TÜRK BİLİŞİM SEKTÖRÜ AB STANDARTLARINA NE ÖLÇÜDE UYUYOR?

Transkript

1 TÜRK BİLİŞİM SEKTÖRÜ AB STANDARTLARINA NE ÖLÇÜDE UYUYOR? Dış Ekonomik İlişkiler Müdürlüğü Uzman Yardımcısı Nesteren KESEN Kasım

2 TÜRK BİLİŞİM SEKTÖRÜ AB STANDARTLARINA NE ÖLÇÜDE UYUYOR? Bilişim konusu Avrupa Birliği tarafından Bilgi Toplumu politikaları altında yürütülmektedir. Bilgi toplumu politikaları İletişim ve Bilgi Teknolojileri ni kapsamaktadır. Avrupa Birliği nin sektörle ilgili ana hedefi, sektöre yönelik yatırımların arttırılmasıdır. Bu yatırımların öncelikle özel sektörden gelmesi hedeflenmektedir. Dünya Ekonomik Forumu tarafından açıklanan ve ülkelerin bilgi toplumuna hazır olma durumunu gösteren listenin 2005 verilerinde; Avrupa Birliği ülkelerinin diğer önemli aktörler ile karşılaştırıldığında geride kaldığı görülmektedir. Listede Singapur birinci sıradadır. A.B.D geçen yıl birinci iken, 2005 te 5. sıraya düşmüştür. AB 25 genelinde bilgi teknolojileri konusunda en iyi durumda olanlar; Finlandiya, Danimarka ve İsveç tir. Bu ülkeler listede ilk altı içindedir. İngiltere, Almanya, Fransa gibi Birliğin demirtaşları bu ülkeleri sırasıyla 12,14 ve 20. olarak takip etmektedir. Yeni 10 üye ülke incelendiğinde ise, Estonya nın bu yeni üyeler arasında lider durumda olduğu ve listede 25. sırada yer aldığı görülmektedir. Türkiye bu sıralamada 52. durumdadır. Listede alt sıralarda yer almasına rağmen, diğer iki aday ülke Romanya ve Bulgaristan ın üzerinde yer almaktadır ve bir önceki seneye göre 4 sıra yükselmiş durumdadır. Verilerden de anlaşıldığı üzere Avrupa Birliği ülkelerinde bilgi teknolojileri sektörünün gelişmeye ihtiyacı vardır. AB nin Amerika Birleşik Devletleri, Singapur, Japonya gibi bilgi toplumu olma konusunda çok daha önemli adımlar atmış ülkelerin seviyesine ulaşması gerekmektedir. İşte bu nedenden dolayı, bilgi ve iletişim teknolojileri sektörüne yönelik AB nin ilk önceliği yatırımların arttırılmasıdır. Yatırımların arttırılması için Avrupa Birliği iki yönlü bir politika izlemektedir. Bu politikaların bir bölümü arzı canlandırıcı politikalardır, yani yatırımcının teşvik edilmesidir. Yatırımcının teşviki; genel olarak sektörde standartlaşmayı sağlayan ve sektörü düzenleyen yönetmelikler çıkarılmasıyla yürütülmektedir. Üye ülkelerdeki farklı uygulamalar yerine, gerekli görülen alanlarda ortak AB uygulamasına geçilmesi sayesinde yatırımcının sektöre güvenmesi ve yatırım yapması sağlanmaktadır. İzlenen politikaların ikinci ayağı ise talebi canlandırıcı uygulamalardır. E-devlet, e-ticaret, e-sağlık, e- eğitim gibi AB halkının kullanımına yönelik politikaların yürütülmesi sayesinde sektöre olan talep artmakta, artan talep de sektörü yeni yatırımlara, yeniliklere zorlamaktadır. Yatırımların özel sektör tarafından yapılabilmesi için rekabeti arttırıcı önlemlerin alınması da bu politikaların bir parçasıdır. Bunun için öncelikle, devlet tekelinin kaldırılması ve rekabetin arttırılmasına önem verilmektedir. AB nin Türk Telekom un özelleştirilmesi sürecini yakından takip etmesinin en önemli nedenlerinden biri budur. 2

3 AB nin sektöre yönelik uygulamaları detaylı olarak incelendiğinde öne çıkan en kapsamlı politika e- Avrupa dır. E-Avrupa, 10 sene içinde Avrupa Birliği ni dünyadaki en rekabetçi ekonomi haline getirmeyi amaçlayan Lizbon Stratejisi kapsamında bilgi ve iletişim teknolojileri konusunda yürütülen faaliyetleri içermektedir. Girişimin hedefi, Avrupa Birliği ni dünyadaki en rekabetçi, dinamik, bilgi tabanlı ekonomi haline getirmektir. E-Avrupa ile Birlik teki her vatandaşın okul, şirket ve kurumun yeni bilgi ve iletişim teknolojilerine erişimi ve etkin kullanımı amaçlanmaktadır. E-Avrupa girişimi kapsamında 7 öncelikli alan bulunmaktadır. Bunlar; broadband (Geniş Bantlı Internet Erişimi), e-devlet, e-iş, e-sağlık, e-katılım, e-öğrenim ve güvenlik tir. Girişimin uygulamaya geçirilmesi için e-avrupa 2005 Eylem Planı hazırlanmıştır. Broadband (Geniş Bantlı Internet Erişimi) alanında Eylem Planında belirlenen ana hedef, 2005 yılına kadar yaygın broadband erişilebilirliği ve kullanımıdır. Birlik, broadband alanındaki yatırımların da öncelikle özel sektörden gelmesini tercih etmektedir. Broadband erişilebilirliği ve kullanımının arttırılmasına yönelik olarak tüm üye devletler ulusal stratejilerini belirlemiş ve uygulamaya geçmişlerdir. Broadband den sonra e-avrupa nın en önemli öncelik alanlarından biri de e- devlettir. E-devlet, AB vatandaşlarına en etkili şekilde hizmet sunmayı ve vatandaş-devlet ilişkisini geliştirmeyi amaçlamaktadır. E-Avrupa 2005 Eylem Planı bu alanda; AB çapındaki tüm devlet kurumlarının 2005 e kadar broadband bağlantısına sahip olmalarını hedeflemiştir. E-devlet politikaları kapsamında uygulanan diğer önemli politikalar şunlardır: -Etkileşimli (Interaktif) Kamu Hizmeti Verilmesi: Bir çok kamu hizmetinin vatandaşın erişiminin sağlanacağı, interaktif hale getirilmesi -Kamu İhaleleri: 2005 sonuna kadar üye devletlerin kamu ihalelerinin büyük bölümünü elektronik ortamda yürütmeleri, vatandaşın bu süreci izleyebilmesi ve sürece katılabilmesi -Halka Açık Internet Ulaşım Noktaları: Vatandaşların kullanımı için her mahallede internet erişim noktaları kurulması, tercihen bu noktalarda broadband erişimi kullanılması ve bu birimlerin kurulmasında AB Yapısal Fonlarından yararlanılması. -Üye devletlerin aralarında veri alışverişi sağlamaları amacıyla güvenli bir iletişim alanının kurulması çalışmaları yapılması Girişim kapsamında AB de 20 temel kamu hizmeti (vergi beyanı, ticaret sicile kayıt, pasaport işlemleri, iş arama gibi) elektronik ortamda erişilebilir hale getirilmiştir. E-İş Programı ise hem e-ticareti kapsamakta hem de iş hayatında dijitall teknolojilerin kullanımının arttırılmasını amaçlamaktadır. Program özellikle küçük ve orta ölçekli işletmelerin dış pazarlara açılmasını sağlamaktadır. E-sağlık programı ile sağlık hizmetlerine ulaşımın kolaylaştırılması ve kalitesinin arttırılması hedeflenmiştir. Bu alandaki en önemli uygulama, elektronik sağlık kartlarının kullanımına başlanmasıdır. Uygulama için pilot projeler başlatılmıştır ve 2008 e kadar her ülkede uygulamaya geçilmesi kararlaştırılmıştır. 3

4 E-Avrupa 2005 Eylem Planı nın 2005 sonunda geçerliliğini yitirecek olması nedeniyle, i2010 adı altında yeni bir girişim şekillendirilmiştir. AB de tüm bu politikaların uygulanması telekomünikasyon ve bilişim sektörlerini düzenleyen bir mevzuat çerçevesi gerekliliğini doğurmuştur. Temmuz 2003 te sektörle ilgili yeni bir AB Düzenleyici Çerçevesi kabul edilmiştir. Yeni düzenlemelerin tüm üye ülkelerde uygulamaya geçirilmesi ve üye ülkelerde standart düzenlemelerin getirilmesi için AB Komisyonu na yetki verilmiştir. Bu yetki ile Komisyon; üye ülkelerin denetim otoriteleri tarafından önerilen ulusal düzenlemeleri kontrol edebilme ve gerekirse veto edebilme hakkına sahiptir. Uygulamanın amacı, Ortak Pazar kapsamında, işbirliği ile rekabetçi bir bilgi ve iletişim sektörü yaratmaktır. Bu yeni Çerçeve kapsamında dikkati çeken bazı yönetmelikler şunlardır: Erişim ve Bağlantı Yönetmeliği: Halihazırdaki operatörlere yönelik rekabeti arttırıcı tedbirler, erişim ve ara bağlantı talebi olan operatörler için hak ve yükümlülükler belirlemektedir. Yetkilendirme Yönetmeliği: Bireysel ya da sınıf lisans sistemi yerine genel bir sistem getirmektedir, bu sayede sektöre yeni girenler teşvik edilmektedir. Evrensel Hizmet Yönetmeliği: Bireylerin elektronik iletişim sistemlerinden eşit ve erişilebilir fiyatlarda yararlanabilmesi için hakları düzenlemektedir. Elektronik İletişimde Gizlilik ve Mahremiyeti Düzenleyici Yönetmelik: Bilgi gizliliği ve mahremiyeti koruyucu düzenlemeler getirmektedir. Radyo Spektrumu (Dalgaları) Yönetmeliği: Kablosuz iletişimi sağlayan radyo dalgalarının esnek kullanımı ve yönetimini düzenlemektedir. Rekabet Yönetmeliği: Telekomünikasyon sektörünün devlet tekelinden çıkarılıp, rekabete açılmasını sağlamaktadır. Bu yönetmelikler dışında kiralık hatların özellikleri ve standartları, yerel ağın paylaşıma açılması, ara bağlantının fiyatlandırılması, dijital kablosuz telefon iletişimi için frekans bantlarına ilişkin düzenlemeler de bulunmaktadır. AB bütün bu yeni girişimleri gerçekleştirirken, Türkiye de bu konularda ne durumdadır? Neler yapıldı ve neler yapılması gerekiyor? Türkiye de özellikle internet erişimi ile ilgili ciddi bir altyapı eksikliği olduğu ortadadır. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) 2005 verilerine göre; AB de geniş bantlı internet erişimi (penetrasyon) kullanım oranı %9 dur. Hollanda, Danimarka, Belçika, Finlandiya, Norveç gibi AB ülkelerinde bu oran %20 seviyelerindedir. Bu oran Türkiye de ise %1.2 dir. Türkiye de 2004 yılında olan ADSL kullanıcı sayısı bugün e ulaşmış olsa da, erişim hızı ve ücretler konusunda hala kat edilmesi gereken mesafeler vardır. Radikal Gazetesi nde yayınlanan bir makalede; Türkiye de 1 Mbit hızında alınan ADSL hizmeti için 150 YTL ödenirken, aynı hizmetin İngiltere de 60 YTL ye Almanya da 22.5 YTL ye verildiği belirlenmiştir. Sektördeki yatırımların arttırılmasının gerekliliği ortadadır. Peki Türkiye bu alanda neler yapmıştır ve yapmaktadır? 4

5 2000 yılında AB üye ülkelerinin e-avrupa projesini başlatmasıyla AB aday ülkeleri kendileri için e- Avrupa+ isimli bir girişim hazırlamaya karar vermişlerdir. E-Avrupa+ girişimi, e-avrupa girişimi ile paralel önceliklere ve hedeflere sahiptir ve aday ülkelerin özel durumlarına yönelik eylem planları sunmaktadır. Türkiye de e-avrupa+ girişimine dahil olan ülkelerden biridir. Türkiye nin bilgi ve iletişim teknolojilerinde AB ile uyum durumu, 2003 yılından itibaren AB tarafından İlerleme Raporları ile takip edilmektedir. Uyum çalışmaları kapsamında; 2003 yılı içerisinde bilgi toplumuna geçiş çalışmalarının hızlandırılması amacıyla e-dönüşüm Türkiye projesi başlatılmıştır. Proje kapsamında yürütülecek politikalar ve üstlenici kurumlar E-Dönüşüm Eylem Planı ile belirlenmiştir. E-Dönüşüm, ve bunun parçası olan e-devlet projesinin hedefinin sadece kamu birimlerinin bilgisayar teknolojisi ile tanıştırılması olmadığının kavranması gerekmektedir. Bu programların genel amacı; vatandaşa etkili hizmet sunulması, kamu hizmetlerinde şeffaflık sağlanması, bilgilerin, verilerin standartlaşmasıdır. Uygulama kurumlarının bilgisayar teknolojisini kullanmalarından ibaret değildir. Kullanılan yazılımlar, veriler standartlaştırılmalı, bu sayede bir kamu kurumunun verisine başka kurumlar kolaylıkla ulaşabilmelidir. Uyum çalışmaları kapsamında; 2000 tarih 4502 tarihli kanun ile, sektörü düzenlemekle görevli Telekomünikasyon Kurumu nun kurulduğu, sektörde faaliyet göstermek isteyenlerin yetki belgesine sahip olmaları gerektiği açıklanmıştır yılında telekomünikasyon ruhsatı verme yetkisi bu Kurula devredilmiştir. Türk Telekom da kamu payının %50 nin altına düşürülmesi kararlaştırılmıştır. Uydu haberleşmesi ve mobil ve kişisel iletişim hakkındaki AB yönetmelikleri ilgili mevzuata uyarlanmıştır. AB nin Acil İletişim Numarası 112 Projesi ne kamu hastaneleri dahil edilmiştir. Ancak bu faaliyetten sonra bugüne dek konu ile ilgili herhangi bir ilerleme kaydedilmemiştir. Uyum çalışmaları ile ilgili son gelişmeler AB tarafından yayınlanan 2005 Türkiye İlerleme Raporu nda belirtilmiştir. 9 Kasım 2005 te bu rapora konu olan en önemli olaylardan biri, Türk Telekom un özelleştirilmesidir. Kasım ayı başında Türk Telekom un %55 lik blok satışı için Öger Telekom ile imzalar atılmış ve devir gerçekleşmiştir. İlerleme Raporu nda Türk Telekom un sektördeki tekelinin kaldırılması ve sektörün 2004 yılından itibaren rekabete açılmasına rağmen hala sektöre yeni gireceklerin önünde engeller yer aldığı ifade edilmiştir. Telekom ile ilgili gelişmeler dışında; bu yıl, yeni AB Düzenleyici Çerçevesi kapsamındaki Evrensel Hizmet Yönetmeliği konusunda bir yasal düzenleme kabul edilmiştir. Bir önceki seneki İlerleme Raporuna konu olan kiralık hatlar ile ilgili herhangi bir düzenleme yapılmamıştır. Temmuz 2005 te yerel ağın paylaşıma açılması konusunda uygulama mevzuatı hazırlanmış olup, uygulamaya geçiş beklenmektedir. E-imza ile ilgili kanunun çıkarılmasından sonra uygulanışı ve teknik kriterleri ile ilgili de mevzuat hazırlanmıştır. İlerleme Raporunda değinilen bir diğer konu da Türkiye nin şu ana kadar Avrupa Konseyi Siber Suçlar ile ilgili Konvansiyonu nu onaylamamış olmasıdır. Yine 9 Kasım 2005 te yayınlanan ve Türkiye nin müzakere sürecindeki orta ve kısa vadeli hedeflerini içeren Katılım Ortaklığı Belgesi nde, Türkiye de Bilgi Toplumu konusunda yapılması gerekenler konusunda; vergi ve lisans yasalarının uygulanmasının sağlanması, elektronik komünikasyonda özellikle vergi ve lisans hukuku, kiralanmış hatlar ulaşım ve bağlantı, taşıyıcı ön seçimi ve sayı taşınabilirliği alanlarında ilgili yasaların kabul edilip uygulanması çağrısı yapılmıştır. 5

6 Genel olarak bakıldığında Türkiye nin özellikle son üç senedir AB standartlarına uyum konusunda ilerleme gösterdiği gözlenmektedir. Bilgi ve iletişim sektörünün serbestleşmesi çalışmaları bu konuda atılmış en önemli adımlardandır. Ülkemizde AB mevzuatına uyumlu birçok yasa çıkarılmıştır. Ancak hala uygulamaya yönelik yönetmeliklerde eksiklikler mevcuttur. Rekabeti geliştirici düzenlemeler üzerinde durularak sektöre yatırım çekilmesi öne çıkan bir gerekliliktir. Telekomünikasyon Kurulu nun güçlendirilmesi gerekmektedir. AB ve Türkiye de bilgi teknolojileri ve iletişim sektörüne bakıldığında her iki aktörün de konu ile ilgili kendilerini geliştirmeye ihtiyaçları olduğu görülmektedir. AB de bilişim sektörü, Japonya, A.B.D, Singapur gibi diğer önemli aktörler ile karşılaştırıldığında geride kalmaktadır. Bu durumda, AB nin hedeflerini gerçekleştirmek için çalışmalarına devam edeceği aşikardır. Diğer yandan Türk bilişim sektörünün Avrupa Birliği ne göre geride kaldığı gözlemlenmektedir. Bu gözlem ülkemizde sektör ile ilgili gelişmelere önem verilmesinin, yatırımların, serbestleşmenin arttırılmasının ve AB deki gelişmelerin çok yakından takip edilmesinin gerekliliğini ortaya çıkarmaktadır. To What Extend the Information Technology Sector in Turkey Complies with the EU Standards? In the European Union, the policies concerning information technologies are organized under Information Society policies.. The main target of the Union regarding information technologies is increasing the investments in the sector. For encouraging investment, the Union has policies directed at stimulating supply and demand. The e-readiness index for 2005, published by the World Economic Forum clearly indicates that European Union countries are lagging behind compared to other important actors in the world. Only Finland, Sweden and Denmark are in the top 6, where as Germany, United Kingdom and France are 12, 14 and 20 th respectively. Turkey is the 52 th on the index. The most important EU policy concerning the sector is e-europe. E-Europe is an initiative created in the framework of Lisbon Strategy, which aims to make the EU s economy the most competitive economy in the world. To implement the policies of the E-Europe initiative, Action Plan 2005 was created and will be replaced by i2010 at the end of E-Europe consists of policies like; e-government, e-business, e-health, e-education and security. With e- government, 20 basic public services are now available in the electronic form in the EU. In addition to these, public tenders are also available in the electronic environment. Internet access points are established in the neighborhoods and they are financed by the EU structural funds. E-business deals with both e-commerce and the use of digital technologies in daily business life. As part of e-health policy, the EU targets to make use of electronic health card available in all the EU countries. There is serious lack of infrastructure in the information technology sector in Turkey especially concerning fast internet access. According to the broadband penetration statistics prepared by the OECD, the broadband penetration level in Turkey is only 1.2%. The EU 25 average is 9% and the level reaches to 20% in countries like Belgium, Finland, Norway, Netherlands and Denmark. There is also considerable difference between the cost of internet access in Turkey and in the EU. The consumers pay around 150 New Turkish Liras for 1 Mbit broadband in Turkey, whereas the price for the same service is 60 New Turkish Liras in the United Kingdom and 22.5 New Turkish Liras in Germany. That shows the necessity to increase the investments in the sector. 6

7 As a candidate country to the EU, Turkey participated in the e-europe+ program, which as an initiative designed for candidate countries as part of the e-europe initiative. In Turkey e-transformation project was started in the framework of EU harmonization activities. The EU Commission closely follows the project and detailed information on the project is published in the Progress Reports. 7