ÜSTÜN YETENEKLİ ÇOCUKLARI ANLAMAK

Transkript

1 ÜSTÜN YETENEKLİ ÇOCUKLARI ANLAMAK Yrd.Doç.Dr. Faruk Levent Marmara Üniversitesi 19 Şubat Marmara Pediatri Kongresi Hilton Kozyatağı, İstanbul

2 ÜSTÜN YETENEKLİ ÇOCUK ve ÜSTÜN YETENEKLİLİK KAVRAMI

3 İNGİLİZCE ÜSTÜN YETENEKLİLİK Gifted, gifted and talented, high ability, expectional children TÜRKÇE Üstün zekalı, üstün yetenekli, özel yetenekli

4 ÜSTÜN YETENEKLİLİK Gagné (2003, s.60) üstün yetenekliliği (giftedness) doğuştan gelen, eğitimle kazanılmayan bir durum olarak ifade etmektedir. Üstün yetenekliliğin bilimsel bir kavram olarak ele alındığı 19.yüzyıldan bu yana üstün yetenekliliğin en güçlü göstergesi, zekâ kavramı ve zekâyı ölçtüğü kabul edilen zekâ testleri olmuştur. Zekâ testleri aracılığıyla tanımlama yapan kaynaklarda üstün yetenekliler, yapılan değerlendirme sonucunda zekâ bölümü sürekli olarak 130 ve daha yukarı puan olan bireylerdir.

5 ANNEMARIE ROEPER

6 ÜSTÜN YETENEKLİLİK Üstün yeteneklilik bir ürün değil, devam eden bir süreçtir. Bu süreç çoğunluğun gittiği yönden farklı bir yöne gider; ama aynı zamanda çoğunlukla birleşip bir değişiklik getirebilir. Bu; büyük bir sefalet getirebileceği gibi, en büyük hazzı da verebilir. Üstün yetenekli kişi, hayatın karmaşıklıklarının içine girebilme ve mükemmel bağlantılarını anlama kapasitesine sahiptir. Bireyin kendi üstün yetenekliliğini, kendi yaratıcı becerilerini tecrübe etmesi, üstün yetenekli kişinin hayatındaki en heyecan verici yanlardan biridir. (Roeper, 1995, s.107)

7 ÜSTÜN YETENEKLİLİK Annemarie, insanların sayısal değerlerle karşılaştırılmasından yana değildi. Onun yerine, insanların üstün yetenekliliğini ve bu büyük yeteneklerin günlük hayatta ne gibi etkilerinin olabileceğini anlamak için bu bireyleri uzun bir zaman boyunca inceleyerek 23 farklı özelliğe sahip olduklarını belirledi (Roeper, 1995, s.94).

8 ÜSTÜN YETENEKLİ BİR ÇOCUĞUN SESİ

9 ÜSTÜN YETENEKLİLİK Üstün yeteneklilik hakkında birçok tanım yapılmış olsa da, literatürde ortak kabul gören bir görüş bulunmamaktadır. Ancak ABD Eğitim Bakanlığı tarafından 1993 yılında önerilen bir tanım genel olarak kabul görmektedir (Passow ve Rudnitski, 1993, s.26): Aynı yaş, deneyim veya çevre şartlarına sahip akranlarına göre üstün performans gösteren veya yüksek düzeyde başarı elde eden çocuklar ve gençlerdir. Bu çocuk ve gençler entelektüel, yaratıcı ve olağanüstü bir liderlik kapasitesine sahip oldukları için sanatsal alanlarda ve özel akademik alanlarda yüksek performans sergiler. Bu özellikteki bireyler, genellikle okul tarafından sağlanmayan eğitim hizmeti veya faaliyetlerine ihtiyaç duyarlar. Üstün yetenekli çocuklar ve gençler tüm kültürel gruplarda, tüm ekonomik tabakalar arasında bulunabilmektedir.

10 BİR BİLSEM ÖĞRETMENİNİN SESİ

11 ÜSTÜN YETENEKLİLİK KAVRAMI Yaşamları boyunca üstün başarı göstermiş yetişkinleri inceleyen Renzulli ye göre üstün birey birbiriyle etkileşen üç özellik kümesine sahiptir. Bunlar; genel ve özel yetenek düzeyi, yaratıcılık ve motivasyon kümeleridir.

12 ÜSTÜN YETENEKLİ BİR ÇOCUĞUN SESİ

13 ÜSTÜN YETENEKLİ ÇOCUKLAR NASIL FARK EDİLİR?

14 BEBEKLİK DÖNEMİ

15 ERKEN GELİŞİM DÖNEMİ Erken gelişim döneminde üstün yetenekliliğin işareti olarak kabul edilen özellikler şunlardır (Silverman, 1993; Harrison, 2004): Bebeklik döneminde olağandışı atiklik Uzun dikkat süresi Daha az uyku ihtiyacı Yüksek aktivite düzeyi Aynı yüzleri yaşıtlarına göre daha erken tanıma ve ayırt etme Erken dil gelişimi Merak Keskin gözlem yeteneği

16 ÜSTÜN YETENEKLİ BİR ANNENİN SESİ

17 ÜSTÜN YETENEKLİ ÇOCUKLARIN ÖZELLİKLERİ

18 ÜSTÜN YETENEKLİLERİN ÖZELLİKLERİ Dr. Karen Rogers üstün yetenekli 241 çocuğa yönelik yaptığı bir araştırmada üstün yeteneklilerin özelliklerine yönelik şu istatistiki sonuçları elde etmiştir (Rogers, ): % 99.4 ü hızlı öğreniyor. % 99.3 ünün geniş bir kelime hazinesi var. % 99.3 ünün mükemmel bir hafızası var. % 99.3 ü mantığını çok iyi kullanır. % 97.9 u çok meraklı % 96.1 i bazen yaşlarına göre çok olgun % 95.9 unun mükemmel bir espri anlayışı var % 93.8 i çok iyi gözlemleme yeteneğine sahip

19 ÜSTÜN YETENEKLİLERİN ÖZELLİKLERİ % 93.5 u başkalarına karşı merhametlidir. % 93.4 ünün renkli bir hayal gücü var. % 92.9 u sayılar konusunda yetenekli. % 90.3 ü adalet ve dürüstlük kaygısı taşır. % 89.4 ü bulmaca ve legoları rahatlıkla yapar. % 88.4 ünün yüksek bir enerji seviyesi var. % 88.3 ü işlerinin mükemmel olması kaygısını taşıyor. % 85.9 u ilgi duyduğu alanlarda azimli % 84.1 i otoriteyi sorguluyor. % 80.3 ü çok okuyor.

20 ÜSTÜN YETENEKLİ BİR BABANIN SESİ

21 ÜSTÜN YETENEKLİ ÇOCUKLARIN TANILANMASI

22 NORMAL ÇOĞUNLUĞA GÖRE EĞİTİM

23 ÜSTÜN YETENEKLİLER Üstün Yeteneklilik Düzeyi Zekâ Bölümü Yaygınlık Oranı Hafif düzeyde üstün yetenekli (mildly gifted) Normal üstün yetenekli (moderately gifted) Çok üstün yetenekli (highly gifted) Olağanüstü üstün yetenekli (exceptionally gifted) Dâhi seviyesinde üstün yetenekli (profoundly gifted) : :40 1: :1000 1: : :1 milyon :1 milyon Kaynak: Gross, M.U.M. (2000). Issues in the cognitive development of exceptionally and profoundly gifted individuals. In K.A. Heller, F.J. Monks, R.J. Sternberg & R.F. Subotnik (Eds.), International handbook of research and development of giftedness and talent (2nd ed., pp ).

24 ÜSTÜN YETENEKLİLERİN TESPİTİ Bireysel zekâ testleri Grup başarı testleri Grup zekâ testleri Yaratıcılık testleri Kritik düşünme testleri Resim, müzik gibi alanlar için özel testler

25 ÜSTÜN YETENEKLİ ÇOCUKLARIN YAŞADIĞI PROBLEMLER

26 ÜY YAŞADIKLARI PROBLEMLER Üstün yetenekli çocuklar bireysel farklılıklardan dolayı bazı psikolojik problemlerle karşı karşıya kalabilmektedir. Bu problemleri yaşamalarındaki en temel faktör, eş zamanlı olmayan gelişimdir. Gelişimin belli alanlarda çok hızlı olması, üstün yetenekli çocuklarda karmaşık duygu ve düşünceler ile yetersizlik duygusuna neden olabilmektedir.

27 BİR ANNENİN SESİ

28 ÜY YAŞADIKLARI PROBLEMLER Örneğin zekâ yaşı 15 ancak takvim yaşı 10 olan üstün yetenekli bir çocuğun duygusal gelişimi takvim yaşını takip ediyorsa, bu çocuğun gelişim özelliklerinin eş zamanlı olmayan bir yapısı olduğu söylenebilir (Sak, 2010).

29 ÜSTÜN YETENEKLİ BİR ÇOCUĞUN SESİ

30 ÜY YAŞADIKLARI PROBLEMLER Alsop (2003) tarafından yapılan bir araştırmada, 535 üstün yetenekli çocuğun arşiv kayıtları incelenmiştir. Bu çocukların eş zamanlı olmayan gelişimle ilişkilendirilebilecek davranış örüntüleri şu şekilde tespit edilmiştir: Kaygı, kendini eleştirme, aşırı derecede duyarlı olma, kolayca üzülme ve kolayca kızma davranışı yanında ergenlik döneminde görülebilen depresyon.

31 ÜSTÜN YETENEKLİ BİR ÇOCUĞUN SESİ

32 ÜSTÜN YETENEKLİ ÇOCUKLARIN REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK İHTİYACI

33 ÜY REHBERLİK İHTİYACI Üstün yetenekli çocuklar, sadece bilişsel alanda değil, duygusal yönden de akranlarından farklı olarak ileri gelişim gösterirler (Gross, 1993). Bu özelliklerine bağlı olarak üstün yetenekli öğrencilerin akademik, psikososyal ve kariyer planlama alanlarında rehberlik hizmetlerine ihtiyaçları vardır (Silverman, 1993; Colangelo, 2003; Greene, 2003; Jackson ve Snow, 2004). Bununla birlikte bu çocukların normal zekâya sahip yaşıtlarıyla kıyaslandığında duygusal ihtiyaçlarının daha fazla olduğu söylenebilir.

34 ÜSTÜN YETENEKLİ BİR ÇOCUĞUN SESİ

35 SON SÖZ YERİNE

36 BİR ANNENİN SESİ

37 EDERİM.