FİLİPİNLER DEKİ AYRILIKÇI GRUPLAR VE BARIŞ SÜRECİ HAKKINDA BİLGİ VE DEĞERLENDİRME NOTU

Transkript

1 FİLİPİNLER DEKİ AYRILIKÇI GRUPLAR VE BARIŞ SÜRECİ HAKKINDA BİLGİ VE DEĞERLENDİRME NOTU Ela ULUATAM Uzman Yardımcısı AB Proje Geliştirme ve İzleme Müdürlüğü FİLİPİNLER DE MÜSLÜMANLIK TARİHİ Müslümanlık Filipinler de yeni oluşmuş veya gündeme gelmiş bir kavram değil. İslam dini, Yemenli tüccarların 13. yüzyıldan itibaren Güney Asya ve günümüz Filipin topraklarının güneyinde bulunan Mindanao bölgesine uğramasıyla yayılmaya başlamıştır. Bölge, Katolik Hıristiyan İspanyolların 16. yüzyılın ortalarından itibaren adada hâkimiyet kurmasından önce yüzyıllar boyunca Müslüman sultanlıklar tarafından yönetilmiştir yılında İspanya nın İspanya-Amerika Savaşını kaybetmesiyle adanın idaresi Amerikalıların eline geçmiştir yılları arasında Moro İsyanı sırasında Filipinli Müslümanlar Amerikalılara karşı ayaklanmıştır da Filipinler Cumhuriyetinin bağımsızlığını kazanmasını takiben hükümet Katolikleri kuzeyden kaynak-zengini Mindanao bölgesine göç etmeye teşvik etmiştir ların sonlarından itibaren, İspanyolların kendilerine taktıkları Moro ya da Moor adıyla bilinen, güneydeki Müslüman azınlık, kendilerinin dışlandığını savunarak haklarının korunmasını talep etmiştir. Bu taleple beraber bağımsızlık istemleri de zaman içerisinde kuvvetlenerek, silahlı ayrılıkçı gruplar tarafından da sık sık şiddet yoluna başvurularak yinelenmiştir yılında ülkedeki tek özerk yönetim mekanizması olan Mindanao Özerk Müslüman Bölgesi (Autonomous Region in Muslim Mindanao ARMM) nin kurulmasıyla Müslüman topluluğun taleplerinin bir kısmı karşılanmış olsa da zaman zaman kanlı çatışmalar şeklinde, zaman zamansa barış görüşmeleri çerçevesinde Moroların Filipin devletine karşı mücadelesi devam etmektedir. 1

2 Harita 1. Filipinler Cumhuriyeti 2007 yılında gerçekleştirilen ulusal nüfus sayımına göre Filipinler in nüfusu 88,5 milyon olup, 2010 da ise bu rakamın 94 milyona ulaşması öngörülmektedir 1. Filipin Ulusal İstatistik Bürosuna göre ülke nüfusunun %93 ü Hıristiyanlardan, %5 ila 6 sı ise Müslümanlardan oluşmaktadır. Bir diğer deyişle Müslümanlar ülkedeki en büyük azınlığı teşkil etmektedir. Güneydeki Mindanao bölgesi ve çevre adalarda 16 milyon kişi yaşamakta ve bölge nüfusunun %20 si Müslümandır 2. İslam çatısı altında çeşitli etnik gruplar yer almaktadır: bunlar arasında Maguindanao, Maranao, Tausug, Samal ve Yakanlar sayıca en önemli olanlarıdır. Harita 2. Mindanao Bölgesi ARMM CARAGA Davao Kuzey Mindanao SOCCSKSARGEN Zamboanga Yarımadası 1 Filipinler Ulusal İstatistik Bürosu, A.B.D. Barış Enstitüsü 2

3 Filipinler Cumhuriyeti bugün Müslümanların dini bayramlarını resmi tatil olarak kabul etmiş ve medeni hukukta, Müslümanlar arası ihtilafların çözülmesi için şeriat mahkemelerinin kurulması gibi 3, Müslümanlara yönelik çeşitli düzenlemeler yapmıştır. Şeriat kanunu Müslüman lar için ulusal kanunun bir parçası olarak kabul edilmekle birlikte söz konusu düzenlemeler ceza hukukunu kapsamamaktadır. Filipinler de, yarısından fazlası Mindanao Özerk Müslüman Bölgesinde olmak üzere iki bin civarında medrese olduğu belirtilmektedir. Mindanao bölgesinde öğrencilerin %14 ü dini müfredata tabi bu okullarda eğitim görmektedir yılında Filipinler Üniversitesinde Müslümanlar için bir ibadethane ve yurt açılmıştır 4. Ancak Mindanao bölgesindeki Müslüman halkın, ülkenin geri kalanına kıyasla daha kötü koşullarda yaşadığı, bölgenin kalkınması için merkezi hükümet tarafından yeterli yatırım yapılmadığı, ve son yıllardaki çabalara rağmen eğitim ve istihdam olanaklarından eşit koşullarda istifade edemediği sık sık dile getirilmektedir. Bölgede altın, çinko, demir cevheri, bakır ve kromit başta olmak üzere zengin doğal kaynaklar bulunmasına rağmen on yıllardır süregelen çatışmalar sebebiyle yerel halk söz konusu zenginliklerden faydalanamamaktadır 5. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ve Filipinler İnsani Gelişme Ağı işbirliğinde hazırlanan Filipinler İnsani Gelişme Raporu 2008/2009 (Philippines Human Development Report 2008/2009) a göre insani gelişme endeksinde en sonda gelen on bölgeden beşinin ARMM yi oluşturan ilçeler olması da bu savı desteklemektedir. AYRILIKÇI SESLER UNDP kaynaklarına göre 1970 lerden beri süregelen Moro ayaklanmasında ölen kişi sayısı i bulmuştur. Reuters haber ajansına göre ise 30 yılı aşkın bir süredir devam eden çatışmalar neticesinde 2 milyondan fazla kişi evini terk etmek zorunda kalmıştır. Moro Ulusal Kurtuluş Cephesi 1972 yılında, Filipinler Üniversitesinde akademisyenlik yapan Nur Misuari nin öncülüğünde Moro Ulusal Kurtuluş Cephesi (Moro National Liberation Front - MNLF) kurulmuştur. Silahlı isyancı grubun amacı ülkenin güneyinde bağımsız bir Müslüman devlet kurmaktır. Filipinler hükümetinin bu başkaldırıya şiddet A.B.D. Demokrasi, İnsan Hakları ve İş Gücü Bürosu; Uluslararası Dini Özgürlük Raporu Reuters, 15 Mayıs

4 kullanarak cevap vermesiyle iki taraf arasında 1996 ya kadar süren ve binlerce kişinin ölümüne neden olan bir çatışma başlamıştır yılında Trablus da İslam Konferansı Örgütü (İKÖ) aracılığında gerçekleştirilen başarısız bir barış teşebbüsünün ardından, 1996 yılında hükümet ve gerillalar arasında imzalanan kapsamlı barış anlaşması güneyin bağımsızlığını tanımasa da ARMM nin kurulmasını sağlamıştır nüfus sayımına göre ARMM de yaklaşık 4 milyon kişi yaşamakta olup Filipinler de özerk bir hükümetle yönetilen tek bölgedir. Misuari ARMM valisi seçilmiş ancak yönetiminin etkin çalışmadığı ve yolsuzluk yaptığı iddialarıyla yoğun bir biçimde eleştirilmiştir yılında MNLF isyancıları Jolo daki Filipin ordu karargâhına saldırıp 100 kişiyi öldürdüğünde ateşkes askıya alınmıştır. Saldırının meşru olduğunu savunan Misuari Malezya ya kaçmış ama kısa sürede yakalanıp hapse atılmıştır. Böylelikle bir diğer MNLF lideri, Parouk Hussin, 2001 de ARMM valiliğine seçilmiştir. Onu 2005 yılında Zaldy Ampatuan takip etmiş ve son olarak da 2009 yılında bugün de görevini sürdürmekte olan Ansaruddin-Abdulmalik A. Adiong ARMM valisi olmuştur. Bugün birçok eski gerilla lideri ARMM yapısı altında çalışmaktadır ancak MNLF yöneticileri arasında hükümetin güney bölgesinde ekonomik kalkınmayı yeteri kadar teşvik etmediği ve 1996 da imzalanan barış anlaşmasının gereklerini yerine getirmediği kanısı yaygın. Bölgede MNLF etkisi hâlâ sürmekle birlikte, son yıllardaki huzursuzluk sebebiyle örgütten ciddi kopmalar olmuş ve bu da birçok farklı isyancı grubun doğmasına sebep olmuştur. Eski MNLF militanlarının toplumla yeniden bütünleştirilmesi için geliştirilen çeşitli programlar kapsamında, binlerce gerillanın ulusal ordu ve polis için istihdam edilmesi hükümetle Müslüman nüfus arasındaki ilişkilerin normalleşmesi açısından önem taşımaktadır 6. Moro İslami Kurtuluş Cephesi 1976 daki başarısız barış teşebbüsü MNLF yi bölünmesine neden olmuştur; oluşumun ikinci adamı konumundaki Salamat Hashim, Moro İslami Kurtuluş Cephesi (Moro Islamic Liberation Front - MILF) yi kurmuştur. Bugün yaklaşık militanı 7 olduğu tahmin edilen MILF nin amacı da tıpkı MNLF gibi, bağımsız bir ülke kurmaktır ancak grup, İslami 6 A.B.D. Demokrasi, İnsan Hakları ve İş Gücü Bürosu; Uluslararası Dini Özgürlük Raporu Filipinler Ordusu İstihbarat Raporu,

5 yönetim biçimi konusunda daha ısrarcı ve bu doğrultuda kullandığı yöntemler daha katıdır. Uzun görüşmelerden sonra MILF, hükümetle 1997 de ateşkes imzalamıştır. Ancak 2000 yılında Filipinler Cumhurbaşkanı Joseph Estrada MILF ye savaş ilan edip kamplarını yıkınca çatışmalar yeniden alevlenmiştir de Estrada nın halefi Gloria Macapagal-Arroyo nun görevine başlamasıyla ateşkes yeniden sağlanmıştır. Ancak kısa sürede devletin MILF karargâhına tekrar saldırmasıyla yine son bulmuştur te yeni bir ateşkes anlaşması üzerinde mutabık kalınmış fakat barış süreci, hükümet tarafından Müslümanlara önerilen topraklarla yöre halkının hak sahibi olacağı doğal kaynaklar arasındaki orantısızlık sebebiyle 2006 yılında geçersiz kalmıştır. MILF nin ARMM bölgesine köy dâhil edilmesi önerisine karşılık hükümet ARMM nin yetki alanına sadece 600 köyün eklenmesini kabul etmekteydi. Uzun görüşmeler sonunda, Filipinler hükümetiyle, Al Haj Murad Ebrahim önderliğindeki MILF arasında Temmuz 2008 de, mevcut Müslüman bölgeyi genişletme ve gelecekteki yerel yönetime daha geniş siyasi ve ekonomik yetkiler vermeyi kapsayan bir uzlaşıya varılmıştır. Anlaşma, 712 köyün ARMM bölgesine dâhil edilmesi ve bölgedeki kaynaklardan özerk yönetimin aldığı payın artırılmasını öngörmekteydi; böylelikle ARMM yönetimi bölgedeki petrol, maden ve balıkçılık faaliyetlerinden toplanan vergilerin %75 inden hak iddia edebilecekti 8. Ancak güney bölgesindeki Katolik siyasetçilerin anlaşma şekillenirken kendilerine danışılmadığı gerekçesiyle yaptığı itiraz doğrultusunda Yüksek Mahkeme 7 ye karşı 8 oyla anlaşmanın yürütmesini durdurmuştur 9. Bunun neticesinde 2008 Ekim ayından itibaren bölgede tansiyon yine yükselmiş, saldırılar yeniden başlamış, Hıristiyan ve Müslüman sivil halk arasında yüzlerce kişi hayatını kaybetmiş ve yüz binlerce kişi göç etmek zorunda kalmıştır yılının sonundan beri iki taraf da barışı daha kalıcı bir biçimde tesis etmek için uzlaşabilecekleri bir platform bulmaya çalışmaktadır. Abu Sayyaf Grubu Ülkede faaliyet gösteren bir diğer ayrılıkçı gerilla grubu ise Abu Sayyaf Grubu (ASG) dur yılında, MNLF den Abdurajik Abubakar Janjalani önderliğinde ayrılan radikal gruba bağlı 450 militan olduğu tahmin edilmektedir 10. ASG, Filipinler de bağımsız bir İslam milleti kurmanın yanı sıra Güneydoğu Asya da dev bir pan-islam ülkesi kurmayı hedeflemektedir. Bu uğurda şiddete başvurmaktan çekinmeyen grup, Filipinliler ve ülkedeki Batılılara yönelik gerçekleştirdiği saldırılar, adam 8 Philippines Muslim area to expand BBC News, 17 Temmuz SC: MILF deal unconstitutional Inquirer.net, 14 Ekim Filipinler Ordusu İstihbarat Raporu,

6 kaçırmalar ve bombalamalar neticesinde El-Kaide yle bağlantısı olduğunu iddia eden A.B.D. ve İngiltere nin terör örgütü listelerine girmiştir. MNLF ve MILF de Abu Sayyaf ın eylemlerini kınamıştır. Yeni Halk Ordusu Ülkede, İslamcı grupların yanı sıra komünist militanlar da bağımsızlık hedefiyle Yeni Halk Ordusu (New People s Army NPA) çatısı altında toplanmıştır. NPA, Filipinler Komünist Partisinin (Communist Party of the Philippines - CPP) askeri kanadı olarak 30 yılı aşkın bir süredir varlığını sürdürmektedir. Örgütün merkezi Mindanao da olup yaklaşık üyesi olduğu tahmin edilmektedir. Filipinler hükümeti ve CPP arasında barış görüşmeleri Haziran 2001 de başlamıştır de A.B.D. nin terör örgütü listesine alınan NPA, Filipin devleti tarafından terör örgütü olarak görülmemektedir yılında Oslo da gerçekleştirilen görüşmelerle barış süreci yeniden hız kazanmıştır. BARIŞ SÜRECİNDE SON DURUM VE TARAFLAR İKÖ Filipinler ile MNLF arasındaki barış görüşmelerinde arabulucu konumdadır. Üçlü görüşmelerin ilk turu Suudi Arabistan da, ikinci turu ise 2008 yılında İstanbul da gerçekleştirilmiştir. Görüşmelerin üçüncü turu ise 2009 da Filipinler de yapılmıştır. Malezya, 2001 yılından beri Filipinler hükümeti ile MILF arasında yürütülen barış görüşmelerinde aracılık görevini sürdürmektedir. Eylül 2009 da barış müzakerelerindeki sorunların aşılması ve barış sürecine uluslararası destek sağlanması için sürece ilgi duyan ülkelerin ve sivil toplum kuruluşlarının katılımıyla bir Uluslararası Temas Grubu (International Contact Group ICG) kurulmuştur. Türkiye, İngiltere ve Japonya kuruluşundan itibaren bu grupta yer almaktadır. 11 Bu oluşumun yanı sıra, Malezya önderliğinde Brunei, Japonya, Libya ve 2010 da davet üzerine gruba dâhil olan Avrupa Birliği nden oluşan Uluslararası Denetleme Takımı (International Monitoring Team IMT) 2004 yılından beri faaliyetlerini sürdürmektedir. Aralık 2009 da üzerinde uzlaşılan şartname doğrultusunda IMT için dört ana faaliyet başlığı belirlenmiştir: güvenlik, sosyo-ekonomik destek, sivillerin korunması ve insani yardım, ıslah ve kalkınma. Filipinler de yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ardından Haziran ayında Cumhurbaşkanlığı görevine gelen Benigno Aquino III, kendisinden önceki devlet adamları tarafından yürütülen ancak henüz 11 T.C. Dışişleri Bakanlığı, Güncel Açıklama No: Aralık

7 kalıcı çözüme ulaşamayan barış görüşmelerini sürdürme niyetinde olduğunu çeşitli vesilelerle beyan etmiştir yılının sonunda yeniden yapılandırılacak oluşumla barış görüşmelerinin tekrar ivme kazanması beklenmektedir. Filipinler deki barış görüşmelerinde dikkat çeken bir husus, bölgedeki ülkeler ve İKÖ nün aksine, A.B.D, Çin ve Rusya gibi önemli güçlerle beraber dünyada çatışmaları engellemek ve istikrarı sağlamak amacıyla kurulmuş Birleşmiş Milletler in hemen her aşamada bu uzun soluklu sürecin dışında kalmış olmasıdır. 12 Philippines: Aquino pledges renewed peace efforts IRIN, 20 Haziran