KAHRAMANMARAŞ TA CEVİZ YETİŞTİRİCİLİĞİ. Mehmet SÜTYEMEZ KSÜ Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü- K.Maraş

Transkript

1 Fen ve Mühendislik Dergisi 2000, Cilt 3, Sayı 2 69 KAHRAMANMARAŞ TA CEVİZ YETİŞTİRİCİLİĞİ Mehmet SÜTYEMEZ KSÜ Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü- K.Maraş ÖZET K.Maraş Doğu Akdeniz bölgesi içerisinde yer alan bir ilimizdir. Konumu itibariyle güneyinde Akdeniz iklimi, kuzeyinde İç Anadolu kara iklimi hakimdir. Bölge iklim yapısı ve verimli toprakları nedeniyle özellikle ılıman iklim meyve türlerinin yetiştiriciliği açısından oldukça elverişlidir. Ceviz bölge halkının ekonomik hayatında oldukça önemli bir yere sahiptir. Bu yüzden bölgede ceviz yetiştiriciliği giderek daha da artan bir öneme sahip olmaktadır. WALNUT GROWING IN KAHRAMANMARAŞ ABSTRACT K. Maraş is one of the city which is placed in the borders of the mediterranean. Accoiding to its conditions, Mediterranean climate in the south and continental climate in the north is prevailing in the region. The region is very suitable with it s climate and fertile soils, especially for the production of temperate zone fruits. Walnut is quite important to the economical life of the local people. Therefore walnut growing is gradually gaining importance. GİRİŞ Ceviz, ekstrem iklim özelliklerine sahip yerlerin dışında ülkemizin hemen her yerinde yetişebilmektedir. Bu meyve türü Akdeniz Bölgesinin doğusunda yer alarak Doğu Anadolu, İç Anadolu ve Güney Doğu Anadolu nun kesiştiği yerde bulunan ve Akdeniz ile karasal iklim arasında geçit konumunda olan bir bölgede halkın ekonomik hayatında önemli bir yere sahip olmuştur. K.Maraş ın sahip olduğu toplam tarım alanı içerisinde meyveciliğin oranı ancak % 10 dolayındadır (Tablo 1). Bu meyvecilik potansiyeli içerisinde ceviz yetiştiriciliği açısından K.Maraş cevizciliğinin Türkiye ceviz yetiştiriciliğinde ilk sıralarda yer alması bölgede cevize verilen önemin bir göstergesidir. K.Maraş her geçen gün daha da artan ağaç sayısı ( adet) ile Türkiye ceviz yetiştiriciliğinde ilk sırada yer alırken, üretim yönünden 3. sırada yer almaktadır (Tablo, 2). Aynı Tabloda K.Maraş ın ceviz yetiştiriciliği açısından Akdeniz bölgesi içerisindeki durumu da görülmektedir. Bölgede ceviz yetiştiriciliği başta Merkez ilçenin doğu kesimlerindeki köyler olmak üzere Çağlayancerit ve Pazarcık ilçeleri ve köylerinde yoğunlaşmaktadır (Şekil 1). Kahramanmaraş ın coğrafik yapısından dolayı ceviz yetiştiriciliği genelde dağ eteklerinde ve yamaçlarında yoğunlaşmıştır. Ceviz daha çok bölgenin doğu kesimlerinde ön planda olup, toplam üretimin büyük kısmı da bu kesimlerdeki ilçe ve köylerden sağlanmaktadır. Yani K.Maraş ili sınırları içerisinde batıdan doğuya gidildikçe cevizin yoğunluğu artmaktadır (Şekil 2). Bu kesimlerdeki bazı köyler ceviziyle meşhur olmuştur. Hatta bazı köyler adlarını bile cevizden almıştır. Örneğin bunlardan Kozludere köyü başta gelir. Bu köy, ceviz yetiştiriciliği ile ün yapmış

2 Fen ve Mühendislik Dergisi 2000, Cilt 3, Sayı 2 70 köylerin başında gelmektedir. Ancak 40 yıl önceki büyük bir sel, köydeki ceviz ağaçlarının %50 kadarına zarar vermiştir. K.Maraş ın doğusunda cevizin yoğun olarak yetiştirildiği yerler başta Kerhan, Kozludere, Dereli, Bulanık, K.Nacar, Gökçayır, Beşenler, Merk, Kemallı, Ağabeyli ve Boyalı gibi merkez köyleri olmak üzere Ç.Cerit merkez, K.Cerit, Kısık, Akdere, Helete ve Aksu gibi beldeler ile Pazarcık ilçesinin B.Nacar, Adaca ve Sakarkaya köyleri sayılabilir. Doğu köyleri genelde dağlık olduğu için tarla tarımına uygun alanlar oldukça sınırlıdır. Bu yüzden buralarda daha çok meyvecilik yapılmaktadır. Kaynak sularının yoğun olduğu doğu kesimde başta ceviz olmak üzere elma, trabzonhurması ve kiraz gibi meyveler daha çok tercih edilmektedir. Kemallı, Ağabeyli, Gökçayır, Boylu ve Beşenler köyleri ve Çağlayancerit ilçesi adeta dağınık birer ceviz bahçesi durumundadır (Şekil 2). Tablo 1. Kahramanmaraş da Tarıma Elverişli Alanlarının Dağılımı (1) Tarım Kolu Tarım Alanı (da) Oranı (%) Tarla Meyve Sebze Toplam Tablo 2. Bölgelerin ve K.Maraş Ceviz Yetiştiriciliğinin Türkiye İçerisindeki Yeri (2) Toplam Ağaç Sayısı (adet) Oranı (%) Üretim (ton) Oranı (%) Türkiye İç Anadolu Güneydoğu Anadolu Ege Bölgesi Doğu Anadolu Marmara Bölgesi Akdeniz Böl K.Maraş Tablo 3. K:Maraş da Ceviz Yetiştiriciliğinin Bölgelere Göre Durumu (3) Bölgesi Meyve Veren Ağaç Sayısı (adet) Meyve Vermeyen Ağaç Sayısı (adet) Toplam Ağaç Sayısı (adet) Toplam Üretim (ton) Verim (kg/ağ) Merkez Afşin Andırın Ç.Cerit Ekinözü Göksun Nurhak Pazarcık Türkoğlu Toplam

3 Fen ve Mühendislik Dergisi 2000, Cilt 3, Sayı 2 71 Şekil 1. Cevizin yoğun olarak yetiştirildiği Çağlayancerit ilçesinden görünüm Şekil 2. Kahramanmaraş da cevizin yoğun olarak yetiştirildiği bölgeler

4 Fen ve Mühendislik Dergisi 2000, Cilt 3, Sayı 2 72 BAHÇELERİN DURUMU K.Maraş da kapama ceviz bahçesi yoktur. Ancak tüm ilde sadece Merkeze bağlı Merk köyünde bir çiftçiye ait 70 dönümlük meyve bahçesinin yaklaşık %80 ini ceviz ağaçları meydana getirmektedir. Bunun dışında da ne kapama bahçe vardır, ne de bu kadar ceviz ağacı bir bahçede bulunmaktadır. Ayrıca bazı köylerde dağ yamaçlarını bir orman gibi tohumdan yetişmiş ceviz ağaçlarının kapladığı söylenebilir. Bunun haricinde ceviz ağaçları ya ev bahçelerinde 3 er 5 er ağaçlar halinde ya da yamaç ve sırtlarda dağınık olarak yetiştirilmektedir. FİDANCILIK DURUMU K.Maraş da ceviz yetiştiriciliğinin büyük çoğunluğu tohumdan yetişmiş çöğürlerle yapılmaktadır. Aşılı fidan üretiminin çok az olması sebebiyle çiftçiler mevcut çöğürden yetişmiş ağaçları değerlendirmektedirler. Tüm bölgede 3-5 çiftçi özel yetenekleri sayesinde aşıyla çoğaltılması zor olan cevizde kendi çaplarında aşılama yaparak aşılı fidan üretmeye çalışmaktadırlar. Ancak son yıllarda bazı özel fidancıların aşılı ceviz üretimine önem vermeye başladıkları da görülmektedir. Ancak bunların da bölgenin ihtiyacını sağlayamadığı görülmektedir. Başta aşılama olmak üzere yetiştiricilik tekniği bakımından yetersizliğin ortadan kaldırılarak resmi kuruluşlarla birlikte üreticinin ihtiyacı olan, verim ve kalite bakımından üstün çeşitlerin çoğaltılması veya özel fidan yetiştiricilerinin bu işleri organize etmeleri sağlanmalıdır. Fidancılık problemi ortadan kalktığı taktirde, başta cevizin yoğun olduğu yerler olmak üzere yetiştiricilik kapama bahçeler halinde daha çok yaygınlaşacaktır. KÜLTÜREL UYGULAMALAR-HASTALIK VE ZARARLI SAVAŞIMI Bölgede ceviz ağaçlarına herhangi bir kültürel uygulama yapılmamaktadır. Hatta tamamen bilgisizlikten kaynaklanan cevizler budanmaz, ilaçlanmaz gibi kalıplaşmış fikirler bazı yerlerde hala geçerliliğini korumaktaysa da son yıllarda etkisini kaybetmeye başlamıştır. Fakat bölge üreticisinin meyve yetiştirme teknikleri konusundaki bilgileri son derece yetersizdir. Bölgede ceviz ağaçlarına gerçek anlamda sulama, toprak işleme, gübreleme vb kültürel işlemler hemen hemen hiç uygulanmamaktadır. Ayrıca hastalık ve zararlılarla hiçbir mücadele yapılmamaktadır. Bunun sonucunda da ürün ve kalite kayıpları meydana gelmektedir. Bölgede en çok görülen hastalık ve zararlılar ise antraknoz, yaprak biti ve ceviz iç kurdudur. Özellikle batı kesimlerde, zaten az olan yetiştiriciliğe karşın, çok şiddetli antraknoz görülmektedir. Ayrıca bölgenin değişik kesimlerinde element noksanlıklarına da rastlamak mümkündür. Buna karşın ceviz ağaçlarında herhangi bir şekilde element noksanlığını giderecek bir uygulama yapılmamaktadır. Bazı yerlerde hastalık ve zararlıların %50-60 lara varan ürün kaybına sebep olduğu görülmektedir. Son yıllarada alınacak bazı küçük tedbirlerin dahi bilinmemesi bazı yerlerde ceviz ağaçlarını elden çıkma noktasına getirmiştir.

5 Fen ve Mühendislik Dergisi 2000, Cilt 3, Sayı 2 73 DERİM VE DERİM SONRASI İŞLEMLER, MUHAFAZA-PAZARLAMA Bölgede ceviz derimi yerleşim yerlerine ve yüksekliğe göre değişmekle birlikte, Eylül 15 ile Ekim 20 tarihleri arasında yapılmaktadır. Derim zamanını uygun olarak belirlemede çiftçiler arasında değişik kriterler kullanılmakla birlikte genelde yeşil kabuğun çatlaması ve sert kabuktan kolayca ayrılabilmesi en geçerli olgunluk kriteri olarak kullanılmaktadır. Ayrıca olgunluk döneminde kargaların ceviz ağaçlarını ziyaretlerinin sıklaşması da cevizde derim zamanının bir habercisi sayılmaktadır. Cevizlerin derimi tamamen uzun sırıklarla yapılmaktadır. Ağaçlar kendi hallerinde büyüdükleri için çok yüksek ve geniş taçlı olmaktadır. Bu yüzden de derim, zor olmaktadır. Herhangi bir sergi kullanılmadan yere düşürülen meyveler yeşil kabuklu ve kabuksuz olarak ayrılmakta ve kurutmak için evlerin damlarına serilerek birkaç gün bekletildikten sonra yeşil kabuklarından kolayca ayrılmaları sağlanmaktadır. İç olarak değerlendirilecek cevizler kırılma sırasında parçalanmayı azaltmak için biraz nemli durumda iken kırılmaktadır. Eğer cevizler kabuklu olarak satılacaksa tam olarak kurutulup cevizler bez torba veya çuvallara konularak depolanmakta veya hemen satılmaktadır. Kahramanmaraş da cevizin pazarlanma şekli, kabuklu meyve tane hesabıyla, ceviz içi de ağırlık oranıyla satılmaktadır. Pazarlama ise tamamen gezici tüccarlar aracılığı ile gerçekleşmektedir. Hasat zamanına yakın bir dönemde esnaflar çiftçilerden cevizleri kabala diye belirlenen usul ile satın almakta ve onlar da başta G.Antep olmak üzere çevre illere götürüp daha büyük tüccarlara satmak suretiyle pazarlamaktadırlar. Çağlayancerit ilçesinde yılda ton ceviz içinin üretildiği ve bunun büyük çoğunluğunun ilaç kullanılmamasından dolayı başta Hollanda olmak üzere Avrupa ülkelerine satıldığı bilinmektedir. Bölgede çiftçiler kendi ev ihtiyaçları için gerekli cevizi ayırdıktan sonra geriye kalanını tamamen satmaktadırlar. Teknik bilgiye sahip deneyimli işçi yetersizliği, ayrıca ağaçların yüksek taçlı olması da özellikle hasat döneminde bazı problemlerin ortaya çıkmasına sebep olmaktadır. Bu olumsuz durumlar da hasat işlemlerinin gecikmesine, buna bağlı olarak da iç kararması gibi kalite kayıplarına ve dökümlerle de ürün kayıpları meydana gelmektedir. Ayrıca deneyimsiz işçilerle yapılan hasat sırasında meyvelerin bir kısmının ağaç üzerinde bırakılmasından dolayı da ürün kayıpları meydana gelmektedir. Büyük sırıklarla çırpma yoluyla yapılan bilinçsiz hasat sırasında, ertesi yılın meyve gözleri zararlanmakta ve buna bağlı olarak da ürün miktarı ve ağacın gelişimi olumsuz etkilemektedir. DEĞERLENDİRME ŞEKİLLERİ K.Maraş da ceviz, değişik şekillerde değerlendirilmektedir. Örneğin cevizler iç olarak üzümlerden yapılan sucuk ve samsaların içlerine konulur, ayrıca K.Maraş ın meşhur tarhanası yanında çayla birlikte tüketilmektedir. Ceviz ağcının diğer bir değerlendirme şekil de bilindiği gibi kereste olarak kullanılmasıdır. Yasak olmasına rağmen K.Maraş da da ceviz kütük kesimleri yapılarak kereste tüccarları tarafından belli ücret karşılığı satın alınarak değerlendirilmektedir. K.Maraş da ceviz oymacılık sanatı oldukça önemli bir düzeydedir. K.Maraş da en önemli problemlerden biri de bilinçsiz ağaç kesiminin önüne geçilememesidir. Bundan dolayı sırf kerestesi iyi diye çok kaliteli tipler ortadan kalkmaktadır. Ayrıca bu kereste

6 Fen ve Mühendislik Dergisi 2000, Cilt 3, Sayı 2 74 kesimlerinde asıl parayı çiftçi değil de aradaki tüccarlar kazanmaktadır. Bu problemin çözümü ise yine çiftçilerin bilinçlendirilmesiyle mümkün olacaktır. Meyvesinden kütüğüne kadar her şeyi ile insanlığın faydasına sunulan cevizde ancak seleksiyon çalışmaları sonucunda kalite ve verimleri düşük olan ceviz ağaçlarının kereste için kontrollü bir şekilde kesilmesine izin verilmesi uygun olacaktır. SONUÇ Türkiye de ceviz yetiştiriciliği açısından çok önemli bir yere sahip olan K.Maraş da yetiştiricilik bakımından gereken tedbirler zamanında alındığı taktirde bölge cevizciliğinin şuandaki konumundan çok daha ileri seviyelere ulaşacağı görülmektedir. KAYNAKLAR 1. ANONİM, Tarımsal Yapı. D.İ.E. yayınları Nisan No: 2234, Ankara. 2. ŞEN, M., Production and economics of nut crops May. Adana. 3. ANONİM, Tarım İl Müdürlüğü yayınları K.Maraş.