KİMYA SEKTÖRÜ RAPORU (2014/2)

Transkript

1 T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJi Sektörel BAKANLIĞI Raporlar ve Analizler Serisi KİMYA SEKTÖRÜ RAPORU (2014/2) Sektörel Raporlar ve Analizler Serisi Serisi Sektörel Raporlar ve Analizler

2 İÇİNDEKİLER Şekiller Listesi... 3 Tablolar Listesi... 3 Kısaltmalar Listesi... 4 YÖNETİCİ ÖZETİ SEKTÖRÜN GENEL DURUMU Sektörün Dünya Ekonomisi ve AB Ülkelerindeki Durumu Sektörün Türkiye deki Genel Durumu Sektördeki Üretim Eğilimleri ve Üretilen Başlıca Ürünler Sektörün Alt Sektörleri ve Etkileşim Halinde Olduğu Diğer Sektörler Sektörün Bölgesel Yapısı ve Kümelenmeler Sektörün Kapasite Kullanımı Sektörün İşyeri Sayısı ve İstihdamı Sektörün Üretim Değeri Sektörün Cirosu Sektörün Katma Değeri Sektörün Ar-Ge Faaliyeti Sektörün Elektrik Tüketimi Sektörün Dış Ticareti Sektörün Maliyet Bileşenleri (enerji, işgücü, hammadde vb. genel değerlendirmeler, oransal veriler, tespitler vb.) Sektörün Projeksiyonu SEKTÖRÜN SON ALTI AYLIK DEĞERLENDİRMESİ Son Dönemdeki Sektöre İlişkin Türkiye ve Dünyadaki Gelişmeler Sektörün Üretim Endeksi Değerlendirmesi Sektörün Kapasite Kullanım Oranı Değerlendirmesi Sektörün İhracat ve İthalat Değerlendirmesi Sektörün Ciro Endeksi Değerlendirmesi KAYNAKÇA

3 Şekiller Listesi Şekil 1. Dünyada Kimyasal Satışların Coğrafi Dağılımı (2012)... 7 Şekil 2. Dünyada Kimyasal Satışların Coğrafi Dağılım Karşılaştırması ( )... 8 Şekil 3. Dünyadaki Kimyasal Satışların İlk On Ülke Arasındaki Dağılımı (2012)... 8 Şekil 4. AB 27 nin Son 20 Yıl Satışı ve Dünyada ki Payı... 9 Şekil Yılı Dünyada Kimya Sanayi İhracat ve İthalat Oranları (%)... 9 Şekil 6. Kimya Sektörünün Girişimci Dağılımı Şekil 7. Kimya Sektörünün Ölçeksel Dağılımı Şekil 8. Kimya Sanayinin Diğer Sektörlerle İlişkisi Şekil 9. Sanayi Üretim Endeksi (2010=100) Şekil 10. Kapasite Kullanım Oranları (%) Şekil 11. İthalat Miktar Endeksi(2010=100) Şekil 12. İhracat Miktar Endeksi(2010=100) Şekil 13. Kimya Sektörü Ciro Endeksi(2010=100) Tablolar Listesi Tablo 1. Yıllara Göre Kapasite Kullanım Oranı (Ağırlıklı Ortalama %) Tablo 2. Kimya Sektöründe Çalışan Sayısı Tablo 3. Kimya Sektöründe Girişimci Sayısı Tablo 4. Üretim Değeri (TL) Tablo 5. Kimya Sektörü Cirosu (TL) Tablo 6. Kimya Sektörü Katma Değeri (TL) Tablo 7. Kimya Sektöründe Ar-Ge Harcaması (TL) (2012) Tablo 8. Kimya Sektöründe Elektrik Tüketimi (MWh) Tablo 9. Kimya Sektörü İthalatı (Bin ABD Doları) Tablo 10. Kimya Sektörü İhracatı (Bin ABD Doları) Tablo 11. Kimya Sektöründe Coğrafi Bölgelere Göre Dış Ticaret (ABD Doları) Tablo 12. Kimya Sektöründe Alt Sektörler İtibariyle Dış Ticaret (ABD Doları) Tablo 13. AB deki Ülkelerde ve Türkiye de Kişi Başına Yapılan Kimyasal Madde Satışı

4 Kısaltmalar Listesi AB Avrupa Birliği ABD Amerika Birleşik Devletleri AEA Avrupa Ekonomik Alanı AKA Avrupa Kimyasallar Ajansı AR-GE Araştırma Geliştirme CEFIC Avrupa Kimya Sanayi Konseyi DPT Devlet Planlama Teşkilatı EUROSTAT Avrupa İstatistik Ofisi GSYİH Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla ISIC Tüm Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararası Standart Sanayi Sınıflaması KOBİ Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler NACE Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması NAFTA Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması REACH Avrupa Birliği Kimyasalların Kaydı, Değerlendirilmesi ve İzni Tüzüğü TCMB Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası TEDAŞ Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu 4

5 YÖNETİCİ ÖZETİ Kimya sanayi tarafından üretilen (plastikten kozmetiğe, ilaçlardan boyalara ) ürünlerin %30 u doğrudan tüketiciye ulaşırken %70 i ise diğer sektörlerde (tekstil, elektrikli eşya, metal, madeni ürünler, inşaat, otomotiv, kâğıt, hizmet sektörü) ara mal veya hammadde olarak kullanılmaktadır. Bu özelliği nedeniyle kimya sanayi hem yaşamımız hem de diğer sektörler için vazgeçilmez öneme sahip bir sanayi dalıdır. Kimya sektörü oldukça geniş bir ürün yelpazesine sahiptir. Sektör, temizlik ürünleri, boya, kozmetik ürünleri, ilaçlar gibi tüketim mallarının yanı sıra, tarım sektörü için gübreler ve tarım ilaçları, kimya sanayinin de dâhil olduğu imalat sanayinin ihtiyaç duyduğu organik ve inorganik kimyasallar, boyalar, laboratuvar kimyasalları, termoplastikler ve benzeri ürünleri üretmektedir. Kimya sektörü, sanayi sektörleri arasında en fazla ithalat yapan sektörlerdendir. Yurtiçi üretimin yetersizliği, sanayiciyi ithalata yönlendiren en önemli faktördür. Kimya sektöründe ithalatı yapılan ara mallara baktığımız zaman büyük bir bölümünü petrokimyasal ürünlerin oluşturduğu görülmektedir. Petrokimyasal ürünlerin ithalatında son beş yılda miktar bazında polimerlerde %35, elyaf hammaddelerinde %18, lastik hammaddelerinde %47 ve diğer petrokimyasal ürünlerde %31 oranında artış olmuştur. Türkiye Petrokimya Sektörünün en önemli sorunu, hızla artan yurtiçi talebe karşın, yatırımların çok sınırlı yapılmasından dolayı yurtiçi üretim arzının son derece yetersiz kalmasıdır. Bu ise bir yandan sektörün hem yurtiçindeki hem de dünyadaki rakipleri karşısında rekabet gücünü olumsuz yönde etkilerken, diğer taraftan da çok yüksek olan petrokimya sektörü katma değerinin yurtdışında kalmasına neden olmaktadır. Sektörün önemli sorunlarından bir diğeri de yatırım yapılacak yer konusunda sıkıntı yaşanmasıdır. Bilindiği gibi sektör tarafından üretilen birçok kimyasal madde çevre ve insan sağlığı üzerinde olumsuz etki göstermekte ve bu tür kimyasallar tehlikeli kimyasallar olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle kimya sektöründe yapılacak yatırımlar çevre kirliliği ile özdeş tutulduğu için yatırım konusunda ciddi sorunlar yaşanmaktadır. Ancak organize sanayi bölgelerinde, bilhassa ihtisas organize sanayi bölgelerinde bu tür sorunları en asgari seviyeye indirgemek mümkün olmaktadır. Bu nedenle sektörün gelişmesi açısından ihtisas organize sanayi bölgelerinde yapılacak yatırımlar çok önemlidir. Diğer önemli bir konu da organize sanayi bölgelerinin, hammadde kaynaklarına, pazarlara, limanlara, demiryolu ve karayolu bağlantısı bulunan lojistiği uygun alanlarda kurulmasıdır. Hammadde kaynaklarına, pazarlara ve limanlara yakın olan kimya organize sanayi bölgelerinin çoğalması, kimya sanayinde yerli ve yabancı sermaye yatırımlarının artmasında önemli bir unsur olarak görülmektedir. İşletmelerin rekabet gücünün artırılmasında başarılı bir yöntem olarak kümelenme yaklaşımı son yıllarda oldukça yaygınlaşmıştır. Teknolojinin hızla gelişmesi, coğrafyayı sınırlayıcı bir unsur olmaktan çıkarmıştır. Gelişmekte olan ülkelerin küresel ortamda rekabetçi konumlarını sürdürebilmeleri, büyümelerini verimlilik artışlarına dayandırmalarına ve yeni mukayeseli 5

6 üstünlük alanları yaratabilmelerine bağlıdır. Bu nedenle ölçek ekonomisinin öne Belge çıktığı Başlığı kimya sektöründe kümelenme yaklaşımı son derecede önemlidir. Endüstri bölgelerinin ve ihtisas organize sanayi bölgelerinin lojistiği uygun alanlarda, kümelenme modeli ile desteklenerek yatırıma açılması durumunda, sektörün çevre sorununun çözümlenmesi yanında, rekabetçi şartlarda yatırım yeri de sağlanmış olacaktır. AB mevzuatında kimya sanayine ilişkin çevre konulu birçok düzenleme bulunmaktadır. Bunlardan en önemlisi 17 Kasım 2005 tarihinde Avrupa Parlamentosu tarafından kabul edilen REACH (Kimyasalların Kaydı, Değerlendirilmesi ve İzni) direktifidir. Avrupa Birliği Kimyasallar Politikasını teşkil eden REACH Tüzüğü 1 Haziran 2007 de yürürlüğe girmiştir. Söz konusu tüzüğe göre, AB+AEA (İzlanda, Norveç ve Lihtenştayn) ülkelerinde faaliyet gösteren ve yılda 1 ton veya daha fazla miktarda kimyasal madde üreten veya ithal eden firmaların söz konusu kimyasal maddeleri AB örgütlenmesi içerisinde yer alan Avrupa Kimyasallar Ajansı (AKA) yönetimindeki merkezi bir veri tabanına kaydettirmesi zorunludur. Tüzüğün tüm uygulamalarından AB deki üreticiler veya ithalatçılar sorumlu olsalar da, bu yükümlülüklerin AB dışından mal tedarik edilen firmalarla paylaşılmak zorunda olunması nedeniyle AB dışındaki pazarlar da REACH ten etkilenmektedir. İnsan sağlığının ve çevrenin korunmasının yanı sıra piyasanın rekabetçi ve etkin yapısının korunmasının da hedeflendiği direktif, hem kimyasallardan kaynaklanan risklerin yönetiminde, hem üretilen kimyasallar hakkında sağlıklı bilgilerin sağlanması konusunda, sanayiye büyük sorumluluklar yüklemektedir. Söz konusu durumun, sektör firmalarımıza, AB mevzuatını ve geçiş sürecini takip edebilecek yetkin personel istihdam etmeleri ve daha önemlisi, geçiş sürecinde yapılacak düzenlemelere ilişkin maliyet unsurlarına katlanmaları yönüyle önemli zorluklar doğuracağı öngörülmektedir. REACH in getirdiği mali ve idari yükümlülükler bir takvime bağlanmıştır. Bu takvime göre 1 Haziran 2008 tarihinde başlayan ön kayıt süreci, 1 Aralık 2008 de son bulmuştur. Ön kayıt işlemlerini tamamlayan şirketler, kayıt işlemlerini üretim/ithalat tonajına ve maddenin risk sınıflandırmasına göre kademeli olarak belirlenen tarihlerde (2010, 2013, 2018) yaptıracaklardır yılında, kimya sektörü ithalatı 38,5 milyar ABD doları, ihracatı ise 14,7 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir. Kimya sektörü, ihracatının %33 ünü, ithalatının ise %45 ini Avrupa Birliği ülkeleri ile yapmaktadır. TÜİK verilerine göre kimya sektöründe 2011 yılında kişi istihdam edilmektedir. Kimya sektörü istihdamının imalat sanayi içindeki payı 2011 yılında %8,9 olmuştur yılı itibariyle kimya sektöründe girişimci bulunurken bu rakam 2011 yılında % 15 artarak girişimciye ulaşmıştır. Kimya sektörü işyeri sayısının imalat sanayi içindeki payı 2011 yılında %6,9 olmuştur. 6

7 1. SEKTÖRÜN GENEL DURUMU 1.1. Sektörün Dünya Ekonomisi ve AB Ülkelerindeki Durumu Kimya sanayi; önümüzdeki yıllarda küresel üretim ve ticarette etkin olacak sektörlerden otomotiv, bilgi ve iletişim teknolojileri, makine, yatırım ve tüketim malları sektörlerinin tamamına girdi sağlamaktadır. Dünyada kimya sektöründe bilimsel gelişmeler nanoteknoloji, biyokimya, katalizör, genetik, organik kimya ve polimer kimyası alanlarında gözlenmektedir. Son yıllarda bu alanlarda yapılan araştırmalar meyvelerini vermeye başlamıştır. Dünya kimya sanayinde önceki yıllarda süren Avrupa Birliği hâkimiyeti, son yıllarda Uzak Doğu ve Asya ülkelerine geçmiştir. Dünya kimyasal madde ticareti 2012 yılında milyar avro gerçekleşmiştir. Bu rakam, bir önceki yılla karşılaştırıldığında önemli bir artışa işaret etmektedir. Global satışlar 2012 yılında bir önceki yıla göre %12,8 lik bir artış göstermiştir. Geçen 10 yıl ile karşılaştırıldığında ise ( ), %7 lik ortalama büyüme ile önemli bir artış kaydetmiştir. Dünya kimyasal madde satışları, 2011 yılına göre 2012 yılında 356 milyar avro artmıştır. Dünya kimya sanayisinin iyileşmesindeki en önemli pay, satışlarını 2011 yılına göre %27,2 artıran Çin e aittir. AB kimya sanayisi de iyi bir pozisyondadır. AB üyesi olan ve olmayan ülkelerin toplamına bakıldığında bölgeye ait toplam satışlar 2012 yılında 673 milyar avro olarak gerçekleşmiştir. Bu rakam dünya ticaretinin %21,5 ine denk gelmektedir yılında dünyadaki toplam kimyasal madde satışı 3,127 milyar avro olmuştur yılı satışların milyar avroluk bölümünü Asya ülkeleri, 673 milyar avroluk bölümünü Avrupa daki ülkeler, 526 milyar avroluk bölümünü NAFTA ülkeleri gerçekleştirmiştir. Geri kalan satışlar ise diğer ülkelerce yapılmıştır. Şekil 1. Dünyada Kimyasal Satışların Coğrafi Dağılımı (milyar avro)(2012) Kaynak: CEFIC 7

8 Dünya kimya satışının %21,5 lik kısmı Avrupa daki ülkeler, %55,1 Asya daki ülkeler, Belge %16,8 i Başlığı ise NAFTA ülkeleri tarafından yapılmıştır. Şekil 2. Dünyada Kimyasal Satışların Coğrafi Dağılım Karşılaştırması ( ) Kaynak: CEFIC Son 10 yılda kimyasal madde satışlarından AB ülkeleri 2002 yılında %30,5 pay alırken 2012 yılında aldığı pay %17,8 e düşmüştür. Buna karşılık Çin %8,7 den %30,5 e yükselmiştir. Şekil 3. Dünyadaki Kimyasal Satışların İlk On Ülke Arasındaki Dağılımı (2012) Kaynak: CEFIC Kimyasal madde üreten ilk 30 ülkenin cirosu milyar avro olarak gerçekleşmiştir. Çin %30,5, Amerika Birleşik Devletleri %14,6 ve Japonya %5,6 ile ilk üç sırada yer almaktadır. 8

9 Şekil 4. AB 27 nin Son 20 Yıl Satışı ve Dünyadaki Payı Kaynak: CEFIC AB 27 ülkelerinin kimyasal madde satışları, 1992 yılında 290 milyar avro, 2012 yılında 558 milyar avro olarak gerçekleşmiştir. Son 20 yılda satışları %92,4 artarken, dünya satışlarının içerisindeki payı 1992 yılında %35,2 den, 2012 yılında %17,8 e düşmüştür. Son 20 yılda satışı artmasına rağmen dünya satışı içerisindeki payı azalmaktadır. Bu azalışta Çin ve Asya ülkelerinin payı oldukça büyüktür. Şekil Yılı Dünyada Kimya Sanayi İhracat ve İthalat Oranları (%) Kaynak: CEFIC Dünyadaki kimyasal madde dış ticaretinin coğrafi dağılımına bakıldığı zaman halen AB nin en büyük dış ticaret hacmine sahip olduğu görülmektedir. 9

10 Avrupa Birliği ihracatta %41,6, ithalatta %34,8 pay alarak birinci sırada yer almıştır. Asya ihracatta %35,2, ithalatta %38,6 oranında pay alarak ikinci sırada yer almıştır Sektörün Türkiye deki Genel Durumu Plastikten kozmetiğe, ilaçlardan boyalara kadar birçok alanda sağladığı nihai ürünlerin yanı sıra, pek çok sektöre de ara mal ve hammadde temin eden bir sanayi dalı olan kimya sektöründe üretim değeri 2011 yılında bir önceki yıla göre %2,5 oranında düşmüştür. Kimyasal madde ve ürünleri imalatı sektöründe üretim endeksi 2012 yılında 108,8 olarak gerçekleşmiştir yılına göre 2013 yılında %3,2 oranında artarak 112,4 değerine ulaşmıştır. Kimya sektöründe kapasite kullanımı, diğer sektörlere verdiği girdileri de göz önünde bulundurursak, ülkenin genel eğilimine bağlı olarak gelişme göstermiştir. Son dört yılda ağırlıklı kapasite kullanım oranı %75,3 olmuştur. Kimya sektörü sermaye-teknoloji yoğun bir sektör olduğu için işgücü yoğunluğu düşüktür. Bu nedenle sektörün imalat sektörü istihdamı içindeki payı son beş yıldır ortalama %8 düzeyinde seyretmiştir yılında 189 ülkeye 14,7 milyar dolarlık ihracat yapan sektör, 139 ülkeden 38,5 milyar dolarlık ithalat yapmıştır. Kimyasalların ve Kimyasal Ürünlerin İmalatı sektöründe Irak (441,2 milyon dolar), İran (430,5 milyon dolar) ve Çin (415,1 milyon dolar), Temel Eczacılık Ürünlerinin ve Eczacılığa Ait Malzemelerin İmalatı sektöründe İran (87,1 milyon dolar), Irak (73,9 milyon dolar) ve Almanya (63,9 milyon dolar) ve Kauçuk ve Plastik Ürünlerin İmalatı sektöründe ise Almanya (723,8 milyon dolar), Irak (689,4 milyon dolar) ve İtalya (318,1 milyon dolar) ile ihracat yapılan ülkeler arasında ilk üç sırayı almıştır. Kimyasalların ve Kimyasal Ürünlerin İmalatı sektöründe Almanya (3,3 milyar dolar), Çin (2,2 milyar dolar) ve Suudi Arabistan (1,9 milyar dolar), Temel Eczacılık Ürünlerinin ve Eczacılığa Ait Malzemelerin İmalatı sektöründe Almanya (863,3 milyon dolar), A.B.D (495,7 milyon dolar) ve Fransa (443,1 milyon dolar) ve Kauçuk ve Plastik Ürünlerin İmalatı sektöründe ise Almanya (857,4 milyon dolar), Çin (723,4 milyon dolar) ve İtalya (460,6 milyon dolar) ile ithalat yapılan ülkeler arasında ilk üç sırayı almıştır. ISIC Rev. 4. göre 23 alt sektör ihracat içindeki payları açısından değerlendirildiğinde; 2013 yılında Plastik ve Kauçuk Ürünleri Sektörü %5 lik payla 9 uncu sırada, Kimyasal Madde ve Ürünleri Sektörü %4,8 lik payla 10 uncu sırada, yer almaktadır. ISIC Rev. 4. göre 23 alt sektör ithalat içindeki payları açısından değerlendirildiğinde; 2013 yılında Kimyasal Madde ve Ürünleri Sektörü %14,7 lik payla 2 nci sırada, Plastik ve Kauçuk Ürünleri Sektörü %2,5 lik payla 11 inci sırada yer almaktadır. İmalat sanayinde yaratılan toplam katma değer içerisinde Plastik ve Kauçuk Sektörü 9 uncu sırada, Kimyasal Madde ve Ürünleri Sektörü 11 inci sırada, yer almıştır yılında 2,2 milyar dolar olan ihracatımız her yıl kademeli bir şekilde artarak 2013 yılında 14,7 milyar dolar olmuştur. Kimya sektörü 23 bin firması, 280 bin çalışanı olan ve

11 madde ve müstahzarın üretildiği dev bir sektör haline gelmiştir. Kimya sektöründe Belge son Başlığı yıllarda ihracatta gösterilen başarıda küresel ekonomik kriz nedeniyle kaybedilen pazarların, yeni pazarlarla telafi etme yoluna gidilmesi önem arz etmiştir yılında dış ticaretimizin %54,4 ü Avrupa daki ülkeler ile yapılırken, bu rakam 2013 yılında %50 olarak gerçekleşmiştir yılında Yakın ve Orta Doğu ülkeleri ve Diğer Asya ülkeleri ile yapılan ticaretimiz %33,6 dan 2013 yılında %29,3 e gerilemiştir. Kimya sektörü içerisinde plastik ve kauçuk ürünleri sektörü önemli bir yere sahiptir. Kimya sektöründe çalışanların %64,6 sı ve girişimcilerin %53,5 i plastik ve kauçuk ürünleri imalatı sektöründe faaliyet göstermektedir. TÜİK in verilerine göre, 2013 yılında sektörün yarattığı yeni pazarlar etkisini göstermiş ve kimya sektörü ihracatının %48,3 ü plastik ve kauçuk ürünleri sektörü tarafından gerçekleştirilmiştir. Mevcut TÜİK kayıtlarına göre, kimya sektörü girişimcilerinin %38,6 sı İstanbul, %6,6 sı İzmir, %6,5 i Ankara, %5,4 ü Bursa da yer almaktadır. Türkiye genelinde ilk on il %72 sini oluşturmaktadır. İstanbul, İzmir, Ankara ve Bursa daki girişimci %57 dir. Şekil 6. Kimya Sektörünün Girişimci Dağılımı 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Kimya Sektörünün İllere Göre Girişimci Dağılımı 38,6 6,6 6,5 5,4 3,3 2,8 2,7 2,4 2,4 1,6 % Kaynak: TÜİK Kimya sektöründe bulunan girişimcilerin %83 ü Mikro Ölçekli, %14 ü Küçük Ölçekli, %2,5 i Orta Ölçekli, %0,5 i Büyük Ölçekli işletmelerdir. 11

12 Şekil 7. Kimya Sektörünün Ölçeksel Dağılımı Kaynak: TÜİK 1.3. Sektördeki Üretim Eğilimleri ve Üretilen Başlıca Ürünler Kimya sektörü oldukça geniş bir ürün yelpazesine sahiptir. Sektör, temizlik ürünleri, boya, kozmetik ürünleri, ilaçlar gibi tüketim mallarının yanı sıra, tarım sektörü için gübreler ve tarım ilaçları, kimya sanayinin de dahil olduğu imalat sanayinin ihtiyaç duyduğu organik ve inorganik kimyasallar, boyalar, laboratuvar kimyasalları, termoplastikler ve benzeri ürünleri üretmektedir. Bu ürünlerin %83 ü mikro ölçekli firmalar tarafından üretilmektedir. Geriye kalan firmalar Türkiye standartlarına göre büyük firmalar olarak kabul edilebilir. Kimya sektöründe yaklaşık 2600 kimyasal madde ve müstahzar üretilmektedir. Bu üretimlerde kullanılan yöntem ve teknolojilerin bir kısmı küresel rekabete ayak uydurabilecek seviyededir. Plastik sektörünün birinci öncelikli sorunu plastik hammaddede yerli üretiminin yetersiz oluşudur. Ülkemizde petrokimya sektörünün kurulu kapasitesi sektörün ihtiyacının ancak %31,2 sini karşılayacak düzeydedir. Planlanan kapasite artışları gerçekleşse dahi ihtiyacın ancak %45,2 si karşılanabilecektir. Bu nedenle sektör hammadde temininde büyük oranda dışa bağımlı hale gelmiştir. Hammaddede ithal bağımlılığı firmaların hem iç hem de dış pazarlarda rekabetçi üretim olanaklarını azaltmaktadır. Bunun sonucu olarak plastik mamullerinde iç pazarda ithalatın payı artmakta ve yerli üretim potansiyelinin kullanımı yerine ithal mamullere döviz ödenerek dış ticaret açığının artmasına neden olunmaktadır. Deterjan ve temizlik maddeleri sektörünün hammadde açısından dışa bağımlı olduğunu söylemek mümkündür. Önemli girdilerden LAB, STPP, enzim, optik ağartıcı ve parfüm ithalata dayalıdır. Bunların dışında ambalaj olarak yerli üretim kullanılmakla beraber bunun hammaddesi de önemli ölçüde ithal edilmektedir. Sabun sektörünün önemli girdileri donyağı ve tropik bitkisel yağlar, ambalaj sanayi ürünleri, kostik soda ve tuz olarak tanımlanabilir. Bunlardan en önemli ithal kalemini teşkil eden donyağı genellikle ABD den, tropik yağlar ise Malezya veya Endonezya dan ithal edilmektedir. Üretimin yaklaşık olarak %40 kadarı ülke içinde tüketilmekte, %60 ı ise ihraç edilmektedir. Sektörün ülke ekonomisi içindeki yeri miktar ve değer olarak çok önemli olmamakla birlikte üretiminin yarıdan fazlasını ihraç eden ender sanayi kollarımızdan biridir. İlaç sektöründe yaklaşık 300 ilaç şirketi faaliyet göstermektedir. Sağlık Bakanlığı verilerine göre, ülkemizde 68 ilaç üretim tesisi (15 i yabancı sermayeli) ve 64 üretici firma (13 ü 12

13 yabancı) ile 12 hammadde üretim tesisi (6 sı yabancı) ve 10 hammadde üreten Belge firma Başlığı (4 ü yabancı) bulunmaktadır. Lastik sektörünün en önemli girdileri, tabii ve sentetik kauçuk ve karbon karasıdır. Özellikle tabii kauçukta %100 ithalat bağımlılığı bulunmaktadır ve 2008 yıllarında ekonomik nedenlerle Stiren Bütadien Kauçuğu (SBR), Cis Polibütadien Kauçuğu (CBR), Karbon Siyahı (KS), Bütandien 1,3 (BDX) ve polistiren (PS) fabrikaları kapanmış ve kauçuk sektörü tamamen dışa bağımlı hale gelmiştir. Lastik sektörünün çıktısını talep eden kullanıcı sektör ise otomotiv endüstrisidir. Otomotiv endüstrisinin krizde olduğu dönemlerde, lastik sektörü de dolaylı olarak olumsuz yönde etkilenmektedir. Lastik sektörünün rekabet gücü, iç piyasadaki çok düşük fiyatlarla Uzakdoğu ülkelerinden ithal edilen lastikler sebebi ile azalmaktadır. Türkiye, bugün sektörel yapısı ve gücü itibarı ile Avrupa nın 6 ncı boya üreticisi konumundadır. Sektörün toplam üretim kapasitesi yaklaşık 850 bin ton/yıldır. Boya üretiminin % 83 ünü dekoratif boyalar (inşaat boya ve cilaları, ahşap mobilya boyaları, metal boya ve vernikleri), %12 sini toz boyalar, deniz boyaları ve %5 ini araç yenileme boyaları oluşturmaktadır. Kapasite kullanım oranı %65 düzeyindedir. Türk boya sanayisinin bu ölçek içinde dünya pazarlarından aldığı pay ise %2 dolaylarındadır. Türkiye de boya tüketiminin, kullanım alanlarına göre dağılımı şu şekilde gerçekleşmektedir: İnşaat boya ve vernikleri %55, ahşap mobilya boyaları %15, deniz boyaları %3, otomotiv boyaları %9, metal boya ve vernikler %9, toz boya %7 ve diğer boyalar yaklaşık %2 oranında pay almaktadır. Dünya boya üretiminin yaklaşık %40 ı ilk üç firma tarafından gerçekleştirilmektedir. Birleşmeler ve satın almalar giderek artmakta, küreselleşme hız kazanmaktadır Sektörün Alt Sektörleri ve Etkileşim Halinde Olduğu Diğer Sektörler Kimya sanayi, plastikten kozmetiğe, ilaçlardan boyalara kadar birçok alanda sağladığı nihai ürünlerin yanı sıra, pek çok sektöre de ara mal ve hammadde temin eden bir sanayi dalı olarak, ekonomide önemli bir role sahiptir. Sektör hayat standardımızı arttıran, hastalıklara karşı korunmayı ve tedaviyi sağlayan, temizlik ve hijyen konularında katkıda bulunan, giyinme ve beslenmede insanlığın ihtiyacını karşılayan bir sanayi dalıdır. Şekil 8. Kimya Sanayinin Diğer Sektörlerle İlişkisi Kimyasalların Diğer Sektörlerde Kullanımı 13,9 11,2 7,9 7,4 7 5,4 5,1 4,9 4,6 4,3 4,3 3,2 3,1 3,1 2,8 2,6 2,6 2,3 2,2 2,1 5 0 % Kaynak: CEFIC 13

14 Kimya sanayi; tarım ilaçları, sentetik gübreler, veteriner ilaçları, sentetik elyaflar, sabun, deterjan, temizleyiciler, plastik hammaddeleri, beşeri ilaç sanayi, kozmetik sanayi, boya, yardımcı maddeler, deri, tekstil, inşaat (boru, levha, kapı, pencere vb.), yapıştırıcı, derz, dolgu maddeleri, izolasyon malzemeleri, fotoğraf malzemeleri, barut ve patlayıcılar gibi birçok sanayi alanına nihai ve ara ürün sağlamaktadır Sektörün Bölgesel Yapısı ve Kümelenmeler Kimya sanayi, lojistik önemi açısından çoğunlukla ülkenin kıyı bölgelerinde lokalize olmuştur. Petrol ve petrol ürünleri, deterjan, sabun, ilaç kimyasalları, boya gibi ürünleri üreten kimya firmalarının çoğu Marmara Bölgesinin üç büyük sanayi ili olan İstanbul, Kocaeli ve Sakarya da, Ege Bölgesinde İzmir de yerleşim gösterirken, gübre ve petrol ürünleri firmalarının çoğu Akdeniz Bölgesinde toplanmıştır. Ayrıca Akdeniz bölgesinde ana ham maddelerden olan soda, bikromat gibi önemli üretim merkezleri de bulunmaktadır. Karadeniz Bölgesinde ise yine gübre fabrikaları göze çarpmaktadır. İşletmelerin rekabet gücünün artırılmasında başarılı bir yöntem olarak kümelenme yaklaşımı son yıllarda oldukça yaygınlaşmıştır. Teknolojinin hızla gelişmesi, coğrafyayı sınırlayıcı bir unsur olmaktan çıkarmıştır. Gelişmekte olan ülkelerin küresel ortamda rekabetçi konumlarını sürdürebilmeleri, büyümelerini verimlilik artışlarına dayandırmalarına ve yeni mukayeseli üstünlük alanları yaratabilmelerine bağlıdır. Bu nedenle ölçek ekonomisinin öne çıktığı kimya sektöründe kümelenme yaklaşımı son derecede önemlidir. Endüstri bölgelerinin ve İhtisas organize sanayi bölgelerinin lojistiği uygun alanlarda, kümelenme modeli ile desteklenerek yatırıma açılması durumunda, sektörün çevre sorununun çözümlenmesi yanında, rekabetçi şartlarda yatırım yeri de sağlanmış olacaktır. Bu nedenle 20 yatırımcı sanayici ile harekete geçen Chemport Kümelenme teşebbüsü kimya sektörünün geleceğini yönlendirme açısından son derecede önemlidir. Chemport arazisinin yer aldığı il için 1/ İl Çevre Düzeni Planı çalışmaları tamamlanmıştır. Chemport Projesinin uluslararası pazarda kabul gören bir kümelenme olabilmesi için bu konuda tecrübe sahibi uluslararası firmalarla görüşmeler başlatılmış ve bu firmaların çalışmalarına ait bilgi ve sunumlar Chemport üyeleri ile paylaşılmıştır Sektörün Kapasite Kullanımı Kimya sektöründe kapasite kullanımı, diğer sektörlere verdiği girdileri de göz önünde bulundurursak, ülkenin genel eğilimine bağlı olarak gelişme göstermiştir. Son dört yılda ağırlıklı kapasite kullanım oranı %75,3 olmuştur. Tablo 1. Yıllara Göre Kapasite Kullanım Oranı (Ağırlıklı Ortalama %) Kimyasalların ve Kimyasal Ürünlerin İmalatı 80,37 82,6 80,5 77,8 Temel Eczacılık Ürünlerinin ve Eczacılığa Ait Malzemelerin İmalatı 72,27 74,7 70,6 71,3 Kauçuk ve Plastik Ürünleri İmalatı 73,05 76,2 72,1 72,6 KİMYA SEKTÖRÜ ORTALAMASI 75,24 77,8 74,4 73,9 Kaynak: TCMB (NACE REV.2 Kod: ) 14

15 1.7. Sektörün İşyeri Sayısı ve İstihdamı TÜİK verilerine göre 2006 yılında kimya sektöründe kişi istihdam edilirken bu rakam beş yılda %31.77 artarak 2011 yılında a ulaşmıştır. Kimya sektörü istihdamının imalat sanayi içindeki payı 2006 yılında %7,91 iken, 2011 yılında %8,88 olmuştur. Tablo 2. Kimya Sektöründe Çalışan Sayısı GENEL TOPLAM İmalat Sanayi İmalat Sanayi İçerisindeki Payı (%) 7,91 7,62 8,03 8,88 8,83 8,88 KİMYA SEKTÖRÜ Kaynak: TÜİK 2011 yılı itibarıyla kimya sektöründe girişimci bulunmaktadır. İmalat sanayindeki firmaların %6,87 si kimya sektöründe yer almaktadır. Tablo 3. Kimya Sektöründe Girişimci Sayısı GENEL TOPLAM İMALAT SANAYİ İmalat Sanayi İçerisindeki Payı (%) 5,48 5,83 5,86 6,81 6,64 6,87 KİMYA SEKTÖRÜ Kaynak: TÜİK 1.8. Sektörün Üretim Değeri TÜİK verilerine göre kimya sektörünün 2011 yılındaki üretim değeri 83 milyar TL olmuştur. Bu değerin %43,8 i Kimyasalların ve Kimyasal Ürünlerin, %11,3 ü Temel Eczacılık Ürünlerinin ve Eczacılığa Ait Malzemelerin ve %44,9 u ise Kauçuk ve Plastik Ürünlerinin İmalatı sektörü tarafından gerçekleştirilmiştir. Tablo 4. Üretim Değeri (TL) Kimyasalların ve Kimyasal Ürünlerin İmalatı Temel Eczacılık Ürünlerinin ve Eczacılığa Ait Malzemelerin İmalatı Kauçuk ve Plastik Ürünlerinin İmalatı KİMYA SANAYİ TOPLAMI İmalat Sanayi İçindeki Payı (%) 11,93 İMALAT SANAYİ TOPLAMI Genel Toplam İçindeki Payı (%) 5,67 GENEL TOPLAM Kaynak: TÜİK

16 1.9. Sektörün Cirosu TÜİK verilerine göre kimya sektörünün 2011 yılındaki cirosunun %44,5 i Kimyasalların ve Kimyasal Ürünlerin, %11,6 sı Temel Eczacılık Ürünlerinin ve Eczacılığa Ait Malzemelerin ve %43,9 u ise Kauçuk ve Plastik Ürünlerinin İmalatı sektörü tarafından gerçekleştirilmiştir. Tablo 5. Kimya Sektörü Cirosu (TL) Kimyasalların ve Kimyasal Ürünlerin İmalatı Temel Eczacılık Ürünlerinin ve Eczacılığa Ait Malzemelerin İmalatı Kauçuk ve Plastik Ürünlerinin İmalatı KİMYA SANAYİ TOPLAMI İmalat Sanayi İçindeki Payı (%) 12,03 İMALAT SANAYİ TOPLAMI Genel Toplam İçindeki Payı (%) 3,67 GENEL TOPLAM Kaynak: TÜİK Sektörün Katma Değeri Kimya sektörünün 2011 yılı faktör maliyeti ile katma değerinin imalat sanayi içindeki payı %12,84 olmuştur. Burada dikkati çeken Kauçuk ve Plastik Ürünlerinin İmalatı sektörünün katma değerinin Kimyasalların ve Kimyasal Ürünlerinin İmalatı sektörünün üzerinde olmasıdır. Tablo 6. Kimya Sektörü Katma Değeri (TL) Kimyasalların ve Kimyasal Ürünlerin İmalatı Temel Eczacılık Ürünlerinin ve Eczacılığa Ait Malzemelerin İmalatı Kauçuk ve Plastik Ürünlerinin İmalatı KİMYA SANAYİ TOPLAMI İmalat Sanayi İçindeki Payı (%) 12,84 İMALAT SANAYİ TOPLAMI Genel Toplam İçindeki Payı (%) 4,62 GENEL TOPLAM Kaynak: TÜİK Sektörün Ar-Ge Faaliyeti 2012 yılı Ar-Ge Faaliyetleri Araştırması kapsamında, kamu kuruluşları, vakıf üniversiteleri ve ticari sektördeki anket sonuçları ile devlet üniversitelerinin bütçe ve personel dökümlerine dayalı olarak yapılan hesaplamalara göre; Türkiye de Gayri Safi Yurtiçi Ar-Ge Harcaması 2012 yılında bir önceki yıla göre %17,1 artarak milyon TL olarak hesaplanmıştır. Türkiye de Gayri Safi Yurtiçi Ar-Ge harcamasının Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla (GSYİH) içindeki payı%0,92 dir. Bu oran 2011 yılında %0,86 dır yılında Gayri Safi Yurtiçi Ar-Ge harcamalarının %45,1 i ticari kesim, %43,9 u yükseköğretim kesimi ve %11 i kamu kesimi tarafından gerçekleştirilmiştir. Bir önceki yıl

17 yükseköğretim %45,5 ile ilk sırada yer alırken, bunu %43,2 ile ticari kesim, %11,3 Belge ile Başlığı kamu kesimi takip etmekteydi. Kimya sektöründe Ar-Ge harcaması 2012 yılında bir önceki yıla göre %14,1 artarak 534 milyon TL olarak gerçekleşmiştir yılında Türkiye de ticari kesimde Tam Zaman Eşdeğeri (TZE) cinsinden Ar-Ge personeli çalışmaktadır. Ticari kesimde çalışan Ar-Ge personelinin %6,95 i kimya sektöründe çalışmaktadır. Kimya sektörü Gayri Safi Yurtiçi Ar- Ge harcamasının Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) içindeki payı 2011 yılındaki oranını koruyarak %0,04 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 7. Kimya Sektöründe Ar-Ge Harcaması (TL) (2012) NACE Rev.2 Cari Harcamalar Yatırım Harcamaları Toplam Personel Diğer Cari Makine Teçhizat Sabit Tesis Kok Kömürü ve Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri, Kimyasalların ve Kimyasal Ürünlerin İmalatı Temel Eczacılık Ürünlerinin ve Eczacılığa İlişkin Malzemelerin İmalatı Kauçuk ve Plastik Ürünlerin İmalatı Kaynak: TÜİK (NACE REV.2 Kod:(19-20) ) sayılı Türkiye İstatistik Kanunu'nun gizlilik ilkesine göre veriler toplu olarak verilmiştir.) Bakanlığımız Bilim ve Teknoloji Genel Müdürlüğünün destek programları aşağıda belirtilmiştir. 1- San-Tez Programı: yılları arasında 880 proje desteklenmiştir. Bu projelerden 95 i kimya sektörüne yönelik projelerdir. 2- Teknogirişim Sermayesi Desteği: yılları arasında işletme desteklenmiştir. Bugüne kadar kimya sektörü ile ilgili iş fikri sunan 93 girişimci Teknogirişim Desteği almaya hak kazanmıştır. 3- Ar-Ge Merkezleri: 2013 yılsonu itibarıyla ülkemizde 152 adet Ar-Ge Merkezi faaliyet göstermektedir. Bu Ar-Ge merkezlerinden 11 i kimya sektöründe faaliyet göstermektedir. 4- Teknoloji Geliştirme Bölgeleri: Ocak 2014 tarihi itibariyle 52 adet Teknoloji Geliştirme Bölgesi kurulmuş olup, 39 u faaliyete geçmiştir. Faaliyet gösteren firmanın % 2 si kimya sektöründe faaliyet göstermektedir. 5- Rekabet Öncesi İşbirliği Projeleri: 2010 yılı sonuna kadar 3 adet işletme tarafından müracaat yapılmış olup, başvuruların Rekabet Öncesi İşbirliği Projeleri nitelikleri taşımaması nedeniyle projeler değerlendirmeye alınmamıştır yıllarında ise herhangi bir başvuru alınmamıştır. 6-Teknolojik Ürün Tanıtım ve Pazarlama Destek Programı: 2013 yılında 95 işletme desteklenmiş olup, bunlardan 7 tanesi kimya sektörüne aittir. 17

18 1.12. Sektörün Elektrik Tüketimi Kimya sektörünün elektrik tüketimi 2008 yılında MWh olmuştur. Bu tüketim küresel ekonomik krizin etkileri ile 2009 yılında bir önceki yıla göre %14,9 oranında azalarak MWh olarak gerçekleşmiştir yılında ise 2011 yılına göre %5,1 artarak MWh lik tüketim gerçekleşmiştir. Tablo 8. Kimya Sektöründe Elektrik Tüketimi (MWh) Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı İmalat sanayi içerisindeki payı (%) 11,4 10,3 11,6 11,7 11,7 KİMYA SANAYİ TOPLAMI SANAYİ TOPLAMI TÜRKİYE NET TÜKETİMİ Kaynak: TEDAŞ Sektörün Dış Ticareti Kimya sektörü günümüzde sanayileşmiş ülkelerde enerji, tarım, sağlık, ulaştırma, gıda, inşaat, elektronik, tekstil ve çevre koruma gibi alanlara sağladığı yüksek katma değer içeren ürünler ve bu sektörlere sağladığı teknolojik yenilikler nedeniyle lokomotif sektör konumundadır. Kimya sektörü ithalatı 2009 yılından itibaren her yıl artarak 2013 yılında 38,5 milyar ABD dolarına ulaşmıştır yılından itibaren ekonomik krizin etkilerini atlatan sektörün ithalatı 2011 yılında 37,7 milyar ABD dolarına yükselmiştir yılında bir önceki yıla göre %4 oranında azalmıştır yılında ise 2012 yılına göre %6,3 artarak 38,5 milyar ABD dolarına ulaşmıştır. Tablo 9. Kimya Sektörü İthalatı (Bin ABD Doları) Kimyasalların ve Kimyasal Ürünlerin İmalatı Temel Eczacılık Ürünlerinin ve Eczacılığa Ait Malzemelerin İmalatı Kauçuk ve Plastik Ürünlerinin İmalatı KİMYA SANAYİ TOPLAMI İmalat Sanayi İçindeki Payı (%) İMALAT SANAYİ TOPLAMI Genel İthalat İçindeki Payı (%) GENEL ÜLKE İTHALATI Kaynak: TÜİK (ISIC Rev 4 Kod:20,21,22) ,66 20,98 20,49 20,48 19, ,12 16,48 15,68 15,31 15, Kimya sektörü ihracatı 2009 yılından itibaren her yıl artarak 2013 yılında 14,7 milyar ABD dolarına ulaşmıştır. Ekonomik krizin etkilerini atlatan sektörün ihracatı 2010 yılında, 2009 yılına göre %27,4 oranında artarak 10,6 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir

19 yılında ise ihracatımız bir önceki yıla göre %7 oranında artarak 14,7 milyar Belge ABD Başlığı doları olmuştur. Tablo 10. Kimya Sektörü İhracatı (Bin ABD Doları) Kimyasalların ve Kimyasal Ürünlerin İmalatı Temel Eczacılık Ürünlerinin ve Eczacılığa Ait Malzemelerin İmalatı Kauçuk ve Plastik Ürünlerinin İmalatı KİMYA SANAYİ TOPLAMI İmalat Sanayi İçindeki Payı (%) 8, ,3 9,6 10,3 İMALAT SANAYİ TOPLAMI Genel İhracat İçindeki Payı (%) 8,2 9,3 9,6 9,0 9,7 GENEL İHRACAT Kaynak: TÜİK (ISIC Rev 4 Kod:20,21,22) 2013 yılında kimya sektöründe en fazla ihracat yaptığımız ülke grubu 4,9 milyar dolar ile AB- 27 ülkeleri olmuştur. AB-27 yi 3,6 milyar dolarla Yakın ve Ortadoğu ülkeleri, 1,6 milyar dolarla Diğer Avrupa ülkeleri izlemiştir yılında kimya sektöründe en fazla ithalat yaptığımız ülke grubu 17 milyar dolarla AB-27 olmuştur. AB-27 yi 6,9 milyar dolarla Diğer Asya ülkeleri izlemiştir. Tablo 11. Kimya Sektöründe Coğrafi Bölgelere Göre Dış Ticaret (ABD Doları) ÜLKE GRUBU ISIC Rev 4 İhracat İthalat İhracat İthalat Avrupa Birliği Diğer Avrupa (A.B Hariç) Kuzey Afrika Diğer Afrika Kuzey Amerika Orta Amerika ve Karayipler Güney Amerika Yakın ve Orta Doğu Diğer Asya Avustralya ve Yeni Zelanda Diğer Okyanusya ve Kutup Böl. Ülkeleri Kesinleşmemiş Ülke ve Askeri Bölgeler Serbest Bölgeler Diğer TOPLAM Kaynak: TÜİK (NACE Rev 4 Kod: ) 19

20 Kimya sektörü 2013 yılında en fazla ihracatı 4,7 milyar dolar ile Plastik Ürünlerin İmalatı sektöründe yapmıştır. Bu sektörü 2,1 milyar dolar ile Temel Kimyasal Maddelerin İmalatı, 1,5 milyar dolar ile Sabun ve Deterjan, Temizlik ve Parlatıcı Maddeleri; Parfüm; Kozmetik ve Tuvalet Malzemeleri İmalatı sektörü izlemiştir yılında en fazla ithalat yaptığımız alt sektör 11,6 milyar dolar ile Birincil Formda Plastik ve Sentetik Kauçuk İmalatı sektörü olmuştur. Bu sektörü 7,6 milyar dolar ile Temel Kimyasal Maddelerin İmalatı, 4,5 milyar dolar ile Eczacılıkla İlgili Ürünlerin, Tıbbi Kimyasal ve Bitkisel Ürünlerin İmalatı sektörü izlemiştir. Tablo 12. Kimya Sektöründe Alt Sektörler İtibariyle Dış Ticaret (ABD Doları) ISIC ISIC adı İhracat İthalat İhracat İthalat Rev Temel Kimyasal Maddelerin İmalatı Kimyasal Gübre ve Azotlu Bileşiklerin İmalatı 2013 Birincil Formda Plastik ve Sentetik Kauçuk İmalatı 2021 Haşere İlaçları ve Diğer Zirai-Kimyasal Ürünlerin İmalatı 2022 Boya, Vernik ve Benzeri Kaplayıcı Maddeler İle Matbaa Mürekkebi ve Macun İmalatı 2023 Sabun ve Deterjan, Temizlik ve Parlatıcı Maddeleri; Parfüm; Kozmetik ve Tuvalet Malzemeleri İmalatı 2029 Başka Yerde Sınıflandırılmamış Diğer Kimyasal Ürünlerin İmalatı 2030 Suni veya Sentetik Elyaf İmalatı 2100 Eczacılıkla İlgili Ürünlerin, Tıbbi Kimyasal ve Bitkisel Ürünlerin İmalatı İç ve Dış Lastik İmalatı Diğer Kauçuk Ürünleri İmalatı Plastik Ürünlerin İmalatı Yıl Toplamı Kaynak: TÜİK (NACE Rev 4 Kod: ) 20