo 35: Yıllar itibariyle Elektronik Ortamda Vergilen Beyanname Sayısı 243 Tablo 36: Gelir idaresi Başkanlığının Unvanlara Göre Personel Sayıları 244