TADİLAT İSTANBUL 2007

Transkript

1 TADİLAT İSTANBUL 2007 YAPI YENİLEME FUARI 7-10 HAZİRAN 2007 İSTANBUL EXPO CENTER TADİLAT İSTANBUL FUARI NDA KORUMA VE RESTORASYON

2 YAPI SEKTÖRÜNDE YAPI YENİLEME/RENOVASYON TRENDİ Yapı yenileme kavramı, genel yapı sektörü içinde net biçimde tanımlanmış bir alan olarak son dönemlerde büyük bir hızla öne çıkıyor. Çağdaş batı ülkelerinin hemen hepsinde, renovasyon tanımlaması kullanılarak apayrı bir faaliyet alanı olarak izah edilen yapı yenileme, mimarinin ve kentleşme politikalarının Türkiye deki en önemli gündemi konumuna gelmiştir. Kentlerdeki mevcut yapı stoğunun da son yıllarda artan yenilenme ihtiyacı inşaat sektöründe yeni bir trendin başlangıcı oldu: Renovasyon. Hem tarihi hem de fiziki eskimelerin yanında deprem gibi doğal felaketler sonucu da yıpranan ve yenilenmesi gereken yapı stoğu, özellikle modernleşen kentlerde kendini daha fazla hissettirir oldu. Tarihi geçmişi ve yıpranan yapılarıyla İstanbul da bu kentler arasında renovasyon kültürüne önem vermeye başladı. Kentteki yeni yerleşim alanları üzerinde projelendirilen şantiyelerde yükselen inşaatlar bu büyük yapı stokunun içinde hala çok küçük bir paya sahip. Bir milyonun çok üzerindeki bu genel bina mevcudu, büyük oranda güçlendirilmeyi, yenilenmeyi ya da dönüştürülmeyi bekleyen yapılardan oluşuyor. Kent merkezindeki birçok büyük işyeri binasının cephe renovasyonları, ardarda açıklanan kentsel dönüşüm projeleri, yerel yönetimlerin semt semt siluet yenileme politikaları, bu genel şehir yenilenmesi ihtiyacının ilk örneklerini oluşturuyor. İstanbul un deprem güvenliği açısından yapması gerekenler ise tüm bina stoku üzerinde gelecek dönemlerde önemli yatırımlara girilmesini zorunlu kılıyor. Kentin tarihi özelliği ve tarihi yapıları ile vurguladığı kültürel mirasın korunması gereği de restorasyon politikalarını yönlendiriyor ve kentin mevcut yapıları ile konurmasına da tüm dünya tarafından özellikle önem veriliyor. 1

3 İstanbul un genel bir politika dahilinde belirlediği kentsel dönüşüm projeleri içinde üç temel konuda hedefleri bulunduğu biliniyor: Yapısal güçlendirme Yapı yenileme Restorasyon Bu hedefler doğrultusunda başlayan çalışmalar için ortak bir platform oluşturulması amacıyla Tadilat İstanbul 2007 Yapı Yenileme Fuarı düzenlenmektedir Haziran 2007 tarihinde İstanbul Dünya Ticaret Merkezi ndeki fuarı Yapex Fuarlar kuruluşu Akdeniz Tanıtım A.Ş, Alman Fuarlar kuruluşu Messe Münih işbirliği ile düzenlemektedir. YAPI YENİLEMEDE ÖNE ÇIKAN KONULAR Fuarların çok genel ya da çok spesifik olmalarından kaynaklanan hedefe tam olarak varamama durumları, fuar düzenleyenlerin, katılanların ve izleyenlerin önemli sorunudur. Yapı ve inşaat genel sektörü içinde halen İstanbul da çok sayıda fuar düzenlenmektedir. Bunlar arasında genel sektör fuarları ve ayrıca salt bir ürün grubuna odaklanan birçok malzeme fuarı göze çarpmaktadır. Genel sektör fuarlarında; tüm dünyadaki büyük fuarlarda olduğu gibi temel sıkıntı, ziyaretçilerin ve alıcı grupların konsantre hedeflerinden uzaklaşmalarıdır. Fuarlara ulaşımlarda yaşanan sorunlar, genel fuar içerisinde geçirilen uzun süreler, salonlardaki yerleşim dağınıklığı ve standart farklılıkları, ziyaretçiyi yormakta, önceden planladığı amaç ve süreleri dağıtmakta, ticari performansı üzerinde de düşmelere zemin oluşturmaktadır. Örneğin bir restoratörün iki ayrı alternatif ürün arasında yapacağı görüşmeler için genel fuar içinde uzun bir yol katetmek zorunda kalması, zaman, dikkat ve ticari performans kaybıdır. Bu performans kayıplarını kendi konsantre konularına yönelik özel fuarlar ile telafi etmek isteyen alt sektörler, son dönemlerde İstanbul da birçok alt grup fuarının organizasyonu ile hedefe ulaşmak istemiştir. 2

4 İstanbul un gelecek mimari trendine ve kentsel dönüşüm stratejilerine, yatırımlarına ivme sağlayacak ve gerek katılımcı ürün alternatifleri gerekse ziyaretçi grupların ortak hedefleri üzerinde etkin bir ticari platform yaratacak fuar konsepti ise renovasyon, yani yapı yenileme fuarıdır. Kentsel yapılanmayı ve trendi doğru algılamak, yatırım ve yenileme dinamikleri üzerinde etkili olmayı hedeflemek, sektörün pazarlama argümanlarını desteklemek ve bu yaklaşımda bir fuar ortamı oluşturmak için TADİLAT İSTANBUL fuar projesi düzenlenmektedir. Bu projede amaçlanan; ziyaretçisinin beklentileri ile tam örtüşen, profesyonel ve hedefe yönelik bir sektör fuarıdır. Akdeniz Tanıtım, yapı yenileme kavramının lokomotifleri olan ürün-hizmet-uygulamaları 6 konu başlığı altında birleştirdi. Fuarda konsantre olunan bu konu başlıkları AHŞAP, YAPI KİMYASALLARI, CEPHELER, RESTORASYON, STRÜKTÜREL GÜÇLENDİRME ve MODERNİZASYON şeklinde tanımlandı. Tarihi değeri olan yapıların restorasyonunda kullanılan malzemeler, İstanbul da korumaya alınmış tarihi semtler, yapılar ve uygulamalara ilişkin dikkat edilmesi gereken püf noktalar Tadilat İstanbul Fuarı nda Koruma Ve Restorasyon başlığı altında hazırlanan sektör raporu ile ele alınmıştır. Restorasyon, yapılar için bir gençlik iksiri gibidir. Restorasyon zamanın ve diğer etkenlerin etkisinden kurtularak yapının yeni bir hayata başlaması demektir. Restorasyonla yapıdaki bozulmalar durdurularak ömrünün uzaması sağlanmış olur. Yani restorasyon yıpranmasını durdurur ve zamana karşı koyma gücünü kazandırır. 3

5 TADİLAT İSTANBUL FUARI NDA KORUMA VE RESTORASYON Restorasyon; bir mimari eseri, bir tablo veya bir heykel gibi herhangi bir sanat eserinin zamanla veya başka bir nedenle zarar görmüş, bozulmuş kısımlarını, o eserin sanat değerine ve eski şekline zarar vermeksizin sanat bakımından tamir ve ıslah (rehabilite) etmektir. Normal bir tamirden çok farklı olan ve bozmadan onarmak şeklinde tanımlanan restorasyon, büyük bir bilgi ve uzmanlık işidir. Son yıllarda bütün dünyada yaşanan gelişmeler sonucunda kültürel mirasın korunması ve yaşatılması hem ülkelerin gelişmişlik seviyesinde bir ölçü olarak kabul edilmekte ve hem de bütün insanlığın geçmişten gelen mirasına sahip çıkma arzusunu güçlendirmektedir. Bu nedenledir ki restorasyon ve konservasyon dünya ülkeleri arasında bir prestij mesleği haline gelmiştir. Ülkemizde de restorasyon ve konservasyon alanında büyük çabalar mevcuttur. Bu çabalar sonucunda önemli projeler uygulamaya konulmuştur.. Ancak bilinmektedir ki restorasyon ve konservasyon alanında başarılı olunabilmesi için her meslekte olduğu gibi sağlam bir alt yapı, bu alanda ihtiyaç duyulan yetişmiş tecrübeli eleman ve ihtiyaçlar doğrultusunda kullanılabilecek güvenli ve kaliteli malzemeye ihtiyaç vardır. 1. Restorasyon Teknikleri Günümüzde anıtların korunmasındaki temel yaklaşım, sürekli bakımlarının sağlanmasıdır. Böylece yüksek maliyetli müdahalelere gerek kalmadan korunmaları sağlanır. Birdenbire ortaya çıkan yangın, deprem, toprak kayması gibi felaketler ise büyük ölçekli müdahaleler yapılmasını gerektirebilir. 4

6 Anıtların onarımları için genel olarak; sağlamlaştırma, bütünleme, yenileme, yeniden yapma (rekonstrüksiyon), temizleme ve taşıma tekniklerinden yararlanılmaktadır. 1.1 Sağlamlaştırma Sağlamlaştırma çalışmaları, yapının malzemesinin, taşıyıcı sisteminin ve üzerinde bulunduğu zeminin sağlamlaştırılması olmak üzere üç düzeyde ele alınabilir. Malzeme sağlamlaştırmasında; koruma uzmanları özel kimyasal birleşimler kullanarak malzemelerin dokusunu sağlamlaştırır, bozulma sürecini bir ölçüde yavaşlatıp, özgün yapıyı daha uzun süre yaşatmaya çalışırlar. Kerpiç malzemelerin, zift sürülerek ya da üstleri çimentolu harçla sıvanarak korunması artık terk edilmiştir. Sürekli bakım yöntemiyle çamur harcı ile sıvanarak korunmaktadır. Malzemelerin dağılmaması için çatlamış, ayrılmış olan sıva tabakaları miller ve/veya mikro enjeksiyon yardımıyla ana taşıyıcıya tutturulur, hava koşullarından etkilenecekse müzeye taşınır ya da üzerine çatı yapılır. Ahşabın korunmasında; böceklerin öldürülmesi ve dokuların sağlamlaştırılması için kimyasal maddelerle işlem gerekir. Yumuşak ağaçlarla yapılan geleneksel konutlarda, ahşap iskeletin eskimiş öğeleri yenilenerek, onarımlarda emprenye edilmiş ahşap kullanılır. Taş öğelerin sağlamlaştırılmasında; taşa püskürtülerek, fırça ile sürülerek veya vakumla uygulanan koruma kimyasalları oldukça başarılıdır. Sağlamlaştırma yöntemi taşın türüne ve bozulma durumuna göre değişmektedir. Taşıyıcı sistemin sağlamlaştırılmasında; tarih boyunca mimarlar duvar ve örtülerinde oluşan düşeyden ayrılma, çatlama gibi hasarları payandalarla desteklemiş, gergiler yerleştirmiş, aksak bölümleri yıkıp yeniden yapmıştır. Bu tekniklere günümüzde enjeksiyon, öngerme, ankraj, temel genişletme ve sağlam zemine inen kazıklı temellerle destekleme gibi teknikler eklenmiştir. 1.2 Bütünleme (Reintegrasyon) Bir bölümü hasar görmüş, ya da yok olmuş yapı ve öğeleri ilk tasarımlarındaki bütünlüğe kavuşturacak biçimde geleneksel, ya da çağdaş malzeme kullanarak tamamlama işlemine ''bütünleme reintegrasyon'' denilmektedir. 5

7 Bütünlemeyi yönlendiren etmenler estetik, işlevsel, ya da strüktürel denge kaygıları olabilir. Yıkık durumda göze hoş gelmeyen bir yapı bütünlenerek, hem estetik bütünlüğüne kavuşur, kullanılabilir duruma getirilir, hem de tümüyle yok olmaktan kurtarılabilir. ilk yapılışındaki işlevini yitirmiş, tekrar kullanılamayacak durumda olan arkeolojik yapıların bütünlenmesi söz konusu değildir. Arkeolojik ve peyzaj değeri taşıyan kalıntıların sağlamlaştırılarak korunması daha uygun bir yaklaşımdır. Bütünleme ancak gerçek yapısal verilere, ya da belgelere dayandırıldığında kabul edilebilen bir uygulamadır. Yeni bölümlerin özgün olandan ayrılabilmesi için farklı bir yüzey dokusu uygulanması olumlu sonuç verebilir. Temizlik işlemleri tamamlandıktan sonra yüzeydeki kopma ve oyuklar sağlam yüzeye ulaşıncaya kadar çürütülür. Eksik kısımların tümlenmesi için 1:1:5 oranlarında söndürülmüş ve bekletilmiş kireç-beyaz çimento-ilgili taşın mm arasındaki agrega boyutları kullanılarak (Kültür Bakanlığı Restorasyon ve Konservasyon Merkez Laboratuarı tarafından yapılan elek analizindeki yüzdeler göz önüne alınmalı) karışım %3 akrilik reçine emilsüyonu olan su ilavesiyle hazırlanarak uygulamalıdır. Eğer dolgu malzemesi ile taş arasında belirgin bir farklılık gözlenirse karışım, uygun oranda toprak boya da ilave edilebilir. Hazırlanan karışımın yüzeye iyi aderans sağlaması için çelik pimler ve paslanmaz aksamlarla monte edilir. 1.3 Yenileme (Renovasyon, Rehabilitasyon) Zamanla değişen yaşam biçimi ve ona bağlı istekler nedeniyle birçok tarihi yapı özgün işlevini yitirmekte, ilk yapılış amacından farklı bir işleve hizmet etmek için uyarlanmaktadır. Hamam, kervansaray, tekke, manastır gibi tarihi yapı türleri ancak özel 6

8 durumlarda özgün işlevlerini sürdürdüklerinden, bu yapı türlerinin farklı amaçlaria kullanılmaları zorunlu olmaktadır. Yeniden işlevlendirme eski binaların yıkımdan kurtarılması için bir araçtır. Yeni kullanım zorlamasıyla eklenen ara katlar, duvarlara açılan yeni geçitler özgün mekansal özellikleri zedelemektedir. Venedik Tüzüğü'nün 13. maddesinde ''Eklemelere ancak yapının ilgi çekici bölümlerine, geleneksel konumuna, kompozisyonuna, dengesine ve çevresiyle olan bağlantısına zarar gelmediği durumlarda izin verilebilir'' denilmektedir. 1.4 Yeniden Yapma (Rekonstrüksiyon) Tümüyle yıkılmış, yok olmuş, ya da çok harap durumda olan bir anıtın veya satın elde bulunan belgelere dayanılarak yeniden yapılması ancak özel durumlarda kabul edilen bir uygulamadır. Yeni yapı, yerine yapıldığı anıtın tarihi dokusuna, özgün malzeme ve işçiliğine sahip değildir. Bir kopya, tarihi yapının kütle ve mekanlarını ancak biçimsel olarak canlandırabilir, anıtın yerini alması olanaksızdır; kısaca tarihi değer taşımaz. Bir kentin siluetinin önemli bir parçası, tarihi bir kompozisyonun öğesi olan yapıların yeniden yapılması gerekebilir. 1.5 Temizleme Anıtların ve kentsel sitlerin genel etkisini bozan, tarihi ve estetik değer taşımayan eklerden arındırılması işlemidir. Bir binaya, uzun yaşamı sırasında, çeşitli tarihlerde, değişen sanat akımlarının temsilcileri tarafından yapılan ek ve bezemelerin üslup birliğine ulaşma kaygısıyla kaldırılması ise temizleme değildir. Kaldırılacak eklerle ilgili karar verme yetkisi Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulları'na aittir. Temizleme işleminden önce ve işlem sırasında fotoğrafik belgeleme yapılmalıdır. 7

9 Bezeme temizliği Anıtların restorasyonu sırasında, iç veya dış mekanlarında çeşitli sıva, boya tabakaları ile karşılaşılır. Kalem işi, fresk gibi bezemelerin onarımları bu konularda yetişmiş uzmanlar tarafından yürütülür. Geç dönem sanatçılarının eseri olan bezeme programlarını yok eden, onların yerine klasik dönem kopyalarını koyan bu müdahalelerin de terk edilmesi gerekmektedir. Cephe temizliği Otomobil egzostlarından, ev ve fabrika bacalarından çıkan kurum ve isler havayı kirletir ve binaların cephelerinin kararmasına neden olurlar. Koyu bir kir tabakası mimari güzellikleri gizler; cepheleri kirli yapılar, çevrede yaşayanlara kasvet verir. Bakımlı, temiz cepheli tarihi çevreler daha çekici olduklarından, Londra, Paris, Roma gibi kentlerde anıtların cephe temizlikleri periyodik olarak ele alınmaktadır. Tarihi binaların cephelerinin temizliği, dikkatli yapılması gereken bir işlemdir; özensiz yapıldığında yüzeye zarar verir, bozulmayı hızlandırır. Temizliğin hangi teknikle yapılmasının uygun olduğuna karar verilebilmesi için önce cepheyi oluşturan malzemenin türü, kir tabakasının niteliği, yüzey bozulmaları ve yapının bulunduğu ortamın özellikleri incelenir. Bu araştırmalar koruma kimyacıları tarafından yürütülür. İstanbul da Kültür Bakanlığı'na bağlı 8

10 Konservasyon ve Restorasyon Merkez Laboratuarı uzmanları bu konuda bilimsel araştırma ve uygulamalar yapmaktadırlar. Örneğin taş yüzeylerin temizliği için tel fırça, zımpara kağıdı veya spiral gibi aşındırıcılar kullanılarak yüzeyler zedelenmektedir. Eser yüzeyinde oluşan kir tabakasının yumuşatılması için, bina cephesine her kata noktasal delikleri olan yassı hortumlar takılarak, 3-4 saat kesintisiz ıslak uygulama yapılır. Bu uygulama eserin yüzeyindeki toz tabakasını alacağı gibi, eserin derinlerine işleyen sülfatı da yumuşatacaktır. Bu işlem sonunda yüzey yumuşak fırçalarla fırçalanmalıdır. Bu uygulamadan sonra, tamamen bazik olan (PH=9) amonyum bikarbonat çözeltisi tüm yüzeye yumuşak fırçalarla sürülerek, hava almayacak şekilde kapatılmalıdır. Bu işlem belli modüller halinde tekrarlanacaktır. Çözelti eser yüzeyinde 6-7 saat bekledikten sonra max. 4 bar basınçlı su ile sis şeklinde yıkanır. Günümüzde bazı firmalar yurt dışından getirdikleri kimyasalları kullanmaktadırlar. Bu malzemelerin kimyasal bileşiminde bulunan maddeler taşa hemen zarar vermese de ileride hasarlara neden olabilecektir. Ayrıca birkaç kimyasal bütün taşlara uygulanmakta ve taşın özelliği göz ardı edilmektedir. Cephe temizliğinde dikkat edilmesi gereken nokta, kullanılan malzemelerin asidik özellikte olup olmadığıdır. Yapı taşları bazik özellikte olduğundan asit taşın patinasını yok ederek taşın korunmasız kalmasına neden olur. Bu da cephenin daha kısa bir sürede bozulmasına ve dağılmasına neden olur. Temizlik için mekanik, kimyasal, ya da ısı kaynaklı teknikler arasından seçim yapılması söz konusudur. Bu amaçla önceden yüzey üzerinde değişik teknik ve kimyasallarla temizlik denemeleri yapılır ve koruma açısından en uygun olanı seçilir. 1. Mekanik temizlik Aşındırıcı kum, cam küresi ya da alüminyum tanelerinin düşük basınçla püskürtülmesiyle yüzeydeki kirlerin uzaklaştırılması sağlanabilir. Aşındırmanın fazla olmaması için düşük basınçla ve özenli çalışılmalıdır. Bu teknikte çalışan kişilerin iyi yetişmiş olmasına dikkat edilmesi gerekir. Bu teknik, bezemesiz, büyük yüzeylerin temizliği için uygundur. Bozulmuş yüzeylere kumlama uygulanması doğru değildir. 9

11 2. Kimyasal temizlik Bezemeli, sanat ve tarihi değeri yüksek, hasara uğramış yüzeylerde bu teknikle temizleme yapılması tercih edilir. Kağıt hamuruna emdirilen kimyasal madde cepheye uygulanır. Belli bir süre bekletildikten sonra, bol suyla yıkanır. Eğer ilk uygulamada istenilen temizlik sağlanamıyorsa yüzeyin korunma durumuna göre, aynı işlem birkaç kez tekrarlanabilir. Kimyasal maddenin yüzeye zarar vermemesi için her uygulamadan sonra yıkama işleminin tekrarlanmasına dikkat edilmelidir. 3. Suyla yıkama Cephelerin yıkanarak temizlenmesi, suda çözünen kirler söz konusu olduğunda başarılı sonuç vermektedir. Ancak cepheye fazla su verilmesi sakıncalıdır. Kılcallıkla (kapilarite) su taşın yüzeyinden içeri doğru hareket etmekte, duvar bünyesi içindeki tuzları harekete geçirerek, iç yüzeyde çiçeklenmelere neden olmaktadır. Bunu önlemek için suyu zerre halinde püskürten özel uçlar kullanılır. Adeta bir bulut gibi yayılarak kirli yüzeyi saran su zerreleri sayesinde çok az su ile geniş yüzeyleri ıslatıp temizlemek mümkün olmaktadır. 4. Emici kil ve kağıt hamurları uygulama Çok kirli, çiçeklenme sorunu olan cephelerde, sepiolite ve attapulgite gibi killerle hazırlanan hamur yüzeye sıvanır, sıvanan tabaka kuruduktan sonra kaldırılır. Gerektiğinde bu işlem tekrar edilerek duvar, içindeki çözünür tuzlardan, yüzeyindeki yağ, mum gibi yabancı maddelerden arındırılabilir. Cephenin çözünebilir tuzlardan arındırılması için deiyonize su ile hazırlanan kağıt hamurundan da yararlanılmaktadır. 5. Emici jeller uygulanması Düşey yüzeylere uygulanan şeffaf jeller çok zayıf bazik karışımlardır. Fırça ile yüzeye sürülen macun kıvamındaki çözeltinin üstü plastik veya alüminyum folyo ile örtülür; çözücünün buharlaşmasına engel olmak için kenarları sıkıca kapatılır. Belli bir süre sonra üstü açılır, yüzey temizlenir ve deiyonize su ile yıkanarak bazik kimyasal maddelerin 10

12 uzaklaşması sağlanır. Yıkama güçlüğü nedeniyle bu yöntemi bol gözenekli taşlarda uygulamak pratik değildir. 1.6 Taşıma Bayındırlık etkinlikleri (yol, baraj yapımı), jeolojik yapı, ya da doğal afetler bir anıtın, ya da tarihi yerleşmenin bulunduğu yerde korunmasını zorlaştırabilir, hatta olanaksız kılabilir. Bu durumda anıt veya yerleşmenin önceden belirlenen uygun bir konuma taşınarak orada yaşamını sürdürmesi gerekebilir. Taşıma işlemi, anıtın boyutlarına, malzemesine ve yapım tekniğine göre çeşitli tekniklerle gerçekleştirilmektedir. En kolay olanı anıtın tüm elemanlarının numaralanarak sökülmesi, başka bir yerde kurulmasıdır. 2. Restorasyon Çalışmalarında Kullanılan Yapı Malzemeleri ve Uygulamalar Geleneksel mimarlığımız taş, kerpiç, tuğla, ağaç gibi doğal kökenli malzemelerle oluşturulmuştur. Günümüz teknolojisiyle de orijinal özelliklere sahip birçok restorasyon tuğlası, restorasyon harcı, kireç harcı ve kireç boyama sitemleri üretilmeye başlanmıştır. Hatta birçok yapı malzeme firması restorasyon konusunda özelleşmiş ürünleriyle sektöre çeşitlilik katmıştır. Çünkü restorasyonda kullanılan malzemelerin iyi nitelikli olmaması, yapıların bozulmasını hızlandırmaktadır. Taşların içinde kil tabakalarının, başka yabancı maddelerin bulunduğu tabaka ya da damardan kopup ayrılmasına neden olur. İşlenmeleri sırasında cepheye gelecek kısımlarına dikkat edilmeli, tabakasına başka bir deyişle suyuna- göre biçimlendirilmelidir. Eğer blok, taşın suyuna ters olarak hazırlanır ve tabakalaşmasına dikkat edilmeden yerine konursa, bozulma tabakaların cepheden geriye doğru katman katman dökülmesine neden olur. Taşın genel yapısının dayanıksız olması da kolayca ayrışıp dağılmasına neden olur. Tuğla yapılarda da tuğlanın iyi pişirilmiş olması yapının dayanımını artıran önemli bir etkendir. İstanbul Karasuları nda ve Ayasofya nın yapımında kullanılan tuğlalar çok iyi bir hamurla hazırlanmış, gereğince pişirilmiş, yüksek dayanımı olan malzemelerdir. Kagir yapılarda ana malzemeyi birleştiren harcın niteliği de binanın mukavemetini etkileyen önemli bir etkendir. 11

13 Ahşap strüktürlerde sert ağaç kullanılması yapının ömrünü uzatır. Bol yağış alan yörelerde, çatıların eğimli yapılması, iyi bir kaplama malzemesi ile örtülmesi binaları korur. 2.1 Restorasyon ve Koruma Çalışmalarında Kullanılan Harç Ve Sıvalar Eski yapıların sağlıklı olarak onarılması ve yaşayabilmesi için restorasyon aşamasında yapıya yeni girecek malzemenin mevcut özgün malzemelerle uyumlu olması gerekir. Aksi takdirde yapılan restorasyon yapının ömrünü kısaltır hatta yapıya zarar verebilir. Ne yazık ki yapılan bir çok restorasyon çalışmasında özgün malzemeyle uyumlu olmayan harç ve sıvaların kullanılması sonucu restorasyon sonrasında bir çok problemle karşılaşılmıştır. Örneğin bağlayıcı olarak piyasada kolaylıkla bulunabilen, işlenebilirliği ve prizlenme süresi kısa olan portland çimentosu kullanılmıştır. Yoğunluğu ve ısıl iletkenlik katsayısı yüksek olan bu tür ürünler yoğuşmaya yol açarak rutubet oranının artmasına neden olur. Ayrıca yapı malzemesine suda çözünebilen tuzlar yüklenir. Dolayısıyla özgün malzeme bundan zarar görür. Anıtın yıpranma hızı da artar. Bu kapsamda onarım malzemelerinin özelliklerinin iyi bilinmesi gerekir. Onarım aşamasında gerek özgün malzemeler gerekse yeni kullanılacak malzemeler tüm özellikleri bakımından sınıflandırılır. Harç ve sıvalarında kimyasal içerikleri ve fiziksel özellikleri saptanır. Bu durum yeni malzemenin yapının özgün malzemeleriyle uyumlu olmasını sağlar. Aslında harç ve sıvalar dönemlerinin yapı teknolojisi hakkında bilgi veren önemli kaynaklardır. Çünkü bölgelere göre değişen geleneksel yöntemler ve malzemelerle hazırlanmışlardır. 12

14 Yapının özgün malzemesiyle uyumlu ya da ona benzer malzeme kullanımı için özgün malzemenin yapıldığı dönemde ki hazırlama, uygulama tekniklerini, bağlayıcıları, katkı maddelerini iyi bilmek gerekir. Eskiden ustalar harç ve sıvaların dayanımlarını arttırmak için içine kan, yumurta, albümin, peynir, reçine gibi organik veya pişmiş toprak gibi (Kırılmış ve öğütülmüş olarak) inorganik maddeler katarlarmış. Bu maddelerden bazıları sertleşmeyi sağlamak bazıları sertleşmeyi geciktirmek bazıları ise sertleşmeden sonra dayanımı arttırmak için kullanılmışlardır. Bazı yerlerde ise saman, bitki lifleri, hayvan kılları hatta insan saçı kireç ve alçı sıvalarda (kıtıklı sıva) bağlayıcı olarak kullanılarak dayanım güçleri arttırılmıştır. Dolgu maddeleri olarak ise kum, puzzolana -kireçle birleşerek su karşısında sertleşme özelliği kazanan ve bağlayıcı olarak kullanılan bir çeşit volkanik toprak. Daha çok Romalılar tarafından kullanıldığından Roma Çimentosu olarak da bilinir-, kırılmış taş, mermer ve tuğla parçacıkları kullanılmıştır. Harç ve sıvaların dayanımları dolgu maddelerinin ebatları ve kalitesiyle yakından ilgilidir. Eski Türk yapım teknolojisinde en çok kullanılan harçlardan biri de horasan harcıdır. Horasan kırılmış ya da öğütülmüş pişmiş toprak ürünleridir. Horasan harcı ise horasan ve kireç ile üretilen bir harçtır. Bazı uygulamalarda içine kum da katılmıştır. Dayanımı yüksek olan bu harcın Mısır şehirlerinde bile kullanıldığına dair bulgular vardır. Bizans, Selçuklu ve Osmanlı eserlerinde de geniş ölçüde kullanım alanı bulan horasan harcı özellikle 15.yy dan sonra daha çok kullanılmıştır. Eski eserlerin restorasyonu çalışmalarında eseri tarihi belge olarak korumak önemlidir. Bunun için eskiden kullanılan yapım sistemlerini ve malzemeleri tanımak gereklidir. Günümüzde tarihi ve kültürel değerlere verilen önem gün geçtikçe artmaktadır. Kültür mirasımız olan eski eserlerin korunmasındaki temel tutum da korumanın kalıcı olmasını, sürekliliğini sağlamak olmalıdır. 2.2 Restorasyonda Kullanılan Boyalar Doğal Boyalar Doğal boyalar kaynaklarına göre 4 grupta incelenir: 1-) Renkli kaya ve topraklardan elde edilen toprak boyalar 2-) Bitkilerden elde edilen boyalar ve kök boyalar 3-) Hayvanlardan elde edilen boyalar 4-) Madenlerden elde edilen boyalar 13

15 1) Toprak Boyalar: Kaya ve taşlardan elde edilen boyalar kırmızı tonları ve kızıl renk topraktan elde edilir. Aşı boyada topraktan elde edilmektedir. Kayalar dövülür toz haline getirilir ve tabii renklerine ayrılarak kullanılır. 2) Bitkilerden Elde Edilen Boyalar: Bazı bitkilerin tümü boya için kullanırken bazılarının belirli kısımlarından yararlanılır. Böylece bitkiler üç grupta incelenir: a- Çiçekler, yapraklar, tohumlar. b- Lacivert ve mavi renkler: önceleri çivit otundan daha sonraları ise indigo bitkisinin yapraklarından elde edilmektedir. Yıldız çiçeği,iris,kaynar otu, papatya, gibi çiçeklerden sarı renk elde edilir. c- Dallar ve kabuklar:kızıl ağaç kestane,kızılçam gibi ağaçların dal ve gövde gibi kabuklarından kahverengi renk elde edilmiştir. 3) Hayvanlardan Elde Edilen Boyalar: Mor ve eflatun renkler elde edilmiştir. Murex, purpura adlı iki kabuklu deniz hayvanının salgı bezlerinden elde edilir. Kırmızı böceği denilen böcekten kırmızı renk elde edilir. Hayvansal boyaların elde edilebilmesi güç olduğundan pek kullanılmamıştır. 4) Madenlerden Elde Edilen Boyalar: Sarı renk potasyumdur, kromat ile arsenik sülfürden elde edilir. Beyaz renk kurşun korbanatın tabiattaki doğal şeklinden elde edilir. Mısır mavisi de kireç ve bakır tozu karışımından elde edilir. Siyah, kömür tozundan, yanmış kemik isinden ve hat sanatında kullanılan, kandil yağı isinden is mürekkebi elde edilir. Tabii Boyaların Hazırlanması Tabiattan çeşitli şekillerde temin edilen bu ham maddeler bir takım işlemlerden geçerek boya ham maddesi haline getirilmiştir ilk insanların dövülmüş renkli toprakları iç yapı ile ezdikten sonra kemik borularla püskürterek duvarlara resim yaptıkları tahmin edilmektedir. Doğal boyaların kullanıldığı dönemlerde günde 5 ila 10 kg. boya hazırlanabilmektedir. Bu işlemle düz taş ya da mermer üzerine yapılan boya sıvama 14

16 bıçağı olarak kullanılan müşterek adı verilen basit bir aletle yapılırdı. Ezme işlemi devam ederken bir yandan da su ilave ediliyordu. Boya iyice ezildikten sonra ilave edilen su ile eritilen bu toprak boyaların uzun süre dayanabilmesi için boyama sırasında içine yumurta sarısı ilave edilir böylece boya parlaklık kalıcılık ve hafif bir kabarıklık kazanmış olur. Yumurta sarısı çabuk kuruduğundan az miktarda hazırlanır. Yapıştırıcı özelliği katmak için arapzamkı, tutkal ve kitre katılır. Bu işlemlerin güçlüğü nedeniyle 18, yüzyıldan sonra tutkal kullanılmıştır. Daha önceleri arapzamkı kullanılıyordu. Tutkalın miktarı önemlidir fazla olursa boyada çatlamalar, oluşur. Tutkal suyuna parlaklık katmak için saf pekmez ve üzüm suyu karıştırılır. Tabii boyalar elde edilirken elde edilen madde önce suyla kaynatılır ve içine arapzamkı ve kitre karıştırılır karışım kıvama geldikten sonra içine çinko tozu bezir yağı ilave edilir. Elde edilen boya kullanıma hazır hale getirilir. Kalem işi restorasyonu farklı usullerle yapılır. Bazı örneklerden çatlak ve bozuk renkler önce macun sürülerek düzeltilir ve bunun üzerine bir sıra alçı veya üstübeç astar sürülür. Nakışlar ya da süslemeler bu işlemlerin üzerine tutkallı boya ile yapılır astar işlemi daha çok Ankara ve çevre camilerinde görülür. Beylikler dönemi camilerinde de uygulanmıştır. Bazılarında bezir yağıyla zemin düzenlenir nakışlar zemin üzerine uygulanır. Bu süslemeler önce güvercin kanadından çıkarılan samur ve üç aylık kedinin ense tüyü ve atkuyruğundan alınan kıllarla yapılırdı. Kalem İşi Binaların iç duvarlarını, kubbelerini ve tavanlarını sıva, ahşap taş, bez, ve deri gibi malzeme üzerine renkli boyalar (toprak ya da kök boyalar) bazen de altın varak kullanılarak ince kıllı kalem tabir edilen fırçalarla yapılan nakışlara kalem işi denilir. Bu nakışları yapan kişiye kalemkar, projeyi hazırlayan kişiye nakkaş denir. Teknik açıdan kalem işleri 4 gruba ayrılır. 1-) Sıva üstü kalem işi 2-) Ahşap üstü kalem işi 3-) Taş ve mermer üstü kalem işi 4-) Deri ve bez üstü kalem işi 15

17 1- Sıva Üstü Kalem İşleri: Klasik mimari eserlerimizin hemen hemen hepsinde uygulanan bir tekniktir. Bu teknikte kalem işinin uygulanacağı zemine önce kireç badanası yapılır. Süslemelerin ya da nakışların yapılacağı zeminler ölçülüp bölümlere ayrılır önceden kağıtlar üzerine hazırlanan desenler iğne ile delinerek kalıp haline getirilir ve özel bir kömür tozu ile tamponlanarak desen zemine geçirilir. Boyandıktan sonra en son olarak kontörler çekilir. Klasik kalem işleri 2 boyutludur. Işık - gölge yoktur kullanılan malzeme iyi olursa ve dış etkenlerden korunursa kalıcı olur. 2-Ahşap Üstü: Sıva üstünden sonra Osmanlı döneminde çok uygulanmış olup 4,5 asırlık çok eski örnektir hiç restore edilmeden günümüze gelmiştir sıva üstüne göre daha dayanıklıdır bunun nedeni dış etkenlerden sıva üstüne göre temas halinde olmaması başka bir sebebi de nakışların üzerine çekilen bir sır tabakasıdır bu işlere de lake işlerde denilebilir sır tabakası inceltilmiş bezir yağı ve verniktir Mimar Sinan işlerinde ve hünkar mahfili ve müezzin mahfili tavanlarında görülür bu çalışmalarda altın varak bolca kullanılmıştır 3-Taş ve Mermer Üstü Kalem İşi: Bu teknikte kullanılan boya malzemesi tutkallı ve yağlı boya türündedir sıva üstü tekniğinde olduğu gibi çalışılır mermer üstü çalışmalarda altın varak kullanılır sıva üstü çalışmaya göre daha zor bir tekniktir özel ve daha çok bir zaman isteyen bir tekniktir 4- Deri ve Bez Üstü Kalem İşi: Ahşap konstrüksiyon üzerine çakılan kaplama tahtaları üstüne deri veya keten bezinin gerilerek bir tuval teşkil etmesinden sonra keten bezinin gerilerek bir tuval teşkil etmesinden sonra kalem işinin uygulanmasına geçilir kullanılan malzeme genellikle yağlı boya veya tutkallı boyadır 16,17 yüzyıllarda örnekleri görülmektedir 18,19 yy. da daha çok kullanılmıştır Aşı Boyası Özellikle tarihi ahşap yapıların cephe boyası olarak kullanılan aşı boyası, Osmanlı Beziri, Oksit Sarı, Kırmızı Aşı ve Neft karışımıyla elde edilmektedir. 2.3 Altın Varak Yaldız Uygulaması Altın varak yaldız yapımının, bilinen en eski tarih olarak yy olduğu tahmin ediliyor. Yapımı bir hayli zor ve sabır isteyen bir iş ve maliyetinin yüksek olması nedeni ile bugün sahteleri yapılmakta ve altın varak yaldız yerine matbaacıların kullandığı "sıcak" yaldız bir diğer adı ile "çıkartma" yaldız kullanılmaktadır. Böylece altın yaldız görünümü tam olarak verilemese de 16

18 fiyatlarını ucuzluğu ve çalışma kolaylığı "sahte altın" yaldızı cazip kılmış olup yapımcısı atölyelerin de sayılarını arttırmıştır. Ağırlığı yok denecek kadar hafif olan "altın varak" yaldızın ölçüleri 8 x 8 cm dir. İmalatını yapan ülkeler başta kalite itibarı ile Almanya, Fransa ve İtalya dır. Uzakdoğuda da imalatı yapılmakta olup Türkiye de pek bilinmemektedir. Ayar 18 karat tan başlayıp karat'a kadar yükselir. Altının ayarı yükseldikçe rengi de "Orange" tabir edilen hafif kızılımsı bir renge döner. Altın varak kaplanacak olan mobilya öncelikle tamamen kazınır ve ahşap iskeleti meydana çıkartılır. Daha sonra birtakım maddelerden oluşan bir karışım ile yeniden 5 kat kaplanır. Zımpara aşamasından sonra kırmızı renkte olan ve adına "lambez" denilen kırmızı bir toprak eritilerek eşya bu toprak ile tekrar kaplanır. Kuruma süresinin sonunda altın kaplanmaya başlanır. En son olarak ise "jade" taşından yapılan "mazgala" isimli alet ile parlatılarak yaldız kaplama işlemi tamamlanır. 2.4 İşçilik ve Detay Kullanımı Tarihi yapılarda bilinçsizce yapılan değişiklikler strüktür düzeninde aşırı yükleme veya süreksizliklere neden olmaktadır. Beyoğlu ndaki Çiçek Pasajı, kullanıcıların zemin altında yer kazanmak amacıyla yaptıkları bodrumlar, kaldırdıkları duvarlar nedeniyle aniden çökmüştür. Restorasyon uygulamalarında kullanılan malzemeler kadar işçilik ve detay kullanım da çok önemlidir. Örneğin, kesme taş yapılarda blokları birleştirmek için kullanılan kenet ve mil gibi korozyona uğrayabilecek demir bağlantı elemanlarının çok iyi izole edilmesi gerekmektedir. Demir mil ve kenetleri paslanmaz çelik ya da titanyum ile yenilemek uygun bir çözümdür. Venedik Tüzüğü nün 9. maddesinde de belirtildiği gibi, onarım, uzmanlık gerektiren bir iştir. İyi yetişmiş mimar ve ustalar tarafından, uygun malzeme ve teknik kullanılarak gerçekleştirilmeyen onarımlar kaba tamirden öte geçememektedirler. 17

19 3. Kentsel Koruma ve İstanbul Günümüzde korumanın kapsamı anıtsal tek yapı çerçevesini aşmış, tarihi kent dokusunu oluşturan mütevazi yapılar da koruma kapsamına alınmışlardır. Tarihi bir sokak, mahalle, kent korunacak bir değer olarak benimsenmekte ve korunması kamu fonlarıyla desteklenmektedir. Tarihi çevre korumanın amacı, tarihi yerleşmeyi yok olmaktan kurtarmak, kültür mirasını günümüz yaşamıyla bütünleştirmektir. Tarihi kent dokusunun korunmasında başta gelen sorunlardan biri, değişen dünya ve yaşam koşullarına karşın tarihi sürekliliğin sağlanmasıdır. İkinci önemli sorun ise, bakım, onarım ve sağlıklılaştırma için gerekli teknik ve maddi desteğin bulunamamasıdır. Uzun vadeli krediler, korumayı teşvik edici fonlar ya da kentin görünümünün korunması için malzeme ve teknik yardım desteğine gerek duyulmaktadır. 3.1 İstanbul da Koruma Altına Alınmış Semtlerden Örnekler 18

20 Türk hükümeti 1983'te UNESCO'ya başvurarak, İstanbul'un Dünya Kültür Mirası Listesi'ne alınmasını istedi. O başvuru neredeyse İstanbul'un tamamını içeriyordu. Tarihi yarımadanın yanı sıra, Beyoğlu, Üsküdar, Sarıyer ve Boğazlar'ı kapsıyordu. UNESCO, korumayla baş edilebilmesi ve işlerlik kazanması için tarihi yarımadayla sınırlayarak İstanbul'u Dünya Kültür Mirası Listesi'ne aldı. Tarihi Yarımada Surlar, Zeyrek, Sultanahmet ve Sultanahmet'teki eserlerden oluşan dört tampon bölgeye ayrılarak planlandı. Sulukule, Tekfur Sarayı, Anemas Zindanları, Türk Mahallesi ve Fener-Balat'ta yenilemeyi kapsayan projelerle ilçenin turizmden aldığı payın artırılması hedefleniyordu. Kültür ve Turizm Bakanı Atilla Koç, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Kadir Topbaş ve Boğaziçi Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Ayşe Soysal, Rumeli ve Anadolu Hisarları, Has Ahırlar, Nafi Baba-Şehitlik Tekkesi, Mezarlığı ile Dua Tepesi nin Restorasyonu için ortak protokole imza attılar. Atilla Koç, yürütülen çalışmalar sonucu şimdiye kadar İstanbul da 23 bin, Türkiye genelinde 70 bin eser tespit edildiğini söyledi. Merkezi kentsel dönüşüm projelerine paralel olarak ilçe yerel yönetimleri de birbirlerinden bağımsız, ancak aynı hedefe yürüyen bir yapı yenileme dönemini başlattılar. Beyoğlu Belediyesince yürütülen; Beyoğlu, Talimhane, Tarlabaşı rehabilitasyon projeleri, Şişli Belediyesince sürdürülen semt yenileme çalışmaları, Kadıköy Belediyesinin bina cepheleri rehabilitasyon projesi, bu dönemin ilk örnekleri Kentin yüzbinlerce binadan oluşan eski ve tarihi semtlerinin yoğunluğu, kısa bir süre içinde tüm yerel yönetimlerin ve yatırımcıların İstanbul u bütünüyle yenileme trendi içine gireceklerini açık biçimde gösteriyor. Yapı güçlendirme öncelikli olarak ise Fatih, Zeytinburnu gibi ilçelerde yeniden yapılandırma, rehabilitasyon ve güçlendirme projeleri için belediyelerce ihaleler açılıyor, teklifler toplanıyor. 3.2 Koruma Kanunları, Restorasyon ve Renovasyonda Teşvik Kredileri Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanunu nun ilk uygulaması Tarlabaşı nda başlıyor. Resmi Gazete nin sayılı 05 Temmuz 2005 tarihinde yayınlanan, Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun un birinci maddesi şöyle diyor: Bu kanunun amacı, büyükşehir belediyeleri, büyükşehir belediyeleri sınırları içindeki ilçe ve ilk kademe belediyeleri, il, ilçe belediyeleri ve nüfusu 19