Sevgi PA YDAª 6 Sinan ETÝ 6 BBekir DEMÝRTAª 3 DDavut KELEª 3

Transkript

1 AKDENÝZ VE EGE BÖLGESÝNDE DIªSATIMA YÖNELÝK ERKENCÝ KAYISI YETÝªTÝRÝCÝLÝÐÝ VE PAZARA HAZIRLANMASI ÜZERÝNE ARAªTIRMALAR Ayla YILDIZ I Nurettin KAªKA 4 Ali KÜDEN 6 Ekmel TEKÝNTAª 9 Halis DEMÝREL 10 Ahmet YILDIZ 2 Aytekin POLAT 7 Caner ONUR 1I Sevgi PA YDAª 6 Sinan ETÝ 6 BBekir DEMÝRTAª 3 DDavut KELEª 3 HHamit AYANOGLU 7 CCoºkun DURGAÇ 8 Özet Bu deneme ile sofralýk kaysý tip ve çeºitlerinin hem deðiºik yerlerdeki performansý gözlenecek hem de pazarlama, soðukta muhafaza, yola dayaným ve raf ömrü, döllenme biyolojileri ve soðuklama gereksinimleri de belirlenmiº olacaktýr yýlýnda fidanlar hazýrlanýp, deðiºik yörelere daðýtýlarak 1999 yýlýnda kurulan bahçelerdeki bazý çeºitlerden elde edilen verilerle ilk deðerlendirmeler (fenolojik, pomolojik, morfolojik) yapýlmýºtýr. Anahtar Kelimeler : Kaysý, Verim, Kalite, Erkencilik, Pazarlama. 1. Giriº Ülkemizin Akdeniz ve Ege bölgeleri iklim bakýmýndan birçok ýlýman iklim meyvelerinin de yetiºtiriciliðine olanak tanýmaktadýr. Ayný iklim kuºaðýna sahip Ülkelerle karºýlaºtýrýldýðýnda söz konusu bölgelerimizde gün gibi önemli sayýlabilecek düzeyde erkencilik saðlanabilmektedir (3, 11). Bu duruma göre pek çok meyve türünde olduðu gibi sofralýk kaysý ticaretinde de dýº satým ºansý oldukça yüksek görünmesine karºýn bu güne kadar bunu kullanamadýðýmýzda bir gerçektir (8,10). Artan nüfusumuza oranla taze meyve gereksinim karºýlamak Üzere iç tüketimi düzenlemek, öte yandan sofralýk kaysý dýº satýmýndan önümüzü týkayan engelleri aºmak amacýyla (13) Akdeniz ve Ege I Dr., Alata Bahçe Kültürleri Araºtýrma Enstitüsü Erdemli/ÝÇEL 2 Dr., Tarým Ýl Müdürlüðü ÝÇEL 3 Zir. Yük. Müh., Alata Bahçe Kültürleri Araºtýrma Enstitüsü Erdemli/ÝÇEL 4 Prof. Dr., Sütçüimam Üniv. Zir. Fak., Bahçe Bitkileri Bölümü KAHRAMANMARAª 5 Yrd. Doç. Dr., Sütçüimam Üniv. Zir. Fak., Bahçe Bit., Bölümü KAHRAMANMARAª 6 Prof. Dr., Çukurova. Üniv., Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü Balcalý/ADANA 7 Doç. Dr., Mustafa Kemal Üniv., Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü HATAY 8 Araº. Gör., Çukurova. Üniv., Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü Balcalý/ADANA 9 Prof. Dr., Adnan Menderes Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü AYDIN 10 Dr., Narenciye: ve: Seracýlýk Araºtýrma Enstitüsü. ANTALYA 11 Dr., Emekli Zýr. Yük. Müh.,ANTALYA

2 bölgelerinde deðiºik lokasyonlarda, melezierne ýslahýyla elde edilen, gerek adaptasyonla belirlenmiº yerli ve yabancý çeºitlerle (8,9), ülkemize yeni getirilen umutlu çeºitleri denemek üzere entegre bir proje hazýrlanmýºtýr. Bölgeye uygun tip ve çeºitlerin belirlenerek bunlarýn derimden pazara kadar, standartlara uygun bir çeºitle tüketiciye sunulmasý, yetiºtiriciliði sýrasýnda döllenme biyoloji sinden (6,7) soðuklama gereksiniminin belirlenmesine (2), muhafaza (I, 5) ve pazara hazýrlanmasýna (5,13) kadar sorunlarýn bir çoðunun çözümü ile sofralýk kayýsý üretimini arttýrmak, yaygýnlaºtýrmak ve dýº pazarlarda yerimizi alabilmek amacýyla sürdürülen bu projenin ilk verileri bu kongrede sunulmaya çalýºýlmýºtýr. Materyal ve Metot Deneme sofralýk kaysý yetiºtiriciliðinde önemli olabilecek Ýçel (Erdemli ve Mut ) Kahramanmaraº, Adana (Merkez-Pozantý) Antalya, Hatay ve Aydýn olmak üzere 8 lokasyonda yürütülmektedir. P.de tyrinthe, Bebeco, Priana, Beliana, Feriana, CNEF-C, Palstein, Harcot, A. Errani, Bulida, Canino, Frecasso, 331, 333, 334, 352, 353, 355 gibi yabancý çeºitlerle Sakýt-2 ve Sakýt-6 yerli çeºitlerin yanýnda Alata Bahçe Kültürleri Araºtýrma Enstitüsü'nde yapýlan kayýsý ýslah çalýºmalarýndan (4,12) elde edilen 7 tip 1-89, 5-89, 7-89, 11-89, 22-90, ve deneme materyalini oluºturmuºtur. Bunlarýn dýºýnda soðuklamasý düºük çeºitler temin edildikçe projeye dahil edilecektir. Deneme bahçeleri söz konusu yerlerde tesadüf parselleri deneme desenine 6 yenilemeli ve her yenilemede bir aðaç olacak ºekilde Enstitümüzde zerdali üzerine aºýlanan fidanlar 5x5 m aralýklarla ªubat 1999'da kurulmuºtur. Bahçeler verime baºladýðýnda fenolojik gözlemlerle birlikte pomolojik deðerlendirmeler yapýlmýºtýr. Projenin ilerleyen dönemlerinde döllenme biyolojisi çalýºmalarý, soðuklama gereksinimleri, muhafaza koºullarý ve raf ömrü ile pazarlama sorunlarý ile ilgili çalýºmalara da baºlanacaktýr. 3.Bulgular ve Tartýºma Denemede yer alan çeºitlerin fenolojik gözlem sonuçlarý Çizelge 1 de verilmiºtir. Çizelge 1 incelendiðinde genel olarak tüm çeºitlerin Mart ayýnýn ilk yarýsýnda tomurcuklarýn kabardýðý ve Nisan ortalarýna kadar çiçeklenmelerin,tamamlandýðý görülmektedir. Bölgenin yaygýn çeºitlerinden P.de.Tyrinthe Erdemli lokasyonunda 24 Mart, Mut yöresinde 19 Mart, Hatay da 15 Mart ve Aydýn da ise 3 Nisanda tam çiçeklenmeye geçmiºtir.

3 Çizelge 1. Fenolojik gözlemler (Erdemli 2000). Çeºitler Tom. Tom. Pem Ýlk Tam. Çiç Sür.G Der. Yap. Kab. Pat. Toný. Çiç. Çiç. Sonu Pat. Tar. Dök. P.de Tyrinthe Priana Beliana Feriana Palstein Harcot A.errani CNEF-C Bebeco Canino Fracasso Bulida Goldrich Sakýt Ninfa Vitillo Monaco Bella Ceccona ,3 21,3 24,3 1,4 7,4 12,4 10,3 24, ,3 21,3 24,3 1,4 6,4 10,4 12,3 24,12

4 Çizelge 2. Denemedeki Çeºitlerin Morfolojik geliºmeleri (2000). Çeºitler Alata Çap(mm) Boy(cm) Çap(mm) Boy(cm) P.de Tyrinthe 42,29 59,51 43,53 59,56 Ceccona 32,89 37, ,06 41, ,71 59,66 46,96 83, ,27 58,67 Ninfa 45,58 46,78 26,30 74,00 Priana 44,86 56,22 52, ,88 55, ,57 53,44 Beliana 39,95 43,67 47,21 65, ,30 42,11 52,47 77, ,99 56,67 49,24 53,11 Feriana 36,75 44,00 43,57 68, ,34 90,78 47,87 67,56 CNEF-C 42,58 65,11 42,59 69, ,17 74,55 41,51 84,67 Goldrich 24, ,08 25,00 Fracasso 36,50 87,00 42,24 50, ,86 111,44 41,63 76, ,02 114,67 56,03 72,33 Vitillo 26,83 51,33 Sakýt-2 34,43 33, ,17 68,67 30,71 57,44 Monaco Bela 21,74 12, ,81 83,22 46,32 67,67 Bulida 40,41 62,78 40,33 Canino 38,52 61,44 66,33 Harcot 31,50 32,78 32,62 64, ,47 53,89 46,12 73,33 Palstein 35,41 41,89 37,18 59,22 A.errani 41,24 70,67 33,73 44, ,84 70,00 49,48 74, ,78 77,00 40,36 54,56 Bebeco 57,90 94,56 51,67 64,17 Mut

5 Yeni çeºitlerden Harcot ise yörelere göre Erdemli de 26 Mart, Mut'ta 23 Mart, Hatay'da 21 Martta Aydýn'da ise Nisanýn ilk yarýsýnda tam çiçeklenmeye geçmiºtir yýlý fenolojik gözlemlerinde 2000 yýlýna göre çeºit ve lokasyonlara baðlý olarak 5-13 gün arasýnda erkencilik saptanmýºtýr. Örneðin P.de Tyrinthe Erdemli'de 15 Mart, Mut'da, 13 Mart, Harcot çeºidinde ise Erdemli'de 21 Mart, Mut'da 19 Mart'ta tam çiçeklenmesini tamamlamýºtýr. Priana çeºidinde 2000 yýlýnda. Aydýn'da 26 Mart'da Erdemli'de 7 Mart 'da tomurcuklar patlarken 2001 yýlýnda sýrasýyla 1 Martta ve 25 ªubatta gözlerin patladýðý belirlenmiºtir. Fenolojik gözlemlerde daha önceki yýllarda çeºitlere baðlý olarak tam çiçeklenme sýrasýnda patlayan sürgün gözleri 2001 yýlýnda çeºitlere baðlý olarak çiçek tomurcuklarýnýn patlamasý ile ilk çiçeklenme arasýndaki periyoda daðýlmasý ilginç bir bulgu oluºturmuºtur. Morfolojik deðerlendirmelerin verildiði Çizelge 2 incelendiðinde erdemli lokasyonunda en iyi çap ve sürgün geliºmesinin (69.02mm ve cm); (62,86 mm ve 114,44 cm); 5-89 (50,99 mm ve 68,67 cm) melez tipleri ile Çizelge 3. Denemeye alýnan kayýsý çeºitlerinin bazý pomolojik özellikleri (Erdemli2001)*. Verim Derim Meyve Að Meyve Çek Að SÇKM Sertlik ÇEªÝTLER (kg/að) Tarihi (g) Eni(mm) (g) (%) (kg/mm2 ) Priana 3,017 ab ,28 c cd 2,27 c 13,00 fg 0,37 b ab ,31 bc 40,36 cd 2,71 bc 11,27 i 0,56 ab P.deTyr b ,73 bc bcd 2,96 bc 13,80 de 0,91 a Ninfa 3,476 ab ,54 bc 46,31abc 2,68 bc i 0,46 ab Beliana ab ,82 c 37,89 d 2,65 bc 13,43 ef 0,57 ab CNEF-C 3,367 ab bc 46,33abc 3,04 bc 12,33 gh 0,83 ab I, 190 b ,88 bc 43,16 bcd 2,85 bc 14,93 bc 0,64 ab ,800 ab ,54 bc 43,86 bcd 2.74 bc a 0,86 a ,850 a ,61 bc cd 2,86 bc 15,26 b 0,70 ab ,300 b ,31 abc 49,28 ab 3,48 b 14,40 cd 0,86 a Fracasso 1,000 b ,66 ab ab 3,27 b 9,67 j 0,74 ab Harcot 0,700 b ,21 bc 42,02 bcd 2,75 bc 13,13 ef 0,80 ab A.Errani 1,1.67 b ,51 a 52,48 a 5,09 a 10,13 j 0,88 a ab ,48 bc 42,03 bcd 2,82 bc 12,67 fg 0,66 ab Feriana 2,500 b ,50 b 39,37 cd 2,25 c 13,00 fg 0.37 b 334 2,400 b ,79 bc 44,00 bcd 3,12 b 10,20 j 0,66 ab ,420 ab ,39 bc 44,93 abcd 3, 12 b 13,00 fg 0,73 ab 331 0,552 b ,1 ý bc bcd 3,39 b 11,73 hi 0,63 ab D:0.OI 1,95 16, ,52 0,47 0,28 (*)0,5 kg mýn altýnda meyve alýnan çeºitler çizelgede gösterilmemiºtir.

6 Bebeco (57,89mm ve 94,56cm) çeºidinde; Mut da ise (56,02 ve 72,33) (52,47mm ve 77,22cm) gösterirken Hatay'da (24,24mm ve 81,20cm) (23,51 ve 100,00 cm); Aydýn'da 1-89 (28,05-28,62) (25,69-24,03) 2-89 (24.44mm -32,58cm). Pomalojik deðerlendirmeler Çizelge 3 de verilmiºtir. Deðerlendirmeye alýnan kayýsý çeºitleri arasýnda verim ve bazý kalite özelikleri bakýmýndan istatistiki olarak %1 düzeyinde farklar belirlenmiºtir. Erdemli ve Mut'da en erken olgunlaºan çeºit Ninfa olmuºtur. 15 Nisanda meyve vermiº ve bunu 17 Nisanda Priana, 22 Nisanda P.de tyrinthe ve Beliana çeºitleri izlemiºtir. En yüksek verim Erdemlide 5,850 kg/aðaç ile 1-89 nolu melezden, en düºük verim ise 0,552 kg/aðaç ile 333 den elde edilmiºtir. Öteki çeºitler bunlarýn arasýnda yer almýºtýr. Ortalama meyve aðýrlýðý bakýmýndan en iri çeºit A. Errani (79,51 g) olurken sýrasýyla Fracasso (65,66 g) ve (53,30 g) izlemiºtir. Priana (36,28 g) ve,beliana (31,82 g) en küçük meyveli çeºitleri oluºturmuºtur. Meyve eni deðerleri de meyve aðýrlýðýna paralellik göstermiºtir. SÇKM içeriðine bakýldýðýnda 5-89 ve 1-89 melez kayýsýlarýn % 17,06 ve % 15,26 ile en iyi grubu oluºturduðunu, Fracasso (% 9.66) A. Errani (% 10, 13) ve 334 (%10,20) çeºitlerinin ise en düºük deðere sahip olduðu görülmektedir. Yola dayaným ve pazarlama açýsýndan en önemli kriterlerden sayýlan meyve eti sertliði bakýmýndan P.de Tyrinthe, A.Errani, ve 5-89 en sert çeºitleri oluºtururken Priana ve Feriana çeºitleri de en yumuºak çeºitler olarak belirlenmiºtir. Öteki çeºitler ise 0,91 kg/mm 2 ile 0,36 kg/mm 2 arasýnda deðer almýºlardýr. 4 Sonuç Sofralýk kayýsýcýlýðý geliºtirmek Üzere Erdemli, Mut, Adana, Pozantý, Aydýn, Germencik (daha sonra Germencik lokasyonu iptal edilmiº olup, fidanlar merkez deneme alanýna aktarýlmýºtýr) Kahramanmaraº, Hatay ve Antalya olmak üzere 8 yöremizde 1999 yýlý bahar aylarýnda kurulan denemelerden alýnan ilk sonuçlar bu bildiride sunulaya çalýºýlmýºtýr. Deðiºik lokasyonlarda ilerleyen yýllarda projede yer alan çeºitlerin ekonomik verimi geçmesi ile daha önceden belirlenen disiplinlerde çalýºmalar yoðunlaºacaktýr. Ülkemizin sofralýk kayýsý yetiºtiriciliðinde sahip olduðu iklim avantajlarýndan yararlanarak dýºsatýmda hedeflerimize ulaºabilmemiz adýna bu projenin saðlýklý bir ºekilde sonuna kadar bu iºe gönül vermiº araºtýrýcýlarla sürdürülmesi gerekmektedir. Bu denemeden alýnan ilk sonuçlara bakýldýðýnda denemede yer alan çeºitlerin bölgelere adapte olabileceðini bunlarýn içinde de daha Önceden özellikleri belirlenen çeºitlerin yanýnda Ninfa çeºidinin oldukça erkenci olduðunu A Errani nin çok iri Harcot un ise güzel renkli meyve oluºturduðunu çok erken de olsa vurgulayabiliriz. Bunun yanýnda melez ve selektif tiplerin kalite yönünden ön plana çýkarak Pazar boºluðunu dolduracaðý ve iyi bir gen kaynaðý olarak çalýºmalarda yer alacaðý düºünülmektedir.

7 Summary RESEARCHES ON GROWING OF EARLY APRICOT CULTIVARS IN MEDITERRANEAN AND EGEAN REGIONS FOR EXPORT Mediterranean and Aegean regions of our country are suitable for growing many temperate zone fruit species although they are subtropic regions. It was determined by the studies carried out so far, that these regions have a big potential for growing apricot especially table apricot. In Mediterranean region, it is possible to provide days earliness which could be considered important comparing to the other countries having the same climate. In our country, an integrated project for trying new apricot varieties found by breeding and adaptation studies has been planned. By this project, both performances of the table apricot in different locations will be observed, and marketing, storing, resistance to way, shelf lifetime. The biology of germination and cooling need will be determined. First assesments were made from the first data phenologic, pomologic and morphologic provided from some of the new varieties. Key Words: Apricot, Yield, Quality, Earliness Marketing, Adaptation. Kaynaklar I. Aðar, Ý. I, S.Paydaº, N.Kaºka, P. de Colomer ve Tokaloðlu Kayýsý Çeºitlerinin Soðukta ve Kontrollü Atmosferde Muhafazasý Üzerinde Araºtýrmalar. Türkiye I. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi, Cilt I, Ekim, Bornova,Ýzmir. 2. Anderson, J. L., E.A.Richarson and C.D.Kester The Utah Chill Unit /Flower Bud Phenology Models For Deciduous Fruit: Their Implication for Production in Subtropical Areas. Atla Hort., 199: Ayanoðlu, H., N.Kaºka, A.Yýldýz, Akdeniz Bölgesinde Erkenci Kayýsý Çeºitlerinin Adaptasyonu Üzerinde Araºtýrmalar. Türkiye II. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi, Cilt I, s.159-i63, 3-6 Ekim 1995 Adana. 4. Bailey, C. H. and I.F.Hough, Apricots. p In: J. Janick and J. N. Moore (eds.). Advances in Fruit Breeding. Purdue Univ. Press., West Lafayette,IN 5. Eriº, A., R.Türk, C.Türkmen ve M.H.Özer, Önemli Bazý Meyve Türlerinde Derimden Tüketici Sofrasýna Kadar Olan Aºamadaki Kayýplar Üzerine Bir Araºtýrma. Türkiye i. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi, Cilt I, Ekim. Bornova, Ýzmir. 6. Eti, S., Çiçek Tozu Miktarýný Belirlemede Kullanýlan Pratik Bir Yöntem. ç. Ü.Z.F Dergisi, 5(4): Adana 7., Bazý Meyve Tür ve Çeºitlerinde Deðiºik Testler Yardýmýyla Çiçek Tozu Canlýlýk ve Çimlenme Yeteneklerinin Belirlenmesi. ç Ü.Z.F Dergisi 6(9): Adana. 8. Kaºka, N., A.Yýldýz, H.Ayanoðlu and M. Saðlamer, Apricot Adaptation Studies in the Mediterranean Coastal Region in Turkey. X. 1nternational Symp. on Apricot Culture. September 20-24, Ýzmir, Turkey. (Abstracts), s , C.Onur, S.Onur ve A.Çýnar, Akdeniz Bölgesi Ýçin Erkenci Kaysý Çeºitleri Seleksiyonu. TÜBÝTAK-TOAC, ABBA Ünitesi no ,, ve S.Demirören, Akdeniz Bölgesinde Kayýsý, ªeftali ve Erik Yetiºtiriciliðinde Sorunlar. Akdeniz Bölgesi Bahçe Bitkileri Yetiºtiriciliðinde Sorunlar, Çözüm Yollarý ve Yapýlmasý Gereken Araºtýrmalar Simpozyumu nisan 1979 Ýncekum, Alanya. 11 Polat, A. A., Bazý yerli ve Yabancý Kökenli Kayýsý Çeºitlerinin Adana Koºullarýnda Uyumu Üzerinde Araºtýrmalar (Lisans tezi, basýlmamýº). 12. YýIdýz, A. and N.Kaºka, Investigations On Breeding of Same Local and Foreign Apricot Cultivars. TürkiyeIi. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi, Cilt I. 47/ Ekim. Bornova, Ýzmir. 13. Yurdakul, 0.,1996. Tarým Ürünleri Pazarlamasý. ÇÜ.Z.F Genel Yayýn No: /27 Ders Kitaplarý Yayýn No 39, 240s ADANA.