Anayasa Mahkemesinin bireysel başvuruya ilişkin yargılama

Transkript

1 MAKALE İbrahim ÇINAR Anayasa Mahkemesi Raportörü GİRİŞ Bireysel Başvurunun Birinci Yılında Anayasa Mahkemesine Yapılan Başvuruların İstatistikî Verilerle Analizi dığı tespit edilmiştir. Bu başvurular usulüne uygun yapılmadığı için bireysel başvuru olarak kayda alınmamış ve başvurucuların hak kaybına uğramaması için yöntemine uygun başvuru yapmasını sağlamak amacıyla başvuru usulünü açıklayıcı bir yazı ekinde ilgili evraklar iade edilmiştir yılında bu şekilde usulüne uygun olarak yapılmayan başvuru sayısının 300, 2013 yılında ise 396 olduğu görülmektedir. Bu sayılara göre 2012 yılında kayda alınan başvuruların kayda alınmayan başvurulara oranının %22 olduğunu tespit edilmiştir yılında bakıldığında ise bu oranın % 5,5 olduğu, dolayısıyla usulüne aykırı olarak yapılan başvurularda %15,5 oranında bir azalma olduğu görülmektedir. Usulüne aykırı olarak yapılan başvuruların çoğunun ceza ve infaz kurumlarındaki hükümlü ve tutuklular tarafından yapıldığı tespit edilmiştir. Söz konusu başvurular genellikle dava dosyalarının yeniden incelenmesi talepli olup, haksız yere ceza verildiği, lehe olan düzenlemelerin uygulanmadığı, yargılamanın adil yapılmadığı gibi iddiaların yer aldığı mektuplardan oluşmaktadır. Bu başvuruların çok az bir kısmında başvuru formu kullanılmış ise de formun büyük bir kısmının usulüne uygun olarak doldurulmamıştır. Gerek formlarda gerekse dilekçelerde hak ihlali yerine hukuka aykırılık iddialarına yer verildiği ve Anayasa Mahkemesinin temyiz yargılaması yapan bir Mahkeme olarak algılandığı izlenimi edinilmiştir. Öte yandan bu şekildeki başvuruların bir kısmı da maalesef avukatlar tarafından yapılmıştır yılındaki başvuruların %30 una yakını, 2013 yılındaki başvuruların ise %5 lik kısmı avukatlar tarafından yöntemine aykırı olarak yapılmıştır. 2. Kayda Alınan Başvurular Mahkemeler, yurt dışı temsilcilikleri ya da bizzat Anayasa Mahkemesine yapılan başvurular yöntemine uygun olduğu için başvuru numarası verilerek kayda alınmıştır. Başvurunun ilk dönemlerinde yukarıdaki mevzuattaki belirtilen yerlere yapılmayan ancak adliyelerde hâkim ve savcılar ile yazı işleri müdürleri tarafından havale kaydı bulunan ve başvurucular tarafından posta yoluyla Anayasa Mahkemesine gönderilen başvurular da kayda alınarak başvuru numarası verilmiştir. Bu şekilde yapılan başvuruların zamanla azaldığı da belirtilmelidir. Sistemin yeni olması nedeniyle bazı adliye personelinin hatasından kaynaklanan bu KAYDA ALINMA DURUMUNA GÖRE BAŞVURULAR Kayda Alınan Kayda Alınmayan Anayasa Mahkemesinin bireysel başvuruya ilişkin yargılama yetkisinin başladığı 23 Eylül 2012 tarihinden 23 Eylül 2013 tarihine kadar geçen bir yıllık süre içinde toplam 8486 başvuru yapılmış bulunmaktadır. Bu çalışmada bireysel başvurunun birinci yılında Anayasa Mahkemesine yapılan bireysel başvuru sayısı, başvuruların hukuki niteliği ve hangi hukuk alanındaki ihtilaftan kaynaklandığı, başvurucuların talepleri, ihlal edildiği iddia edilen hakkın hangisi olduğu gibi veriler irdelenerek analiz edilmesi hedeflenmiştir. Ayrıca bu konular analiz edilirken Anayasa Mahkemesinin verdiği kararlar da aktırılarak konunun pekiştirilmesi amaçlanmıştır. Çalışmada kullanılan istatistikî veriler başvurucular tarafından düzenlenen başvuru formlarında veya dilekçelerinde yer alan bilgilerin bireysel başvuru bürosunda ön inceleme uzmanı olarak görev yapan personel tarafından UYAP veri ekranına işlenmesi ve yine hukuki nitelemelere ilişkin alanların da burada görev yapan raportörler tarafından kontrol edilmesi sonucu büyük bir özveri ile hazırlanmıştır. I- GENEL OLARAK BAŞVURULARIN DURUMU Başvuru Sayıları 1 1. Kayda Alınmayan Başvurular 6216 sayılı Kanun un 45 ilâ 51. maddelerinde ve Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü nün 59 ilâ 84. maddelerinde bireysel başvuruların ne şekilde yapılacağı, kayda alınacağı ve inceleneceğine ilişkin düzenlemelere yer verilmiştir. Bireysel başvurunun gerek hukuk sistemimize yeni girmiş olması gerekse anılan düzenlemelerle Anayasa Mahkemesince hazırlanan ve internet sitesinde yayımlanan bireysel başvuru materyalleri okunmadan başvuru yapılması nedeniyle başvuruların çoğunda yanlışlık veya eksiklik tespit edilmiş 2 olup, bu yanlışlık ve eksikliklerin tamamlanması bakımından başvuruculara yazılar gönderilmiştir sayılı Kanun'un 47. maddesinin birinci fıkrasında bireysel başvuruların mahkemelere veya yurt dışı temsilciliklerine ya da bizzat Anayasa Mahkemesine yapılabileceği öngörülmüş olmasına rağmen, bireysel başvurunun bir yıllık döneminde söz konusu başvurulardan 696 sının posta, faks ve e-posta gibi yollarla yapıl- tarz yanlış uygulamalar, başvurucuların hak kaybına uğramaması için yöntemine uygun başvuru olarak kabul edilmiştir. Bununla birlikte bazı başvurucuların adliyelerde mahkemeler yerine Cumhuriyet savcılıklarına bireysel başvuru evraklarını teslim ettikleri, Cumhuriyet savcılıklarının başvurucuları mahkemelere yönlendirmek yerine başvuru evraklarını alarak Anayasa Mahkemesine gönderdikleri tespit edilmiştir. Bu başvurular da mevzuatta öngörülen mahkemeler yerine mevzuatta yer almayan Cumhuriyet savcılıklarına yapılmasına rağmen usulüne uygun başvuru olarakkabul edilmiştir. Yine bu koşul, ceza ve infaz kurumlarında bulunan hükümlü ve tu- 48

2 tuklulara esnek uygulanmaktadır. Burada amaç hükümlü ve tutukluların mahkemeye erişim imkânlarının kısıtlı olmaları nedeniyle Anayasa Mahkemesine başvuru evrakı gönderirken başvuru süresini geçirerek mağduriyet yaşamamalarıdır. Bunlardan birincisi hükümlü ve tutuklular tarafından ceza ve infaz kurumu müdürlükleri aracılığıyla Cumhuriyet başsavcılıkları tarafından gönderilen başvurulara ilişkin olup, bu başvurulara mahkemeler aracı kılınmaksızın yapılsa bile kayda alınıp başvuru numarası verilmiştir. İkinci olarak bazı hallerde bireysel başvuru yapıldığı hususu ceza ve infaz kurumlarında idarenin bilgisine girmiş, ancak başvuru evrakı alınmayarak hükümlü ve tutuklulara iade edilmiş, başvuru evrakı başvurucu tarafından doğrudan posta yoluyla Anayasa Mahkemesine gönderilmiştir. Bireysel başvuru formu ya da dilekçesi Ceza ve İnfaz kurumlarında gerek mektup okuma komisyonu gerekse kurum müdürlüklerince alınıp burada görev yapanlar tarafından başvuru formu veya dilekçeleri okunarak kaşelenmesine rağmen, başvuru evrakı hükümlü ve tutuklulardan alınarak Anayasa Mahkemesine gönderilmeyerek başvuruculara iade edildiği tespit edilmiştir. Yukarıda belirtildiği gibi burada da başvuruculara yükletilecek bir kusur bulunmamakta olup, başvuru evrakı posta yoluyla gönderilmesine rağmen bu başvurular da kayda alınmış ve numara verilmiştir. Son olarak 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkındaki Kanun un 68. maddesinin (4) numaralı fıkrası hükmü uyarınca hükümlü ve tutuklularca kapalı zarf içinde gönderilen ve zarfın üzerinde anılan kanun maddesi kaşesi bulunan mektuplar da resmi niteliğe haiz belge kabul edilerek bu şekilde yapılan başvurulara da numara verilmiştir. Zira bu şekilde başvurularda hükümlü tutukluların kurumlardaki işkence ve kötü muamele, hatalı uygulama veya kurum idarecilerine ilişkin şikâyetlerden kaynaklı başvuru yapması ihtimali bulunmakta olup, anılan konulardaki insan hakkı ihlallerine ilişkin başvuru yolunun açık tutulması amaçlanarak bu şekildeki başvurulara da kayıt numarası verilerek kayda alınmıştır. Bireysel başvuru olarak kayda alınan başvurular genellikle mahkemeler aracılığı ile yapılmıştır. İkinci olarak başvurucuların Anayasa Mahkemesine bizzat, son olarak ta yurt dışı temsilcilikler aracılığı ile başvuru yapmayı tercih ettikleri gözlemlenmiştir. Başvuruların genel olarak başvurucular tarafından bizzat ya da avukatlar aracılığıyla yapıldığı, kanuni temsilci ya da vasi aracılığıyla başvuru sayısının oldukça az olduğu görülmektedir. a. Başvuru Sayıları ve Seri Başvurular 2012 yılında toplam 1342 başvuru yapılmış olup, bireysel başvurunun kabul edilmeye başladığı 23 Eylül 2012 tarihinden 30 Eylül 2012 tarihine kadar 48, Ekim ayında 351, Kasım ayında 470, Aralık ayında ise 473 başvuru yapıldığı tespit edilmiştir. Bu verilere göre bireysel başvurunun başladığı İlk Üç Aylık Dönemde aylık ortalama 448 civarında başvuru yapıldığı anlaşılmakta olup, aylık başvuru sayılarında aşırı bir farklılık olmadığı sadece nisbî olarak Eylül ve Ekim ayında düşük miktarda olan başvuru sayısının Kasım ve Aralık aylarında arttığı gözlemlenmektedir. Bireysel başvurunun 2013 yılı verilerine bakıldığında İlk Üç Aylık Dönemde başvuru sayısının 3421 e ulaştığı tespit edilmiş olup, bu dönemde toplam 2214 başvuru yapılmıştır. Aylık olarak sayılara bakıldığında Ocak ayında 1021, Şubat ayında 604, Mart ayında ise 589 başvuru yapıldığı görülmektedir yılının İkinci Üç Aylık Dönemine bakıldığında ise başvuru sayısının 5694 ulaştığı anlaşılmakta olup, bu dönemde 2315 başvuru yapıldığı gözlemlenmiştir. Aylık olarak sayılara bakıldığında da Nisan ayında 593, Mayıs ayında 863, Haziran ayında ise 859 başvuru yapıldığı tespit edilmiştir yılının Üçüncü Üç Aylık Döneminde başvuru sayısının 8486 ya ulaştığı ve bu dönemde, toplam 2615 başvuru yapıldığı görülmektedir. Aylık olarak bakıldığında ise Temmuz ayında 1206, Ağustos ayında 981, Eylül ayının 1 Eylül 22 Eylül 2013 dönemine ilişkin ise 428 başvuru yapıldığı anlaşılmıştır yılının İlk Dokuz Aylık Dönemine bakıldığında aylık ortalama 794 başvuru yapıldığı görülmekte olup, buna göre 2012 yılında yapılan başvurulara göre aylık 346 dosya arttığı, yani başvuruların 2012 yılına göre aylık % 78 oranında artış gösterdiği söylenebilir yılında en fazla başvurunun Ocak ve Temmuz aylarında yapıldığı görülmekte olup, Ocak ayındaki artışın sebebinin büyük bir kısmının ( yaklaşık 400 civarında başvuru ) 5360 sayılı Kanun uyarıca kapatılması öngörülen ilçe ve beldelerin tüzel kişilikleri ile belediye başkanları, yine mahalle ve köylerin muhtarları tarafından yapıldığı, yine kısmi de olsa bu yerlerde ikamet eden kişiler tarafından da bu kanunun iptali istemiyle başvuru yapıldığı gözlemlenmiştir yılının aylık ortalamanın üzerinde başvuru yapılan Mayıs - Ağustos ayları arasındaki artış ise Anayasa Mahkemesine seri olarak yapılan başvurulardan kaynaklanmıştır. Bu dönemde yapılan yaklaşık 1000 civarında başvuru 5233 sayılı Terör ve Terörle Mücadeleden Doğan Zararların Karşılanması Hakkında Kanun un uygulamasına ilişkindir. Başvurucular tazminat komisyonlarına başvurarak tazminat talep ettiklerini, ancak yapılan başvuruların bu komisyonlarca reddedildiğini, bunun üzerine açılan davaların da aleyhlerine sonuçlandığını ve adil yargılanma hakkı ile mülkiyet hakkının ihlal edildiğini ileri sürmüşlerdir ve 2013 yapılan bazı seri başvurular tek bir ihtilaftan kaynaklanmaktadır. Örneğin Karaman İli Ermenek İlçesinde gerçekleştirilen bir kamulaştırma işleminde kamulaştırma bedelinin eksik hesaplandığı, buna ilişkin açılan bedel tespit davasının da aleyhine sonuçlandığından bahisle yapılmış 375 başvuru bulunmaktadır. Bu başvurulardan yaklaşık 250 si 2013 yılının Mayıs - Ağustos aylarında yapılmıştır. Yine 2012 ila 2013 yıllarının değişik dönemlerinde yapılan toplam 130 adet başvuru 6111 sayılı Kanun un 53. maddesinden kaynaklanmıştır. Bu ihtilaflar SGK aylığının ödenen prime göre düşük bağlanmasına ilişkin olup, bu konudaki açılan davaların aleyhe sonuçlandığından bahisle yapılan başvurulardan oluşmaktadır. Söz konusu başvurular bu dönemde yoğun olarak yapılmamakla birlikte 130 başvurunun 25 inin bu dönemde yapıldığı tespit edilmiş olup, aynı türden ilk derece mahkemelerinde açılmış 2000 civarında dava olduğu tahmin edilmektedir. Bununla birlikte bazı ihtilaflar da sadece bir Kanun un ilgili maddesinin uygulamasından kaynaklanmaktadır. Bunlardan biri de 6191 sayılı Kanun ile 926 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanunu na eklenen geçici 32. maddeden kaynaklı ihtilaflara ilişkindir. Bu konuda da kesin sayı bilinmemekle birlikte 210 civarında başvuru yapıldığı tahmin edilmektedir. Yine bazı başvuruların da aynı nihai kararın taraflarınca yapıldığı görülmüş olup, bir dava hakkında karar verilmesi ya da yargılamanın uzun sürmesi halinde aynı konuya ilişkin onlarca başvuruya sebebiyet verebilmektedir. Buna örnek olarak bir tapu kadastro mahkemesinde uzun yargılama nedeniyle yıllarca davanın sürmesi halinde başlangıçta beş altı davacısı bulunan ihtilaf uzun yıllarda davacılardan bir kaçının ölmesi sonucu mirasçıları, hatta mirasçıların da varisleri tarafından takip edilir hale gelmektedir. Bu şekilde dava onlarca hatta büyük arazi ihtilaflarında yüzlerce tarafa ulaşmakta olup, dolayısıyla aynı ihtilaftan pek çok başvuru yapılabilmektedir. 49

3 BAŞVURULARIN YAPILDIĞI YERLERE GÖRE Mahkemeler Anayasa Mahkemesi Yurt Dışı Temsilcilikler BAŞVURU YAPANLARA GÖRE Bizzat Başvurucu Tarafından Avukatlar Aracılığıyla Kanuni Temsilci Tarafından Vasi Tarafından Yine bazı çok sanıklı ceza davalarında da aynı davaya bağlı olarak pek çok başvuru yapılabilmektedir. Örneğin kamuoyunda Balyoz, Ergenekon ve KCK ile Çağdaş Hukukçular davası olarak adlandırılan davalarda haksız ve uzun tutuklama şikâyetinden kaynaklı 110 civarında başvuru yapılmıştır. b. Yapıldığı Yerlere Göre Başvurular Sayısal verilere baktığımızda 2012 yılında toplam 1342 başvurudan 1032 sinin mahkemeler kanalıyla yapılan başvurulardan, 308 başvurunun ise Anayasa Mahkemesine bizzat yapılan başvurulardan oluştuğu, sadece 2 başvurunun yurt dışı temsilcilikler aracılığıyla yapıldığı tespit edilmiştir yılının verilerine baktığımızda ise İlk Üç Aylık Döneminde başvuru sayısının 3421 e ulaştığı görülmektedir. Bu başvurulardan 2672 sinin mahkemeler kanalıyla yapılan başvurulardan olduğu, 744 başvurunun ise Anayasa Mahkemesine bizzat yapılan başvurudan oluştuğu, sadece 5 başvurunun yurt dışı temsilcilikler aracılığıyla yapıldığı tespit edilmiştir. Başvuruların yapıldığı yerlere göre değerlendirme yapıldığında başvurucuların öncelikli olarak mahkemelerden başvuru yapmayı tercih ettikleri, yurt dışı temsilcilikler aracılığıyla başvuru yapılması yöntemini ise pek tercih etmedikleri, her üç başvurucudan birinin ise doğrudan Anayasa Mahkemesine başvuru yapmayı tercih ettiği görülmektedir. c. Başvuru Yapan Kişilere Göre Başvurular 6216 sayılı Kanun un 45. maddesinde herkese başvuru hakkı tanınmış olduğu belirtilmekle beraber 46. maddesinde kamu tüzel kişilerinin bireysel başvuru yapma hakkı bulunmadığı, özel hukuk tüzel kişilerinin de sadece tüzel kişiliğe ait haklarının ihlal edildiği gerekçesiyle bireysel başvuruda bulunabileceği ifade edilmiştir. Bu kapsamda yabancılara yalnızca Türk vatandaşlarına tanınan haklar bakımından başvuru hakkı tanınmamıştır. Yabancılar yaşama hakkı gibi vatandaş olsun olmasın herkese tanınan haklar kapsamında veya yerleşme ve seyahat özgürlüğü gibi yabacılara tanınan sınırlı haklar kapsamında Anayasa Mahkemesine başvuru yapabilirler 3. Anayasa Mahkemesi kısıtlı bulunan hükümlülerin vasileri olmaksızın başvuru yapmasını kabul ettiği gibi, akıl sağlığı olmayan biri de kanuni temsilcileri olmaksızın başvuru yapabilir 4. Öte yandan bireysel başvuruda bulunabilmek için Mahkemede mutlaka avukatla temsil zorunluluğu bulunmamaktadır. Gerçek kişiler ya da kişi grupları ile özel hukuk tüzel kişileri tarafından bir avukat aracılığıyla başvuru yapması halinde mutlaka vekâlet belgesinin Mahkemeye ibraz edilmesi gerekmektedir. Yine özel hukuk tüzel kişileri bakımından da tüzel kişiliği temsile yetkili kişi ya da kişiler tarafından vekâlet verilmesi ve temsile ilişkin belge ile vekâletnamenin de başvuru formuna eklenmesi gerekmektedir. Bu açıklamalara göre sayısal verilere baktığımızda 2012 yılında toplam 1342 başvurudan 726 sının bizzat başvurucular tarafından, 575 inin avukatlar aracılığıyla, 27 başvurunun kanuni temsilci tarafından, 14 başvurunun da vasi tarafından yapıldığı tespit edilmiştir. Bireysel Başvurunun 2013 yılı sayılarına baktığımızda ise İlk Üç Aylık Döneminde yapılan 3421 başvurulardan 1614 ünün bizzat başvurucular tarafından, 1734 ünün avukatlar aracılığıyla, 47 başvurunun kanuni temsilci tarafından, 26 başvurunun da vasi tarafından yapıldığı anlaşılmıştır yılının İkinci Üç Aylık Dönemine bakıldığında başvuru sayısının 5694 olduğu görülmektedir. Bu başvurulardan 2297 sinin bizzat başvurucular tarafından, 3302 sinin avukatlar aracılığıyla, 67 başvurunun kanuni temsilci tarafından, 28 başvurunun da vasi tarafından yapıldığı gözlemlenmiştir yılının Üçüncü Üç Aylık Döneminde 8486 başvurulardan 3209 unun bizzat başvurucular tarafından, 5155 inin avukatlar aracılığıyla yapıldığı, 85 başvurunun kanuni temsilci, 37 başvuruda da vasi tarafından yapıldığı tespit edilmiştir. Bireysel başvuruları yapan kişilere göre yapılacak değerlendirmede, başvuruların genelde bizzat başvurucular ya da avukatlar aracılığıyla yapıldığı, kanuni temsilci ve vasi tarafından yapılan başvuru sayısının çok az sayıda olduğu gözlemlenmiştir. Bireysel başvurunun başladığı ilk dönemlerde bizzat başvuru yapanlar ile avukat aracılığı ile başvuru yapanların oranı yaklaşık olarak eşit iken, son 50

4 DAVA TÜRÜNE GÖRE Ceza Hukuk İdari Yargı Yargı Yoluna Gidilmemiş Genel Toplam zamanlarda avukatlar aracılığıyla başvuru yapılma oranının arttığı görülmektedir. II- BAŞVURULARIN HUKUKİ NİTELİKLERİNE GÖRE DURUMU A- Hukuki Alan Türüne Göre Başvurular Bilindiği üzere bireysel başvurular kamu gücü işlem eylem ya da ihmalinden kaynaklı hak ihlallerine karşı yapılabilmektedir. Bu nedenle başvurunun konusu bazen kamu gücü işlem, eylem ya da eylemlerine karşı yapılan şikâyet ve başvurulardan veya bunlardan sonuç alınamaması üzerine yapılan itirazlar ve açılan davalardan ya da bizzat mahkeme uygulamalarından kaynaklanabilmektedir. Başvuruya konu nihai kararların genellikle ceza hukuk ve idari yargı yerlerince verilen mahkeme kararları olduğu görülmektedir. Bununla birlikte bazı başvurucuların özellikle herhangi bir yargı yoluna başvuru yapılmadan doğrudan kanun gibi genel bir düzenleyici işlemi başvuru konusu yaptıkları tespit edilmiştir. Bu konuda yapılan en yoğun başvuru 5360 sayılı Kanun un yürürlüğe girmesiyle yapılan toplam 400 civarında bu çerçevededir. Bu başvurular yöntemine aykırı olduğu yapıldığı için kişi bakımından yetkisizlik 5 ya da konu bakımından yetkisizlik 6 nedeniyle reddedilmiştir. Yine bazı başvurucuların kanun yolu olarak bir yargı yolu öngörülmesine rağmen herhangi bir başvuru yoluna müracaat edilmeksizin doğrudan ya da başvuru yollarının tamamı usulüne uygun olarak tüketmeden başvuru yaptıkları görülmektedir. Bu başvurular da kanun yolları usulüne uygun bir şekilde tüketilmediği için kabul edilemezlik kararı verilerek reddedilmiştir 7. Sayısal verilere baktığımızda 2012 yılında toplam 1342 başvurudan 679 unun ceza alanına, 397 sinin hukuk alanına, 266 başvurunun da idari yargı alanına ilişkin olduğu görülmektedir. Bireysel Başvurunun 2013 yılı sayılarına baktığımızda ise İlk Üç Aylık Döneminde yapılan 3421 başvurudan 1307 sinin ceza alanına, 967 sinin hukuk alanına, 710 başvurunun da idari yargı alanına ilişkin olduğu görülmekte olup, bu dönemde kanun yolu tüketilmeden yapılan başvuru sayısının ise 437 olduğu tespit edilmiştir yılının İkinci Üç Aylık Döneminde de 5694 başvurudan 1993 ünün ceza alanına, 1733 ünün hukuk alanına, 1505 başvurunun da idari yargı alanına ilişkin olduğu, bu dönemde kanun yolu tüketilmeden yapılan başvuru sayısının ise 463 olduğu anlaşılmıştır yılının Üçüncü Üç Aylık Döneminde 8486 başvurulardan 2956 sının ceza alanına, 2352 sinin hukuk alanına, 2699 başvurunun da idari yargı alanına ilişkin olduğu, bu dönemde kanun yolu tüketilmeden yapılan başvuru sayısının ise 481 olduğu gözlemlenmiştir. Bu sonuçlara göre bir değerleme yapılacak olursa; 2012 yılının Son Üç Aylık Döneminde başvuruların en çok ceza alanında yoğunlaşmasına ve 2013 yılının İlk ve İkinci Üçer Aylık Dönemlerinde de birinci sırada başvuru yapılan alan olmasına rağmen, ceza alanında yapılan başvuru sayısının 2013 yılının Üçüncü Üç Aylık döneminde birinci sıradaki yerini kaybederek ikinci sıraya düştüğü anlaşılmaktadır. Yine idari yargı alanında yapılan başvuruların 2012 yılının Son Üç Aylık Dönemi ile 2013 yılının İlk ve İkinci Üçer Aylık Dönemlerinde de üçüncü sırada başvuru yapılan alan olmasına rağmen, 2013 yılının Üçüncü Üç Aylık Döneminde birinci sıraya çıktığı görülmektedir. Bu dönemdeki başvuru sayısındaki artış 5233 sayılı Kanun un uygulamasına ilişkin başvurulardan kaynaklanmıştır. Bununla birlikte hukuk alanında yapılan başvuruların her üç aylık dönemde de ikinci sırada olduğu, 2012 yılının Son Üç Aylık Döneminde sadece 79 başvuru kanun yolu tüketilmeden yapılırken bu sayının 2013 yılının İlk Üç Aylık Döneminde 437 ye çıktığı görülmektedir. Bu artışın nedeni de 5360 sayılı Kanun a karşı yapılan toplam 400 civarında başvurudur. Bu şekilde Kanun yolu tüketilmeden yapılan başvurular bu iki dönem dışında azalmış ve sabit bir başvuru sayısına dönüşmüştür yılının İkinci ve Üçüncü Üçer Aylık Dönemlerinde her ay yaklaşık 10 civarında başvuru yapılmıştır. Bu durumu sevindirici bir gelişme olarak değerlendirmek gerekir. Zira bu şekilde yapılan baş- KESİNLEŞME MERCİLERİNE GÖRE Yargıtay İlk Derece Mahkemesi Danıştay Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Bölge İdare Mahkemesi Askeri Yargıtay Diğer Merciler Başvuru Yolu Tüketilmeden Yapılan Uyuşmazlık Mahkemesi 12 Askeri Mahkeme 5 51

5 vuruların azalması başvuru kalitesinin arttığının bir göstergesidir. Yine bu başvurulardaki azalma konu ve kişi bakımından yetkisizlik nedeniyle kabul edilemezlik kararları ile başvuru yollarının usulüne uygun bir şekilde tüketilmediğinden bahisle verilecek kabul edilemezlik kararlarının sayısını da azaltacaktır. B- Kesinleşme Mercilerine Göre Başvurular Bu bölümün başında da belirtildiği üzere başvuru konusu işlemler genel olarak mahkeme kararlarıdır. Bu kapsamda en fazla başvurunun Yargıtay kararına, ikinci sırada ilk derece mahkemesi kararına karşı olduğu görülmektedir. Bu kararları Danıştay kararı ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesi kararı ve Bölge İdare Mahkemesi kararının takip ettiği çok az sayıda da Askeri Yargıtay ve Uyuşmazlık Mahkemesi ile askeri mahkeme kararına karşı başvuru olduğu tespit edilmiştir. Sayısal verilere baktığımızda 2012 yılında toplam 1342 başvurudan 626 sının Yargıtay kararı, 358 inin ilk derece mahkemesi kararı, 70 inin Danıştay kararı, 170 inin Askeri Yüksek İdare Mahkemesi kararı, 30 unun Bölge İdare Mahkemesi kararı, 9 unun Askeri Yargıtay kararı olduğu, 79 başvurunun ise yargı dışında diğer mercilere ya da herhangi bir yargı merciine başvuru yapılmaksızın yapılan başvurulardan olduğu görülmektedir. Bireysel başvurunun 2013 yılına ilişkin sayılarına baktığımızda ise İlk Üç Aylık Döneminde yapılan 3421 başvurudan 1398 inin Yargıtay kararı, 733 ünün ilk derece mahkemesi kararı, 374 ünün Danıştay kararı, 318 inin Askeri Yüksek İdare Mahkemesi kararı, 65 inin Temyiz Mahkemesi İtiraz Aşamasında Verilen Mahkeme Karar Düzeltme Aşamasında Verilen M.K Tavzih TÜKETİLEN KANUN YOLUNA GÖRE BAŞVURULAR başvurunun ise herhangi bir yere müracaat edilmeksizin doğrudan yapılan başvurulardan olduğu anlaşılmaktadır yılının İkinci Üç Aylık Dönemine yapılan 5694 başvurudan 2417 sinin Yargıtay kararı, 1127 sinin ilk derece mahkemesi kararı, 895 inin Danıştay kararı, 508 inin Askeri Yüksek İdare Mahkemesi kararı, 135 inin Bölge İdare Mahkemesi kararı, 16 sinin Askeri Yargıtay kararı olduğu, 170 ının yargı dışında diğer mercilere yapılan başvurulardan, 426 başvurunun ise herhangi bir yere müracaat edilmeksizin doğrudan yapılan başvurulardan olduğu tespit edilmiştir yılının Üçüncü Üç Aylık Döneminde yapılan 8486 başvurulardan 3385 inin Yargıtay kararı, 1570 inin ilk derece mahkemesi kararı, 1908 inin Danıştay kararı, 589 unun Askeri Yüksek İdare Mahkemesi kararı, 213 ünün Bölge İdare Mahkemesi kararı, 17 sinin Askeri Yargıtay kararı, 12 sinin Uyuşmazlık Mahkemesi kararı, 5 inin Askeri Mahkeme kararı olduğu, 185 inin yargı dışında diğer mercilere yapılan başvurulardan, 602 başvurunun ise herhangi bir yere müracaat edilmeksizin doğrudan yapılan başvurulardan olduğu görülmektedir. C- Tüketilen Kanun Yoluna Göre Başvurular Bireysel başvuruda tüketilen kanun yolu genelde temyiz aşamasındaki yüksek Mahkeme kararlarıdır. İkinci olarak ise itiraza tabi ilk derece mahkeme kararları ile Cumhuriyet savcılıkların verdiği kararlara itiraz edilmesi sonucu verilen kararlardan, üçüncü olarak da karar düzeltme aşamasında verilen Yargıtay, Danıştay, Bölge İdare Mahkemesi ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesi kararlarından oluştuğu ve çok az sayıda tavzih kararı olduğu ve bu kararlardan KAMU GÜCÜ İŞLEM TÜRÜNE GÖRE Temyiz Mahkemesi İlk Derece Mahkemesi Bölge İdare Mahkemesi İdari İşlem İdari Eylem Kanuna Karşı Yapılan Diğer Bölge İdare Mahkemesi kararı, 12 sinin Askeri Yargıtay kararı olduğu, 140 ının yargı dışında diğer mercilere yapılan başvurulardan, 52

6 tavzih kararı hariç her bir karar türünde üçer aylık dönemlerde hemen hemen aynı oranda artış olduğu görülmektedir. Buna göre sayısal verilere baktığımızda 2012 yılında toplam 1342 başvurudan 632 sinin temyiz mahkemesi kararı, 344 ünün itiraz aşamasında verilen mahkeme kararı, 286 sının düzeltme aşamasında verilen mahkeme kararı, 1 inin de tavzih kararı olduğu tespit edilmiştir. Bireysel başvurunun 2013 yılına ilişkin sayısal verilerine baktığımızda ise İlk Üç Aylık Döneminde yapılan 3421 başvurudan 1378 inin temyiz mahkemesi kararı, 865 inin itiraz aşamasında verilen mahkeme kararı, 755 inin düzeltme aşamasında verilen mahkeme kararı, 2 sinin de tavzih kararı olduğu gözlemlenmiştir yılının İkinci Üç Aylık Döneminde yapılan 5694 başvurudan 2235 inin temyiz mahkemesi kararı, 1281 inin itiraz aşamasında verilen mahkeme kararı, 1628 inin düzeltme aşamasında verilen mahkeme kararı, 3 ünün de tavzih kararı olduğu anlaşılmıştır yılının Üçüncü Üç Aylık Döneminde yapılan 8486 başvurulardan 3604 ünün temyiz mahkemesi kararı, 1728 inin itiraz aşamasında verilen mahkeme kararı, 2238 inin düzeltme aşamasında verilen mahkeme kararı, 3 ünün de tavzih kararı olduğu görülmektedir. D- Kamu Gücü İşlem Türüne Göre Başvurular Başvurucular tarafından başvuruya konu yapılan kamu gücü işlemleri genellikle mahkeme kararlarıdır. Bununla birlikte bazı başvurucuların doğrudan bir yasama işlemini başvuru konusu yaptığı, bazı başvurucuların ise başvuruya konu olmasına imkân bulunmayan ve yargı denetimi dışında kalan işlemleri başvuruya konu yaptığı görülmektedir. Öte yandan bazı başvurucuların ise olağan kanun yollarını tükettikten sonra tüketilmesi zorunlu olmayan yerlere müracaat ettikleri ve bu merciler tarafından taleplerinin reddi üzerine başvuru yaptıkları, dolayısıyla başvuru süresini kaçırdıkları tespit edilmiştir. 1. Doğrudan Kanuna Karşı Yapılan Başvurular 6216 sayılı Kanun un 45. maddesinin (3) numaralı fıkrasında; Yasama işlemleri ile düzenleyici idari işlemler aleyhine doğrudan bireysel başvuru yapılamayacağı gibi Anayasa Mahkemesi kararları ile Anayasanın yargı denetimi dışında bıraktığı işlemler de bireysel başvurunun konusu olamaz. hükmüne yer verilmiştir. Buna rağmen bazı başvurucuların yasal düzenlemenin bizatihi kendisini ihlalin kaynağı olarak gördükleri ve kanunun iptali istemiyle başvuru yaptıkları tespit edilmiştir. Örneğin, 6352 sayılı Kanun un geçici 1. maddesinin (1) numaralı fıkrasında yer alan basın ve yayın yoluyla ya da sair düşünce ve kanaat açıklama yöntemleriyle ibaresinin Anayasaya aykırı olduğu gerekçesiyle iptali talep edilmiştir. Mahkeme 26/3/2013 tarih ve 2012/237 başvuru numaralı kararıyla 8 psamında, bir yasama işleminin doğrudan ve soyut olarak Anayasa ya aykırı olduğu iddiasıyla iptali için Anayasa Mahkemesine başvuru yapılamayacağından bahisle konu bakımından yetkisizlik nedeniyle başvurunun kabul edilemez olduğuna karar vermiştir. 2. Anayasanın Yargı Denetimi Dışında Bıraktığı İşlemler 6216 sayılı Kanun un 45. maddesinin (3) numaralı fıkrasında yer alan hükme göre Anayasa Mahkemesi kararları ile Anayasanın yargı denetimi dışında bıraktığı işlemler bireysel başvuruya konu olamaz. Buna rağmen bazı başvurucuların örneğin yargı denetimine kapalı tahkim kurulu kararı 9 ve HSYK kararlarını 10 başvuruya konu ettikleri görülmektedir. Bu başvurular konu bakımından yetkisizlik nedeniyle kabul edilemezlik kararı verilerek reddedilmiştir. 3. Tüketilmesi Zorunlu Olmayan Mercilere Müracaat Sonucu Tesis Edilen İşlemler Yine bazı başvurucuların başvuru yapılabilmesi için tüketilmesi zorunlu olmayan makamlara müracaat ettikleri ve bu makamlarca tesis edilen işlemleri başvuruya konu yaptıkları görülmektedir. Bunlara örnek olarak ceza davalarında onama kararı üzerine başvuru yapılması gerekirken Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığına müracaat ederek onama kararının düzeltilmesini talep ettikleri, bu taleplerinin reddi üzerine de başvuru yaptıkları ve bu şekilde tüketilmesi zorunlu olmayan bir yola başvurarak zaman kaybetmeleri nedeniyle 30 günlük başvuru süresini kaçırdıkları tespit edilmiştir 11. Öte yandan bazı başvurucuların da olağan kanun yollarını tükettikten sonra bireysel başvuru yapmak yerine Adalet Bakanlığına kanun yararına bozma talebiyle müracaat ettikleri bu talebin reddi üzerine de başvuru yaptıkları yine bu şekilde bu yola başvurmaları sonucu başvuru süresini kaçırdıkları görülmektedir 12. Bununla birlikte bazı başvurucuların idari işleme karşı yargı yoluna müracaat ederek başvuru yollarını tüketmesi gerekirken bu işlemleri doğrudan başvuruya konu yaptıkları, bazı başvurucuların da işlemleri yargıya götürmek yerine Cumhurbaşkanlığı, Başbakanlık, Bakanlıklar ya da Türkiye Büyük Millet Meclisi v.b bazı makamlara müracaat ettikleri ve bu makamlarca verilen cevabi yazıların başvuruya konu edildiği görülmektedir. Buna göre sayısal verilere baktığımızda 2012 yılında toplam 1342 başvurudan 701 inin temyiz mahkemesi kararı, 412 sinin ilk derece mahkemeleri tarafından verilen kesin kararlardan ya da itiraz aşamasında verilen mahkeme kararından oluştuğu, 33 ünün de bölge idare mahkemesi kararı olduğu, bu dönemde idari işlemden kaynaklı başvuru sayısının 140, idari eylemden 15, doğrudan kanuna karşı yapılan başvuru sayısının 24, anılan kamu gücü işlem türleri dışındaki başvuruların sayısının ise 9 olduğu görülmektedir. Bireysel Başvurunun 2013 yılı sayılarına baktığımızda ise İlk Üç Aylık Döneminde yapılan 3421 başvurudan 1622 sinin temyiz mahkemesi kararı, 772 sinin ilk derece mahkemeleri tarafından verilen kesin kararlardan ya da itiraz aşamasında verilen mahkeme kararından oluştuğu, 58 ininn de bölge idare mahkemesi kararı olduğu, bu dönemde idari işlemden kaynaklı başvuru sayısının 361, idari eylemden 22, doğrudan kanuna karşı yapılan başvuru sayısının 553, anılan kamu gücü işlem türleri dışındaki başvuruların sayısının ise 33 olduğu tespit edilmiştir yılının İkinci Üç Aylık Dönemine yapılan 5694 başvurudan 3151 inin temyiz mahkemesi kararı, 1170 inin ilk derece mahkemeleri tarafından verilen kesin kararlardan ya da itiraz aşamasında verilen mahkeme kararından oluştuğu, 104 ünün de bölge idare mahkemesi kararı olduğu, bu dönemde idari işlemden kaynaklı başvuru sayısının 577, idari eylemden 23, doğrudan kanuna karşı yapılan başvuru sayısının 559, anılan kamu gücü işlem türleri dışındaki başvuruların sayısının ise 110 olduğu gözlemlenmiştir yılının Üçüncü Üç Aylık Döneminde yapılan 8486 başvurulardan 5207 sinin temyiz mahkemesi kararı, 1577 sinin ilk derece mahkemeleri tarafından verilen kesin kararlardan (262) ya da itiraz aşamasında verilen mahkeme kararından (1315) oluştuğu, 143 ünün de bölge idare mahkemesi kararı olduğu, bu dönemde idari işlemden kaynaklı başvuru sayısının 636, idari eylemden 23, doğrudan kanuna karşı yapılan başvuru sayısının 570, anılan kamu gücü işlem türleri dışındaki başvuruların sayısının ise 28 olduğu, bu dönemde kamu gücü işlem türü belirtilmeyen başvuru sayısının 229, temyiz ya da ilk derece aşamasında yargılaması devam ettiği halde başvuruya konu edilen dava sayısının ise 73 olduğu anlaşılmıştır. Bu sonuçlara göre başvurucuların büyük bir çoğunluğunun mahkeme kararlarını başvuruya konu ettikleri tespit edilmiştir. Sayısal verilerden ilk derece aşamasındaki kararların temyiz aşmasındaki kararlara oranı başlangıçta 1/3 iken, son zamanlarda 1/5 oranına 53

7 gerilediği anlaşılmaktadır. Bunun başlıca nedeni Danıştay ın temyiz ya da düzeltme aşamasında sonlanan terör tazminatı dosyaları olmakla birlikte, başvurucuların daha çok Yargıtay ve Danıştay kararlarını başvuru konusu yapmayı tercih ettikleri söylenebilir. Yine 2012 yılının son döneme göre, 2013 yılının ilk ve ikinci döneminde kanuna karşı yapılan başvuru sayısı ile idari işlemlere karşı yapılan başvuru sayısının arttığı, buna karşın bölge idare mahkemesi kararının her dönemde orantılı bir artış gösterdiği görülmektedir. Bununla birlikte, kamu gücü işlem türü belirtmeyen başvurular ile temyiz ya da ilk derece aşamasında yargılaması devam ettiği halde başvuruya konu edilen dava sayısının 2013 yılının üçüncü döne- EN ÇOK BAŞVURU YAPILAN HAKLARA GÖRE Adil Yargılanma Hakkı Mülkiyet Hakkı Kanun Önünde Eşitlik minde artış gösterdiği görülmektedir. Yargılama devam ederken yapılan başvurulara Anayasa Mahkemesinin uzun yargılama konusunda verdiği 2/7/2013 tarih ve 2012/13 başvuru numaralı ihlal kararının 13 etkili olduğunu söylemek mümkündür. E- Haklara Göre Başvurular Bilindiği üzere 6216 sayılı Kanun un 45. maddesine göre bir hakkın ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvuru yapabilmek için ihlal edildiği iddia edilen hakkın hem Anayasada güvence altına alınması hem de Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve buna ek Türkiye nin taraf olduğu protokoller kapsamında bulunması gerekir. Ancak bazı başvurucuların bu kapsamda olmayan hakların ihlal edildiği iddiasıyla başvuru yaptığı, yine bazı başvurucuların başvuruya konu edilen ve ihlal edildiği belirtilen hakların nitelendirilmesinde hata yapıldığı görülmektedir. Bununla birlikte başvurucuların büyük bir çoğunluğunun ihlal edildiği iddia edilen hak olarak adil yargılanma hakkını gösterdikleri ya da başvuru formu veya dilekçelerindeki aktarımlarından adil yargılanma konusunda şikâyette bulundukları tespit edilmiştir. Başvurucuların ikinci olarak mülkiyet hakkının ihlal edildiğinden hemen sonra da kanun önünde eşitlik ilkesinden şikâyette bulundukları gözlemlenmiştir. Bu hak ihlallerini temel hak ve hürriyetlerin korunması, kişi hürriyeti ve güvenliği, insan haklarına saygılı devlet, özel hayatın gizliliği ve korunması, yaşama hakkı, seçme ve seçilme hakkı gibi hakların DİĞER HAKLARA GÖRE Temel Hak ve Hürriyetlerin Korunması Kişi Hürriyeti ve Güvenliği Seçme ve Seçilme Hakkı Diğer Haklar İnsan Haklarına Saygılı Devlet Özel Hayatın Gizliliği ve Korunması Yaşam Hakkı Suç ve Cezaların Kanuniliği Düşünceyi Açıklama ve Yayma Hürriyeti Toplantı Hak ve Hürriyeti Düşünce Din ve Vicdan Hürriyeti İşkence ve Eziyet Yasağı ihlal edildiği iddiasıyla yapılan başvuruların takip ettiği görülmektedir. son olarak başvurucular tarafından nadir olarak düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti, toplantı hak ve hürriyeti, düşünce, din ve vicdan hürriyeti, işkence ve eziyet yasağı, suç ve cezaların kanuniliği vb. hak ve özgürlüklerin ihlal edildiğinden bahisle başvuru yapıldığı tespit edilmiştir. Sayısal verilere baktığımızda 2012 yılında toplam 1342 başvurudan 1137 sinin adil yargılanma hakkı, 130 unun mülkiyet hakkı, 74 ünün kanun önünde eşitlik, 77 sinin temel hak ve hürriyetlerin korunması, 37 sinin kişi hürriyeti ve güvenliği, 81 inin diğer haklar konusunda yapıldığı görülmektedir. Bireysel Başvurunun 2013 yılı sayılarına baktığımızda ise ilk üç aylık döneminde yapılan 3421 başvurudan 2724 ünün adil yargılan- 54

8 ma hakkı, 444 ünün mülkiyet hakkı, 351 inin kanun önünde eşitlik, 247 sinin temel hak ve hürriyetlerin korunması, 166 sının kişi hürriyeti ve güvenliği, 260 ının seçme ve seçilme hakkı, 292 sinin diğer haklar konusunda yapıldığı görülmektedir yılının İkinci üç aylık dönemine yapılan 5694 başvurudan 4532 sinin adil yargılanma hakkı, 1291 inin mülkiyet hakkı, 1086 sının kanun önünde eşitlik, 509 unun temel hak ve hürriyetlerin korunması, 354 ünün kişi hürriyeti ve güvenliği, 415 inin insan haklarına saygılı devlet, 404 ünün özel hayatın gizliliği ve korunması, 264 ının seçme ve seçilme hakkı, 655 inin diğer haklar konusunda yapıldığı görülmektedir yılının üçüncü üç aylık döneminde yapılan 8486 başvurulardan 6679 unun adil yargılanma hakkı, 2345 inin mülkiyet hakkı, 2106 sının kanun önünde eşitlik, 745 inin temel hak ve hürriyetlerin korunması, 500 ünün kişi hürriyeti ve güvenliği, 998 inin insan haklarına saygılı devlet, 591 inin özel hayatın gizliliği ve korunması, 404 ünün yaşam hakkı, 266 ının seçme ve seçilme hakkı, 162 sinin suç ve cezaların kanuniliği, 158 inin düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti, 102 sinin toplantı hak ve hürriyeti, 100 ünün düşünce, din ve vicdan hürriyeti, 159 unun işkence ve eziyet yasağı, 274 ünün diğer haklar konusunda yapıldığı görülmektedir. Yukarıdaki verilere bakıldığında adil yargılanma hakkıen çok ihlal edildiğini ileri sürülen haktır. Bununla birlikte diğer hakların adil yargılanma hakkına oranı giderek artmakta, bir başka ifadeyle adil yargılanma hakkı oransal olarak değer kaybetmekte ya da diğer haklar yönünden başvurular çeşitlenmektedir yılının son üç aylık döneminde diğer hakların adil yargılanma hakkına oranı 1/5 iken son zamanlarda 1/4 oranına ulaştığı görülmektedir. Adil yargılanma konusunda yapılan başvurularda başvurucular genellikle yargının işleyişinden şikâyet etmektedirler. Başvurucuların özellikle uzun yargılama başta olmak üzere, delillerin yeterince değerlendirilmemesi, lehe düzenlemelerin ve tanık ifadelerinin hükme esas alınmaması, savunma hakkının kısıtlanması, yeterli delil bulunmasına rağmen sorumlular hakkında kamu davası açılmaması, soruşturma izni verilmemesi, temyiz veya itiraz yolu kapalı olarak karar verilmesi vb. konularda şikâyette bulundukları gözlemlenmiştir. Adil yargılanma hakkı konusunda yapılan başvuruların yaklaşık %10 luk kısmı ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlü ve tutuklularca yapılmaktadır. Bu başvurularda genel olarak başvurucular tarafından kendilerine haksız yere ceza verildiği ya da fazla ceza verildiği, adil yargılanmadığı, lehe olan düzenlemelerin hükme esas alınmadığı, masum olmasına rağmen ceza verildiğinin dosyanın yeniden incelenmesi sonucunda anlaşılacağı gibi iddialar ileri sürülerek dava dosyalarının yeniden incelenmesi talep edilmektedirler. Anayasa Mahkemesi ilk ihlal kararlarını uzun yargılama ve uzun tutukluluk nedenlerine bağlı olarak adil yargılama hakkı ile kişi hürriyeti ve güvenliği hakkının ihlal edildiğinden bahisle vermiştir. Mahkemenin ilk olarak tarihinde verdiği dört ihlal kararından birinin uzun yargılama süresi nedeniyle makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiği gerekçesiyle 14, üçünün ise kanunda öngörülen azami ve makul tutukluluk süresinin aşıldığından bahisle kişi hürriyeti ve güvenliği hakkının ihlal edildiği gerekçesiyle 15 verildiği görülmektedir. Adil yargılanma hakkını mülkiyet hakkı takip etmekte olup, dönemler itibariyle en fazla mülkiyet hakkının artış gösterdiğini söyleyebiliriz. Bu haktaki artış seri olarak yapılan terör tazminatı, kamulaştırma davaları ve tapu kadastro davaları ile SGK ihtilaflarından kaynaklanmıştır. Bireysel başvuru konusunda en nitelikli ve eksiksiz başvurunun bu hakkın ihlaline ilişkin başvurularda olduğu söylenebilir. Başvurucular tarafından ihlal edildiği iddia edilen üçüncü hak kanun önünde eşitlik hakkı olup, genelde başvurucular tarafından adil yargılanma hakkı ile birlikte bu hakkın ihlal edildiği ileri sürülmektedir. Bu konuda hak ihlali şikâyetleri en çok seri olarak 5360 sayılı Kanun a karşı yapılan başvurular ile terör tazminatı, SGK ihtilafları, Kamulaştırma Bedeli Tespiti davaları ve özellikle 6191 sayılı Kanun ile 926 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanunu na eklenen geçici 32. maddeden kaynaklı ihtilaflarda yoğunlaşmaktadır. Söz konusu ihtilaflarda başvurucular genelde aynı konu hakkında idarece eşit işlem yapılmadığı veya mahkemelerce aynı konuda farklı karar verildiği, dolayısıyla eşitlik hakkının ihlal edildiğinden bahisle başvuru yapmaktadır. Bununla birlikte bazı haklara ilişkin şikâyetlerin bazı konulardaki ihtilaflarda sıklıkla rastlanıldığı görülmektedir. Başvuru formlarındaki bilgilere göre başvurucular tarafından temel hak ve hürriyetlerin korunması ile kişi hürriyeti ve güvenliği hakkının ihlal edildiğinden bahisle yapılan başvuruların uzun tutukluluk veya haksız tutukluluk ile ilgili ihtilaflarda yoğunlaştığı tespit edilmiştir. Yine 5360 sayılı Kanun a karşı yapılan başvurularda başvurucuların büyük çoğunluğunda seçme ve seçilme hakkının ihlal edildiği iddiasında bulunulduğu anlaşılmaktadır. Başvuruculardan yaşam hakkının ihlal edildiği iddiası ile işkence ve eziyet yasağı konusunda yapılan başvuruların %95 lik kısmında bu iddiaları destekleyecek somut bir delil olmamasına rağmen, başvurucular tarafından bu haklarının ihlal edildiğinin ileri sürüldüğü görülmektedir. Başvurucuların bir kısmının ise başvuru konusu yapılmasına imkân bulunmayan konulardaki hakların ihlal edildiğinden bahisle başvuru yaptıkları tespit edilmiştir. III-BAŞVURUCULARIN TALEPLERİNE GÖRE BAŞVURULAR A- Başvurucuların Yargılama ve İncelemeye İlişkin Taleplerine Göre Başvurucuların Anayasa Mahkemesinden yargılamanın duruşmalı olarak yapılmasına karar verilmesi, ihlalin giderilmesi için tedbir kararı verilmesi, haklı bir mazereti nedeniyle başvurunun süresinde yapılamaması halinde mazeretin geçerli olduğuna karar verilmesi,adli yardım ve başvurucunun isminin kararlarda ve bel- BAŞVURUCULARIN YARGILAMA VE İNCELEMEYE İLİŞKİN TALEPLE- RİNE GÖRE Tarih Duruşma 803 Tedbir 440 Mazeret 133 Gizlilik 259 Adli Yardım 1042 gelerde gizli tutulması taleplerinde de bulunabileceklerdir. Başvurucuların bu talepleri hem UYAP Sistemine işlenilmekte hem de yukarıda belirtilen taleplerden mazeret hariç hepsi başvuru dos- 55

9 yası gömleğine de işaretlenmektedir. 1. Duruşma Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü nün 74. maddesi hükmü uyarınca başvurucuların duruşma talebinde bulunması ve Mahkemenin de bu talebi kabul etmesi veya Adalet Bakanlığınca talep edilmesi halinde ya da Mahkemece resen karar vermesi durumunda esas aşamaya geçen dosyalarda yazılı belgelerle birlikte duruşma da yapılarak başvurunun esas incelemesi yapılabilir. Anayasa Mahkemesine yapılan 8486 başvurudan 803 başvuru dosyasında başvurucular tarafından duruşma yapılması talep edilmiş ise de Mahkemece henüz hiç duruşma yapılmamıştır. 2. Tedbir Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü nün 73. maddesi hükmü uyarınca Mahkeme başvurucuların temel haklarının korunması için zorunlu gördükleri tedbirlere resen veya başvurucunun talebi üzerine karar verebilir. Tedbir kararı başvurucunun yaşamına ya da maddi veya manevi bütünlüğüne yönelik ciddi bir tehlike bulunduğunun anlaşılması üzerine verilir. Anayasa Mahkemesine yapılan 8486 başvurudan 440 başvuru dosyasında başvurucular tarafından tedbir, 125 başvuru dosyasında da acil olarak tedbir kararı verilmesi talep edilmiş ise de Mahkemece henüz hiç tedbir yönünde karar verilmemiş ancak tedbir talebi bulunan iki başvuru hakkında yapılan incelemede tedbir talebinin şartları oluşmadığından bahisle reddine karar verilmiş ve bu kararlardan biri Mahkemenin internet sitesinde yayımlanmıştır. Anayasa Mahkemesinin 2013/1243 başvuru numaralı dosyasında 16 başvurucu sınır dışı edilmesi ve ülkeye giriş yasağı konulması halinde Anayasa nın 20. ve 41. maddelerinde güvence altına alınan aile ve özel yaşam haklarının ihlal edileceğini iddia etmiştir. Mahkeme; başvurucunun Amerika Birleşik Devletleri vatandaşı olduğunu, ancak herhangi somut bir ülkeye sınır dışı edilmesi konusunda karar alınmadığını, başvurucunun sınır dışı edilmesi halinde istediği ülkeye gitme imkânına sahip olduğunu, dolayısıyla sınır dışı edilmesi halinde yaşamına ya da maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına yönelik ciddi bir riskin bulunduğunun söylenemeyeceğini, başvuru formunda başvurucu tarafından sınır dışı edilmesi halinde hayatının tehlikeye gireceği veya işkence, insanlık dışı ya da aşağılayıcı muameleye veya cezaya maruz kalabileceğine ilişkin ciddi bir risk bulunduğuna dair herhangi bir iddia bulunmadığından bahisle koşulları oluşmayan tedbir talebinin reddine karar vermiştir. 3. Mazeret Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü nün 64. maddesinin (2) numaralı fıkrasında ise; başvurucunun mücbir sebep veya ağır hastalık gibi haklı bir mazereti nedeniyle süresi içinde başvurusunu yapamadığı takdirde, mazeretinin kalktığı tarihten itibaren on beş gün içinde ve mazeretini belgeleyen delillerle birlikte başvurabileceği, Komisyonlar raportörlüğünce mazeretin kabulünün gerekip gerekmediği yönünde karar taslağı hazırlanacağı, Komisyonun, öncelikle başvurucunun mazeretinin geçerli görülüp görülmediğini inceleyerek mazeretin kabul veya reddedeceği hükmüne, anılan maddenin (3) numaralı fıkrasında da Başvurunun niteliğine uygun düştüğü takdirde mazeret ve kabul edilebilirliğe ilişkin tek bir taslak hazırlanarak bu iki hususun birlikte karara bağlanabileceği, hükmüne yer verilmiş bulunmaktadır. Yukarıda mevzuat hükmünde haklı mazeret olarak mücbir sebep ve ağır hastalık sayılmış olup, hangi hâllerin haklı mazeret kapsamında olduğunun her başvuruda, olayın özelliklerini dikkate alarak belirlenmesi gerekir. Başvurucular mazeret olarak genellikle hastalık, tebligatın kendisine yapılmadığı, bireysel başvuru sisteminin yeni başlamış olmasını veya başvuru süresinin son gününün adli tatil süresine rastladığını ileri sürmektedir. Ceza infaz kurumlarındaki bazı hükümlü tutuklular ise başvuru için gerekli belgeleri temin amacıyla yapılan yazışmanın cevabının beklenildiğinden veya başvuru harcını yatıracak parası olmadığı için yakınlarından para talep edildiğinden dolayı başvuru süresinin geçirildiği bu eksikliklerin tamamlanabilmesi için geçirilen sürelerin mazeret kapsamında değerlendirilmesi gerektiğini ifade etmektedirler. Öte yandan mazeret talebinde bulunan başvurucuların büyük çoğunluğunun sadece mazeret ileri sürdüğü, ancak mazeretini ispatlayıcı belgelerden olan hastane kayıtları, sağlık raporları, tebligatlara ilişkin belgeler ve ilgili kurumlara yapılan dilekçelerle cevabi yazıları forma eklemedikleri görülmektedir. Başvuru formuna mazeretin dayanaklarına ilişkin belgelerin eklenmesi için 15 gün süre verilmekte olup, söz konusu yazı üzerine başvurucular tarafından başka eksikliklerle birlikte bu eksikliğin hiç giderilmemesi halinde idari ret kararı verilmektedir. Başvurucular tarafından 15 günlük süre için şayet bir belge ibraz edilmemekle birlikte bir açıklama yapılmış ise idari ret kararı verilmeyerek başvurucunun mazeret durumunun değerlendirilmesi için başvuru dosyası komisyonlara gönderilmektedir. Anayasa Mahkemesine mazeret talepli 133 başvuru yapılmış olup, sadece bir dosyada mazerete ilişkin gerekçelere yer verilerek başvurucunun ileri sürdüğü mazeretin haklı olup olmadığı tartışılmıştır. Anayasa Mahkemesinin 12/2/2013 gün ve 2012/1075 başvuru numaralı dosyasında 17 başvurucu, nihai yargı kararının avukatına tebliğ edildiğini ve karardan iş dolayısıyla başka şehirde olması nedeniyle haberdar olmadığını, bu sebeple durumunun haklı mazeret kapsamında olduğunu, mazeretinin kalktığı andan itibaren on beş gün içinde başvurusunu yaptığını, ileri sürerek mazeretin kabul edilerek başvurunun süresinde yapıldığına karar verilmesini talep etmiştir. Mahkeme tarafından başvurucunun mazerete ilişkin gerekçeleribireysel başvuru yapmasını engeller nitelikte bir husus olarak değerlendirilmemiştir. Mahkeme işte çalışmanın haklı mazeret olarak kabul edilmesi halinde, bireysel başvuruda kural altına alınan otuz günlük başvuru süresinin çalışanlar açısından hiçbir şekilde işletilememesi sonucunu doğuracağını belirterek, bu nedenle ileri sürülen mazeretin haklı olmadığına karar vermiştir. 4. Gizlilik Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü nün 59. maddesine göre başvurucuların başvuru formunda kamuya açık belgelerde kimliğinin gizli tutulması talebini ve bunun gerekçelerini yazmaları ve bu talebin dayanaklarına ilişkin belgeleri de forma eklemeleri gerekir. Bireysel başvuru mevzuatında başvurucuların kamuya açık belgelerde kimliğinin gizli tutulması talebinin ne şekilde değerlendirileceği ve bu talebin kabulüne ve reddine ilişkin gerekçelerinin kararda yer alıp almayacağına ilişkin bir düzenleme bulunmamaktadır. Başvurucuların kamuya açık belgelerde kimliğinin gizli tutulması talebinin başvuruyu karara bağlayacak olan Komisyonlar ya da Bölümlerce değerlendirilmesi gerekir. Başvurucuların bu taleplerinin sadece istisnai hallerde ve gerekçesi haklı bulunursa kabul edilmesi mümkündür 18. Anayasa Mahkemesine yapılan 8486 başvuru dosyasından 259 başvuru dosyasında kamuya açık belgelerde kimliğinin gizli tutulması talebinde bulunulduğu, 11 başvuru dosyasından ise Mahkemece yapılacak yayınlarda isminin gizli tutulmasının talep edildiği, bazı başvurucuların ise kamuya açık belgelerde kimliğinin gizli tutulması talebinde bulunmasına rağmen, bu talebin gerekçesini yazmadıkları, bazılarının da kamu görevinde çalışma gibi muğlâk gerekçelere yer verdikleri ve talebinin dayanakları olan belgeleri de 56

10 forma eklemedikleri tespit edilmiştir. Anayasa Mahkemesi tarafından bu konuda yapılan başvurulardan ikisinde talebin kabul edildiği, ikisinin ise reddedildiği anlaşılmıştır. Başvurucuların talebini kabul ettiği başvurulardan 19, 2013/439 başvuru numaralı dosyada başvurucu, yüzbaşı rütbesinde fazladan beklediği üç yılın binbaşı rütbesinde tamamlanması gereken bekleme süresinden sayılmamasının Anayasa da yer alan temel haklarını ihlal ettiğini ileri sürmüş ve mesleğine dayanarak gizlilik talebini gerekçelendirmiştir. Anayasa Mahkemesinin bazı dosyalarda ise başvurucuların bu yöndeki taleplerini kabul etmediği tespit edilmiştir. Örneğin bir başvurucu tarafından kamuoyunda tanınan bir kişi olduğunu, kamuya açık belgelerde yazılması halinde itibarının zedeleneceği, bu nedenle kimlik bilgilerinin gizli tutulması talebinde bulunulmuş ise de Mahkemenin başvurucunun gerekçesini yeterli bulunmayarak internet sitesinde yayımlanan kararlarda 20 başvurucunun ismini açık olarak yazmıştır. Başvurucuların kamuya açık belgelerde kimliğinin gizli tutulmasına ilişkin taleplerinin reddine ya da kabulüne ilişkin olarak verdiği kararlarda Anayasa Mahkemesinin bir gerekçeye yer vermediği görülmektedir. Bu dosyalarda Mahkemece başvurucunun durumuna ilişkin dosyasına özgü bir değerlendirme yapıldığı ve sonucunda da bu talebin kabul veya reddedildiği anlaşılmaktadır. Başvurucuların taleplerin kabul edildiği başvurularda başvurucuların isimlerinin açık olarak yazılmadığı kararlarda adı ve soyadının yazılmadığı, bunun yerine adının ve soyadının ilk harflerini içeren kısaltmalara yer verildiği görülmektedir. Öte yandan başvurucu, kamuya açık belgelerde kimlik bilgilerinin açıklanmasının kendileri için sıkıntı oluşturacağı düşüncesini taşıyorlarsa mutlaka başvuru formunda gizlilik talebi olduğunu ve bunun gerekçelerini belirtmeli, dayandıkları belgeleri de forma eklemelidir. Aksi takdirde başvuru dosyasına ilişkin karar ilkesel nitelikteki bir karar ise Mahkemenin internet sitesinde yayınlanacak ve başvurucunun kimlik bilgileri de talebi bulunmadığından kamuoyuna açıklanmış olacaktır. Bu şekilde bir durumun gerçekleşmesi halinde söz konusu kararların yayımlanmaması ya da yayınlanan kararların internet sitesinden kaldırılması mümkün değildir. Zira Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü nün 81. maddesinin (4) numaralı fıkrasında Bölüm kararlarının tümü ile Komisyon kararlarından kabul edilebilirlik açısından ilkesel önem taşıyan kararların Mahkemenin internet sitesinde yayımlanacağı hükme bağlanmıştır. Anayasa Mahkemesine yapılan bir başvuruda başvurucu tarafından başvuru formunda gizlilik talebinde bulunulmamış ve başvurucu hakkındaki karar Mahkemenin internet sitesinde yayımlanmıştır. Başvurucunun Anayasa Mahkemesine müracaat ederek hakkında verilen kararın internet sitesinde yayımlanması talebi yerinde görülmeyerek reddedilmiştir. 5. Adli Yardım Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü nün 62. maddesinin (2) numaralı fıkrasında adlî yardım taleplerinin, genel hükümlere göre başvuruların kabul edilebilirliği hakkında karar verecek Bölüm veya Komisyonlar tarafından hükme bağlanacağı, düzenlemesine yer verilmiştir sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu nun 336. maddesinin (2) numaralı fıkrasında adli yardım talebinde bulunan kişilerin, iddiasının özeti ile birlikte, iddiasını dayandıracağı delilleri ve yargılama giderlerini karşılayabilecek durumda olmadığını gösteren mali durumuna ilişkin belgeleri mahkemeye sunmak zorunda oldukları hükme bağlanmıştır. Bu hükme göre başvuru harcını ödeme gücü bulunmadığından bahisle adli yardım talebinde bulunan başvurucuların mali durumuna ilişkin belgeleri Mahkemeye ibraz etmeleri gerekir. Ancak başvurucuların, özellikle ceza infaz kurumunda bulunan hükümlü ve tutukluların, sadece harcı ödeme gücü bulunmadığını belirtmelerine rağmen, mali durumuna ilişkin herhangi bir belge ibraz etmedikleri görülmektedir. Başvurucunun sadece adli yardımın dayanaklarına ilişkin belge ibraz etmediğinin tespit edilmesi halinde UYAP Entegrasyonlarından başvurucunun tapu kayıtları ve SGK kayıtları sorgulanarak alınan belgeler dosyaya eklenmekte ve başvuru dosyası adli yardım hakkında karar verecek Komisyon ya da bölümlere gönderilmektedir. Başvuru dosyasında adli yardım talebinin dayanaklarına ilişkin belgeler ile başvurunun incelenmesine ilişkin temel bir bilgi ya da belgenin eksik olması ve bu eksikliğin giderilmesi için başvurucuya yazı gönderilmesine rağmen hiç cevap verilmeyerek eksiklik giderilmemiş ise başvuru dosyası komisyona gönderilmeyerek idari ret kararı verilmektedir. Başvurucu tarafından dayanak belge ibraz edilmemekle birlikte bir açıklama yapılmış ise yine mali duruma ilişkin bilgiler UYAP Sisteminden sorgulanarak dosya bu konuda karar verilmek üzere Komisyonlara gönderilmektedir. Anayasa Mahkemesine yapılan 8486 başvuru dosyasından 1042 dosyada adli yardım talebinde bulunulmuştur. Anayasa Mahkemesi internet sitesinde yayımlanan iki kararda adlî yardım konusunu irdelenmiştir. Mahkemenin 17/9/2013 tarih ve 2013/1181 başvuru numaralı kararıyla 21 Başvurucunun yargılama giderlerini ödeme gücünden yoksun olması ve talebinin açıkça dayanaktan yoksun olmaması nedeniyle adli yardım talebinin kabulüne, başvurucunun yargılama gideri olan başvuru harcını ödemekten muaf tutulmasına karar verilmiştir. Bununla birlikte başvuru dilekçesinde adli yardım talebinde bulunan ancak yargılama giderlerini ödeme gücünden yoksun olduğuna dair herhangi bir belge sunmayıp bireysel başvuru harcını öde- BAŞVURUCULARIN SONUÇ TALEPLERİNE GÖRE yen başvurucunun adli yardım talebi hakkında karar verilmesine yer olmadığına dair karar verildiği görülmektedir. Mahkemenin 57