Bu yayında, aracı kurumlar, yatırım ortaklıkları ve yatırım fonları ayrı bölümlerde detaylı olarak incelenmiştir.

Transkript

1 4. SERMAYE PİYASASI FAALİYETLERİ Sermaye piyasası faaliyetleri (SPK md.30); a) Kurul kaydına alınacak sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık, b) Daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık amacıyla alım satımı, c) Ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli madenlere ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri dahil her türlü türev araçların alım satımının yapılmasına aracılık, d) Sermaye piyasası araçlarının geri alım veya satım taahhüdü ile alım satımı, e) Yatırım danışmanlığı, f) Portföy işletmeciliği ve yöneticiliği, g) Döviz, mal, kıymetli maden veya Kurulca belirlenecek diğer varlıkların kaldıraçlı alım satımı, alım satımına aracılık ve bu işlemlere yönelik hizmetlerin yerine getirilmesi, h) Diğer sermaye piyasası kurumlarının faaliyetleridir. Sermaye piyasası kurumları (SPK md.32); a) Aracı kurumlar, b) Yatırım ortaklıkları, c) Yatırım fonları, d) Sermaye piyasasında faaliyet göstermesine izin verilen diğer kurumlardır. Bu yayında, aracı kurumlar, yatırım ortaklıkları ve yatırım fonları ayrı bölümlerde detaylı olarak incelenmiştir. Diğer sermaye piyasası kurumları ise, kuruluş ve faaliyet esasları Kurulca belirlenen, sermaye piyasası araçlarının takas ve saklanması, derecelendirilmesi, ihraççıların ve sermaye piyasası kurumlarının denetlenmesi ile uğraşan kuruluşlar, yatırım danışmanlığı, portföy yönetimi gibi sermaye piyasası faaliyetlerini yerine getiren şirketler, varlık yönetim şirketleri, ipotek finansmanı kuruluşları, konut finansmanı fonları, varlık finansmanı fonları, risk sermayesi yatırım fonları, risk sermayesi yatırım ortaklıkları, vadeli işlemler aracılık şirketleri, sermaye piyasasında faaliyette bulunacak gayrimenkul değerleme kurumları ve portföy saklama şirketleridir (SPK md.39). Sermaye piyasasında aracılık faaliyetleri, sermaye piyasası araçlarının yetkili kuruluşlar tarafından kendi nam ve hesabına, başkası nam ve hesabına, kendi namına başkası hesabına alım satımıdır. Aracılık, halka arza aracılık, alım satıma aracılık, kaldıraçlı alım satıma aracılık ve türev araçların alım satımının yapılmasına aracılıktan oluşur. Aracılık da dahil olmak üzere Sermaye Piyasası Kanununda yer alan sermaye piyasası faaliyetleri aşağıda açıklanmıştır. 4.1 Halka Arza Aracılık Faaliyeti Halka arza aracılık, Kurul dan yetki belgesi almış aracı kurum ve mevduat kabul etmeyen bankalarca en iyi gayret aracılığı veya aracılık yüklenimi şeklinde yapılabilir (Seri V, No:46). a) En İyi Gayret Aracılığı En iyi gayret aracılığı, halka arz edilecek sermaye piyasası araçlarının izahnamede gösterilen satış süresi içinde satılmasını, satılamayan kısmın ise ihraçcıya (satışı yapana) iadesini veya bunları daha önce satın almayı taahhüt etmiş üçüncü kişilere satılmasını ifade eder. 45

2 b) Aracılık Yüklenimi Bu yöntemde aracı kuruluş tarafından ihraççı şirkete halka arz edilecek sermaye piyasası araçlarının tamamının veya belli bir kısmının satılacağı taahhüt edilmektedir. Bakiyeyi yüklenim veya tümünü yüklenim şeklinde başlıca iki tür bulunmakla birlikte taahhüt kısmi olarak da gerçekleştirilebilir. Bu kapsamda aracılık yüklenimi, Kurul kaydına alınacak sermaye piyasası araçlarının; Halka arz yoluyla satılmasının ve satılamayan kısmının tamamının bedeli satış süresi sonunda tam ve nakden ödenerek satın alınmasının (Bakiyeyi Yüklenim) Bedeli, satışın başlamasından önce tam ve nakden ödenmek suretiyle tamamının satın alınarak halka satılmasının (Tümünü Yüklenim) Halka arz yoluyla satılmasının ve satılamayan kısmının bir kısmının bedeli satış süresi sonunda tam ve nakden ödenerek satın alınmasının (Kısmen Bakiyeyi Yüklenim) veya bedeli, satışın başlamasından önce tam ve nakden ödenmek suretiyle bir kısmının satın alınarak halka satılmasının (Kısmen Tümünü Yüklenim) satışı yapana taahhüt edilmesi suretiyle gerçekleştirilebilir. Sermaye piyasası araçlarının halka arzedilmesi ile ilgili olarak ihraçcı ve/veya hissedar ile birlikte ihraç fiyatı, miktarı ile halka arz sürecinin belirlenmesine yönelik çalışmalar yapılması, izahname ve kayıt başvurusu için sunulacak diğer bilgi ve belgelerin hazırlanarak Kurul a başvuruda bulunulması, bu belgelerde yer alacak bilgilerin doğruluğunun sağlanmasını teminen her türlü danışmanlık hizmetinden yararlanılması, konsorsiyum oluşturulması, gişe hizmetleri vermek üzere bir satış grubu oluşturulması, talep toplanması halka arzedilecek sermaye piyasası araçlarının satışına ve tanıtımına yönelik olarak yurt içi ve yurt dışı organizasyonlar düzenlenmesi ve satışın organize edilmesi gibi kurumsal finansman faaliyetlerinin yürütülmesi ve benzeri faaliyetler ile aracılık sözleşmesinde belirlenen diğer yükümlülüklerin yerine getirilmesi halka arza aracılık faaliyeti kapsamında sayılır. Bunlara ek olarak halka arza aracılık yetki belgesine sahip kurumlar, sermaye piyasası araçlarının halka arzedilmesi planlanan şirketle ilgili olarak mali ve ekonomik tahliller ile pazar araştırmaları yapılması, ilgili şirketin mali tablolarının sermaye piyasası mevzuatına uygunluğunun sağlanması, ilgili mevzuat çerçevesinde gerekli esas sözleşme değişikliklerinin yapılması, kamuoyuna açıklanacak bilgi ve dokümanların belirlenmesi yönünde çalışmalar yapılması gibi faaliyetleri de yürütebilirler. Aracı kurumlar ve mevduat kabul etmeyen bankalar halka arza aracılık faaliyeti kapsamında, sermaye piyasası araçlarının halka arzedilmeksizin satışı (tahsisli satış) sırasında, ilgili şirketin ihtiyacına cevap verecek şekilde borçlanmayı temsil eden sermaye piyasası aracı ihraçlarının organize edilmesinde ve bu ihraçların belli bir grup yatırımcıya ya da yerli-yabancı kurumsal yatırımcılara tahsisinde de aracılık yapabilirler. Aracı kurumlar halka arza aracılık faaliyetleri kapsamında acentaları olarak faaliyet gösteren bankalardan, taleplerin toplanması, bu taleplerin aracı kuruma iletilmesi ve müşteriler tarafından ilgili sermaye piyasası aracının bedeli olarak tevdi edilen nakdin tahsili veya geri ödenmesi gibi işlemleri kapsamak üzere gişe hizmeti alabilir ve bu amaçla bir satış grubu oluşturabilirler. Mevduat kabul etmeyen bankalar dışındaki bankalar bu tür gişe hizmetleri verilmesinin dışında hiç bir surette halka arza aracılık faaliyetinde bulunamazlar. Halka arza aracılık ve yatırım danışmanlığı yetki belgelerinin ikisine birden sahip kurumlar ileride halka açılması planlanan şirketlere iştirak etmek ya da iştirak edecek ortaklar bulmak suretiyle bu şirketlerin rehabilitasyonuna yönelik çalışmalar yapılması gibi faaliyetleri de yürütebilirler (Seri V, No:46) Halka Arza Aracılığın Esasları Halka arza aracılık yetki belgesine sahip kuruluşlar, 46

3 Halka arza aracılık işlemlerini, izahnamede, sirkülerde (duyuruda), ilân ve reklâmlarda, aracılık sözleşmesinde belirlenen esaslar çerçevesinde yürütürler. Yapay piyasa yaratılması sonucunu verecek yahut aracılık komisyonu dışında, kendilerine veya üçüncü şahıslara menfaat sağlanmasına imkân tanıyacak tasarruflarda bulunamazlar. Sermaye piyasası araçlarının halka arzı ile ilgili olarak, ilgili mevzuat ile belirlenen yükümlülüklere aykırı işlem ve faaliyetlerde bulunamazlar. Sermaye piyasası aracının halka arzı ile ilgili olarak, ihraçcı ve/veya hissedar hakkında detaylı inceleme yapma konusunda en iyi gayreti gösterirler. Halka arz fiyatının sermaye piyasası aracının gerçek değerini en doğru şekilde göstermesi yönünde azami özeni gösterirler. Halka arz sürecinde kamuya açıklanmamış bilgilerin kurum dışına ve kurum içinde farklı birimlere geçmesini engellerler. Aracı kurumların halka arza aracılık faaliyetleri esnasında yüklenebilecekleri taahhütlerin tutarı, Sermaye Piyasası Kurulu nun sermaye yeterliliği düzenlemeleri uyarınca belirlenecek sınırı aşamaz Halka Arza Aracılık Sözleşmesi Sermaye piyasası araçlarının halka arzının, sermaye piyasası aracını ihraç eden ile aracı kurum ya da mevduat kabul etmeyen banka arasında akdedilecek yazılı bir aracılık sözleşmesi ne bağlanması şarttır. Bu sözleşmede yer verilmesi gereken asgarî hususlar Kurul ca belirlenir. Aracılık sözleşmesi ile konsorsiyum sözleşmesinin bir arada yapılmak istenmesi hâlinde, her iki sözleşmede yer alacak hükümler, tek sözleşmede birleştirilebilir ve sözleşme, sermaye piyasası aracını ihraç eden ile konsorsiyum yöneticisi ve konsorsiyuma katılan diğer aracı kurum ve mevduat kabul etmeyen bankalar tarafından birlikte imzalanır. Bu sözleşmede yer verilmesi gereken asgarî hususlar Kurul ca belirlenir. Konsorsiyum oluşturulması hâlinde, bunun için satışı yapanın muvafakatının alınması şarttır. Konsorsiyuma katılan aracı kurumlar ve/veya mevduat kabul etmeyen bankalar arasında yazılı bir konsorsiyum sözleşmesi düzenlenir. Konsorsiyumu yönetimi üstlenen kuruluş temsil eder. 4.2 Alım Satıma Aracılık Faaliyeti Alım satıma aracılık; daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık sıfatıyla ve ticari amaçla alım satımını ifade eder. Aracı kuruluşlar, gerek borsa gerekse borsa dışında alım satıma aracılık işlemlerine başlamadan önce müşterileriyle, yazılı bir sözleşme yapmak zorundadırlar. Bu sözleşme, aracı kuruluşla müşterisi arasındaki ilişkiyi genel olarak düzenleyen, başlangıçta bir kez akdedilen ve münferit işlemlerin esasını oluşturan bir çerçeve anlaşmasıdır. Diğer taraftan, sözleşmenin imzalanmasından önce sermaye piyasası işlemlerinin risklerini açıklayan sermaye piyasası işlemleri risk bildirim formu nun müşterilere imzalatılması gerekir. Bu form imzalatılmadan müşteriler ile sözleşme imzalanamaz ve işlem yapılamaz. Aracı kuruluşlar, sermaye piyasası işlemleri risk bildirim formu nu ve anılan sözleşmeyi imzaladıktan sonra müşterilerinden sermaye piyasası araçlarının alım satım emirlerini kabul edebilirler. Alım satıma aracılık çerçeve sözleşmesi yapılan her müşteriye ayrı bir hesap numarası verilir ve sözleşme yapılan her müşteri için, söz konusu müşteriden emir Kabul etmeden önce yetkili takas ve saklama kuruluşu ve/veya Merkezi Kayıt Kuruluşu nezdinde bir müşteri saklama alt hesabı açılır ya da açtırılması sağlanır. Bir müşteriye verilmiş olan hesap numarası, alım satıma aracılık çerçeve sözleşmesinin sona erme tarihi üzerinden 10 (on) yıl geçmedikçe bir başka müşteriye verilemez (Seri:V, No:46-md.13/A). 47

4 Alım satım aracılığı faaliyeti kapsamında müşterilerden gerek seanstan önce gerekse seans sırasında yazılı ya da telefon ve benzeri iletişim araçlarıyla ya da sözlü olarak da emir alınabilir. Müşterilerden yazılı emir alındığında müteselsil sıra numaralı müşteri emri formu ndan en az iki örnek düzenlenir ve formun imzalı bir örneği müşteriye verilir. Müşterilerden seanstan önce veya seans sırasında telefon, faks, ATM kayıtları, elektronik ortamda ya da benzeri şekillerde alınan emirler genel hükümler açısından sözlü emir niteliğindedir. Telefon ile alınan emirlere ilişkin ses kayıtlarının, faks ile alınan emirlere ilişkin faks kayıtlarının, internet üzerinden sisteme iletilen emirlere ilişkin IP numaralarının, elektronik emir iletimine ilişkin log kayıtlarının emir alan aracı kuruluşlarca tutulması zorunludur. Sözlü alım satım emirlerine dayanılarak yapılan işlemlerde, sözlü emrin varlığını ispat yükü aracı kuruluşa aittir. Alım veya satım emri vermesine rağmen herhangi bir işlem gerçekleştirilmediğini iddia eden müşteri, emri verdiğini ispatla yükümlüdür. Aracı kurumlar, çerçeve sözleşmesinde, müşterilerinin verdiği yetkiye bağlı olarak, gün içinde herhangi bir müşteri emrine konu olmayan ve gün sonu itibarıyla alacak bakiye veren müşteri hesaplarındaki nakitleri, yetkili oldukları faaliyetler, işletme politikaları ile müşterinin tercihleri doğrultusunda, muhasebe sistemlerinde hesap bazında izlemek kaydıyla, toplu olarak veya müşteri bazında değerlendirebilirler. Söz konusu nakitlerin toplu olarak değerlendirilmesi hâlinde elde edilen gelirlerin müşteri hesaplarına oransal olarak dağıtılması esastır. Bu durumda müşteri nakitlerinin miktar olarak belli aralıklar bazında gruplandırılarak elde edilen getirilerin bu gruplar arasında farklı oranda yansıtılması da mümkündür. Çerçeve sözleşmesinde açıkça belirtmek kaydıyla müşteri hesaplarında kalan nakit alacak bakiyelerin kullanımında alt limit belirlenmesi mümkündür. Aracı kuruluşlar, işlem yaptıkları gerçek kişilerin nüfüs cüzdanı, sürücü belgesi veya pasaportlarının, tüzel kişilerin imza sirkülerinin örneklerini almak ve gerçek kişilerin daimi ikametgah adreslerine tüzel kişilerin merkez adreslerine ilişkin beyanlarını kaydetmek zorundadırlar. Mevcut olmayan, müstear adla ve kimlik bilgileri tespit edilemeyen kişiler adına hesap açamazlar; herhangi bir kişi adına açılan bir hesap altında kendilerine veya başka bir kişiye ait işlemleri izleyemezler. Hiçbir işlemi kayıt dışı bırakamayacakları gibi, işlemlerini gerçek mahiyetine uymayan biçimde muhasebeleştiremezler. 5 Bunlara ilave olarak aracı kuruluşlar müşterilerin risk ve getiri tercihleri, yatırım amaçları ve mali durumları hakkında yeterli bilgiye sahip olmak amacıyla standart formları geliştirmek, bu formlarda yer alan bilgileri güncelleştirmek ve formları saklamak zorundadırlar. Müşterilere bu bilgilerin risk tercihlerinin ölçülmesi amacıyla istendiğinin bildirilmesi müşterinin bilgi vermekten kaçınması durumunda sorumluluğun kendisine ait olacağı konusunda uyarılması ve bilgi vermek istemediğine dair yazılı beyanının alınarak çerçeve sözleşmesi ile birlikte saklanması gereklidir. Yukarıda belirtilen konulara ilişkin detay bilgi 5. Aracı Kuruluşlar bölümü içinde verilmiştir. Borsa dışında hisse senedi alım satım aracılığı faaliyetinde bulunacak aracı kurumların, bu faaliyetlerin yürütülmesine elverişli bir merkez dışı örgüt ağına ve gerçekleşen işlemlere ilişkin bilgilerin anında ilânı ile bilgisayar ortamında emir alımına imkân verecek teknik alt yapıya sahip olmaları gerekmektedir. Ayrıca, aracı kurumlar alım satıma aracılık faaliyeti kapsamında müşterilerle sözleşme imzalanması ve hesap açılması kaydıyla, müşterilerinden borsaya iletilmek üzere elektronik ortamda emir kabul edebilirler. Aracı kurumlar söz konusu faaliyete başlamadan önce Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği ne bildirimde bulunmak zorundadırlar. Elektronik ortamda alınan emirler genel hükümler açısından sözlü emir niteliğindedir Yurtdışı Piyasalarda Yapılacak İşlemlerde Aracılık Aracı kuruluşların, Türk Parası Kıymetini Koruma Mevzuatı saklı kalmak kaydıyla, yurtdışı piyasalarda menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçlarına ilişkin olarak yapacakları aracılık faaliyetlerinde aşağıdaki esaslara uymaları zorunludur: 5 SPK Haftalık Bülteni 1997/4 48

5 Yurt dışı piyasalarda menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçlarına ilişkin olarak aracılık faaliyetleri, yurt dışında herhangi bir borsaya veya teşkilatlanmış piyasaya üye olmak suretiyle veya ilgili ülke mevzuatına göre faaliyet göstermeye yetkili aracı kuruluşlar vasıtasıyla yürütülür. İşlemlerin, ilgili ülke mevzuatına göre faaliyet göstermeye yetkili aracı kuruluşlar vasıtasıyla yürütülmesi durumunda, söz konusu aracı kuruluşlarla yazılı sözleşme yapılması şarttır. Müşterilerle, yurtdışı işlemleri ile ilgili olarak alım satıma aracılık çerçeve sözleşmesinin yapılması ve bu sözleşmeye; sermaye piyasası aracının ve bedelinin transferi, saklama ve takas işlemleri, işlemlerin teyidi, karşılıklı hak ve yükümlülükler gibi özel hususların yanı sıra, yurt dışı piyasalarda yapılan işlemlerdeki korumanın kapsamı ile yurt dışı piyasalardaki düzenlemeler nedeniyle yatırımcılara tanınan bütün haklar ve yükümlülükler hakkında özet ve güncel bilgilerin konulması zorunludur. Aracı kuruluşların, yurtdışı piyasalarda yapacakları işlemleri müşteri bazında izlemeleri, bu çerçevede gerekli ve yeterli belge, kayıt, iletişim, muhasebe ve iç kontrol sistemini oluşturmaları zorunludur. Aracı kuruluşların, yurt dışı piyasalarda yapacakları işlemlerde, Kurulun belge ve kayıt düzenine ilişkin düzenlemelerine uymaları zorunludur. Aracı kuruluşlar, yurt dışı piyasalarda ilgili ülke mevzuatına gore faaliyet göstermeye yetkili aracı kuruluşlar vasıtasıyla alım satım aracılığı faaliyetine başlamadan once Kurula bildirimde bulunmak zorundadırlar. Kurula yapılacak bildirimde, yukarıda belirtilen esasların sağlandığını tevsik edici bilgi ve belgeler ile işlem yapılacak ülkelerdeki borsalar veya piyasalar ile menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçlarının belirtilmesi gerekmektedir. Yurt dışı borsalara üye olmak suretiyle yurt dışı piyasalarda alım satım aracılığı faaliyetinde bulunan aracı kuruluşların, ilgili otoriteye yapılan raporlamalarda yer alan mali veya hukuki durumu etkileyebilecek hususlar ve ilgili otorite tarafından uygulanan yaptırımları durumun ortaya çıktığı tarihten itibaren 15 gün içerisinde Kurula bildirmesi zorunludur. 4.3 Türev Araçlarının Alım Satımına Aracılık Faaliyeti Türev araçlarının alım satımına aracılık faaliyeti, ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli madenlere ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri dahil her türlü türev araçların aracı sıfatıyla ve ticari amaçla alım satımını ifade etmektedir. Aracı kuruluşlara, türev araçların dayandığı kategoriler itibarıyla ayrı ayrı ya da bütün olarak türev araçların alım satımına aracılık yetki belgesi verilebilir. Kuruldan türev araçların alım satımına aracılık yetki belgesi almış aracı kuruluşlar Kurulca uygun görülmesi kaydıyla Tebliğin 52 nci maddesinde belirlenen esaslar çerçevesinde ve dayandığı varlık veya gösterge dikkate alındığında İstanbul Menkul Kıymetler Borsası endekslerine veya İstanbul Menkul Kıymetler Borsası nda işlem gören menkul kıymetlere dayalı türev araçlar hariç 6, yurt dışı piyasalarda işlem gören türev araçların alım satımına aracılık faaliyetinde bulunabilirler. Aracı kuruluşların türev araçların alım satımına aracılık faaliyetinde bulunabilmeleri için, Alım satım aracılığı yetki belgesine sahip olmaları, Münhasıran türev araç işlemlerinin denetim ve kontrolünden sorumlu olmak üzere 4 yıllık lisans eğitimi veren kurumlardan mezun ve SPK ca belirlenen eğitim programlarını başarı ile tamamlamış, bu konuda çalışacak ihtisas personelinin bağlı olacağı bir birim yöneticisinin istihdam edilmiş olması, 6 Seri:V, No: 121 sayılı Tebliğ ile yurt içi piyasalarda işlem görmeyen türev araçlarla sınırlı olmak üzere ifadesi yarine yukarıdaki ifade eklenmiştir. 49

6 4 yıllık lisans eğitimi veren kurumlardan mezun, SPK nın düzenlemeleri uyarınca gerekli lisans belgesine sahip ve SPK ca belirlenen eğitim programlarını başarı ile tamamlamış münhasıran ve ayrı ayrı görevlendirilmek üzere yeter sayıda müşteri temsilcisi, muhasebe ve operasyon sorumlularının bulunması, Bu faaliyetin yürütülmesi için yeterli mekan, teknik donanım ve organizasyonun sağlanmış, hizmet birimlerinin ve iç kontrol sisteminin kurulmuş, personelin buna uygun görev tanımları ile yetki ve sorumluluklarının belirlenmiş, muhasebe kayıt, bilgi ve belge sistemi ile düzenli iş akışı ve haberleşmeyi sağlayacak organizasyon ve teknik donanımın sağlanmış, türev araçlara ilişkin risk ölçüm mekanizmasının oluşturulmuş, günlük olarak türev araçlarla ilgili piyasa fiyatlarını dikkate alarak müşteri bazında oluşan riskleri kontrol edebilecek, gerekli teminatları hesaplayabilecek, ortaya çıkan risklere karşı müşterilerin uyarılmasını sağlayacak bilgisayar sisteminin oluşturulması gereklidir. Türev araçlarının alım satımının yapılmasına aracılık faaliyetini yürüten kuruluşlar müşterileri için herhangi bir işlem gerçekleştirmeden ve sözleşme imzalatmadan önce söz konusu işlemlerin risklerini belirten bir açıklama yapmak zorundadırlar. Aracı kuruluşlar bu açıklamaları yapmak üzere içeriği SPK ca belirlenecek türev araçlar risk bildirim formu nu kullanmak ve bu formun bir örneğini müşterilerine vermek zorundadırlar. 4.4 Portföy Yöneticiliği Faaliyeti Portföy yöneticiliği faaliyeti ile bu faaliyeti yapacak kurumlara ilişkin esaslar SPK nın Seri:V No:59 sayılı tebliği ile düzenlenmiştir. Portföy yöneticiliği; finansal varlıklardan oluşan portföylerin, her bir müşteri adına, müşterilerle yapılacak portföy yönetim sözleşmesi çerçevesinde maddi bir menfaat sağlamak üzere vekil sıfatıyla yönetilmesidir. Portföy yönetim şirketi; portföy yöneticiliği faaliyetinde bulunmak üzere Kanunda ve ilgili Tebliğde belirlenen şartları yerine getirerek Kuruldan yetki belgesi almış şirkettir. Portföy yöneticiliği faaliyeti portföy yönetimi şirketinin yanı sıra Kuruldan yetki belgesi alması koşuluyla aracı kurum ve mevduat kabul etmeyen bankalar ile ilgili tebliğde belirtilen hizmetlerle sınırlı olmak üzere girişim sermayesi yatırım ortaklıkları tarafından da yürütülebilir (yetkili kurumlar). Portföy saklama kuruluşları; portföy yönetim şirketi müşterilerine ait finansal varlıkların saklanması, kayıtlarının tutulması, varlık ve nakit hareketlerinin idaresi ve kontrolü faaliyetlerini yürüten ve Tebliğin 19 uncu maddesinde sayılan nitelikleri taşıyan bankalardır. Portföy saklama kuruluşları Takasbankın saklama hizmeti sunduğu varlıkları Takasbank nezdinde izlemek zorundadır. Portföy yönetim şirketleri, Kuruldan yetki belgesi almak koşuluyla yatırım danışmanlığı faaliyetinde de bulunabilir ve yatırım danışmanlığı kapsamında faaliyette bulunulabilecek alanlarda vekil sıfatıyla müşterisini temsil edebilir. Söz konusu şirketler Kurulca belirlenen şartları haiz olmaları durumunda, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Gelişen İşletmeler Piyasası nda piyasa danışmanlığı hizmeti verebilir. Portföy yönetim şirketleri aynı zamanda SPK nın Seri:V No:59 sayılı tebliğinin 5/E maddesinde belirtilen esaslara ve Seri:V No:46 sayılı tebliğinin 45 inci, 46 ncı ve 49 uncu maddelerindeki hükümlere uygun olarak yatırım fonu katılma paylarının alım satımına aracılık edebilir. Söz konusu faaliyet ile yetkilendirilen şirketler, bu faaliyetle sınırlı olarak aracı kurum olarak kabul edilir ve yetkilendirilme tarihinden itibaren 3 ay içinde Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliğine üye olmak için başvurmak zorundadırlar. 7 7 Seri: V, No: 122 sayılı Tebliğ ile eklenmiştir. 50

7 Alım satıma aracılık faaliyetinin yürütülmesi sırasında, bu faaliyetin içeriğiyle ilgili olarak süreklilik arzetmeksizin verilen hizmetler portföy yöneticiliği faaliyeti kapsamında değildir. Yetkili kurumlar; müşterileri ile sunduğu faaliyete ilişkin Kurulca belirlenecek standartlara uygun yazılı bir sözleşme akdetmek zorundadır. Portföy Yönetim Şirketleri, 4208 sayılı Karaparanın Aklanmasının Önlenmesine Dair Kanun ve ilgili mevzuat hükümleri uyarınca sözleşme imzalamadan önce müşterilerinin kimlik bilgilerini tespit etmekle yükümlüdür. Şirket, ayrıca müşterilerinin risk ve getiri tercihleri, yatırım araçları ve mali durumları hakkında yeterli bilgiye sahip olmak amacıyla standart formları geliştirmek, bu formlarda yer alan bilgileri güncelleştirmek ve formları saklamak zorundadır. Bireysel ve kurumsal portföylerin performans sunumuna, performansa dayalı ücretlendirme ve sıralama faaliyetlerine ilişkin esaslar SPK nın Seri:V No:60 sayılı Tebliği ile belirlenmiştir Portföy Yönetim Şirketlerinin Kuruluş Şartları Portföy yönetim şirketlerinin kuruluş şartlarının başında anonim ortaklık şeklinde kurulması, hisse senetlerinin tamamının nama yazılı olması, hisse senetlerinin nakit karşılığı çıkarılması, ortaklarının tamamının portföy yönetim şirketi ortağı olmanın gerektirdiği mali güç ile itibara, şirket sermayesinde %10 ve daha fazla paya sahip ortakların ayrıca mali piyasalar alanında yeterli tecrübeye sahip olmaları 8, asgarî ödenmiş sermaye tutarının TL olması, kurucuları ile sermayedeki doğrudan veya dolaylı pay sahipliği yüzde on veya daha fazla olan gerçek veya tüzel kişilerin muaccel vergi ve prim borcu bulunmaması, sermayenin yüzde on ve daha fazlasını taahhüt eden kurucuların, gerekli kaynağı kendi ticari, sınai ve sair yasal faaliyetleri sonucunda her türlü muvazaadan ari olarak sağlamaları, esas sözleşmesinin Kanun hükümlerine ve Kurul düzenlemelerine uygun olması gelmektedir. Sermaye tutarları, her yıl Maliye Bakanlığınca ilân edilen yeniden değerleme oranı dikkate alınarak Kurulca yeniden belirlenebilir. Bu durumda, artırılacak sermaye tutarlarının, ilgili yılın en geç 6 ncı ayının sonu itibariyle sağlanması gerekmektedir. Ayrıca gerçek kişi ortaklarının; - kendileri veya sınırsız sorumlu ortak oldukları kuruluşlar hakkında iflâs kararı verilmemiş ve konkordato ilân edilmemiş olması, - 7/9/2000 tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Seri:V, No:46 sayılı Aracılık Faaliyetleri ve Aracı Kuruluşlara İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğin 9 uncu maddesinin birinci fıkrasının (d) bendinde belirtilen şartları taşıması gerekmektedir. Şirket ortaklarının yabancı uyruklu olması hâlinde, Kurulca ortağın ülkesindeki yetkili otoriteden söz konusu ortaklar hakkında olumlu görüş alınmaktadır. Kurucular, kuruluş şartlarını taşıdıklarını kanıtlayan belgelerle birlikte kuruluş izni almak üzere başvururlar. Kurul, yapacağı incelemeler sonucunda şirket ve portföy saklama kuruluşunun niteliklerinin uygunluğunu eş zamanlı olarak değerlendirir. Kurulca yapılacak değerlendirme sonucunda başvurunun uygun görülmesi hâlinde, kuruluş işlemlerinin tamamlanması için Sanayi ve Ticaret Bakanlığı na başvurulur. Portföy yönetim şirketinin kurulmasının ardından faaliyet izni almak amacıyla Kurula başvurulur. Faaliyet izin başvurusunun Kurulca uygun görülmesi hâlinde yetkili kuruma portföy yöneticiliği faaliyetini icra edebileceğini gösteren yetki belgesi verilir Girişim Sermayesi Portföy Yönetim Şirketi Girişim sermayesi portföy yönetim şirketi, 20/3/2003 tarihli ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Seri: VI, No: 15 sayılı Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıklarına İlişkin Esaslar Tebliği'nde 8 Seri: V, No: 128 sayılı Tebliğ ile kurucularının portföy yönetim şirketi kurucusu ve ortağı olmanın gerektirdiği mali güç, itibar ve yeterli tecrübeye sahip olmaları ifadesi yukarıdaki ifade ile değiştirilmiştir. 51

8 tanımlanan nitelikli yatırımcılarla sınırlı olmak üzere söz konusu Tebliğde tanımlanan girişim sermayesi yatırımlarına yönelik olarak portföy yöneticiliği veya yatırım danışmanlığı hizmeti veren portföy yönetim şirketleridir. Yukarıda belirtilen faaliyetleri yapmak üzere kurulacak şirketler sadece girişim sermayesi ile ilgili olarak portföy yöneticiliği veya yatırım danışmanlığı hizmeti verebilir. Girişim sermayesi portföy yönetim şirketi, bünyesinde yeterli sayıda girişim sermayesi konusunda bilgi ve deneyim sahibi personel istihdam eder. Girişim sermayesi portföy yönetim şirketinin (yetkili kurum), müşterileri ile girişim sermayesi portföy yönetim faaliyetine yönelik olarak Kurulca belirlenecek standartlara uygun yazılı bir sözleşme akdetmesi zorunludur. Yetkili kurum, girişim sermayesi işlemlerinin risklerini açıklayan ve asgarî unsurları Kurulca belirlenecek risk bildirim formunu müşterilerine imzalatmadan müşterileri ile sözleşme imzalayamaz ve işlem yapamaz. Girişim sermayesi yatırımlarına yönelik portföy yöneticiliği veya yatırım danışmanlığı hizmeti kapsamında Seri:VI No:15 Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıklarına İlişkin Esaslar Tebliği nin 20 nci maddesinde yer alan esaslar kıyasen uygulanır Portföy Yöneticiliğine İlişkin İlkeler Yetkili kurum; a) Yapılan bir alım satım işleminden dolayı herhangi bir ihraçcıdan veya aracı kurumdan lehlerine komisyon, iskonto ve benzeri menfaat sağlıyorsa, bu durumu müşterilerine açıklamak zorundadır. b) Müşterinin yazılı bir direktifi olmadan borsalarda işlem görmeyen ve rayiç değerinin üstündeki varlıkları yönettikleri portföye alamaz ve portföyden bu değerin altında varlık satamaz. Rayiç bedel borsada işlem gören varlıklar için borsa fiyatı, borsada işlem görmeyenler için işlem gününde portföy lehine alımda en düşük satımda en yüksek fiyattır. c) Portföyde yer alan varlıklar üzerinde, kendi veya üçüncü şahıslar lehine herhangi bir hukuki tasarrufta bulunamaz. Müşterinin yazılı bir talimatı olmadan portföyde yer alan varlıkları, portföy yönetimi amacı dışında bir başka şahsa devir veya teslim edemez. d) Herhangi bir şekilde kendine çıkar sağlamak üzere varlıkların alım satımını yapamaz. Müşteri hesabına verecekleri emirlerde gerekli özen ve basireti göstermek zorundadır. e) Basiretli bir tacir gibi davranmak ve yönettiği müşteri portföyleriyle çıkar çatışmasına meydan vermemek koşuluyla, kendine ait nakdi portföy yönetimine konu olan araç ve işlemlerle değerlendirebilir. f) Birden fazla portföy yönettiğinde objektif iyiniyet kurallarına aykırı olarak portföylerden biri veya birden fazlası lehine, diğerleri aleyhine sonuç verebilecek işlemlerde bulunamaz. g) Yatırım kararlarını, güvenilir gerekçe, belge ve analizlere dayandırmak, müşterilerinin mali durumunu ve eğitim düzeyini dikkate almak ve sözleşme hükümlerine uygun davranmakla yükümlüdür. h) Müşterilerine portföyün önceden saptanmış belirli bir getiriyi sağlayacağına dair herhangi bir sözlü veya yazılı garanti veremez ve ilân ve reklâmlarında bu anlama gelebilecek ifadeleri kullanamaz. Garantili yatırım fonlarında garantiye veya koruma amaçlı yatırım fonlarında hedeflenen korumaya ve getiriye ilişkin olarak içtüzük ve izahnamede belirlenenlerin ötesinde bir açıklamada bulunulamaz. i) Müşteri menfaatleriyle kendi menfaatleri arasında çatışma olan durumlarda müşteri lehine davranmak zorundadır. j) Müşterilerin risk-getiri tercihlerini belirlemek, bu belirlemelere yönelik yazılı belge düzenlemek, söz konusu belgeleri sözleşmeyle birlikte saklamak, portföyleri bunlara uygun oluşturmak ve yönetmek zorundadır. k) Müşterilerin piyasa hakkında bilgisizlik ya da tecrübesizliklerinden yararlanıp bunların alım-satım kararlarını etkileyerek kendi lehlerine kazanç sağlamak amacıyla, müşterilerin gereksiz alım-satım 52

9 yapmalarına ortam hazırlayamaz ve bu fiilin üçüncü şahıslar tarafından gerçekleştirilmesine herhangi bir şekilde yardımcı olamaz. l) Yönetilen portföylere ilişkin olarak portföy yöneticiliği dışında kalan faaliyeti çağrıştıracak isim ve ifadeler kullanamaz, belirli bir yönetim dönemi belirleyerek önceden toplanan paralarla ortak bir portföy oluşturamaz ve yönetemez veya tasarruf sahiplerini oluşturulmuş bir portföye iştirak ettiremez ve bu yönde ifadeler içeren ilân ve reklâm yapamaz. m) Herhangi bir şekilde yanında çalışan kişilerin, olağan müşteri-şirket ilişkisi dışında kurumun imkânlarından yararlanmak suretiyle kendi nam ve hesaplarına işlem yapmalarına olanak sağlayamaz. n) Yazılı, basılı veya sözlü biçimde müşterilere duyurulacak ve yatırım kararlarını etkileyebilecek nitelikte olan araştırma sonuçlarını, müşterilerine duyurmadan önce kendileri veya üçüncü şahıslar lehine kullanamaz Portföy Yönetim Şirketlerinin Yapamayacakları İşler ve İştirak Sınırlamaları Portföy Yönetim Şirketleri; a) Yatırım fonu katılma paylarının alım satımına aracılık edilmesi dışında 9 aracılık faaliyetlerinde bulunamaz. b) Sermaye piyasası araçlarına ilişkin veya bunlardan bağımsız olarak kendi mali taahhütlerini içeren evrak çıkaramaz, ödünç para verme işlemleri yapamaz ve kredi alamaz. Seri:V No:59 sayılı tebliğin 20 nci maddesinde tanımlanan teslim karşılığı ödeme ilkesi çerçevesinde gerçekleştirilen işlemler için temin edilen krediler bu kapsama dahil değildir. 10 c) Seri:V No:59 sayılı tebliğ çerçevesinde yapabilecekleri faaliyetlere ilişkin iş ve işlemler dışında 11 ; hiç bir ticari, sınai ve zirai faaliyette bulunamaz, gerekli olanın üstünde taşınmaz mal edinemez. d) Bankalar Kanununda tanımlandığı üzere mevduat toplayamaz, mevduat toplama sonucunu verebilecek işlemler yapamaz. Portföy Yönetim Şirketlerinin iştirakte bulunabileceği kuruluşlar ile iştirak sınırlamaları; Kurulun Aracılık Faaliyetleri ve Aracı Kuruluşlara İlişkin Esaslar düzenlemelerinin halka arza aracılık yetki belgesine sahip olanlar dışındaki aracı kurumlar için geçerli olan hükümlerine tabidir Müşteri Varlıklarının Saklanması Yetkili kurum, müşteriye ait varlıkları uhdelerinde ve diğer kurumlardaki kendi hesaplarında tutamaz ve kendi aktifleriyle ilişkilendiremez. Şirketin, portföy saklama kuruluşu ile sözleşme imzalaması hâlinde, bu madde kapsamında belirtilen müşteriye ait varlıkların saklanması ve izlenmesine ait sorumluluk portföy saklama kuruluşlarına aittir. Portföy saklama kuruluşu; a) Müşterilere ait varlıkların ayrı ayrı, müşteriye aidiyeti açıkça belli olacak ve kayıp ve hasara uğramayacak şekilde saklanmasını sağlamak, b) Belge ve kayıt düzenlerinde müşteri bazında varlıkları, hakları ve bunların hareketlerini düzenli olarak takip etmek, c) Hesabın açılmasını müteakip müşteriye hesapların açıldığı yerleri ve değişiklikleri bildirmek zorundadır. 9 SPK nın Seri: V, No: 122 sayılı tebliği ile eklenmiştir. 10 SPK nın Seri: V, No: 119 sayılı tebliği ile eklenmiştir. 11 SPK nın Seri: V, No: 122 sayılı tebliği ile Portföy yöneticiliği ve yatırım danışmanlığı faaliyetleri ile bunlara ilişkin iş ve işlemler dışında ifadesi çıkarılarak yukarıdaki ifade eklenmiştir. 53

10 Portföy hesabına yapılacak işlemlerde müşteriden önceden teyit alınması zorunluluğu varsa bu müşteriler için blokaj koyma imkânı getirilebilir İç Kontrol, Teftiş ve Portföy Yöneticilerine İlişkin Esaslar, Bağımsız Denetim Şirketin iç kontrol sistemi ve teftiş birimi ile müfettişlerin atanması ve görevden ayrılması, yetkili kurumun çalışanlarının mesleki yeterlilikleri Kurulun Aracılık Faaliyetleri ve Aracı Kuruluşlara İlişkin Esaslar düzenlemelerine tabidir. Teftiş hizmeti şirket dışından da sağlanabilir. Yetkili kurum, portföy saklama kuruluşu, portföy yöneticileri ve müfettişler faaliyetlerinde bağımsız olmak zorundadırlar. Bağımsızlık, mesleki faaliyetin dürüst ve tarafsız yürütülmesini sağlayacak bir anlayış ve davranışlar bütünüdür. Portföy yöneticilerinin faaliyetleri sırasında, bireysel olarak dürüst ve tarafsız olmaları yanında, bağımsızlıklarını ortadan kaldırabilecek özel durumların da bulunmaması şarttır. Portföy yöneticileri ve müfettişler çalışmaları sırasında ortaya çıkabilecek çıkar çatışmalarından uzak kalmak, dürüstlük ve tarafsızlıklarını etkileyebilecek hiç bir müdahaleye imkân vermemek zorundadırlar. Portföy yöneticileri, müfettişler ve yetkili kurumun diğer çalışanları ile söz konusu şirkete dışarıdan hizmet verenler, işleri dolayısıyla portföy yöneticiliği faaliyeti hakkında öğrendikleri sırları açıklayamazlar ve bu sırları kendilerinin veya üçüncü kişilerin menfaatine kullanamazlar. Kamuyu aydınlatma amacıyla mevzuat gereği yapılan ilân ve duyurular, adli veya mevzuatla yetkili kılınmış olmak kaydıyla idari her türlü inceleme ve soruşturma halleriyle suç oluşturan durumlara ilişkin bilgilerin ilgililere verilmesi sır kapsamında değildir. Yetkili kurum, sözleşmelerde belirtilen portföy yöneticilerinin görevleri çerçevesinde yaptıkları tüm işlemlerden ve müşterilere verebilecekleri zararlardan sözleşme ve sermaye piyasası mevzuatı ile genel hükümler çerçevesinde müşteriye karşı doğrudan sorumludur. Portföy yönetim sözleşmesine aksi bir hüküm koyulamaz. Şirketler bağımsız denetim konusunda Kurulun aracı kurumlar için geçerli olan hükümlerine tabidir. Yetkili kurumun, Kurulun bağımsız denetim düzenlemelerinde yer alan yükümlülükler dışında, yönetilen bireysel portföylere özel olarak varlıkların saklama kuruluşu nezdindeki mevcudiyeti ile portföyün sözleşme hükümleri çerçevesinde yönetildiğinin ve alınan ücret ve komisyonların doğruluğunun tespiti amacıyla yetkili kuruma haber vermeksizin ve tarihi bağımsız denetleme kuruluşunca belirlenmek üzere yılda en az bir kez denetleme yapılması, bu hususun bağımsız denetim sözleşmesinde belirtilmesi ve denetleme raporunun bir örneğinin 6 iş günü içinde Kurula iletilmesi zorunludur. Yetkili kurumun; müşterileri ile, sunduğu faaliyete ilişkin Kurulca belirlenecek standartlara uygun yazılı bir sözleşme akdetmesi zorunludur. Sözleşmelerde; müşterinin sözleşmeyi imzalamadan önce SPK nın Seri:V No:59 Tebliğ hükümlerini ve Tebliğin (3) numaralı ekinde sayılan asgarî unsurları içeren yetkili kurumu ve faaliyetlerini tanıtıcı bilgilerin yer aldığı formu, okuyup anladığına ilişkin beyanının yer alması zorunludur. Yetkili kurum, bu formun sürekli olarak güncel olmasından sorumludur. 4.5 Yatırım Danışmanlığı Faaliyeti Yatırım danışmanlığı faaliyeti, SPK nın Seri V No: 55 sayılı tebliğinde açıklanmış ve çeşitli hükümlere bağlanmıştır. Yatırım Danışmanlığı, karşılığında herhangi bir maddi menfaat temin etmek suretiyle, müşterilere sermaye piyasası araçları ile bunları ihraç eden ortaklık ve kuruluşlar hakkında ve sermaye piyasası ile ilgili diğer konularda yönlendirici nitelikte yazılı veya sözlü yorum ve yatırım tavsiyelerinde bulunulması faaliyetidir. Yatırım danışmanlığı faaliyeti, Kurul'dan yetki belgesi almış kurumlarca yürütülür. 54

11 Yatırım danışmanlığı yetki belgesine sahip kuruluşlar aşağıdaki faaliyetlerde bulunabilmektedir. a) Kişilerin veya şirketlerin uzun ve kısa vadeli finansal hedefleri, risk tercihleri, nakit gereksinimleri, vergi mevzuatı karşısındaki durumları dikkate alınarak yatırım planlarının oluşturulması. b) Şirketlerin, aktif-pasif yönetimi çerçevesinde bilançolarının analiz edilmesi, gelir kaynaklarının ayrıştırılması, finansman seçeneklerinin tespit edilmesi, risklerin tanımlanması ve azaltılması veya gelirlerin artırılması yoluyla mali profillerinin geliştirilmesi gibi konularda yazılı veya sözlü yorum ve tavsiyelerde bulunulması. c) Şirketlerin, yurt içi ve yurt dışı piyasalardan finansman ihtiyaçlarının karşılanması, alternatif finansman stratejilerinin belirlenmesi, mali risklerden korunmaları konularında yazılı veya sözlü yorum ve tavsiyelerde bulunulması ile finansman ihtiyacı olan ve finansman sağlayacak tarafların bir araya getirilmesi konusunda çalışmalar yapılması. d) Şirketlerin, birleşme, bölünme, ele geçirme ve iş ortaklıklarının kurulması ve benzeri sermaye veya ortaklık yapılarındaki değişikliklerle ilgili yeniden yapılandırılma faaliyetleri ve tasfiye sürecinde yazılı veya sözlü yorum ve tavsiyelerde bulunulması. Aşağıda sayılan yönlendirici nitelikteki işlem ve faaliyetler; sunulan yorum ve tavsiyelerin tarafsız ve dürüst olması, belli bir kişinin, grubun veya portföyün ihtiyaçlarına yönelik olmaması ve karşılığında doğrudan ya da dolaylı maddi menfaat temin edilmeksizin verilmiş olması kaydıyla yatırım danışmanlığı kapsamı dışındadır. a) Herhangi bir faaliyetin, mesleğin veya işin yürütülmesi sırasında, bu faaliyet, meslek veya işin içerdiği hizmetlerle ilgili olarak, süreklilik arz etmeyen ve istisnai birkaç olaya yönelik olarak yazılı veya sözlü yorum ve tavsiyelerde bulunulması. b) Aracı kurumların alım satım aracılığı faaliyetlerinin icrası sırasında müşterilerine sermaye piyasası araçları, bunları ihraç eden ortaklık ve kuruluşlar, piyasa eğilimleri hakkında ve sermaye piyasası ile ilgili diğer konularda yazılı veya sözlü yorum ve yatırım tavsiyelerinde bulunması Yatırım Danışmanlığına İlişkin Esaslar Yatırım danışmanlığı faaliyetini yürütecek yetkili kurumlar: a) Müşterilerine gerçek dışı, yanlış, yanıltıcı veya abartılmış bilgilere dayalı tavsiyelerde bulunamazlar, b) Yatırım tavsiyelerini, güvenilir belge, destekleyici rapor ve analizlere dayandırmak zorundadırlar, c) Müşterilerinin mali durumunu, yatırım amaçlarını, likidite, getiri ve risk tercihlerini dikkate alarak en uygun yatırım kararını almalarını sağlayacak yönde tavsiyede bulunurlar, d) Verilen yatırım tavsiyeleri ile ilgili olarak müşterilere önceden saptanmış belli bir getirinin sağlanacağına dair herhangi bir garanti veremezler, e) Doğrudan veya dolaylı olarak kendileri ile müşterileri arasında bir çıkar çatışması olduğunda, öncelikle müşterisinin menfaatini gözetmekle, müşteriler arasındaki çıkar çatışmalarının önlenememesi hâlinde ise müşterilerine adil davranmakla yükümlüdürler, f) Yazılı, görsel veya işitsel biçimde müşterilere duyurulacak ve yatırım kararlarını etkileyebilecek nitelikte olan araştırma sonuçlarını, müşterilerine duyurmadan önce kendileri veya üçüncü şahıslar lehine kullanamazlar Yatırım Danışmanlığı Sözleşmesi Yatırım danışmanlığı için yetkili kurumlar ile müşterileri arasında yatırım danışmanlığı çerçeve sözleşmesinin imzalanması şarttır. Bu sözleşmenin imzalanmasından önce yetkili kuruluşlar, aşağıdaki bilgileri içeren tanıtıcı bir formu müşteriye sunmak zorundadır. 55

12 a) Yukarıda da yer verilen yatırım danışmanlığına ilişkin ilkeler. b) Yatırım danışmanlığı kapsamında müşteriye sunulacak bilgi ve tavsiyelerin oluşturulmasında kullanılan bilgi kaynakları, yatırım stratejileri ve analiz yöntemleri. c) Bilgi ve tavsiyelerin müşteriye sunuluş biçimiyle (yazılı, sözlü, günlük, haftalık, aylık ve benzeri) ilgili esaslar. d) Olası çıkar çatışmaları. Müşteriyle imzalanan çerçeve sözleşmesinde belirtilen yatırım danışmanının, yetkili kurumdan ayrılması veya değiştirilmesi hâlinde yetkili kurum bu durumu müşterisine derhal bildirmek zorundadır. Müşteri, yeni görevlendirilen yatırım danışmanını uygun görmediği takdirde, sözleşmeyi tek taraflı olarak feshedebilir. Yetkili kurumlar, yatırım danışmanı olarak görevlendirecekleri personelde mesleki yeterliliği aramak ve sağlamak zorundadır. Mesleki yeterlilik, lisans düzeyinde ve sonrasındaki eğitim ve öğretimi ile mesleki deneyimlerin yatırım danışmanlığı yapabilecek düzeyde olmasını ifade eder. Yatırım danışmanları, çalışmalarında ve karar almada gerekli mesleki özen ve titizliği göstermek zorundadır. Özen ve titizlik, dikkatli ve basiretli bir yatırım danışmanının aynı koşullar altında ayrıntılara vereceği önemi, göstereceği dikkat ve gayreti ifade eder. Yetkili kurumlar ve yatırım danışmanları, yatırım danışmanlığı faaliyetlerinde bağımsız olmak zorundadırlar. Bağımsızlık, mesleki faaliyetin dürüst ve tarafsız yürütülmesini sağlayacak bir anlayış ve davranışlar bütünüdür. Yatırım danışmanları, çalışmaları sırasında ortaya çıkabilecek çıkar çatışmalarından uzak kalmak, dürüstlük ve tarafsızlıklarını etkileyebilecek hiç bir müdahaleye imkân vermemek zorundadırlar. Yetkili kurumlar ile yatırım danışmanları, yetkili kuruma dışarıdan hizmet verenler, işleri dolayısıyla yatırım danışmanlığı faaliyeti hakkında öğrendikleri sırları açıklayamazlar; bu sırları kendileri veya üçüncü kişilerin menfaatine kullanamazlar. Kamuoyunu aydınlatma amacıyla mevzuat gereği yapılan ilân ve duyurular, adli veya mevzuatla yetkili ve görevli kurum veya şahıslardan alınan resmi belgelere dayalı olmak kaydıyla, idari her türlü inceleme ve soruşturma halleri ile suç oluşturan durumlara ilişkin bilgilerin ilgililere usulüne uygun olarak verilmesi sır kapsamında değildir Yönlendirici Nitelikteki Yorum ve Tavsiyelerde Uyulması Gereken Esaslar Basın yayına yetkili kuruluşlar tarafından sunulan yorum ve tavsiyeler dahil olmak üzere medya ve elektronik ortamda yer alan yorum ve tavsiyeler yatırım danışmanlığı kapsamında sayılmayan hallerde belirtilen koşulları taşımaları kaydıyla yatırım danışmanlığı kapsamı dışındadır. Sermaye piyasasında medya ve elektronik ortam da dahil olmak üzere, sermaye piyasası araçları ile bunları ihraç eden ortaklık ve kuruluşlar hakkında ve sermaye piyasası ile ilgili diğer konularda yönlendirici nitelikte yorum ve tavsiyelerde bulunacak kişi ve kuruluşların aşağıdaki esaslara uymaları zorunludur. a) Yorum ve tavsiyelerin özenle hazırlanması ve objektif olması. b) Halkı yanıltan ve aldatan, bilgi ve tecrübe eksikliklerini istismar eden tarzda ifadelere kesinlikle yer verilmemesi. c) "En sağlam", "en iyi", "en güvenilir" gibi subjektif ve abartılı ifadelere kesinlikle yer verilmemesi. d) Sunulan yorum ve tavsiyelerin güvenilir kaynak, belge, rapor ve analizlerle mutlaka desteklenmesi. e) Herhangi bir sermaye piyasası aracının halka arzına ilişkin olarak yapılan yorum ve analizlerde, yatırımcıların doğru ve eksiksiz bilgilendirilmesini teminen, yayımlanmışsa izahname ve sirkülerde yer alan bilgilerin kullanılması, aksi takdirde söz konusu halka arza ilişkin ayrıntılı bilgilerin yer aldığı izahname ve sirkülerin yayımlanacağının belirtilmesi. 56

13 f) Belli bir getirinin sağlanacağına dair herhangi bir vaad ve/veya taahhütte kesinlikle bulunulmaması. g) Kurulun faaliyet alanına giren sonuçlanmış ya da sonuçlanmamış konular hakkında yalan, yanlış, yanıltıcı ve mesnetsiz bilgi, haber ve yorum sunulmaması. h) Sunulan yorum ve tavsiyelerin 3984 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanunun ilke ve esaslarına uygun olması. 4.6 Menkul Kıymetlerin Geri Alım veya Satım Taahhüdü ile Alım Satımı Faaliyeti Repo, bir menkul kıymetin işlem başlangıç valöründe satılıp, bitiş valöründe geri alınmasını ifade eder. Repo yapan taraf, parayı kullanan taraftır. Geri alma taahhüdü ile menkul kıymetin satımı söz konusudur. Ters Repo, bir menkul kıymetin işlem başlangıç valöründe alınıp, bitiş valöründe geri satılması işlemidir. Ters repo yapan, parayı kullandıran taraftır. Geri satma taahhüdü ile menkul kıymetin alımı söz konusudur. Menkul kıymetlerin geri alma veya satma taahhüdü ile alım satımı SPK nın Seri V No: 7 sayılı tebliği ile düzenlenmiştir. Kurulca yetki belgesi verilen aracı kuruluşların, işlem konusu menkul kıymetler üzerinde, yazılı bir çerçeve anlaşması uyarınca, kendi aralarında veya gerçek veya tüzel kişiler ile, belirli bir vadede, belirli bir fiyattan, repo ve ters repo işlemleri yapmaları bu tebliğde açıklanan ve aşağıda belirtilen esaslar çerçevesinde gerçekleştirilir. T.C.Merkez Bankası ile açık piyasa işlemleri çerçevesinde yapılan işlemler kapsam dışındadır Repo ve Ters Repo İşlemlerini Yapmaya Yetkili Kuruluşlar Repo ve ters repo işlemlerini, Sermaye Piyasası Kanununun 34 üncü maddesi uyarınca faaliyet izni almış bankalar ile daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının alım satımına aracılık etmeye yetkili ve Kurul un sermaye yeterliliğine ilişkin düzenlemeleri uyarınca gerekli asgarî özsermaye yükümlülüğünü sağlamış olan aracı kurumlar yapabilirler. Repo ve ters repo işlemlerinde bulunacak aracı kuruluşların; a) Bünyelerinde repo ve ters repo işlemlerini yürütebilecek yeterli sayıda müşteri temsilcisini, b) Yeterli mekan, teknik donanım ve belge-kayıt düzenini, sağlamış bulunmaları gerekir. Yetkili kuruluşlar Borsa da müşteri nam ve hesabına, kendi namına müşteri hesabına veya kendi nam ve hesaplarına, Borsa dışında ise sadece kendi nam ve hesaplarına işlem yapabilirler. Yetkili kuruluşlar repo işlemlerinde kendi mülkiyetlerinde olmayan menkul kıymetleri kullanamazlar. Yetkili kuruluşların yapabilecekleri repo işlemlerinin limitine ilişkin düzenlemeler T.C. Merkez Bankası nca yapılır İşlem Konusu Menkul Kıymetler Repo ve ters repo işlemlerine konu olabilecek menkul kıymetler şunlardır: a) Devlet tahvilleri b) Hazine bonoları c) Banka bonoları Seri: V, No: 117 Sayılı Tebliğ ile değiştirilmiştir. 57

14 d) Özelleştirme İdaresi Başkanlığı ve Toplu Konut İdaresi Başkanlığı'nca ihraç edilen borçlanma senetleriyle, mahalli idareler ve bunlarla ilgili idare, işletme ve kuruluşların Kanun uyarınca ihraç ettikleri borçlanma senetleri, e) Varlığa dayalı menkul kıymetler dahil olmak üzere, menkul kıymetler borsaları veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören veya Borsada tescil edilmiş olan borçlanma senetleri Menkul kıymetleri temsilen T.C. Merkez Bankası A.Ş. tarafından verilen makbuzlar ile Özelleştirme İdaresi Başkanlığı nca ihraç edilen borçlanma senetleri karşılığı verilen makbuzlar dışında, saklama makbuzları üzerinde SPK nın Seri V No: 7 sayılı tebliği hükümleri çerçevesinde işlem yapılamaz Repo ve Ters Repo İşlemlerinin Esasları Repo ve ters repo işlemlerinin aşağıdaki esaslara göre yapılması gerekmektedir. a) Taraflar arasında, işlemlerin genel esaslarını düzenleyen yazılı bir çerçeve anlaşması yapılması, b) Repo işlemlerinde, taraflar arasında kararlaştırılan şartlarla işlemin yapılarak menkul kıymet bedelinin çerçeve anlaşmasında belirlenen şekilde ödenmesi, c) Ters repo işlemlerinde, taraflar arasında kararlaştırılan şartlarla işlemin yapılarak menkul kıymetin çerçeve anlaşmasında belirlenen usuller dahilinde tevdi edilmesi ve bu menkul kıymetlerin yetkili kuruluş tarafından TCMB ce yapılacak düzenlemeler çerçevesinde Depo edilmesi, d) İşlemin vadesinde taahhütlerin yerine getirilerek kararlaştırılan bedelin ilgili tarafa iletilmesi ile menkul kıymetin karşı tarafa iade edilmesi, e) Yetkili kuruluşların müşterileri ile yaptıkları ters repo işlemlerinde, işlemin vadesinde söz konusu menkul kıymetlerin yetkili kuruluş tarafından Depo dan teslim alınarak karşı tarafa iade edilmesi, f) Ters repo işleminin yetkili kuruluşlar arasında yapılması durumunda ise, işlemin vadesinde menkul kıymetlerin yetkili kuruluşun talimatına istinaden Depo lar arasında hesaben karşı tarafa iade edilmesi. Repo ve ters repo işlemlerinde vade, ilgili menkul kıymetin itfa tarihini aşmamak kaydıyla, serbestçe belirlenebilir. Vade sonu işgünü olarak tespit edilir. Uygulanacak faiz oranı taraflarca belirlenir. Yetkili kuruluşlar, borsa dışında yapılan repo ve ters repo işlemlerinde müteselsil seri numarası taşıyan bir dekontu, işlem esnasında karşı tarafa teslim eder. Borsa da gerçekleştirilecek işlemleri tevsik edici belgeler Borsa Yönetim Kurulu nun belirleyeceği esas ve şartlarda düzenlenir. Borsa da gerçekleştirilecek işlemlerde dekont düzenleme zorunluluğu olmadığı gibi, yetkili kuruluşlar aralarında çerçeve anlaşması yapmak yerine Borsa ya içeriği Borsa ca belirlenecek bir taahhütnameyi vererek işlemlerini gerçekleştirebilirler. Repo işleminde menkul kıymetin mülkiyeti alıcıya (parasını kullandırana yani ters repo yapan tarafa) geçer ve getirileri de, çerçeve anlaşmasında aksine hüküm bulunmadıkça bu kuruluşa veya kişiye ait olur. Vade tarihinde (işlemin bitiş tarihinde) ise, menkul kıymetin mülkiyeti, kararlaştırılan bedelin ödenmesi ile tekrar yetkili kuruluşa (repo süresinde parayı kullanan tarafa yani repo yapan tarafa) geçer. Ters repo işlemi ile menkul kıymet alımında ise menkul kıymetin mülkiyeti yetkili kuruluşa geçer ve getirileri de çerçeve sözleşmesinde aksine hüküm bulunmadıkça yetkili kuruluşa ait olur. Vade tarihinde, menkul kıymetin mülkiyeti kararlaştırılan bedelin ödenmesi ile tekrar karşı tarafa geçer. Repo ve ters repo işlemlerine konu olan menkul kıymetlerin yetkili kuruluşlarca T.C.Merkez Bankası tarafından yapılan düzenlemelere uygun olarak Depo edilmiş olması zorunludur. TCMB, takas ve saklamaya ilişkin işlemleri, nezdinde hesabı bulunan takas ve saklama hizmeti vermeye yetkili kuruluşlar aracılığıyla gerçekleştirecek şekilde düzenlemeler yapabilir. 58

15 Repo konusu olan menkul kıymetlerin alıcıya fiziki teslimi yapılmaz. İşlemler hesaben gerçekleştirilir. Ters repo ile alınan menkul kıymetlerin işlem tarihi ile vade arasındaki süre içinde kalmak ve vadesi geri satma vadesini geçmemek koşuluyla repo işlemi ile yeniden satılması mümkündür. Ancak, Hazine Müsteşarlığı tarafından piyasa yapıcı olarak yetkilendirilen yetkili kuruluşlar ters repo ile aldıkları Devlet İç Borçlanma Senetlerini İMKB Tahvil ve Bono Piyasası işlemlerine konu edebilirler. Yetkili kuruluşlar repo ve ters repo işlemlerini, işleme konu olan menkul kıymetler ile işlem tarafları itibariyle menkul kıymet ve müşteri bazında, işlemden doğan taahhüt ve sorumluluklarını da bilançoda aktif ve pasif hesaplarının altında ayrı birer kalem olarak göstermek suretiyle izlerler. Ayrıca, bu taahhüt ve sorumluluklarını dipnotlarda vadeleri itibariyle ayrıntılı bir şekilde açıklarlar. Yetkili kuruluşlar müşterilerinin kimlik bilgilerinin doğruluğundan sorumludurlar. Yetkili kuruluşlar Kurul ca denetlenir. Diğer taraftan, aracı kurumlar, bütün bu sayılan faaliyetlerinin yanı sıra, Kurulun uygun görüşü alınmak suretiyle diğer finansal ürün ve hizmetleri de sunabilirler. Söz konusu finansal hizmet ve ürünün sunumunun kendi özel mevzuatında özel bir izne veya yetkiye bağlanmış olması durumunda, Seri V No:46 sayılı tebliğin 4/A fıkrası kapsamında hizmet veya ürünün sunumuna başlanmadan önce aracı kurumlar tarafından gerekli izinlerin alınması zorunludur. 4.7 Kaldıraçlı Alım Satıma Aracılık Faaliyeti Kaldıraçlı alım satıma aracılık faaliyetine ilişkin esaslar SPK nın Seri:V No:125 sayılı tebliği ile düzenlenmiştir. Kaldıraçlı alım satım işlemi, yatırılan teminat tutarı karşılığında, her türlü döviz, mal, kıymetli maden ve Kurulca belirlenecek diğer varlıkların kaldıraçlı olarak elektronik ortamda alım satımı işlemlerini ifade eder Kaldıraçlı Alım Satıma Aracılık Faaliyeti Kapsamı ve Şartları Kaldıraçlı alım satım faaliyeti kapsamına; a) Müşterilerden gelen emirlerin doğrudan kabul edilmesi ve/veya gerçekleştirilmesi, b) Müşterilerden gelen emirlerin temsilci sıfatıyla kabul edilmesi ve bu emirlerin gerçekleştirilmek üzere başka kuruluşlara yönlendirilmesi, c) Başka bir kuruluşun kaldıraçlı alım satım işlemlerine ilişkin olarak sunduğu hizmetlerin yatırımcılara tanıtımı, sözleşme akdedilmesine aracı olunması veya sözleşme yapmak isteyen tarafların komisyon karşılığında bir araya getirilmesi, girmektedir. Bir aracı kurumun kaldıraçlı alım satım işlemlerine ilişkin emirleri doğrudan kabul edebilmesi için, Alım satım aracılığı ve türev araçların alım satımına aracılık yetki belgesine sahip olması, Bu faaliyet için öngörülen asgari özsermaye yükümlülüğünü yerine getirmesi, Kaldıraçlı alım satım işlemlerinin denetim ve kontrolünden sorumlu olmak üzere 4 yıllık lisans eğitimi veren kurumlardan mezun ve SPK türev araçlar lisans belgesine sahip ihtisas personelinin bağlı olduğu ve finans piyasalarında en az 3 yıllık deneyime sahip bir birim yöneticisini istihdam etmesi, 4 yıllık lisans eğitimi veren kurumlardan mezun, SPK türev araçlar müşteri temsilcisi lisans belgesine sahip yeterli sayıda müşteri temsilcisi ile SPK türev araçlar muhasebe ve operasyon lisans belgesine sahip, en az lise mezunu muhasebe ve operasyon sorumlusunu istihdam etmesi, 59

16 Bu faaliyetin yürütülmesi için yeterli mekân ve teknik donanımı sağlaması, hizmet birimlerini ve iç kontrol sistemini kurması, faaliyetin yürütülmesi için personelin buna uygun görev tanımları ile yetki ve sorumluluklarını belirlemesi, muhasebe kayıt, bilgi ve belge sistemi ile düzenli iş akışı ve haberleşmeyi sağlayacak organizasyonu sağlaması, kaldıraçlı alım satım işlemlerine ilişkin risk ölçüm mekanizmasını oluşturması, anlık olarak fiyatlardaki değişimleri dikkate alarak müşteri bazında oluşan riskleri kontrol edebilecek, gerekli teminatları hesaplayabilecek, ortaya çıkan risklere karşı müşterilerin uyarılmasını sağlayacak bilgi işlem altyapısını oluşturması, gereklidir. Aracı kurumun müşterilerden gelen emirleri temsilci sıfatıyla kabul etmesi ve bu emirleri gerçekleştirmek üzere başka kuruluşlara yönlendirmesi için, Bu faaliyet için öngörülen asgari özsermaye yükümlülüğünü yerine getirmiş olması, Kaldıraçlı alım satım işlemlerinin denetim ve kontrolünden sorumlu olmak üzere 4 yıllık lisans eğitimi veren kurumlardan mezun ve SPK türev araçlar lisans belgesine sahip ihtisas personelinin bağlı olduğu ve finans piyasalarında en az 3 yıllık deneyime sahip bir birim yöneticisini istihdam etmesi, 4 yıllık lisans eğitimi veren kurumlardan mezun, SPK türev araçlar müşteri temsilcisi lisans belgesine sahip en az bir adet müşteri temsilcisi ile SPK türev araçlar muhasebe ve operasyon lisans belgesine sahip, en az lise mezunu muhasebe ve operasyon sorumlusunu istihdam etmesi, Faaliyetin yürütülmesi için yeterli mekân, teknik donanım ve organizasyonu sağlamış, hizmet birimini oluşturmuş ve personelin görev tanımları ile yetki ve sorumluluklarının belirlendiği iç kontrol sistemini kurmuş, anlık olarak fiyatlardaki değişimleri dikkate alarak müşteri bazında oluşan riskleri kontrol edebilecek, gerekli teminatları hesaplayabilecek, ortaya çıkan risklere karşı müşterilerin uyarılmasını sağlayacak bilgi işlem altyapısını oluşturmuş olması, zorunludur. Bu faaliyeti yerine getiren aracı kurumun yurtdışında yerleşik bir kuruluşun temsilcisi veya aracısı olarak yürüteceği faaliyetler, SPK tarafından belirlenen piyasalarda, SPK ve ilgili piyasalar tarafından belirlenen esaslar çerçevesinde gerçekleştirilir. Söz konusu faaliyetlere başlanabilmesi için SPK dan yetki belgesi alınması zorunludur. Aracı kurumun başka bir kuruluşun kaldıraçlı alım satım işlemlerine ilişkin olarak sunduğu hizmetlerin yatırımcılara tanıtımı, sözleşme akdedilmesine aracı olunması veya sözleşme yapmak isteyen tarafların komisyon karşılığında bir araya getirme faaliyetinde bulunabilmesi için, Bünyesinde 4 yıllık lisans eğitimi veren kurumlardan mezun, SPK türev araçlar müşteri temsilcisi lisans belgesine sahip bir adet müşteri temsilcisi bulundurması, Faaliyetin yürütülmesi için yeterli mekân, teknik donanım ve organizasyonu sağlamış, hizmet birimini oluşturmuş ve personelin görev tanımları ile yetki ve sorumluluklarının belirlendiği iç kontrol sistemini kurmuş olması, gereklidir. Bu faaliyetle ilgili olarak lehine faaliyet gösterilecek kuruluş ile temsilci olacak yetkili kuruluş arasında sözleşme imzalanması zorunludur. Yetkili kuruluşlar ayrıca müşterilere sözleşme ve formları imzalatmakla yükümlüdürler. Müşterilerin sözleşme ve formlarda yer alan hükümlere ilişkin olarak doğru bir şekilde bilgilendirilmesi hususlarında temsilci veya aracı olan kuruluş ile lehine faaliyet gösterilen yetkili kuruluş müteselsilen sorumludur. Yetkili kuruluşun bu kapsamdaki faaliyetlere başlayabilmesi için SPK dan yetki belgesi alması gerekmektedir. Kaldıraçlı alım satım işlemlerine yönelik faaliyetleri yürüten yetkili kuruluşlar müşterileri için herhangi bir işlem gerçekleştirmeden ve sözleşme imzalamadan önce söz konusu işlemlerin risklerini belirten her türlü açıklamaları yapmak, müşterilerine Kaldıraçlı Alım Satım İşlemleri Risk Bildirim Formunun bir örneğini vermek ve bu formun okunup anlaşıldığına dair yazılı bir beyan almak zorundadırlar. 60

17 4.7.2 Kaldıraç Oranı ve Teminat Kaldıraçlı alım satım işlemlerinde uygulanacak kaldıraç oranı 100:1 i geçemez. Bu oranı geçmemek koşuluyla aracı kurumlarla müşteriler kaldıraç oranını serbestçe belirleyebilirler. Oranın değiştirilebilmesi için tarafların yazılı onayı gereklidir Kaldıraçlı Alım Satıma Aracılık Faaliyetine İlişkin İlkeler Aracı kurumlar bu faaliyeti yerine getirirken, a) Müşterilerine adil ve dürüst davranmalıdır. b) Müşterileri ile aralarında ortaya çıkabilecek çıkar çatışmaları konusunda yeterli bilgilendirme ve şeffaflığı sağlamalıdır. c) İşlemlerin gerçekleştirileceği fiyatlar genel piyasa koşulları ile uyumlu olarak nesnel bir biçimde belirlenmelidir. d) Aracı kurum tarafından başka bir kuruluşa iletilmek üzere alınan müşteri emirleri, aracı kurumun kendi hesabına veya ilişkili kişilerin hesabına verilen aynı fiyatlı emirlerden öncelikli olarak yerine getirilmelidir, e) Yatırılan teminat tutarlarının üzerinde bir kayba uğratacak şekilde müşterilere işlem yaptırılmamalıdır. f) Ortak, yönetici, ihtisas personeli ile müfettiş ve Türk Ticaret Kanunu uyarınca atanan denetçilerin işleri dolayısıyla yetkili kuruluş ve müşterileri hakkında öğrendikleri bilgilere ilişkin olarak sır saklama yükümlülüğüne riayet etmeleri gerekir. Bunlara ek olarak, yetkili kuruluşlar kaldıraçlı alım satıma aracılık faaliyetine yönelik internet sitelerinde ayrı bir bölüm oluşturmak ve söz konusu internet sitesinde üçer aylık dönemlerin son günü itibariyle, karda ve zararda olan hesapların oransal dağılımını duyurmakla yükümlüdürler. 61