TEKSTİL SEKTÖRÜNÜN 2006 YILI OCAK- EYLÜL İHRACAT PERFORMANS DEĞERLENDİRMESİ

Transkript

1 TEKSTİL SEKTÖRÜNÜN 2006 YILI OCAK- EYLÜL İHRACAT PERFORMANS DEĞERLENDİRMESİ İTKİB GENEL SEKRETERLİĞİ AR & GE VE MEVZUAT ŞUBESİ EKİ M 2006

2 YÖNETİCİ ÖZETİ Tekstil sektörü, 2006 yılının dokuz aylık döneminde 4 milyar dolar değerinde bir ihracat gerçekleştirmiştir. Geçen yılın eş döneminde gerçekleştirilen 3,6 milyar dolarlık rakam dikkate alındığında, dolar bazında %11,9 düzeyinde bir artış olduğu ifade edilebilir. Ülke grupları itibariyle, oransal olarak en yüksek ihracat artışlarının AB-25 ülkeleri ile Eski S.S.C.B ülkelerine yönelik olarak gerçekleştiği göze çarpmaktadır. AB-25 ülkeleri toplamdan aldığı %44,7 lik pay ile en büyük ve önemli pazar olma özelliğini korumaktadır. AB-25 e yapılan ihracat geçen yılın aynı dönemine oranla, ABD doları bazında %18,9 artarken, AB-15 ülkelerine yönelik ihracat %18,5, Yeni AB-10 ülkelerine yapılan ihracat ise %20,7 oranında artmıştır. Türkiye nin bu ülke grubuna gerçekleştirdiği toplam tekstil ihracatının değeri de 2006 yılının ilk dokuz ayında 1,8 milyar dolara ulaşmıştır. AB pazarında Belçika, Portekiz, Yunanistan ve İtalya gibi hazırgiyim üretim potansiyeli olan ülkelere yönelik ihracatta oransal olarak büyük artışlar meydana gelmiştir. Diğer OECD ülkelerine yapılan ihracat %6,9 oranında düşerek 203,2 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu düşüş ABD ye gerçekleştirilen ihracattaki azalıştan kaynaklanmaktadır. En önemli pazarlarımızdan olan Almanya ya ihracat, artış eğilimini korumaktadır. Oransal olarak en yüksek ihracat artışının görüldüğü eski S.S.C.B. ülkelerine yönelik tekstil ihracatı %26,4 oranında artış göstermiştir. Bu artışın Rusya Federasyonu, Ukrayna ve Özbekistan a olan ihracat artışlarından kaynaklandığı görülmektedir. Anılan ülkelerde elde edilen İhracat artışının gerisinde ekonomik canlılığın olduğu düşünülmektedir. Ortadoğu Ülkeleri ne yapılan ihracat %8,6 düzeyinde artmıştır. Bu ülke grubunda en büyük pazar İran dır. Afrika Ülkeleri ne yönelik tekstil ihracatındaki artış %12,8 düzeyinde olmuştur. Tunus, Cezayir ve Mısır a yapılan ihracatlar, bu oran üzerinde etkili olmuştur yılının ilk dokuz ayında yaklaşık 1,5 milyar dolar tutarında ev tekstili ihracatı yapılmış olup, geçen yılın aynı dönemine kıyasla dolar bazında %8 oranında düşüş sözkonusu olmuştur. Söz konusu dönemde en çok ihraç edilen tekstil ürünü örme kumaşlar olmuştur.. ii

3 İÇİNDEKİLER I. TÜRKİYE VE DÜNYA EKONOMİSİNDEKİ GELİŞMELER...1 Türkiye Ekonomisindeki Gelişmeler...1 Dünyadaki Ekonomik Gelişmeler...1 II YILININ İLK DOKUZ AYLIK DÖNEMİNDE GENEL OLARAK TÜRKİYE İHRACATI...3 Tekstil İhracatı Artış İvmesini Koruyor...4 Tekstil Sektörü Sanayi İhracatındaki Payını Koruyor...4 III. BAŞLICA ÜLKE GRUPLARI İTİBARİYLE İHRACAT...5 Genel Olarak Tekstil İhracatının Seyri...5 AB Pazarında İhracat Performansında Artış...6 Diğer OECD Ülkeleri...9 Diğer Avrupa Ülkeleri...10 Eski SSCB Ülkeleri...10 Ortadoğu Ülkeleri...11 Afrika Ülkeleri...12 Diğer Asya Ülkeleri...13 IV. BAŞLICA ÜRÜNLER VE ÜRÜN GRUPLARI BAZINDA TEKSTİL İHRACATI...14 En Fazla İhraç Edilen Ürün: Örme Kumaşlar...14 Ev Tekstili İhracatı Düşmeye Devam Ediyor...15 V. TÜRKİYE TEKSTİL İHRACATININ FASILLARA GÖRE DAĞILIMI...16 VI. BİRİM İHRAÇ FİYATLARI İLE İLGİLİ GELİŞMELER...18 VII. PERFORMANSA ETKİ EDEN FAKTÖRLER...20 Girdi Fiyatları ve Kurlardaki Gelişmeler İhracatçı Aleyhine...20 EKLER iii

4 I. TÜRKİYE VE DÜNYA EKONOMİSİNDEKİ GELİŞMELER Türkiye Ekonomisindeki Gelişmeler Eylül ayında yıllık enflasyon yüzde 10,55 olarak gerçekleşmiş olup, bir önceki aya göre yükseliş göstermiştir. Söz konusu artışta mevsimsel ürünlerdeki yüksek oranlı fiyat artışlarının etkisi hissedilmektedir. Enerji ve altın fiyatlarının gerilemesi ise Eylül ayı enflasyonu üzerinde olumlu yönde etkide bulunmuştur. Eylül ayında Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) ise bir önceki aya göre yüzde 0,23 düşerken, bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 11,19 ve on iki aylık ortalamalara göre yüzde 7,06 artış gösterdi. Sanayi üretim endeksi ise 2006 nın Temmuz ayında bir önceki senenin aynı ayına göre yüzde 9,5 oranında artış göstermiştir Merkez Bankası verilerine göre cari işlemler dengesi, 2006 nın Temmuz ayında yüzde 84,5 oranında artarak 2 milyar 66 milyon dolar açık verdi. Cari açıkta en büyük paya sahip olan dış ticaret açığı, bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 23,3 oranında artarak 3 milyar 772 milyon dolara yükselmiştir. Dünyadaki Ekonomik Gelişmeler ABD 2006 nın ilk çeyreğinde yakalanan büyümenin ardından, bir miktar yavaşlama belirtileri göstermesine karşın, özellikle Amerikan ve Japonya ekonomilerindeki olumlu gelişmelerin etkisiyle, 2006 yılı dokuz aylık veriler itibariyle, dünya ekonomisindeki büyüme yönlü trendin devam ettiği görülmektedir. Japon ve Amerikan ekonomilerinde görülen büyüme yanında, Çin ve diğer Asya ülkelerindeki canlılık da büyümeye olumlu katkı yapmıştır. Enerji fiyatlarında bir miktar düşüş olmasına karşın, fiyatların belli bir düzeyin altına inmeyeceği tahminleri yapılmaktadır. Avrupa Merkez Bankası nın tahminlerine göre, önümüzdeki dönemde dünya genelindeki ekonomik aktivitenin bir miktar yavaşlayarak ortalama değerlerde seyretmesi beklenmektedir. Dünya ekonomisinin önündeki temel risk faktörü ise petrol ve genel olarak enerji fiyatlarının yükselmesi olarak ifade edilmektedir yılının dokuz aylık devresinde dünyadaki belli başlı ekonomik merkezler itibariyle meydana gelen ekonomik gelişmeler ise aşağıda özetlenmektedir. Amerikan ekonomisi büyümesine devam etse de reel GSYİH deki artış bir miktar gerileyerek 2006 yılı ikinci çeyrek sonu itibariyle %2,9 a düşmüştür. GSYİH deki gerilemede dayanıklı tüketim mallarına olan talebin azalması etkili olmuştur. Büyümede görülen yavaşlama sabit yatırımlara da yansıyarak düşüş yaşanmasına neden olmuştur. Konut piyasanda ise bir süredir durgunluk hakim olup, zaten düşük seviyelerde seyretmektedir.

5 Japonya İhracat ve ithalat rakamlarında bir miktar düşme görülse de, ithalat-ihracat dengesinin büyümeye katkısı pozitif olmuştur. Hane halkı tüketim harcamaları ve konut yatırımlarındaki düşüş ve uygulanan sıkı para politikası nedeniyle Amerikan ekonomisindeki büyümenin 2006 yılının genelinde de ortalama değerlerini koruyacağı tahmini yapılmaktadır yılının dokuz aylık devresinde Japon ekonomisinde de büyüme yönlü trend devam etmiştir. Japonya da ekonomi büyürken tüketici fiyat endeksi de artış göstermektedir. Açıklanan verilere göre, 2006 nın altı aylık dönemi itibariyle, Japonya da reel GSYİH bir önceki üç aylık döneme göre yıllık bazda (üçer aylık dönemler itibariyle hesaplanan) %0,2 oranında artmıştır. Kamu sektörü talebi ve özel stok yatırımında meydana gelen düşüş GSYİH deki artışı frenleyen en önemli etkenler olarak karşımıza çıkmaktadır. Diğer yandan, Japon ekonomisinde büyümenin en önemli itici motorlarından olan özel kesim talebi ise ele aldığımız dönemde de yüksek seyrederek büyümeye olumlu katkı yapmıştır. Özel sektör talebinde bir düşüş yaşanmadığı takdirde, Japon ekonomisinin 2006 yılının genelinde de büyüme yönlü bir grafik çizmesi beklenmektedir. Euro Bölgesi İngiltere Asya Ekonomik aktivitede artış ve düşük faiz oranları nedeniyle özel sektör kredilerinde meydana gelen artışın da etkisiyle, 2006 yılının ilk yarısında Euro bölgesi ekonomileri oldukça olumlu bir görüntü çizmektedir Buna göre, Euro bölgesi ekonomilerinde Gayri Safi Yurtiçi Hasıla daki 3 aylık büyüme oranı son altı yıldaki en yüksek rakama ulaşarak %0,9 olarak gerçekleşmiş olup büyüme yönlü eğilimin 2006 yılının geri kalan döneminde de devam etmesi beklenmektedir nın sonlarına doğru Avrupa Merkez Bankası nın faizleri artıracağı beklentisi yüzünden Temmuz ve Ağustos da faizlerde bir miktar artış yaşanmıştır. Ancak, Financial Times ın yorumuna göre, Euro bölgesinin 2006 yılı büyüme oranının %2,5 seviyesine kadar yükseleceği tahmini yapılmaktadır. Tüketici fiyat endeksinin ise Yüksek petrol fiyatları nedeniyle 2006 yılının genelinde %2 nin üstünde seyretmesi beklenmektedir. Petrol fiyatları ve diğer hammadde fiyatlarındaki artış ise girdi maliyetlerini artırarak sanayi üretimini olumsuz etkilemektedir yılı ikinci çeyrek verilerine göre, İngiltere de reel GSYİH, ilk çeyrekteki %0,7 seviyesinden %0,8 seviyesine yükselmiştir. Büyümede özel kesim tüketimindeki artış etkili olmuştur. Net ihracatın GSYİH ye katkısı ise negatiftir. Ancak bir sonraki sezona yönelik ihracat siparişlerinin artması nedeniyle önümüzdeki dönemde ihracatta artış beklenmektedir. İşsizlik oranı ise artmaya devam ederek % 5,5 seviyesine ulaşmıştır. Enflasyon % 0,1 oranında gerileyerek 2006 yılı Temmuz ayı itibariyle % 2,4 olarak gerçekleşmiştir nın ilk çeyreğinde görülen yüksek büyümenin ardından 2006 nın ikinci ve üçüncü çeyreğinde büyümenin bir miktar yavaşlaması beklenmektedir. İhracat ise daha önceki dönemlerde olduğu gibi yüksek seviyelerde gerçekleşmeye devam. 2

6 etmektedir. Yılın ilk yarısında bölge ülkelerinin çoğunda yüksek seyreden enflasyon rakamları yılın kalan yarısında pek çok ülkede düşme eğilimindedir. Bölgedeki en önemli ülke Çin de Temmuz ayında yakalanan zirveden sonra ekonomik aktivite bir miktar yavaşlamıştır. Artan ihracat gelirleri sonucunda 2006 yılı Temmuz ayında dış ticaret fazlası rekor düzeye ulaşmıştır. Temmuz ayı rakamlarıyla enflasyon %1,5 ten %1 e gerilerken, Çin Merkez Bankası nın 18 Ağustos 2006 da kredi ve yatırımları düşürmek için faiz oranlarını 27 puan yükseltmesi Çin deki önemli bir gelişme olarak karşımıza çıkmaktadır. Latin Amerika Latin Amerika ülkelerinde de dünya genelinde görülen ekonomik büyümeye paralel bir büyüme gözlenmiş olup, yapılan tahminlere göre 2006 nın ilk yarısında bölge genelindeki GSYİH %4,7 oranında artmıştır. Petrol ve otomobil ürünleri ihracatındaki artış, düşük faiz oranları ve yüksek iç talep büyümenin arkasında yatan faktörlerdir. Hammadde Piyasaları Petrol fiyatları 2006 yılının Ağustos ayında da yükselmeye devam ederek, 9 Ağustos 2006 da Brent ham petrolün varil fiyatı 78,2 Dolara kadar yükselmiştir. Orta Doğu daki kaos ortamının devam etmesi, Nijerya da süregiden iç savaş, Kuzey Atlantikte ki fırtınalar nedeniyle BP nin en büyük istasyonlarından birinin kapanması gibi nedenler sonucunda ortaya çıkan arz yönlü sorunlar petrol fiyatlarındaki yükselişte etkili olmuştur. Lübnan da ateşkes ilan edilmesinin ardından fiyatlarda bir miktar gerileme olsa da petrol fiyatları genel olarak yüksek seviyesini korumaktadır.6 Ekim 2006 itibariyle petrolünün fiyatı 60,97 Dolara kadar düşmüştür. Ancak, petrol dağıtımında kriz durumlarında kullanılabilecek kapasite fazlasının olmayışı nedeniyle petrol fiyatları uluslararası gelişmelere karşı oldukça duyarlı olup, önümüzdeki kısa ve orta vadede fiyatların yüksek seviyelerde seyretmesi beklenmektedir. Enerji dışındaki diğer hammadde fiyatlarında da 2006 yılı dokuz aylık dönemi itibariyle artış olmuştur. Dolar üzerinden hesaplandığında, enerji dışı hammadde fiyatlarının 2006 yılı Ağustos ayında 2006 başındaki düzeyinden %25 yüksek olduğu görülür. II YILININ İLK DOKUZ AYLIK DÖNEMİNDE GENEL OLARAK TÜRKİYE İHRACATI 2006 yılının Ocak-Eylül dönemini kapsayan ihracat verileri, Türkiye İhracatçılar Meclisi tarafından açıklandı. Buna göre, Türkiye nin genel ihracatı 2006 yılının Ocak-Eylül döneminde 2005 yılının aynı dönemine kıyasla %15 oranında artarak 61,4 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Türkiye genel ihracatı 2006 yılının dokuz aylık döneminde, Ocak ayındaki %1,4 lük düşüş hariç, diğer sekiz ayda devamlı artış göstermiştir. Genelde artan bir ivmeye sahip olan Türkiye Genel İhracatı nın artış hızının Eylül ayında biraz düştüğü Tablo 1 den görülüyor.. 3

7 Tekstil İhracatı Artış İvmesini Koruyor Tekstil sektörü ihracatı da yılın ilk dokuz aylık döneminde, geçen yılın aynı dönemine kıyasla %11,9 artarak 4 milyar dolara ulaşmıştır. Sektör, 2005 yılının aynı döneminde gerçekleştirdiği %9,7 lik artış ile genel ihracat artışının (%17,42) çok gerisinde bir performans sergilerken, 2006 yılının dokuz aylık döneminde tekstil ihracatındaki oransal artış genel ihracat artışına (%15) yaklaşmıştır. Bu açıdan, tekstil sektörünün ihracat performasını arttırdığı söylenebilir. Aylar bazında incelendiğinde de tekstil sektörü ihracatının, genel ihracata paralel olarak, Ocak ve Nisan ayları hariç, devamlı artış eğiliminde olduğu Tablo 1 den görülmektedir yılının dokuz aylık döneminde görülen ihracat artışındaki azalma eğiliminin, 2006 da ortadan kalktığı gözlenmektedir. Tablo 1 Genel İhracat Tekstil ve Hammaddeleri İhracatı Değişim Değişim (%) (%) Ocak , ,7 Şubat , ,8 Mart , ,6 Nisan , ,2 Mayıs , ,4 Haziran , ,7 Temmuz , ,6 Ağustos , ,6 Eylül , ,4 Kaynak: TİM Rakamları Tekstil Sektörü Sanayi İhracatındaki Payını Koruyor 2006 yılının dokuz aylık döneminde, tarıma dayalı işlenmiş ürünlerin, kimyevi maddeler ve mamülleri ile sanayi mamüllerinin ihracatının toplamı olarak ifade edilen sanayi ihracatında tekstil sektörü ihracatının payı %7,6 olmuştur. Bu pay geçen senenin aynı dönemine göre çok az düşüş göstermek ile beraber (%0,3) aylık bazda gerçekleşen tekstil ihracat performansının devamı halinde yıl sonunda eski değerine ulaşacağı düşünülmektedir. Tarıma dayalı işlenmiş ürünlerin ihracatındaki tekstil ihracatı payı ise 2006 yılının ilk altı dokuz aylık dönemi itibariyle çok küçük oranda düşüş (%0,1) göstermek ile birlikte; sürmesi beklenen ihracat artışı sonucunda, yıl sonuna kadar eski değerine ulaşacağı beklenmektedir.. 4

8 Tablo 2 Genel İhracat Performansı İçinde Birim: 1000 $ Tekstil ve Hammaddeleri İhracatının Payı / 2005 Değişim % Türkiye Genel İhracatı ,0 Tekstil ve Hammaddeleri İhracatı ,9 Teks.ve Hammaddeleri İhracatının Payı % 6,8 6,6 Sanayi İhracatı ,7 Teks.ve Hammaddeler İhracatının Sanayi İhracatındaki Payı % Tarıma Dayalı İşlenmiş Ürünler İhracatı Teks.ve Hammaddeler İhracatının Tarıma Dayalı İşlenmiş Ürünler İhracatındaki Payı % 7,9 7, ,9 75,8 75,7 Kaynak: İhracatçı Birlikleri Kayıtları III. BAŞLICA ÜLKE GRUPLARI İTİBARİYLE İHRACAT Genel Olarak Tekstil İhracatının Seyri 2006 yılının Ocak-Eylül dönemindeki altı aylık ihracat verileri itibariyle başlıca ülke gruplarına yapılan tekstil ihracatı incelendiğinde, diğer OECD ülke grubu ile standart ülke tablosunda yer almayan diğer bölgeler hariç, bütün ülke gruplarında %0,5 ile %26,4 arasında değişen oranlarda artışlar kaydedildiği görülmektedir. Oransal olarak en büyük ihracat artışı Eski S.S.C.B. ülke grubu (%26,4) ile AB-25 ülke grubunda (%18,9) görülmüştür. İhracat performansının gerisindeki faktörler ise, hedef pazarlardaki büyüme performansı ile parekende piyasalarındaki gelişmeler olarak öne çıkmaktadır. AB-25 ülke grubuna 2006 yılının ilk dokuz aylık döneminde 1,8 milyar dolarlık tekstil ihracatı gerçekleştirilmiştir. Kaydedilen bu ihracat, geçen senenin eş dönemine göre %18,9 luk bir artış anlamına gelmektedir. Bu ülke grubuna yapılan tekstil ihracatı toplam tekstil ihracatının %44,7 sini oluşturmaktadır. Yeni AB (AB-10) ülkelerinin tekstil ihracatındaki payı eski AB ülkeleri kadar yüksek olmasa da, bu ülkelerdeki ekonomik canlılık da hesaba katıldığında, bu pazarlarda kaydedilen ihracat artışları gelecek için umut vermektedir. Oransal olarak en yüksek ihracat artışının kaydedildiği Eski S.S.C.B. ülkelerine yapılan ihracatın Türkiye toplam tekstil ihracatından aldığı pay da her geçen yıl. 5

9 artmaktadır yılının ilk dokuz aylık döneminde bu ülke grubuna gerçekleşen ihracatın toplam tekstil ihracatından aldığ pay %11 olarak gerçekleşmiştir. Bu pay geçen 2005 yılının eş döneminde %9,7 iken, 2004 yılının eş döneminde %7,2 olmuştu yılının Ocak-Eylül döneminde, belli başlı ülke grupları itibariyle Türkiye tekstil ihracatının performansı Tablo 3 den görülebilir. Başlıca Ülke Grupları İtibariyle Türkiye Tekstil İhracat Kaydı / 2005 Değişim 1000 $ Pay % 1000 $ Pay % % AB Ülkeleri ı , ,7 18,9 Diğer OECD Ülkeleri ı (ABD,Kanada, İsviçre vb) Diğer Avrupa Ülkeleri ı ( Romanya, Bulgaristan, Makedonya, KKTC) Eski S.S.C.B Ülkeleri ı (Rusya Fed., Azerbaycan, Özbekistan vb) Ortadoğu Ülkeleri ı (S. Arabistan, İsrail, Kuveyt vb) Afrika Ülkeleri ı (Mısır, Tunus, Cezayir, GAC vb) Diğer Asya Ülkeleri ( Çin, Hindistan, Malezya, Tayvan vb) , ,0-6, , ,5 14, , ,0 26, , ,0 8, , ,1 12, , ,8 0,5 Diğer Ülkeler ve Bölgeler ı , ,9-7,6 Tekstil İhracat Kaydı , ,0 11,9 Kaynak: İhracat-Net Bilgi Sistemi Tablo 3 AB Pazarında İhracat Performansında Artış 2006 yılı Ocak-Eylül döneminde AB-25 e olan tekstil ihracatı bir önceki yılın aynı dönemine göre %18,9 artarak 1,8 milyar dolar seviyesine ulaşmıştır. Bu dönemde tüm eski AB ülkelerine (AB-15) yapılan tekstil ihracatında artış kaydedilmiştir. Eski AB ülkelerine (AB-15) gerçekleşen ihracat toplamda %18,5 oranında artarak 1,5 milyar $ a ulaşmıştır. Aynı dönemde AB-10 a yapılan tekstil ihracatı %20,7 oranında artarak 282,4 milyon $ a yükselmiştir yılının dokuz aylık döneminde, bir önceki yılın eş dönemine göre %2,4 lük artış olduğu göz önüne alındığında, Türkiye nin en önemli pazarlarından biri olan. 6

10 eski AB-15 ülke grubuna gerçekleştirilen ihracatta son yıllarda ortaya çıkan düşme eğiliminin durması ve ihracat artışlarının kaydedilmesi önemli bir gelişmedir. AB-25 ülke grubuna yapılan ihracattaki en büyük payı %10,9 ile İtalya almıştır. İtalya, gerçekleştirilen 439,1 milyon $ ihracat ile Türkiye nin en büyük tekstil pazarıdır nın dokuz aylık döneminde gerçekleşen %17,1 lük artış, İtalya nın en önemli pazar olma özelliğini sürdürdüğünü göstermektedir. Bu ülke grubunda bir diğer önemli ülke, Türkiye nin Rusya Federasyonu nun ardından üçüncü pazarı olan Almanya dır. Almanya ya, geçen yılın eş dönemine göre %10,8 artışla, 255,7 milyon dolar değerinde tekstil ihracatı gerçekleştirilmiştir. Almanya ya yapılan ihracatın artış eğiliminde olması dikkat çekicidir yılının ilk dokuz aylık döneminde, eski AB-15 ülke grubunda, tüm ülkelere gerçekleştirilen tekstil ihracatında artış kaydedilmiştir. AB ye yeni üye ülkelere yapılan ihracatta da performans artışından söz edilebilir. Düşük değerde ihracat gerçekleştirilen Estonya, Letonya ve Malta hariç diğer bütün ülkelere gerçekleşen ihracatlarda artış vardır. Türkiye nin önemli pazarlarından biri olan Polonya ya da gerçekleştirilen ihracat, geçen senenin aynı dönemine kıyasla %28,3 oranında artarak 165,4 milyon $ a ulaşmıştır. Haziran 2005 tarihinde AB nin bazı kategorilerde Çin e karşı kota uygulama kararı almasının da bu ülkelere yönelik tekstil ihracatını olumlu etkilediği, bunun yanında da son aylarda dolar ve euronun YTL karşısında değer kazanmasının tekstil ihracatını olumlu yönde etkilediği düşünülmektedir. Ülkelere yapılan ihracat ve ayrıntıları Tablo 4 den görülebilir.. 7

11 Tablo 4 Birim: 1000 $ AB Ülkelerine Tekstil ve Hammaddeleri İhracatı / 2005 Değişim (%) Almanya , ,3 10,8 Avusturya , ,4 7,4 Belçika , ,7 46,5 Danimarka , ,6 14,7 Finlandiya , ,3 0,0 Fransa , ,8 14,6 Hollanda , ,6 32,2 İngiltere , ,1 13,1 İrlanda , ,2 14,5 İspanya , ,6 16,2 İsveç , ,3 20,3 İtalya , ,9 17,1 Lüksemburg , ,1 3,8 Portekiz , ,9 39,5 Yunanistan , ,9 31,3 AB (15) Ülkeleri ı , ,7 18,5 Çek Cumhuriyeti , ,6 22,9 Diğer Bölgeler 14 0, , ,3 Estonya , ,1-37,3 Letonya , ,1-18,6 Litvanya , ,6 18,5 Macaristan , ,1 16,5 Malta , ,1-60,6 Polonya , ,1 28,3 Slovak Cumh , ,2 23,3 Slovenya , ,2 19,7 Yeni AB ı , ,0 20,7 AB (25) ı , ,7 18,9 Türkiye Tekstil ve , ,0 11,9 Hammaddeleri İhracatı Kaynak: İhracat-Net Bilgi Sistemi. 8

12 Diğer OECD Ülkeleri ABD ye Tekstil İhracatı Düşüşü Devam Ediyor Bu ülke grubuna yapılan tekstil ihracatı 2006 yılının ilk dokuz ayında %6,9 oranında düşerek 203,2 milyon dolar olmuştur. Bu düşüşte, ABD ye yapılan tekstil ihracatının %9,6 oranında düşmesi birinci derecede etkili olmuştur. Uzaklık nedeniyle zaten zor bir pazar olan ABD ye kotaların kısmen kalkması ve bu ülkeye Uzakdoğu kökenli mal girişinin artması nedenleriyle, ABD ye mal satmak her geçen gün zorlaşmaktadır. OECD pazarı dünya tekstil ithalatında önemli bir paya sahip olmasına karşın, ülkemiz tekstil ihracatındaki payı %5 seviyelerinde olup, daha da düşme eğilimindedir. Avustralya, Japonya ve Meksika ya kaydedilen ihracatta artış olması sevindiricidir; ancak genel anlamda 2001 yılından itibaren incelendiğinde bu ülke grubuna gerçekleştirilen ihracat istikrarlı görünmemektedir. Dünyanın en önemli tekstil ithalatçısı ülkelerinden olan ABD, Japonya ve Avustralya nın yer aldığı bu ülke grubuna özel önem verilmesi gerekmektedir. Tablo 5 Birim: 1000 $ Diğer OECD Ülkelerine Tekstil ve Hammaddeleri İhracatı / 2005 Değişim (%) ABD , ,6-9,6 Avustralya , ,2 30,8 Güney Kore , ,3 10,0 İsviçre , ,1 12,8 İzlanda 93 0, ,004 69,9 Japonya , ,2 23,8 Kanada , ,4-34,1 Meksika , ,2 47,1 Norveç , ,0 27,7 Yeni Zelanda , ,05 9,6 Diğer OECD Ülkeleri ı , ,0-6,9 Türkiye Tekstil ve , ,0 11,9 Hammaddeleri İhracatı Kaynak: İhracat-Net Bilgi Sistemi. 9

13 Diğer Avrupa Ülkeleri Diğer Avrupa Ülkeleri ne Yönelik Tekstil İhracatında İvme Kaybı Azalıyor Diğer Avrupa ülkeleri grubunda yer alan Bulgaristan, K. Kıbrıs, Makedonya ve Romanya ya gerçekleştirilen 423,9 milyon dolar değerinde ihracat, toplam tekstil ihracatının %10,5 ine karşılık gelmektedir. Geçmiş yıllarda bu ülkeye yapılan tekstil ihracatında yüksek artışlar kaydedilmekle beraber, 2006 yılının dokuz aylık döneminde ihracat artışı oranı %14,3 ile geçen senenin yaklaşık yarısı kadar olmuştur. Bu ivme kaybının nedeni, en çok tekstil ürünü ihraç edilen dördüncü ülke olan Romanya ya gerçekleştirilen ihracatın düşük oranda artmasıdır yılının ilk dokuz aylık döneminde geçen yılın eş dönemine kıyasla %6,3 artışla bu ülkeye 231,7 milyon dolar ihracat gerçekleştirilmiştir. Bunun yanında, 2006 yılının ilk altı aylık dönemine göre artış ivmesi biraz yükselmiştir. Tablo 6 dan bu ülke grubuna gerçekleşen ihracat detayları ile görülebilir. Tablo 6 Birim: 1000 $ Diğer Avrupa Ülkelerine Tekstil ve Hammaddeleri İhracatı / 2005 Değişim (%) Bulgaristan , ,3 28,8 K.Kıbrıs Türk Cum , ,1-3,0 Makedonya , ,3 5,2 Romanya , ,7 6,3 Diğer Avrupa Ülkeleri ı , ,5 14,3 Türkiye Tekstil ve , ,0 11,9 Hammaddeleri İhracatı Kaynak: İhracat-Net Bilgi Sistemi Eski SSCB Ülkeleri Rusya ikinci sıraya yerleşti tekstil ihracatının %11 inin yapıldığı eski SSCB ülkeleri grubuna 2006 yılının ilk dokuz aylık döneminde 443,7 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirilmiştir. Bu ülke grubunda en çok ihracat, aynı zamanda Türkiye nin en çok tekstil ihracatı yaptığı ikinci ülke olan Rusya Federasyonu na gerçekleştirilmiştir. Rusya Federasyonu na yapılan ihracat, geçen senenin eş dönemine kıyasla, %29,5 artarak 334,3 milyon dolara ulaşmıştır. Bu ülkeye gerçekleştirilen tekstil ihracatının artış ivmesi geçen seneye göre düşmekle beraber, değer bazında artışın devam etmesi beklenmektedir. Gelecekte, Rusya Federasyonu nun da hazırgiyim üretimine başlayacağı yönündeki haberler, bu ülkeye tekstil ihracatının devamlılığının olacağına işaret etmektedir. Enerji ve hammadde fiyatlarındaki. 10

14 artışlar ile rublenin dolar karşısında değerli olması Rusya daki ithalat eğilimini artırarak, bu pazarda Türkiye nin rekabet gücünü olumlu etkileyen faktörlerdir. Tablo 7 de eski S.S.C.B. ülke grubuna gerçekleşen ihracatın detayları verilmektedir. Tablo 7 Birim: 1000 $ Eski S.S.C.B Ülkelerine Tekstil ve Hammaddeleri İhracatı / 2005 Değişim (%) Azerbaycan , ,1-34,0 Kazakistan , ,1 50,3 Özbekistan , ,5 50,5 Rusya Federasyonu , ,3 29,5 Türkmenistan , ,1-15,8 Ukrayna , ,8 16,3 Eski S.S.C.B Ülkeleri ı , ,0 26,4 Türkiye Tekstil ve , ,0 11,9 Hammaddeleri İhracatı Kaynak: İhracat-Net Bilgi Sistemi Ortadoğu Ülkeleri Ortadoğu Ülkelerine İhracatta Artış Kaydediliyor Türkiye ye sınır komşu veya mevki olarak yakın ülkelerin yer aldığı Ortadoğu ülkelerine yapılan ihracat %8,6 oranında artarak 281,6 milyon $ a ulaşmıştır. Bu ülke grubuna gerçekleştirilen ihracat yıldan yıla değişkenlik göstermekte, istikrarlı görünmemektedir. Bu ülke grubundaki en büyük pazar olan İran a gerçekleştirilen tekstil ihracatı %10,1 oranında artarak 92,1 milyon dolara ulaşmıştır. İran, Türk tekstil sektörünün daimi pazarlarından biridir. Komşuluk ilişkileri ve coğrafi yakınlık dolaysıyla petrol zengini bu ülkelere ilerde daha fazla ihracatın yapılabileceği düşünülmektedir. Tablo 8 de bu ülke grubuna gerçekleşen tekstil ihracatının detayları verilmektedir.. 11

15 Tablo 8 Birim: 1000 $ Ortadoğu Ülkelerine Tekstil ve Hammaddeleri İhracatı / 2005 Değişim (%) Irak , ,3 18,9 İran , ,3 10,1 İsrail , ,5 2,8 Kuveyt , ,1-5,2 S.Arabistan , ,9-11,3 Suriye , ,3 36,6 Ürdün , ,7 5,0 Ortadoğu Ülkeleri ı , ,0 8,6 Türkiye Tekstil ve , ,0 11,9 Hammaddeleri İhracatı Kaynak: İhracat-Net Bilgi Sistemi Afrika Ülkeleri Kuzey Afrika Ülkelerinde İhracat Artışı Devam Ediyor Türkiye nin hem hazırgiyim hem de tekstil ihracatında rakiplerinin yer aldığı bu ülke grubuna yapılan ihracat %12,8 oranında artarak 246 milyon $ a ulaşmıştır. Bu artışın arkasındaki etkenler ise önemli bir tekstil ülkesi olan Mısır a gerçekleştirilen ihracatın %10 oranında artmasıdır. Bu ülke grubunda bir diğer önemli nokta, tekstil ve hazırgiyim imalatçı-ihracatçı konumunda olan Tunus a yapılan ihracatın %86,7 oranında artarak 33,2 milyon $ ulaşmasıdır. Bu artışta Tunus ile yapılan Serbest Ticaret Anlaşması nın etkili olduğu düşünülmektedir. Tablo 9 da bu grupta yer alan diğer ülkeler ile ilgili detaylar görülebilir.. 12

16 Tablo 9 Birim: 1000 $ Afrika Ülkelerine Tekstil ve Hammaddeleri İhracatı / 2005 Değişim (%) Cezayir , ,9 23,0 Fas , ,2-3,7 Libya , ,3-21,7 Mısır , ,0 10,0 Tunus , ,8 86,7 Kuzey Afrika ı , ,3 13,1 Güney Afrika Cum , ,8 11,1 Afrika Ülkeleri ı , ,1 12,8 Türkiye Tekstil ve , ,0 11,9 Hammaddeleri İhracatı Kaynak: İhracat-Net Bilgi Sistemi Diğer Asya Ülkeleri Dünyanın en büyük tekstil ve hazırgiyim imalatçı-ihracatçıları olan Çin ve Hong Kong, Hindistan, Bangladeş, Pakistan gibi ülkelerin yer aldığı Diğer Asya Ülkeleri Grubu na yapılan ihracat, %0,5 oranında artarak 152,1 milyon dolara ulaşmıştır. Bu artışın gerisinde Çin ve Hong Kong a gerçekleştirilen ihracatın sırasıyla %9,8 ile %31,8 oranında artması vardır. Bangladeş ve Pakistan a yapılan tekstil ihracatları dolar bazında değerleri yüksek olmasa da, sırasıyla %20,5 ve %51,8 gibi yüksek oranlarda artmıştır. Bu ülke grubunda yer alan diğer ülkelere (Tayvan hariç) gerçekleşen ihracatlarda değişen oranlarda düşüşler kaydedilmiştir. (Bakınız Tablo 10).. 13

17 Tablo 10 Birim: 1000 $ / 2005 Değişim (%) Çin Halk Cumhuriyeti , ,1 9,8 Endonezya , ,3-16,0 Hindistan , ,4-29,8 Hong Kong , ,0 31,8 Malezya , ,1-47,1 Singapur , ,07-21,8 Tayland , ,1-53,7 Tayvan , ,3 7,8 Güney ve Doğu Asya Ülkeleri ı , ,4-2,1 Bangladeş , ,2 20,5 Pakistan , ,2 51,8 Diğer Asya Ülkeleri ı Diğer Asya Ülkelerine Tekstil ve Hammaddeleri İhracatı , ,77 0,5 Türkiye Tekstil ve Hammaddeleri İhracatı , ,0 11,9 Kaynak: İhracat-Net Bilgi Sistemi IV. BAŞLICA ÜRÜNLER VE ÜRÜN GRUPLARI BAZINDA TEKSTİL İHRACATI En Fazla İhraç Edilen Ürün: Örme Kumaşlar En fazla ihraç edilen tekstil ürünlerine bakıldığında önceki dönemlerde en çok ihraç edilen pamuklu dokuma mensucatların yerini örme kumaşlara bıraktığı görülmektedir. Örme kumaşlar, pamuklu dokuma kumaşlar, sentetik filament ipliklerinden dokuma kumaşlar ile yatak çarşafları izlemektedir. Tablo 11 den de görüleceği üzere tabloda yer alan 21 kalem ürünün değer bazındaki toplamı, toplam Türkiye tekstil ihracatının %77,6 sını oluşturmaktadır yılının ilk dokuz ayı itibariyle en fazla ihraç edilen tekstil ürünleri miktar ve değer bazında Tablo 11 de yer almaktadır.. 14

18 Tablo 11 EN FAZLA İHRAÇ EDİLEN TEKSTİL MAMÜLLERİ OCAK - EYLÜL ( $ SIRALI ) OCAK - EYLÜL OCAK - EYLÜL DEĞİŞİM (%) MAL TANIMI MİKTAR (KG) DEĞER (DOLAR) MİKTAR (KG) DEĞER(DOLAR) MİKTAR (%) DOLAR (%) Örme kumaş ,8 34,5 Pamuklu dokuma kumaş ,8-6,3 Sentetik filament ipliklerinden dokuma kumaş ,1 43,1 Yatak çarşafları ,5-10,2 Sentetik-suni filament demetleri ,3 23,1 Ambalaj için torba ve çuvallar ,2 2,6 Pamuk ipliği ,9 40,1 Sentetik-suni devamsız liflerden iplikler ,6 20,3 Sentetik-suni filamentlerden iplikler ,0 2,5 Sentetik devamsız liflerden dokuma kumaşlar ,8-7,4 Tuvalet ve mutfak bezleri ,7-2,7 Naylon veya diğer poliamidlerden yüksek mukavemetli iplikten her nevi nakil vasıtası iç ve dış lastiği için mensucat ,8 13,4 Dokunmuş kadife, peluş ve tırtıl mensucat ,2 28,2 Parça, şerit ve motif halinde işlemeler ,8 138,9 Tüller ve diğer ağ mensucat ,5-53,5 Taranmış yünden veya ince hayvan kıllarından dokuma kumaş ,6 17,3 Karde edilmemiş veya penyelenmemiş pamuk ,9 45,1 Gipe iplikler ,2-33,5 Karde edilmiş, taranmış sentetik devamsız lifler ,7 55,2 Plastik emdirilmiş, sıvanmış, kaplanmış veya lamine edilmiş mensucat ,3 0,3 Pamuk döküntüleri ,2 71,8 TOPLAM ,7 11,0 TOPLAM TEKSTİL İHRACATI TOPLAM TEKSTİL İHRACATINDA PAY 78,2 77,6 Kaynak: İhracatçı Birlikleri Konsolide Rakamları / Ev Tekstili İhracatı Düşmeye Devam Ediyor Ev tekstili sektöründe ihraç edilen ürünlerin bir kısmı konfeksiyon, bir kısmı tekstil mamülleri içerisinde yer aldığından ev tekstili alt sektörünün ayrıca ele alınarak incelenmesinde yarar bulunmaktadır yılının ilk dokuz aylık döneminde ev tekstili ihracatı geçen yılın aynı dönemine kıyasla %8 oranında azalarak 1,5 milyar dolar olmuştur. Sektörün toplam tekstil ve konfeksiyon ihracatından aldığı payda %11,7 den %10,4 e düşmüştür. Yatak çarşafları, perdeler, tüller ve işlemeler, gibi çok temel hazır mal gruplarında miktar ve değer bazında düşüşler dikkat çekmektedir. Değer bazında, battaniyeler ile yatak çarşafları en fazla ihraç edilen mamüller olmuştur.. 15

19 Tablo 12 Başlıca Ürün Grupları İtibariyle Ev Tekstil İhracatı Değişim % Başlıca Ev Tekstili Ürün Grupları Miktar (kg) Değer ($) Miktar (kg) Değer ($) Miktar Değer Battaniyeler Yatak Çarşafları Masa Örtüleri Tuvalet ve Mutfak Bezleri Perde, Perde ve Yatak Farbelası Yatak Örtüleri Diğer Mefruşat Eşyası Tüller ve İşlemeler Elişi Duvar Halıları Yastık, Yorgan ve Uyku Tulumları Örme Bornozlar Dokuma Bornozlar Ev Tekstili İhracatı Tekstil ve Konfeksiyon İhracatı Ev Tekstili'nin Payı % ,7 10,4 Kaynak: İhracatçı Birlikleri Kayıtları / Konsolidasyon V. TÜRKİYE TEKSTİL İHRACATININ FASILLARA GÖRE DAĞILIMI Tablo 13. Türkiye nin tekstil ihracatının fasıllara göre dağılımını göstermektedir. Beklenildiği gibi, pamuk elyafı, pamuklu iplikler ve pamuklu mensucatlardan oluşan Fasıl 52, en çok ihracatı gerçekleştirilen fasıldır. Bu fasıldan, 2006 yılının ilk dokuz aylık döneminde 971,8 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirilmiştir. ancak burada önemli bir nokta daha vardır. Fasıl 60 bilindiği üzere örme kumaşların faslıdır. Örme kumaşların hammaddesinin de büyük bir kısmının pamuk olduğu bilinmektedir. Bu bağlamda, pamuklu ürünlerin ihracat değerlerinin daha yüksek olduğu düşünülmektedir. Fasıl 52 den yapılan ihracatın artış oranı da %10,8 dir yılının ilk dokuz ayında gerçekleştirilen ihracatın da %52,06 sı AB ye üye ülkelere gerçekleştirilmiştir.. 16

20 Tablo

21 Fasıl 52 yi, sentetik-suni devamsız lifler, bu liflerden iplikler ve mensucatlardan oluşan Fasıl 55 takip etmektedir. Fasıl 55 den 2006 yılının ilk dokuz aylık döneminde 791,6 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirilmiştir. bu fasıl üzerinden yapılan ihracat geçen senenin eş dönemine göre %8,98 oranında artmıştır. En çok ihracat gerçekleştirilen üçüncü fasıl sentetik-suni filamentler, bu filamentlerden iplik ve mensucatları içeren Fasıl 54 dür. Bu fasıldan da anılan dönemde 767 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirilmiştir, geçen senenin eş dönemine göre artış oranı %14,05 dir. Örme kumaşların yer aldığı Fasıl 60, %34,50 lik artış ile en çok ihracat artışının görüldüğü Fasıldır. Dokusuz yüzeylerin, vatka ve keçe gibi ürünlerin yer aldığı Fasıl 56 da 2006 yılının ilk dokuz aylık döneminde %5,7 oranında düşme görülmektedir. VI. BİRİM İHRAÇ FİYATLARI İLE İLGİLİ GELİŞMELER Sektör açısından birim fiyatlardaki gelişmeler önemli iktisadi göstergeler arasındadır. Bu itibarla İTKİB Genel Sekreterliği tarafından 2006 döneminde en çok ihraç edilen 50 kalem malın kg bazında ortalama fiyatı, 2005 ve 2004 yıllarındaki ortalamalar ile karşılaştırılarak değişim oranları hesaplanmış ve ortalama fiyatların ağırlıklı ortalaması hesaplanarak birim ihraç fiyatları yönüyle bir değerlendirme yapılmaya çalışılmıştır yılının Ocak-Eylül döneminde birim fiyatlar, geçen senenin ortalama birim fiyatlarına göre %1,1 oranında gerilemiştir. Bu durum, Türk tekstil sektörünün küresel hale gelen dünya pazarlarında artan rekabetle güçlü bir şekilde mücadele ettiğini ortaya koymaktadır. Birim ihraç fiyatları ile ilgili detaylar Tablo 14. de verilmektedir.. 18

22 Tablo

23 VII. PERFORMANSA ETKİ EDEN FAKTÖRLER Girdi Fiyatları ve Kurlardaki Gelişmeler İhracatçı Aleyhine Sektörün uluslararası piyasalarda rekabet gücünü belirleyen en önemli faktörler kuşkusuz maliyeti doğrudan oluşturan hammadde fiyatları ve işçilik ücretlerinde görülen gelişmeler ile döviz kurlarının gösterdiği seyirdir. Hammadde fiyatlarındaki artışlar ve ücret artışları maliyetleri arttırmak suretiyle bir baskı oluşturmaktadır. Fakat son 4-5 aydır döviz kuralarında de meydana yükselmeler bu baskıyı az da olsa hafiflemiştir. Dünya piyasalarına göre, hala yüksek olmasına rağmen, yılın ilk aylarına kıyasla rekabet gücünde bir artış görülmektedir. Sektör ihracatında görülen toparlanmayı etkileyen faktörlerden birisinin de bu olduğu söylenebilir. Maliyetler ile döviz kuru alanlarında meydana gelen gelişme, 2003 yılı ilk yarısı baz alınarak oluşturulan maliyet endeksleri ve döviz kuru endekslerinden görmek (bkz. Tablo 15) ve bu endekslere dayanarak hazırlanan grafikten ( bkz. Grafik 1) izlemek mümkündür. Tablo 15. Hazırgiyim ve Konfeksiyon Sektörünün Rekabet Koşullarında gelişmeler Maliyet, euro ve dolar kuru endeksleri (2003 ilk çeyreği=100) pamuk iplikleri sentetik iplikleri asgari ücret dolar endeksi** euro endeksi** Çeyrek Yıl endeksi* endeksi* endeksi*** 2003Q1 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 2003Q2 104,3 102,3 91,8 97,0 100,0 2003Q3 111,8 108,5 84,3 88,5 114,9 2003Q4 119,2 114,6 87,3 96,9 114,9 2004Q1 122,3 121,2 80,6 94,0 138,2 2004Q2 124,0 131,9 87,9 98,8 138,2 2004Q3 123,6 137,8 89,3 101,8 145,1 2004Q4 122,4 143,1 87,4 105,5 145,1 2005Q1 118,4 135,3 80,2 98,2 159,7 2005Q2 120,3 133,3 82,4 97,0 159,7 2005Q3 119,3 130,2 81,0 92,2 159,7 2005Q4 117,3 133,8 82,0 90,9 159,7 2006Q1 117,9 140,7 81,4 97,6 173,5 2006Q2 123,5 141,8 105,6 102,0 173,5 2006Q3 134,9 162,0 107,6 121,9 173,5 Kaynaklar: * DİE Kayıtları, ** TCMB Kayıtları *** Çalışma Bakanlığı kayıtları Notlar: 1- Grafikte kullanılan bütün endekslerin hesaplanmasında, 2003 yılı ilk çeyreği ortalaması baz alınmıştır. 2- Pamuk ve sentetik iplik endeksleri için, DİE tarafından verilen çeşitli pamuk ve sentetik iplikleri (karde, penye, open-end ve saf trikotaj pamuk ipliği ile sentetik filament iplikler, çok katlı bükülü iplikler, bükülmüş sentetik filament ipliği, diğer sentetik ipliklerden lifler, tekstürize iplikler) üçer aylık ortalama üretici fiyatları endeksleri baz alınarak hesaplandı. 3- Euro ve dolar endeksleri TCMB tarafından yayımlanan döviz alış kurlarının üçer aylık ortalaması alınarak hesaplanmıştır. 4- Asgari ücret endeksi ise, Çalışma Bakanlığı tarafından yayımlanan rakamların üçer aylık periyotlar şeklinde endeks haline getirilerek yapıldı.. 20

24 Tekstil sektörünün en önemli maliyet unsurlarını oluşturan pamuk ve suni sentetik ipliklerin fiyat endeksleri Tablo 15, hem de Grafik 1 de verilmektedir. Bu ürünlerin fiyatları Türkiye deki genel fiyat artışı düzeyine paralel bir artış göstermiştir. En yüksek artış ise asgari ücrette görülmektedir. Endekslere dahil edilemeyen enerji, haberleşme, danışmanlık ve mühendislik hizmetleri gibi birçok maliyet faktörlerinde de görülen artışlar bilinmektedir. Grafik 1 Grafik - V.1 Hazırgiyim ve Konfeksiyonda Rekabet Koş ullarında gelişmeler 200,0 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 pamuk iplikleri endeksi 40,0 sentetik iplikleri endeksi 20,0 0,0 dolar endeksi euro endeksi asgari ücret endeksi 2003Q2 2003Q3 2003Q Q1 2004Q Q3 2004Q4 2005Q1 2005Q2 2005Q3 2005Q4 2006Q Q2 2006Q3 Sonuç olarak, maliyetler gittikçe artarken, kurlar da son aylarda paralel bir artış göstererek maliyet baskısını az da olsa hafifletmiştir. Dr. Türkan BAYRAKTAR Raportör İTKİB Genel Sekreterliği AR & GE ve Mevzuat Şubesi İTKİB Genel Sekreterliği kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz.. 21

25 EKLER. 22

26 . 23