Türkiye VI. Tarla Bitkileri Kongresi, 5-9 Eylül 2005, Antalya (Araºtýrma Sunusu Cilt II, Sayfa )

Transkript

1 Türkiye VI. Tarla Bitkileri Kongresi, 5-9 Eylül 2005, Antalya (Araºtýrma Sunusu Cilt II, Sayfa ) YAÐLIK KETEN (LINUM USITATISSIMUM L.) ÇEªÝTLERÝNDE TOHUM VERÝMÝ VE VERÝM UNSURLARI ARASI ÝLݪKÝLERÝN KORELASYON VE PATH ANALÝZÝ ÝLE BELÝRLENMESÝ Osman ÇOPUR M. Atilla GÜR Mehmet KARAKUª Ufuk DEMÝREL Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü, ªanlýurfa ÖZET Bu çalýºma, Harran Ovasý koºullarýnda, keten (Linum usitatissimum L.) bitkisinde tohum verimi ve verim unsurlarý arasýndaki doðrudan ve dolaylý iliºkileri korelasyon ve path analizi ile saptamak amacýyla, Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesinde, 2001 ve 2002 yýllarýnda yürütülmüºtür. Bitki materyali olarak 11 keten (Linum usitatissimum L.) çeºidi kullanýlmýºtýr. Çalýºma sonucunda: tohum verimi ile bin tane aðýrlýðý (0.346**), bitki boyu (0.401**), kapsül sayýsý (0.797**) ve dal sayýsý (0.271*) arasýnda, 1000 tane aðýrlýðý ile kapsül sayýsý (0.295*) arasýnda, bitki boyu ile kapsül sayýsý (0.365**) arasýnda, kapsül sayýsý ile protein oraný (0.375*) arasýnda, yan dal sayýsý ile kapsül baºýna tohum sayýsý (0.376**) arasýnda ve protein oraný ile yað oraný (0.562**) arasýnda istatistiki yönden önemli ve olumlu;1000 tane aðýrlýðý ile kapsül baºýna tohum sayýsý (-0.268*) arasýnda ve bitki boyu ile yað oraný (-0.287*) arasýnda ise istatistiki yönden önemli ancak olumsuz yönde bir iliºki saptanmýºtýr tane aðýrlýðý, bitki boyu, kapsül sayýsý ve yan dal sayýsýnýn tohum verimine doðrudan etkili olduðu saptanmýºtýr. Bu bulgulara göre, tohum verimi yönünden yapýlacak seleksiyon ýslahý çalýºmalarýnda, kapsül sayýsýnýn birinci derecede, 1000 tane aðýrlýðý, bitki boyu ve yan dal sayýsý özelliðinin ise ikinci derecede göz önünde bulundurulmasý gerektiði sonucuna varýlmýºtýr. Anahtar Kelimeler: Yaðlýk Keten, Tohum Verimi, Verim Unsurlarý, Korelasyon, Path Katsayýsý DETERMINATION OF CORRELATION AND PATH ANALYSIS AMONG YIELD COMPONENTS AND SEED YIELD IN OIL FLAX VARIETIES (LINUM USITATISSIMUM L.) ABSTRACT The aim of this study was to determine the direct and indirect relations correlation and path coefficient effects between yields and yield components of oil flax (Linum usitatissimum L.) using correlation and path analysis. The experiments were carried out at Harran University, Faculty of Agriculture experiment station in 2001 and 2002 years. Eleven oil flax varieties were used in the experiment. At the results in this study; significant and positive relationships were found between the seed yield and 1000 seed weight (0.346*), plant height (0.401**), number of capsule (0.797**) and number of primary branch (0.271*); between 1000 seed weight and number of capsule (0.295**); between plant height and number of capsule (0.365**); between number of capsule and protein ratio (0.375**), number of primary branch and number of seed per capsule (0.376**) and between protein ratio and oil ratio (0.562**). On the other hand, significant but negative relationships were found between 1000 seed weight and number of seed per capsule (-0.268*), between plant height and oil ratio ( *). These results indicated that 1000 seed weight, plant height, number of capsule and number of primary branch have direct effect on seed yield. According these findings, breeding for high seed yielding oil flax varieties, firstly number of capsule and secondly 1000 seed weight, plant height and number of primary branch should be considered. Keywords: Oil Flax Varieties, Seed Yield, Yield Component, Correlation, Path Coefficient GÝRݪ Dünyada ve ülkemizde dahil olmak üzere bitkisel yað üretimi, tüketimi karºýlayamamaktadýr. Hýzla artan ülkemiz nüfus bu açýðý daha da arttýrmaktadýr. Nitekim, 2004 yýlý istatistiklerine göre 650 bin ton ayçiçeði, 50 bin ton soya, 85 bin ton yerfýstýðý, 2.6 milyon ton çiðit, 22 bin ton susam, 1000 ton kolza, 48 bin ton haºhaº, 20 ton keten ve 150 ton da kenevir tohumu olmak üzere toplam, yaklaºýk olarak 3.5 milyon ton bitkisel yaðlý tohum üretilmiºtir (Anonim, 2004). Ancak bu miktar yeterli deðildir. Bu verilerden, Ülkemizde bitkisel yaðlarýn kaynaðýný esas olarak ayçiçeði ve pamuðun oluºturduðu görülmektedir. Ülkemiz, çok çeºitli yað bitkisinin yetiºmesine uygun ekolojiye sahip olmasýna karºýn, Sorumlu yazarýn E-posta adresi:

2 Osman ÇOPUR, M. Atilla GÜR, Mehmet KARAKUª, Ufuk DEMÝREL yýllardýr yaðlý tohum ve bitkisel yaðlarda açýk devam etmektedir. Kuraklýk, hastalýk ve zararlý sorunlarý dýºýnda özellikle taban fiyat politikalý, ekonomik teºvik ve güvence, depolama, ekim alanlarýnýn kontrolsüz geniºletilmesi, kalitesiz tohumluk, düºük verim, ve düºük kalite, bir veya ikinci ürüne olan baðýmlýlýk, tarýmsal mekanizasyon ve üreticilerin bilinçlendirilememesi gibi bir dizi sorun buna neden olmaktadýr. Yað bitkileri yazlýk ve kýºlýk olarak yetiºtirilebilmektedir. Tek yýllýk kýºlýk önemli yað bitkilerinden birisi de ketendir. Keten, tür yönünden çok zengin olup, çeºitli bölgelere daðýlmýº 9 cins ve 150 türü içeren Linaceae familyasýndan ekonomik öneme sahip tek bitki türüdür. Ýki deðiºik forma sahip olan keten, yað ve lif üretiminde kullanýlmakta olup, tek yýllýk nadiren çok yýllýk bir endüstri bitkisidir. En önemli tür Linum usitatissimum L. dir (Kurt, 1996). Keten, % arasýnda yað içereceði ile önemli yað bitkilerinden birisidir. Ayrýca, içerdiði yaðýn çabuk kuruyan yaðlardan birisi olmasý boya sanayindeki önemini arttýrmaktadýr. Diðer taraftan kendisinden sonra ekilecek bitkiye çok temiz bir tarla býrakmasý ile ekim nöbeti sistemleri içinde kolayca yer alabilen bir bitkidir. Bu nedenle, özellikle Güneydoðu Anadolu ile Ege ve Çukurova Bölgelerinde kýº devresinde ekim nöbetine girebilecek uygun bitkiler arasýndadýr (Kaynak, 1998). Keten tarýmýnda verim, birim alandaki bitki sayýsý, bir bitkideki kapsül sayýsý ve bir kapsülde bulunan tohum aðýrlýðýyla iliºkilidir. Bitki ýslahý çalýºmalarýnda temel amaç, yüksek verimli ve kaliteli çeºit geliºtirmektir. Ancak, verim, birçok özelliklerin birbirine olan etkileºimi sonucu oluºmaktadýr. Verim kantitatif bir karakter olup, hem kalýtsal hem de çevresel koºullardan büyük ölçüde etkilenebilmektedir. Bu nedenle, yapýlacak ýslah çalýºmalarýnda kalýtým derecesi ve çevresel etkinin yanýnda, verim unsurlarýnýn etkileri de ele alýnmaktadýr. Verim ve kaliteyi belirleyen özelliklerin nasýl ne oranda etkili olduðunun bilinmesi, baºarý sonucunu arttýrabilecektir. Verim ve kaliteyi oluºturan özelliklerin birbirini etkilemesi, doðrudan veya dolaylý olabilmektedir. Korelasyon analizi, sadece iki özellik arasýndaki doðrudan iliºkiyi ortaya koymaktadýr. Dolayýsýyla, bu durum, amaca yeterli bir açýklýk getirememekte ve istenen sonuçlar tam olarak ortaya konulamamaktadýr. Bunun için, verim ve verim unsurlarý arasýndaki doðrudan ve dolaylý iliºkilerin veya bir baºka deyiºle çoklu iliºkilerin belirlenmesi gerekmektedir (Çopur, ve Oðlakçý, 1998). Özellikler arasýnda oluºan doðrudan ve dolaylý etkileºimleri ortaya koymak üzere, aslý çoklu regresyona dayanan Path Katsayýsý adý altýnda bir istatistiksel yöntem geliºtirilmiºtir (Wright, 1923, 1960; Dewey ve Lu, 1959). Keten üzerinde yapýlan çalýºmalarda, tohum verimi ile kapsül sayýsý ve dal sayýsý arasýnda olumlu (Vijayakumar ve Rao, 1975; Vijayakumar ve ark., 1976; Keskin, 1982, Kaynak, 1998, Can ve ark., 2001), tohum verimi ile 1000 tohum aðýrlýðý arasýnda olumlu (Atakiºi, 1978; Vijayakumar ve ark., 1976; Chandra, 1977; Keskin, 1982, Kaynak, 1998), tohum verim ile kapsül sayýsý arasýnda olumlu, kapsüldeki tohum sayýsý ile 1000 tane aðýrlýðý arasýnda olumsuz (Shehata ve Costock, 1977; Keskin, 1982; Kurt, 1996a; Can ve ark. 2001), tohum verimi ile bitki boyu arasýnda olumlu (Basu ve Bose, 1976; Keskin, 1982; Kaynak, 1998; Can ve ark. 2001; Can ve ark. 2003) bir iliºkinin olduðunu, 1000 tohum aðýrlýðý, kapsül sayýsý ve kapsüldeki tohum sayýsýnýn verime doðrudan etkili olduðunu (Vijayakumar ve Rao, 1975), tohum verimi üzerinde en büyük etkiye bitki boyunun sahip olduðu bunu kapsülde tohum sayýsý, bitkideki kapsül sayýsý, 1000 tohum aðýrlýðý ve dal sayýsýnýn izlediði (Nie ve ark. 1995) belirlenmiºtir. Bu çalýºma, farklý yaðlýk keten çeºitlerinin tohum verimi ve verim unsurlarý arasýnda oluºan doðrudan ve dolaylý etkileri saptamak ve bu konuda yapýlacak çalýºmalara yardýmcý olmak amacýyla yapýlmýºtýr. MATERYAL ve YÖNTEM Çalýºmada farklý kaynaklardan temin edilen 11 keten (Linum usitatissimum L.) (Antares, Barbara, Linetta, Colal-Merchanal, Blue Chip, Jupiter, Atalante, Oliver, Mikael, Mcgregar ve Linda) çeºidi bitki materyali olarak kullanýlmýºtýr. Denemeler ve yýllarý yetiºtirme sezonunda, Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi deneme alanýnda tesadüf bloklarý deneme desenine göre 3 tekerrürlü olarak yürütülmüºtür. Deneme yeri, düz ve düze yakýn, killi bir bünyeye sahip, tarla kapasitesi % % 32.84, solma noktasýnýn % arasýnda ve kullanýlabilir su kapasitesi 165 mm/120 cm olduðu saptanmýºtýr. Tüm profil kireçli, ph arasýnda, organik madde (% arasýnda) ve toprak 976

3 Türkiye VI. Tarla Bitkileri Kongresi Bildiri Kitabý Cilt II yüzeyinden aºaðýya doðru gidildikçe kireç içeriðinin % oranýna kadar çýktýðý görülmektedir. Topraðýn ortalama gerçek infiltrasyon hýzý 15 mm/h dir (Anonim, 2003). Ketenin geliºme süresince (Kasým-Haziran Aylarý) yetiºtirme sezonunda, ortalama sýcaklýðýn 7.9 C ile 29.2 C arasýnda deðiºtiði; maksimum sýcaklýk ortalamalarýnýn 17.4 C ile 40.4 C arasýnda olduðu; minimum sýcaklýk ortalamalarýnýn, -3.3 C ile 17.2 C arasýnda deðiºtiði; toplam yaðýº miktarýnýn, 0 ile 92.1 mm. arasýnda deðiºtiði, ortalama nisbi nem, % 28.7 ile % 71.7; 5 cm. deki toprak sýcaklýðýnýn ise, 7.9 ile 33.5 C arasýnda deðiºtiði, yetiºtirme sezonunda ise ortalama sýcaklýðýn 4.9 C ile 27.7 C arasýnda deðiºtiði; maksimum sýcaklýk ortalamalarýnýn 16.2 C ile 41.4 C arasýnda olduðu; minimum sýcaklýk ortalamalarýnýn, -2.1 C ile 16.0 C arasýnda deðiºtiði; toplam yaðýº miktarýnýn, 0.3 ile mm. arasýnda deðiºtiði, ortalama nisbi nem, % 38.3 ile % 81.4; 5 cm deki toprak sýcaklýðýnýn ise, 5.6 ile 33.6 C arasýnda deðiºmiºtir (Anonim, 2003a). Bu durum, deneme yýllarýnda, ekim zamanýndaki toprak sýcaklýðýnýn C nin dolayýnda olduðunu göstermektedir. Uzun yýllar ortalama iklim deðerleri genellikle deneme yýllarý iklim verilerine yakýndýr. Ekim her iki yýlda da 25 Kasým da, sýra uzunluðu 5 m, sýra arasý 25 cm olan 4 sýralý parsellere markörle açýlan çizilere m 2 ye 500 tohum düºecek ºekilde elle yapýlmýºtýr. Ekimden önce dekara saf olarak 6 ar kg N ve P 2 O 5 verilmiº ve çýkýºtan sonra iki kez elle çapalanmýºtýr. Hasat, 2001 yýlýnda 12 Haziran, 2002 yýlýnda ise 16 Haziranda orakla biçilerek yapýlmýºtýr. Hasattan önce her parselin baº ve sonundan 0.5 m yanlardan ise birer sýra kenar tesiri olarak býrakýlmýºtýr. Çalýºmada, tohum verimi için orakla biçilen bitkiler harman makinesi ile harmanlanarak elde edilen miktar dekara çevrilerek dekara tohum verimi saptanmýºtýr. Bitki boyu, yan dal sayýsý, kapsül sayýsý ve kapsülde tane sayýsý gibi özellikler her parselde rasgele seçilen 10 bitki üzerinde, 1000 tohum aðýrlýðý ise alýnan tohum örneklerinde 4 tane 100 erli grup elle sayýlýp 0.01 g duyarlý terazide tartýlýp ortalamasý alýndýktan sonra 10 ile çarpýlarak saptanmýºtýr. Protein ve yað oraný ise her parselde alýnan tohum örneklerinin gaz kromotografide analizleri yapýlarak elde edilmiºtir. Yýllar arasýnda tohum verimi yönünden istatistiki olarak farklýlýk olmadýðýndan 2001 ve 2002 yýlý verileri birleºik olarak analiz edilerek, özelliklerin amaç olarak kabul edilip sonuca olan doðrudan ve dolaylý etkileri korelasyon ve path katsayýlarý aracýlýðý ile Dewey ve Lu (1959) nun belirttiði formüller yardýmýyla TARIST istatistik paket programý ile hesaplanmýºtýr. BULGULAR ve TARTIªMA Denemede incelenen özellikler arasýnda çoklu iliºki (korelasyon) katsayýlarý Çizelge 1 de; tohum verimine doðrudan ve dolaylý etkiler (path) ile özelliklerin tohum verimine doðrudan ve dolaylý etki deðerleri ve oranlarý ise Çizelge 2 de gösterilmiºtir. Çizelge 1 ve 2 den tohum verimi ile 1000 tane aðýrlýðý, bitki boyu, kapsül sayýsý ve yan dal sayýsý arasýnda istatistiki yönden önemli ve olumlu, buna karºýlýk, tohum verimi ile kapsül baºýna tohum sayýsý, protein oraný ve yað oraný arasýnda ise istatistiki yönden olumlu ancak önemsiz düzeyde bir iliºkinin olduðu izlenebilmektedir. Tohum verimi ile 1000 tane aðýrlýðý ve bitki boyu arasýndaki istatistiki yönden önemli ve olumlu bulgular, Atakiºi, (1978); Basu, ve Bose, (1976); Chandra, (1977); Vijayakumar ve ark. (1976); Kaynak (1998); Can ve ark. (2001); Can ve ark. (2003); tohum verimi ile kapsül sayýsý ve dal sayýsý arasýnda istatistiki yönden önemli ve olumlu yöndeki iliºkiler ise Vijayakumar ve Rao (1975); Shehata ve Costock (1977); Keskin (1982), Kaynak (1998), Can ve ark. (2001) in bulgularý ile uyum içerisinde bulunmaktadýr. Çizelge 1. den, 1000 tane aðýrlýðý ile kapsül sayýsý, bitki boyu ile kapsül sayýsý, kapsül sayýsý ile protein oraný, yan dal sayýsý ile kapsül baºýna tohum sayýsý ve protein oraný ile yað oraný arasýnda istatistiki yönden önemli ve olumlu; 1000 tane aðýrlýðý ile kapsül baºýna tohum sayýsý ve bitki boyu ile yað oraný arasýnda ise istatistiki yönden önemli ancak olumsuz bir iliºki saptanmýºtýr. Bu durum, bitki boyu artýºý ile kapsül sayýsýnýn artacaðýný ve kapsülde tohum sayýsý azaldýkça 1000 tane aðýrlýðýnýn artacaðý anlaºýlmaktadýr. Çizelge 2 den, bitkideki kapsül sayýsýnýn doðrudan etkisinin yüksek olduðu izlenebilmektedir. Bu durum, bitkideki kapsül sayýsý ile tohum verimi arasýnda çok yakýn bir iliºki bulunduðunu ortaya koymaktadýr. Ayný çizelgeden, kapsül sayýsýnýn tohum verimine etki oranýnýn % sý doðrudan % ise dolaylý olduðu ve olumlu bir etkisinin bulunduðu izlenebilmektedir. Bu bulgularýmýz, Nie ve ark. (1995) ve Kaynak (1998) in bulgularý ile uyum içerisindedir. 977

4 Osman ÇOPUR, M. Atilla GÜR, Mehmet KARAKUª, Ufuk DEMÝREL Çizelge 1. Ýncelenen özellikler arasýnda saptanan korelasyon katsayýlarý Ýncelenen özellik Tohum verimi 1000 tane aðýrlýðý Bitki boyu Kapsül sayýsý Yan dal sayýsý Kapsülde tohum sayýsý Protein oraný 1000 Tane Aðýrlýðý 0.346** Bitki Boyu 0.401** 0.190ns Kapsül Sayýsý 0.797** 0.295* 0.365** Yan Dal Sayýsý 0.271* 0.222ns 0.138ns 0.149ns Kapsülde Tohum Sa ns * ns 0.086ns 0.376** Protein Oraný 0.235ns ns ns 0.375** 0.039ns 0.227ns Yað Oraný 0.125ns ns * 0.185ns ns 0.121ns 0.562** 66 n-2 = 64 r0.05= r0.01=0.302 ns: önemli deðil, *: 0.01 P 0.05 **: 0.01 P 0.01 Çizelge 2. Tohum verimi ile incelenen özellikler arasýndaki korelasyon ve path katsayýlarý ile korelasyon katsayýsý içindeki yüzde (%) paylarý Özellikler Korelasyon Doð. etki D. ve % Dolaylý etkiler : katsayýsý paylarý ** (25.81) (6.50) (52.42) (6.68) (3.79) (2.02) (2.78) ** (28.91) (4.14) (54.73) (3.50) (1.29) (1.25) (6.18) ** (82.16) (3.52) (5.77) (2.07) (0.56) (3.73) (2.18) * (39.28) (7.50) (6.17) (35.50) (6.95) (1.09) (4.52) ns (23.84) (11.67) (6.21) (25.83) (19.03) (8.24) (5.18) ns (19.29) (2.18) (2.11) (59.67) (1.05) (2.88) (12.84) ns (28.70) (3.17) (11.04) (36.98) (4.58) (1.92) (13.60) : (Parantez içindeki veriler % deðerleridir). 1- Bin Tane Aðýrlýðý, 2- Bitki Boyu, 3- Kapsül Sayýsý, 4- Yan Dal Sayýsý, 5- Kapsülde Tohum Sayýsý 6- Protein Oraný, 7- Yað Oraný ns: önemli deðil Ayný çizelgeden, tohum verimi ile 1000 tane aðýrlýðý, bitki boyu ve bitki baºýna dal sayýsý arasýnda istatistiki yönden önemli ve olumlu yönde bir iliºki olmakla birlikte, doðrudan etkilerinin düºük (sýrasýyla, % 25.81, % ve % 39.28) olduðu, daha çok dolaylý yönden, özellikle kapsül sayýsý yoluyla (sýrasýyla % 52.44, % ve % 35.50) etkilediði izlenebilmektedir. Nitekim bitki boyu ile kapsül sayýsý (0.365**) ve 1000 tane aðýrlýðý ile kapsül sayýsý (0.295*) arasýndaki istatistiki yönden önemli ve olumlu yönde iliºki bulgularýmýzý desteklemektedir. Korelasyon analizinde, aralarýnda istatistiki önemde korelasyon deðeri bulunan dekara tohum verimi ile 1000 tane aðýrlýðý, bitki boyu, kapsül sayýsý ve yan dal sayýsý arasýndaki basit doðrusal regresyon iliºkisi araºtýrýlmýº ve elde edilen parametreler Çizelge 3 de gösterilmiºtir. Çizelge ve 2002 yýllarýnda Harran Ovasý nda yetiºtirilen 11 keten çeºidinde dekara tohum verimi ile 1000 tane aðýrlýðý ve bitki baºýna kapsül sayýsý arasýdaki regresyon iliºkisi Karakterler Regresyon eºitliði Regresyon F deðeri Determinasyon katsayýsý (% R 2 ) 1000 Tane Aðýrlýðý ns ** (x 1 ) 8.707** 12.0 Bitki Boyu ns ** (x 2 ) * 16.1 Kapsül Sayýsý ns ** (x 3 ) * 63.5 Yan Dal Sayýsý ** * (x 4 ) 5.055* 7.3 Tüm Karakterler ns ns (x 1 ) ns (x 2 ) ** (x 3 ) ns (x 4 ) * 67.6 ns: önemli deðil, *: 0.01 P 0.05 **: 0.01 P 0.01 Yapýlan regresyon analizinde, tane verimi ile 1000 tane aðýrlýðý, bitki boyu ve yan dal sayýsý arasýnda istatistiki önemde regresyon iliºkisi tespit edilmesine karºýn elde edilen eºitlikler düºük % R 2 deðerleri ile verimdeki varyasyonu açýklamakta yetersiz bulunmaktadýr. Tohum verimi ile bitki baºýna kapsül sayýsý arasýndaki regresyon iliºkisinde determinasyon katsayýsý (% R 2 = 63.5) tohum verimi 978

5 Türkiye VI. Tarla Bitkileri Kongresi Bildiri Kitabý Cilt II deðiºiminin yaklaºýk % 64 ünü izah etmiºtir. Bu yüzden anýlan karakterler arasýndaki basit doðrusal regresyon iliºkisi araºtýrýlmýº ve elde edilen parametreler ile iliºkiyi gösteren grafik, ªekil 1 de verilmiºtir. Verim (Kg/da) y = x R 2 = % Kapsül Sayýsý (Adet/Bitki) ªekil ve 2002 Yýllarýnda Harran Ovasýnda Yetiºtirilen 11 Keten Çeºidine Özgü Dekara Tohum Verimi Ýle Bitki Baºýna Kapsül Sayýsý Arasýndaki Regresyon Ýliºkisi. Yukarýdaki denklemden, bitki baºýna kapsül sayýsýný temsil eden Xi nin 0, 5, 10, 15, 20, 25, 30, 35, 40 ve 45 gibi deðerler alabileceði varsayarak Y deki deðiºim 11.6, 31.74, 51.89, 72.04, 92.19, , , , ve deðerlerine ulaºabileceði anlaºýlmaktadýr. Bu durum, ketende dekara tohum verimi artýºý için en önemli faktörün bitki baºýna kapsül sayýsý olduðunu ifade etmektedir. ªekil 1 den, bitki baºýna kapsül sayýsýnýn 5 adetten 45 adete deðiºimi halinde, dekara tohum veriminin 11.6 kg dan kg a yükselebileceði anlaºýlmaktadýr. SONUÇ ve yetirme sezonlarýnda, Harran Üniversitesi. Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü araºtýrma alanýnda 11 keten çeºidi ile yapýlan çalýºma sonucunda; 1- Tohum verimi ile 1000 tane aðýrlýðý (0.346**), bitki boyu (0.401**) kapsül sayýsý (0.797**) ve yan dal sayýsý (0.271*) arasýnda istatistiki yönden önemli ve olumlu bir iliºkinin olduðu, 2- Çeºit geliºtirme ve bitki ýslahý çalýºmalarýnda, ketende tohum verimi artýºý yönünden yapýlacak bitki seçimlerinde, bitkideki kapsül sayýsýnýn birinci derecede, 1000 tane aðýrlýðý, bitki boyu ve yan dal sayýsýnýn ise ikinci derecede kriter olarak deðerlendirilmesi gerektiði kanaatine varýlmýºtýr. 3- Tohum verimi ile kapsül sayýsý arasýndaki regresyon iliºkisi verimdeki deðiºimi kýsmen açýklarken, tohum verimi diðer verim öðeleri arasýndaki regresyon iliºkisi düºük determinasyon (% R 2 ) katsayýsý deðerleri ile verimdeki deðiºimi izah etmede yetersiz kalmýºlardýr. KAYNAKLAR Anonim, Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Merkez Laboratuarý Toprak Analiz Sonuçlarý. ªanlýurfa. Anonim, 2003a. Devlet Meteoroloji Genel Müdürlüðü ªanlýurfa Meteoroloji Müdürlüðü Kayýtlarý, ªanlýurfa. Anonim, FAO Verileri. Atakiºi, Ý., Lif bitkileri ve ýslahý. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi. Ders Kitabý, Adana. Basu, N.C., Bose, S Preliminary studies on some botanical, anatomical and agronomical aspect of flax (Linum usitatissimum L.) Plant Breeding Abs. Vol: 46, No: 8 Can, R.R.A., Yüce, S., Demir, I Keten çeºit ve bazý agronomik özellikler üzerinde araºtýrmalar. Türkiye 4. Tarla Bitkileri Kongresi, Endüstri Bitkileri Bildirileri. Trakya Üniversitesi Tekirdað Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü, Eylül 2001, Tekirdað. Can, R.R.A., Yüce, S., Aykut, F., Furan, M.A Ketende bazý agronomik özellikler arasý iliºkiler. Türkiye 5. Tarla Bitkileri Kongresi, Tarla Bitkileri Islahý Bildirileri Cilt 1. Dicle Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü, Ekim 2003, Diyarbakýr. 979

6 Osman ÇOPUR, M. Atilla GÜR, Mehmet KARAKUª, Ufuk DEMÝREL Chandra, S Use of index selection method in improvement of yield linseed (Linum usitatissimum L.) Plant Breeding Abs. Vol: 47, No: 12. Çopur, O., Oðlaçý, M Harran ovasý koºullarýnda pamukta (Gossypium hirsutum l.) verim ve verim unsurlarýnýn korelasyon ve path katsayýsý analizi üzerinde bir araºtýrma. Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 2 (3): Dewey, D.R., Lu, K.H A correlation and path analysis of components of crested wheat grass seed production. Agronomy Journal, 51: Kaynak, M.A Yaðlýk keten (Linum usitatissimum L.) bitkisinde farklý tohumluk miktarlarýnýn verim ve verim unsurlarýna etkisi ile özellikler arasý iliºkilerin saptanmasý. Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 2 (2): Keskin, H Çukurova da Yaðlýk keten bitkisinde (Linum usitatissimum L.) verim ve verim unsurlarý arasýndaki iliºkiler üzerinde bir araºtýrma. Yüksek Lisans Tezi, Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü, Adana. Kurt, O Ketenin (Linum usitatissimum L.) üretimi ve kullaným alanlarý. Ondokuz Mayýs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 11 (1): Kurt, O. 1996a. Bazý keten (Linum usitatissimum L.) çeºitlerinin tane verimi ve verim unsurlarý ile bazý tarýmsal karakterleri üzerinde bir araºtýrma. Ondokuz Mayýs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 11 (1): Nie, Z. X.C., Shi, F.T., Chen, Zhu, X.X Path analysis of characters correlated with seed yield in flax (Linum usitatissimum L.) CAB Abstract, A.N: Vijayakumar, S., Rao, M.J.V Studies on the quantitative variability in linseed analysis of yield components. Field Crop Abstracts, 28 (10): 644. Vijayakumar, S., Rao, M.J.V., Mersinkal, S.W Study of variability and character association analysis of linseed (Linum usitatissimum L.). Field Crop Abstracts, 29 (7): 527. Shehata, A.H., Costock, V.E Associations among economic attributes of flax (Linum usitatissimum L.). Field Crop Abstracts 30 (6): 359. Wright, S Theory of path coefficients. A. Reply to Niles` Criticism. Genetics, 8: Wright, S Theory of path coefficient and regression; alternative or complementary concepts. Biometrics, 16: