Prof. Dr. Halûk BURCUOĞLU İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi

Transkript

1 Prof. Dr. Halûk BURCUOĞLU İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi DOĞAL AFETLER NEDENİYLE OLUŞAN BEDENSEL ZARARLARDA BİNA VE YAPI MALİKİNİN SORUMLULUĞU İLE YAPIYI İNŞA EDEN YÜKLENİCİNİN SORUMLULUĞU 1) Bilindiği üzere 1 Temmuz 2012 tarihinde yürürlüğe giren 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu bir devrim (tabula rasa) amacından çok, bir reform amacını taşımaktadır. Bu bağlamda, dikkatli her okuyucunun kolaylıkla ayırt edebileceği gibi, önceki 818 sayılı BK. nun sistematiği ve kurumları büyük ölçüde muhafaza edilmiştir. Yeni kanunun hazırlanması sırasında yine kaynak İsviçre Hukuku ndaki gelişmeler irdelenmiştir. 2) Bu çalışmanın temelinde yer alan TBK nun 69. maddesi, 818 sayılı BK. nun 58. maddesinde yer verilmiş olan düzenlemeyi, bazı değişikliklerle tekrarlamış bulunmaktadır. Bu değişikliklerin en önemlisi hiç kuşkusuz, sorumlu tutulabilecek kişilere intifa hakkı sahipleri ile oturma hakkı sahiplerinin eklenmesidir. 3) Öğreti ve uygulamaya göre, önceden olduğu gibi yeni 58. maddede düzenlenmiş olan sorumluluk ağırlaştırılmış bir kusursuz sorumluluktur Buradaki kusursuz sorumluluk ağırlaştırılmıştır; çünkü, kural olarak, sorumlu kişi bakımından bir kurtuluş kanıtı getirilmesi öngörülmemiştir. 4) Sorumlu tutulabilecek olan kişiler arasında, bina veya yapı eseri malikinin yanına, intifa ve oturma hakkı sahipleri eklenmiş olsa da, bu kişilerin sorumlulukları, malike oranla biraz daha hafifletilmiş gibidir. Malik, bina veya yapıdaki bozukluklardan veya bakımındaki eksikliklerden sorumlu iken, intifa ve oturma hakkı sahiplerinin binanın bakımındaki eksikliklerden sorumlu olacaklardır. Dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta da, malikin, kural olarak her hal ve karda, bu kişilerle birlikte (müteselsilen) sorumlu tutulduğudur. 5) TBK. nun 69. maddesine göre sorumluluğun şartları şöyle sıralanmaktadır: i) Bir bina veya yapı eserinin bulunması; ii) Binanın veya diğer yapının yapılışındaki bozukluk veya bakımındaki eksikliğin varlığı; iii) Bir üçüncü kişinin zarara uğraması; iv) Uğranılan zarar ile yapımdaki bozukluk veya bakımdaki eksik arasında uygun nedensellik bağının bulunması; iv) Sorumlu tutulmak istenen kişinin, yapılışı veya bakımı yetersiz olan binanın maliki ve/veya intifa ya da oturma hakkı sahibi olması. 6) Bina ve yapı eseri ile ilgili olarak şu açıklamalar yapılmaktadır: Binanın en kolay tanımlanabilecek yapı eseri olduğu açıktır. Bina üzerinde fazlaca durmaya gerek yoktur. Bina insanların, hayvanların veya şeylerin korunmasına veya barınmasına tahsis edilmiş ve insanların girişine açık, etrafı çevrilmiş özel yapı eseri tanımı yapılmaktadır Yapı eseri de şöyle tanımlanmaktadır: Sabit, toprakla doğrudan veya dolaylı olarak bağlılığı olan ve insan eliyle yapılan/ değiştirilen maddeler yapı eseridir. Bu tanımdan hareketle, diğer yapı eserlerine şu örnekler verilmektedir: reklam tabelaları, köprüler, kanallar, bentler, karayolları, tren ve tramvay rayları, taban döşemeleri, telefon ve elektrik direkleri, su öve elektrik tesisatı, vinçler, inşaat iskeleleri, maden ocakları, banyo küvet ve şofbenleri, su

2 kuyuları, barakalar, asansörler, kaldırımlar, kayak pistleri, otopark giriş çıkışlarına izin veren demir, plajdaki duşa kabin, yüzme havuzları, yakıt tankları. 7) 69. maddeye göre sorumluluk koşullarından ikincisi, yani zararın bina veya yapının yapılışındaki bozukluk ve/veya bakımındaki eksiklik hakkında şu gözlemler yapılmaktadır. Burada vurgulanması gereken, bu sorumluluğu doğuracak olan bozukluk ve/veya eksikliğin bina ya da yapı eserinin özgülendiği amaç dikkate alınmaktadır. Örnek, müstakil bir evde yangın merdiveninin yokluğu belki yapımda bozukluk oluşturmayabilir; ancak, bir iş merkezi veya bir okul söz konusu olduğunda, yangın merdivenin yokluğu veya yapımındaki bozukluk hiç kuşkusuz sorumluluğun nedeni olabilir. Kamuya açık alanlardaki yapım bozukluğu veya bakım eksikliği irdelenirken, kural olarak daha titiz bir değerlendirme yapılacaktır. Önceki BK. döneminde, 58. maddenin uygulanması açısından, yapım bozukluğu ile bakım eksikliği arasında net bir ayırım yapılmamaktaydı. Bunlardan herhangi birinin varlığı, sorumluluk için yeterli sayılıyordu. TBK. nun 69. maddesinin 2. fıkrasının İntifa ve oturma hakkı sahipleri de, binanın bakımındaki eksikliklerden doğan zararlardan malikle birlikte müteselsilen sorumludurlar içerikli hükmü, yapım bozukluğu ile bakım eksikliğinin karıştırılmaması gerektiği izlenimini yaratmaktadır. Gerçekten, intifa hakkı ve oturma hakkı sahipleri hükmün içeriğine göre, malikten farklı olarak, yalnızca bakım eksikliği nedeniyle sorumlu tutulabilecek gözükmektedirler. Kanımca, bina veya yapı eserinin yapımındaki bozukluk söz konusu olduğunda ister istemez, bakım daha ciddi olmak zorundadır. Bir diğer söyleyişle, intifa hakkı veya oturma hakkı sahibi her ne kadar, yapım bozukluğu olmasa da, bakım eksikliği nedeniyle sorumlu olacak ise de, malik de yalnızca bakım eksikliğinin varlığı halinde, onlarla birlikte sorumlu tutulacağından, malik açısından, durumda bir değişiklik olmadığı söylenebilir. 8) TBK. nun 69. maddesi bağlamında sorumluluğun üçüncü koşulu olan zarar maddi veya manevi olabilir. Bu kongrenin ana teması bedensel zararların tazmini dir. Bedensel zararlar da hiç kuşkusuz, bina veya diğer yapı eserlerinin yapımındaki bozukluklarından veya bakımındaki eksikliklerden kaynaklanabilir. Bedensel zarar, bedensel bütünlüğün zedelenmesi sonucunu doğurmuş ise, TBK. nun 56. maddesi uyarınca, manevi tazminat da gündeme gelebilecektir. 9) TBK. nun 69. maddesi bağlamında sorumluluğun, tüm diğer sorumluluklarda olduğu gibi, olmazsa olmaz koşullarından biri de yapımdaki bozukluk ve/veya bakımdaki eksiklik ile, uğranılan zarar arasında uygun nedensellik bağının mevcut olmasıdır. Öğretide ve uygulamada, uygun nedensellik bağının varlığı yönünde herhangi bir karine olmadığı; zarara, binanın veya diğer bir yapının yapılışındaki bozukluğun veya bakım eksikliğinin neden olduğuna ilişkin ispat yükünün zarar görene ait olduğu kabul edilmektedir. Burada vurgulanması gereken, bu sorumluluğu doğuracak olan bozukluk ve/veya eksikliğin bina ya da yapı eserinin özgülendiği amaç dikkate alınmaktadır. Örnek, müstakil bir evde yangın merdiveninin yokluğu belki yapımda bozukluk oluşturmayabilir; ancak, bir iş merkezi veya bir okul söz konusu olduğunda, yangın merdivenin yokluğu veya yapımındaki bozukluk hiç kuşkusuz sorumluluğun nedeni olabilir. Kamuya açık alanlardaki yapım bozukluğu veya bakım eksikliği irdelenirken, kural olarak daha titiz bir değerlendirme yapılacaktır.

3 Önceki BK. döneminde, 58. maddenin uygulanması açısından, yapım bozukluğu ile bakım eksikliği arasında net bir ayırım yapılmamaktaydı. Bunlardan herhangi birinin varlığı, sorumluluk için yeterli sayılıyordu. TBK. nun 69. maddesinin 2. fıkrasının İntifa ve oturma hakkı sahipleri de, binanın bakımındaki eksikliklerden doğan zararlardan malikle birlikte müteselsilen sorumludurlar içerikli hükmü, yapım bozukluğu ile bakım eksikliğinin karıştırılmaması gerektiği izlenimini yaratmaktadır. Gerçekten, intifa hakkı ve oturma hakkı sahipleri hükmün içeriğine göre, malikten farklı olarak, yalnızca bakım eksikliği nedeniyle sorumlu tutulabilecek gözükmektedirler. Kanımca, bina veya yapı eserinin yapımındaki bozukluk söz konusu olduğunda ister istemez, bakım daha ciddi olmak zorundadır. Bir diğer söyleyişle, intifa hakkı veya oturma hakkı sahibi her ne kadar, yapım bozukluğu olmasa da, bakım eksikliği nedeniyle sorumlu olacak ise de, malik de yalnızca bakım eksikliğinin varlığı halinde, onlarla birlikte sorumlu tutulacağından, malik açısından, durumda bir değişiklik olmadığı söylenebilir. Hemen belirteyim, aslında bu ayırım bir ölçüde yanıltıcıdır. Gerçekten, bina veya diğer yapı eserinde bir yapım bozukluğu mevcut idiyse, bakım bu bozukluk dikkate alınarak tanımlanacaktır. Bir diğer anlatımla, yapım bozukluğu söz konusu olduğunda, bu bozukluk varken, yeterli bakımın yapılmasının mümkün olabilip, olamayacağı en azından tartışmalıdır. Zarar gören, üzerine düşen bu ispat yükünü yerine getirdiğinde, yani, binanın yapılışında bir bozukluk ve/veya bakımındaki bir eksiklik bulunduğunu kanıtladığında, olayların büyük çoğunluğu bakımından aslında bina malikinin (veya intifa ya da oturma hakkı sahibinin) kusurlu olduğunu da ortaya koymuş olmuyor mu? Öyle ya, zarara yol açan binanın maliki isem, normal şartlarda, bu binanın yapılışındaki bozuklulukları bilmem gerekmez mi? Yine, malik (veya intifa ya da oturma hakkı sahibi) binanın bakımında bir eksiklik varsa, normal şartlarda binaya gereği gibi bakılmadığından kusurlu olmayacak mıdır? İspat yükü ister zarar görene, ister malike (intifa hakkı veya oturma hakkı sahibine) düşsün, yapımda bir bozukluk ve/veya bakımda bir eksiklik olmadığı kanıtlandığı takdirde, sorumluluğu olmazsa olmaz koşullarından biri mevcut olmayacağından sorumluluktan söz edilemeyecektir. Böyle bir durumda, nedensellik bağının yokluğundan veya kesildiğinden mi söz edilecektir? 10) TBK. nun 69. maddesinde düzenlenen sorumluluğun son koşulu olan sorumlu tutulacak kişinin binanın veya diğer yapı eserinin maliki veya intifa hakkı ya da oturma hakkı sahibi olması ile ilgili olarak, yeni düzenlemenin malikin yanına bu diğer hak sahiplerinin de eklenmesi nedeniyle önceki BK. nun 58. maddesinden ayrıldığını bir kez daha vurgulamakla yetineceğim. Lûtfen dikkat buyurulsun; malik gerek yapım bozukluğu, gerekse bakım eksikliğinden her hal ve karda sorumlu olacak iken, intifa hakkı sahibi ile oturma hakkı sahibinin sorumluluğu yalnızca bakım eksikliğinde gündeme gelecektir. 11) Üzerinde durulması gereken bir diğer nokta da, kamu tüzel kişilerinin TBK. nun 69. maddesi bağlamında sorumlu tutulabilip tutulamayacağıdır. Özel hukuk tüzel kişilerinin sorumluluğu konusunda herhangi bir sorun yoktur. Örneğin Yargıtay 19. Hukuk Dairesi nin t. ve E: 5324, K sayılı kararında bir elektrik dağıtım şirketinin yapı eserleri nedeniyle kusursuz sorumluluğu hüküm altına alınmıştır. Özel hukuk tüzel kişileri lehine intifa hakkı tesis edilebilir, intifa hakkı sahibi konumu ila sorumluluk gündeme gelebilir. Buna karşılık, oturma hakkı tüzel kişiler lehine kurulamaz.

4 Kamu tüzel kişilerinin, özel hukuk alanındaki işlem ve eylemleri özel hukuka tabidir. İdarenin özel hukuka tabi bina ve yapı eserleri bakımından TBK. nun 69. maddesi uyarınca sorumluluğu açıktır. Kamu tüzel kişilerinin kamu emlaki niteliğindeki bina ve yapı eserleri açısından TBK. nun 69. maddesine göre sorumlu olup olmayacağı tartışmalıdır. Baskın görüş, bir kamu kuruluşu tarafından, kamu asaları uyarınca yapılmış olan tesislere bakma ve o tesisleri kullanma yükümlülüğü kamu yasalarından doğan bir yükümlülüktür; yani, malik olmaya dayanmaz (BAŞ, age, s. 147 dn 628: Y. 17 HD. nin t. ve E. 6630, K ) t. ve E. 17, K. 15 sayılı Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararı da, bu yöndedir ve uğranılan zararların idari yargıda görülmesi gerektiğini belirtmiştir (BAŞ, s. 147, dn 629). 12) Tüm haksız eylem sorumluluğu hallerinde olduğu gibi, TBK. nun 69. maddesi bağlamında da, mücbir sebep, üçüncü kişinin fiili veya zarar görenin fiili uygun nedensellik bağını kesebilir. 13) Yine, tazminatın belirlenmesi aşamasında, TBK. nun 50 ila 52. maddeleri uygulanacaktır. Bunun sonucu olarak, zarar görenin kusuru, nedensellik bağını kesecek kadar güçlü olmasa da, tazminatın belirlenmesinde indirim sebebi olarak dikkate alınacaktır. 14) TBK. nun 69. maddesi bağlamındaki sorumluluk konusunda, tüm haksız fiiller için geçerli olan TBK nun 72. maddesinin 2 ve 10 yıllık zamanaşımı süreleri uygulanacaktır. Belirteyim ki, Borçlar Kanunu Tasarısı nı hazırlayan komisyon, 1 yıllık zamanaşımı süresini 2 yıla çıkarmanın yanı sıra, on yıllık zamanaşımı süresini de 20 yıla çıkarmış idi. Adalet komisyonunda 20 yıllık süre 10 yıla indirildi. Burada asıl önemli olan, 10 yıllık zamanaşımı süresinin başlangıç anının belirlenmesidir. Önceki BK: nun 60. maddesine on yıllık zamanaşımının başlangıcının zararı müstelzim fiil olarak gösterilmiş olmasından hareketle, özellikle deprem zararları kapsamında, Yargıtay zarar doğmadan zamanaşımı süresi işlemeye başlamayacağını kabul etmiş idi. Komisyon, hatalı yorum olarak nitelendirdiği bu görüşe son vermek amacıyla, zararı müstelzim veya yeni Türkçe karşılığı sözcüklere yer vermedi ve açıkça fiilin işlendiği tarih ibaresine yer verdi. Zamanaşımı çerçevesinde vurgulanması gereken 2. nokta ise, bakım yükümlülüğünün devamlılığıdır. Bir diğer anlatımla, bina veya yapı eserine bakım yükümlülüğü sürekli olacağından, zamanaşımını başlatacak olan eylem de yine sürekli olacaktır. Nihayet, yapım bozukluğunun bir başına bakım eksikliği aranmaksızın dikkate alınabileceği hallerin de son derece sınırlı olacağı kanısındayım. Gerçekten, belli bir tarihte bozuk bir şekilde yapılmış olan bir binanın, maliki tarafından hiç kullanılmamış olması halinde bile bakım eksikliğinden söz edilecektir. Bakım eksikliği bile yeterli olduğuna göre, bakım yokluğu evleviyetle bu sorumluluk için yeterli olacaktır. 15) Doğal afetler nedeniyle TBK. nun 69. maddesi bağlamında sorumluluğu gerektirecek bedensel zararlar konusu, bu sorumluluk çerçevesinde oluşabilecek diğer zararlara göre bir özellik arz etmemektedir. Doğal afetler bir mücbir sebep oluşturdukları takdirde, zarar görenin veya üçüncü kişinin önemli kusurlarında olduğu gibi, bina veya diğer yapı eserinin yapımındaki bozukluk ve/veya bakımındaki eksiklik ile oluşan zarar arasındaki nedensellik bağını kesebilir. Uygun nedensellik bağı, tüm diğer sorumluluklarda olduğu gibi, TBK. nun 69. maddesi bağlamındaki sorumlulukta da, olmazsa olmaz koşuldur. Hemen belirteyim, uygulamada doğal afetlerin uygun nedensellik bağını kesmesi kolay kolay kabul edilmemektedir. Doğal bir afetin, bir bina veya diğer yapı eserinin yıkılmasına yol açması halinde, bu bina veya diğer yapı eserinin

5 yapımında bir bozukluğun veya bakımında bir eksikliğin varlığı halinde, doğal afeti rolü dikkate alınmamaktadır. Ülkenin yaşadığı en büyük felaketlerden olan 17 Ağustos 1999 tarihli 7.4 şiddetindeki depreme bile bu nitelik tanınmamıştır. Bu konuda yüzlerce karar vardır. Deprem davalarında, binaların yapımında bozukluğun varlığı kabul edilmiştir. Bu örneklerin yanı sıra şunlara da yer verilebilir: Y. 11. HD. nin t. ve E: 2005/ 11830, K. 2007/ 3191 sayılı kararına konu olan olayda, kiracı tarafından kiralananın çatısına konulan tabela, karın çatıda birikmesine ve çatının çökmesine yol açmıştır. Mahkeme ce kiracının en azından % 50 oranında kusurlu olduğunu kabul ederek, maliklerin sorumluluğunu bu oranda sınırlamıştır. Yüksek Daire, dosyadaki bilirkişi kök ve ek rapordaki çatının taşıyıcı sistem bakımından mühendislik, üst örtü tasarımı bakımından mimarlık ilke ve kurallarına uyulmadan yapıldığı çatının aşırı yetersizlikler nedeniyle çöktüğü ne ilişkin açıklamaları dikkate alarak, çatının ön tarafına konulan tabelanın çatının çökmesinde etken olup olmadığı hususunun aydınlatılması gerektiği nedeniyle kararı bozmuştur. Yargıtay 4. Hukuk Dairesi nin t. ve E. 2004/ 16308, K. 2005/ sayıyı kararına konu olan olayda, davalının sahibi olduğu binadan, rüzgarın etkisi ile uçan bir sac levhanın çarpması nedeniyle yaralanma gerçekleşmiştir. Davacı bu bedensel zararı nedeniyle maddi ve manevi tazminat isteminde bulunmuş, Mahkeme ce davanın reddine karar verilmiştir. Temyiz üzerine Yüksek Daire, olayda (önceki) BK. nun 58. maddesi uyarınca sorumluluğun kabul edilmesi gerektiğini şu gerekçelerle kabul etmiş ve kararı bozmuştur: davalıya ait olan ve yine davalı tarafından benzin istasyonu olarak kullanılan yerdeki binanın çatı aralığı ile merdiven arasındaki açıklığı kapatmak için konulmuş olan sac levhanın, kuvvetli rüzgarın etkisi ile yerinden kurtulup, yakıt almak için orada bulunan davacının yüzüne çarparak yaralanmasına neden olduğu anlaşılmaktadır. Binanın çatısına yeterince sağlamlaştırılmadan ve tehlike yaratacak şekilde sac levha monte edilmesi binanın kullanımına bağlı bir olgu olduğundan Borçlar Yasasının 58. maddesinde açıklanan binanın korunmasındaki kusur kapsamında değerlendirilmeli ve davalı zarardan sorumlu tutulmalıdır. 16) Son olarak, binayı inşa eden yüklenicinin sorumluluğu üzerinde duracağım. Burada artık, TBK. nun 69. maddesindeki kusursuz sorumluluk düzenlemesinden ayrılıyoruz depreminden sonra açılanan davaların 100 e yakın kısmında doğrudan yüklenicinin avukatı olarak görev yaptığım için çok yakından bildiğim uygulamayı, değerlendirmeyi sizlere bırakarak aktarmakla yetineceğim. Doğal afet (deprem) sonucu yıkılan veya hasar gören binayı, doğrudan yüklenicisinden satın ve devralmış olan kişinin tazminat talebi, sözleşmesel sorumluluk çerçevesinde, her hal ve karda 10 yıl ile sınırlanmış kabul edilmiştir. Buna karşılık, doğal afet (deprem) sonucu yıkılan veya hasar gören binayı, doğrudan yükleniciden değil de, yüklenicinin ilk olarak satıp devrettiği kişiden alanlar, haksız eylem sorumluluğu çerçevesinde ve haksız eylem sorumluluğu çerçevesinde, zarar doğmadan zamanaşımı işlemeye başlamaz anlayışına uygun olarak, neredeyse, zamanaşımı sınırlamasına tabi olmadan dava açabileceklerdir. Bu kısa açıklamalarımın, bedensel zararlar konusunda küçük de olsa bir yararı olacağını umuyor ve konunun bazı yönleri ile yeniden üzerinde durulması gerektiğine inanıyorum.

6