AGD İSTANBUL ŞUBESİ RAPOR

Transkript

1

2 DÜNYA BARIŞININ PRESTİJİ MORO İSLAM DEVLETİ Hüseyin HAYDARİ Selman GÜVENKAYA Akif Cihat ASLAN Elyesa TURGUT Editör: Erkan AKKÖSE Tasarım: Veli ER İSTANBUL, MART 2019

3 İÇİNDEKİLER GİRİŞ BÖLGEDEKİ MÜCADELENİN TARİHİ PERSPEKTİFİ 3 2. BÖLGENİN DEMOGRAFİK YAPISI 7 3. MOROLU MÜSLÜMANLARIN MÜCADELE MODELİ MOROLU MÜSLÜMANLARIN MÜCADELESİNE ETKİ EDEN DIŞ AKTÖRLER MOROLU MÜCAHİTLER (MILF) İLE DAEŞ ARASINDAKİ FARKLAR MOROLU MÜSLÜMANLARIN ELDE ETTİĞİ HUKUKİ VE SİYASİ KAZANIMLAR 25 SONUÇ 29 KAYNAKÇA

4 KISALTMALAR (MILF) Moro İslami Kurtuluş Cephesi ARMM: Müslüman Mindanao Özerk Bölgesi (Autonomous Region Muslim Mindanao) AB: Avrupa Birliği (Europian Union) AHRC: Asya İnsan Hakları Komisyonu (Asian Human Rights Commission) ASEAN: Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği (Association of Southeast Asian Nations) BDA: Bangsamoro Kalkınma Ajansı (Bangsamoro İKÖ: İslam Konferansı Örgütü MTB: Müslüman Topluluklar Birliği

5 GİRİŞ Selamet Haşimi 1 ; Güney Filipinler de Bangsamoro Müslümanlarının verdiği silahlı mücadele ne sadece Moro Müslümanlarının toplumdaki meşru konumlarının mücerret bir savunmasıdır ne de gasp edilmiş topraklarında somut bir arazi sahipliği davası veya meşru bir özerklik meselesidir. Bilakis, Bangsamoro Müslümanlarının kendi vatanlarında İslam adına kendi ayakları üzerinde kuracakları bir yönetim sisteminin inşası mücadelesidir. Ayrıca bu hareket bazı çevrelerin yanlış bir şekilde inandığı gibi ne Hristiyanlık karşıtıdır ne de geleneksel hassasiyetleri bünyesinde barındıran Datuizmi 2 yıkmaya yöneliktir. Moro İslami Kurtuluş Cephesi (MILF), mücadele odaklı bir yapı olup tüm siyasi renklerin yelpazesinde Allah ın kelamını yüceltmeyi ve üstün tutmayı (İ layi Kelimetullah) yegâne amaç edinen bir harekettir. Bu amaç, hareketin kaçınılmazı, olmazsa olmazıdır. 3 Moro nun tarihi, gündelik yaşamı, işgal ve bu işgale direncin tarihidir. Direnmek, mücadele etmek, Moro halkının gündelik işlerindendir. Hayat, direnmek ve var olmaktır. Düşler, geçmişlerindeki gibi güçlü devlet deneyimlerini ortaya koymaktır. Bu haliyle savaş tarihçileri dünyanın en uzun istiklal harbi olduğunu ifade etmektedirler. Güçlü devlet deneyimleri, olgunlaşmış toplumsal standartları, görgülü, güçlü aile dokuları ve inşacı İslamî perspektifleriyle, mücadelenin en sert zamanlarında bile toplumsal dokularını muhafaza etmeyi başarmışlardır. Mücadelenin karakterini, dinin ölçüleri, geçmişteki güçlü devlet deneyimi ve bağımsızlık konusundaki yüksek motivasyonları imal etmektedir. 365 yıllık büyük ve tarihi mücadelenin, özellikle İkinci Dünya Savaşı sonrasındaki karakteri dikkat çekicidir. Mindanao bağımsızlık hareketi olarak başlayıp, modern ve muhteşem bir başlangıç yapmıştır. 1 Moro İslami Kurtuluş Cephesi Merkez Komite Başkanı 2 Datuizm: Eski Moro toplumunu geleneksel kurallar çerçevesinde yöneten ve datu olarak adlandırılan liderlerin oluşturduğu yönetim sistemidir. 3 Kendi Liderinin Kaleminden Bangsamoro Mücadelesi kitabı, İNSAMER 1

6 1969 yılında Filipin Üniversitesi hocalarından Nur Misuari nin öncülüğünde sahip olduğu niteliği daha da zenginleştirme fırsatı bulmuştur. Diplomatik zenginleşmenin yanında, entelektüel bir hacim de kazanmıştır. Küresel düzeyde büyük bir diplomatik çaba ortaya konmaya çalışılmış ve İslam ülkeleri başta olmak üzere, küresel düzeyde alaka oluşması temin edilmiştir. Nur Misuari nin başlattığı, derin ve daha nitelikli mücadele, Selamet Haşimi nin teşekkül ettirdiği ve bugün de bölgede Moro halkının yegane temsilcisi olan Moro İslami Kurtuluş Cephesi (MILF) in ortaya çıkmasını sağlamıştır. Selamet Haşimi, mücadeleyi dört temel karakter üzerine inşa eder: 1. Moro nun İslamlaştırılması, 2. Moro Halkının idari ve kurumsal kapasitesinin geliştirilmesi, 3. Askeri yapının kuvvetlendirilmesi, 4. Kendi ayaklarının üzerinde durma kabiliyeti. 4 Moro halkı İkinci Dünya Savaşı ile beraber hem özgürlüğüne kavuşmuş hem de yeni bir mücadelenin içine atılmıştır. İlim, amel ve ihlas olarak bir bütün olan prensipler doğrultusunda özellikle Selamet Haşimi nin pratize edilen doktrinleri, sonrasında mücadelenin büyük bir seyrini yürüten Hacı Murat ve Moro mücadelesinin en büyük kahramanlarından olan Prof. Dr. Necmettin Erbakan ın yol göstericiliği, takındıkları misyon ve mücadele yöntemi nihai bir başarı ile sonuçlanmıştır

7 1. BÖLGEDEKİ MÜCADELENİN TARİHİ PERSPEKTİFİ 1.1 Moro Silahlı Mücadelesinin Başlaması 1946 yılında kazanılan bağımsızlıktan sonra ABD li yetkililerin yönetimi devrettiği Hristiyan elitlerin azınlıklara ve özellikle Moro lu Müslümanlara karşı uyguladığı ayrımcı politikalar, Moro lu Müslümanlar nezdinde bu yönetimi sömürge yönetimlerinin bir devamı kisvesine bürümüştür. Bu dönemlerde Filipinler in Malezya nın Sabah bölgesine yapmayı planladığı askeri müdahaleye katılmayı reddeden Müslüman askerlerin Filipinler Hükümeti tarafından öldürülmesi Müslüman halkın uyanışındaki en önemli etmenlerden biridir. Bu olay, bağımsız bir devlet kurma hedefiyle oluşturulan Müslüman Bağımsızlık Hareketi nin doğmasına ve sonrasında Moro İslami Kurtuluş Cephesi nin kurularak silahlı mücadeleye başlanmasına neden olmuştur (Kamlian, 2003). Bu hareketin öncüsü olarak ise Filipinler Üniversitesi nde akademisyen olan Nur Misuari ve İslami eğitimi ile dikkati çeken Selâmet Hâşimi öne çıkmaktadır. Misuari kuruluş aşamasında yaptığı bir deklarasyonda, kendini Moro kimliğine ait olan herkesi Moro kimliği çatısı altında toplanmaya davet etti. Bu kuruluşun öncelikli hedeflerinin ise, Mindanao da yaşayan halkın yaşam standartlarını ve sosyo-ekonomik seviyesini yükseltmek ve bunun için gerekli değişim/dönüşüm çalışmalarını yapmak olarak belirledi. Selâmet Hâşimi nin temel görüşü ise Güney Filipinler de Müslüman kimliği altında kurulmuş bağımsız bir devlet şeklindeydi (Tanrıverdi 2017). 1.2 Barış Sürecinin İşleyişi 1965 te devlet başkanı olan Ferdinand Marcos un bu tarihten itibaren komünist örgütlerin hükümete karşı ayaklanmasını bahane ederek uygulamaya başladığı baskıcı politikalar genelde Filipin halkını özelde ise Moro Müslümanlarını derinden etkilemiştir. Otoritesini sağlamak adına birçok sivilin ölümünden ve baskıcı uygulamalardan vazgeçmeyen Marcos güneydeki askeri kontrolünü artırmaya başlamıştır. Kronik toplumsal sorunlar, Jabidah katliamı ve Marcos rejiminin Moro lu Müslüman toplumu üzerinde oluşturduğu baskı, bu güneyli mücadelenin örgütlenmesine ve böylece 1972 de Ulusal Cephe öncülüğünde silahlı mücadeleye başlamasına sebep olmuştur e kadar süren çatışmalara son verilmesi noktasında ise İslam Konferansı Örgütü devreye girmiştir (Tanrıverdi 2017). Yapılan ateşkes çağrılarına olumsuz yanıt veren Marcos a karşı petrol ambargosu tehdidinde bulunan İKO ancak bu şekilde ateşkesi sağlamış bulunmaktadır yılları arasında süren silahlı çatışmalar sonucunda halkın yıpranması 3

8 ve temel kaynakların azalması sonucunda taraflar, İKO ye bağlı Müslüman devletlerin arabuluculuğu ile 1975 te ateşkes ilan etmişlerdir (Özerdem 2012). Libya da süren müzakerelerde Ulusal Cephe bağımsızlık talebinde bulunurken Marcos Filipinler in toprak bütünlüğünün vazgeçilemez olduğunu savunmuştur (Noble, 1977, s. 137). Bu aşamada arabulucu pozisyonunda olan Libya, Ulusal Cephe yi bağımsızlık fikrinden vazgeçirirken diğer taraftan hükümeti de barış anlaşmasına ikna ederek tarafları otonom bir bölge oluşturma konusunda uzlaştırdı (Noble, 1977, s. 139). 23 Aralık 1976 yılında imzalanan Trablus Anlaşması ile 13 vilayet ve 9 şehre otonomi verilmesi kararlaştırıldı. 5 Ancak Marcos hükümeti, petrol ambargosundan kurtulmak amacıyla imzaladığı bu anlaşmanın uygulama boyutunda yeni problemler doğurmuştur. Marcos hükümetinin öngördüğü ve Otonom bölgeler için 1977 de yapılan Plesibit i Libya daki anlaşma metnine bağlı kalınmadığı gerekçesiyle Ulusal Cephe boykot etmiştir. Uygulama aşamasındaki aksaklıklara rağmen Trablus Anlaşması, 13 vilayetten 10 unun otonom bölgeye katılmayı kabul etmesi ile Ulusal Cephe için gelecekteki barış anlaşmaları ve görüşmeleri ile kıyaslandığı en geniş coğrafi otonom alanı ifade etmesi açısından büyük bir siyasi başarı niteliğindedir (Tanrıverdi 2017). Moro Ulusal Kurtuluş Cephe nin 1970 lerin sonunda yaşadığı parçalanma, bölgede barış ve istikrarın sağlanması noktasında etkili olacak yeni bir örgütün doğmasına neden oldu. Ulusal Cephe den ayrılan Hâşim Selamet liderliğindeki bir grup 1977 Moro İslami Kurtuluş Cephesini kurarak dinî değerlere dayalı bağımsız bir devlet oluşturmayı amaçlıyordu. Bu doğrultuda, Ulusal Cephe nin seküler anlayışından ve özerkliği kabullenmiş yapısından ayrılan İslami Cephe, Ulusal Cephe nin 1976 da imzaladığı Trablus Anlaşması yla değer kaybeden bağımsızlık idealini tekrar gündeme getirerek 1985 te silahlı mücadeleye yeniden başladı (Villegas, 1986, s. 132). Bu dönemde Ulusal Cephe içerisindeki anlaşmazlıklar belirdi ve Nur Misuari nin oluşumu birçok bölüme ayrıldı (Tanrıverdi 2017). Ulusal Cephe ile yapılan uzlaşı doğrultusunda Otonom bölge tasarısını da içeren Anayasa taslağı 8 Haziran 1989 da kabul edildi ve böylece Müslüman Mindanao Özerk Bölgesi (The Autonomous Region in Muslim Mindanao- ARMM olarak anılacak) için 19 Kasım 1989 da plebisit yapıldı. (Chalk, 1997, s. 85) Plebisitte sadece dört vilayet (Lanao del Sur, Maguindanao, Sulu ve 5 The Tripoli Agreement,

9 Tawi-Tawi) özerk bölgeye katılma kararı alırken, Anayasanın kabul edilmesiyle Ulusal Cephe liderliğindeki ARMM ilan edildi. Ancak Ulusal Cephe, hazırlık aşamasına katıldığı taslak ile kabul edilen hali arasında büyük farklılıklar içerdiği gerekçesiyle, 4 Temmuz 1990 da yapılan seçimlere katılmadı ve yeni Anayasayı reddettiğini açıkladı (Timberman, 1991, s. 158). Sonrasında sınırlarının genişletilmesi planlanan yeni otonom bölge için plebisit yapılmasına karar verildi ve 2001 de yapılan plebisitte sadece Basilan ve Marawi katılma kararı aldı (Hernandez 1997, s. 205). 6 Öte Yandan Hükümet açısından bakıldığında ise, Ulusal Cephe ile özerklik ve yetki müzakereleri sürerken İslami Cephe ile silahlı mücadelenin sürdürülüyor olması barış sürecinin önünde bir engel olarak durmaktaydı (Tanrıverdi 2017) ve 2001 yıllarında köklü bir barış ilan edilmesi sonrasına İslami Cephe nin masaya oturma şartlarını kabul eden Filipinler Hükümeti Moro sorununda kalıcı ve barışçıl bir çözüm arayışına girmiştir. Bu aşamada İslami Cephe nin masaya oturmak için öne sürdüğü dört koşul ise şunlardır; Hükümet, İslami Cephe ile imzalamış olduğu önceki anlaşmalara sadık kalacak; FSK işgal ettiği İslami Cephe kamplarından çıkacak; görüşmelerde İKÖ ve İKÖ ye üye devletler arabuluculuk yapacak ve müzakereler tarafsız yabancı bir bölgede yapılacaktı. (Quilala, 2007, s. 91; Özerdem 2012). Ancak 11 Eylül sonrası dönemde ABD nin başlıca hedeflerinden biri haline gelen El-Kaide ile İslami Cephe nin iş birliği içinde olduğu iddiaları barış görüşmelerinin yavaşlamasına ve dolayısıyla Mart 2002 de askıya alınmasına neden oldu. Bu koşulların tetiklediği ve 2003 çatışmaları sebebiyle ara ara kesilen müzakere süreçleri 2004 yılında tekrar başlamış ve 2008 de çatışmaların başlaması ile bir kez daha sekteye uğramıştır. Son olarak, 2008 yılından itibaren sağlanan bir ateşkes ve barış/müzakere süreci söz konusu olmuştur (Tanrıverdi 2017). İslami Cephe ile yapılan meşakkatli müzakere görüşmeleri sonucunda, tartışmalara rağmen 5 Ağustos 2008 de Ata Toprağı Üzerine Anlaşma Memorandumu (A Memorandum of Agreement on Ancestral Domain) imzalandı. Ayrıca, aynı zamanda Bangsamoro Hukuki Oluşumu da (The Bangsamoro Juridical Entity) oluşturulmuş oldu. (Franco, 2013, s. 214). Bangsamoro Anayurduna tanınan özerk alanda polis ve iç güvenlik güçleri, eğitim, banka ve finans sistemi ve siyasal kurumların kurulması gibi konular ve bölgenin doğal kaynaklarının kullanımı konusunda tam yetki veren bu anlaşma, Yüksek Mahkeme nin anlaşma metnini anayasaya aykırı bulması 6 The Final Peace Agreement,

10 nedeniyle yürürlüğe girmedi. 7 Daha sonra, 2010 yılında oluşturulan yeni bir İslami Cephe Heyeti (Hristiyan ve Lumad temsilcilerinin de katılımı) ile başlayan barış görüşmelerin 32. Turunda uzlaşmaya varan iki taraf arasında 15 Ekim 2012 de Bangsoromo Çerçeve Anlaşması nı imzalandı. 8 Söz konusu Çerçeve Anlaşması Özerk Bangsamoro yönetiminin kurulması temelinde; anayasa, güçler, gelir elde etme ve kaynakların paylaşımı, toprak, temel haklar, dönüşüm ve uygulama, normalleşme ve diğerleri şeklinde dokuz başlıktan meydana gelmekteydi. Bu anlaşma üzerine Filipinler'in güneyinde Müslümanların yaşadığı Mindanao adasında kalıcı barış anlaşması için görüşmeler başlamıştı. Anlaşma çerçevesinde Mindanao adasında Bangsamoro ismi verilecek özerk bir bölge kurulması kararlaştırılmıştı (Tanrıverdi 2017). Daha sonra 28 Mart 2014'te daha kapsamlı bir "Bangsamoro Barış Anlaşması", başkent Manila'da Malacanang Sarayında imzalanmıştı. "Bangsamoro Temel Yasası" anlaşmaları sonunda 2016 yılında Mindanao ve Sulu Adaları'nda belli bölgelerde özerk yönetime geçilmesi kararlaştırılmıştı. Bangsamoro'daki bölgesel hükümete daha fazla özgürlük tanıyan anlaşmaya göre, Bangsamoro özerk hükümetinin kendi bütçesi ile polis gücüne sahip olması ve bölgede seçimlerin 2016'de yapılması kararı alınmıştı. Ancak aradan geçen süre zarfında, Moro Müslümanlarının uzun süredir bekledikleri kendi kendilerini yönetmelerine olanak tanıyacak özerk yönetim meclis ve diğer bürokratik süreçler nedeniyle bir türlü sağlanamamış, çatışmalar nedeniyle bölgede barışa yönelik adımlarla birlikte "Bangsamoro Temel Yasası" konusundaki görüşmeler askıya alınmıştı (Hernandez 2014). MİKC, barış anlaşması kapsamında 16 Haziran 2015'te silah bırakmaya başlamış ve devamında Filipinler Devlet Başkanlığına Rodrigo Duterte'nin seçilmesiyle ise 2016'da taraflar barış için müzakere masasına oturmuş ve barış süreci hızlanmıştı (Tanrıverdi 2017). Sonuç olarak, Filipinler devleti ile Morolu Müslümanlar arasında 40 yılı aşkın süredir devam eden çatışmalarda 120 binden fazla kişi hayatını kaybetti, 2 milyon kişi mülteci durumuna düştü. Nitekim Temmuz 2018 de Filipinler meclisinden geçtikten sonra Devlet başkanı tarafından onaylanan Bangsamoro Organik Yasası ile bölge Müslümanlarının hukuki ve ekonomik kazanımları resmileşmiş oldu. Bölgedeki idari yetkilerin Bangsamoro bölgesel hükümetine devredilmesinin yanında, dini özgürlükler konusunda görev yapacak olan şeri mahkemelerin kurulması ve iç yönetimin tamamıyla Bangsamoro hükümetine devredilmesi 7 The Philippines: Running in Place in Mindanao (2009). International Crisis Group, Policy Briefing, Asia Briefing No 88, Jakarta-Brussels 8 Framework Agreement on the Bangsamoro,

11 öngörülmektedir. Bunun yanı sıra, eskiden Moro Ulusal Kurtuluş cephesi ve Moro İslami Kurtuluş Cephesi mensuplarının kolluk kuvvetlerine katılabilmesi de sağlanmış olacaktır (Tanrıverdi 2017). 2. BÖLGENİN DEMOGRAFİK YAPISI Filipinler ulusu dinsel aidiyetlerin, kültürel farklılıkların ve etnik azınlıklar bakımından oldukça renkli bir yapıya sahiptir. Müslümanlar Filipinlerde en büyük azınlığı oluşturmaktadır. Filipin Müslümanları Morolular olarak da bilinmektedir. Bazı bilim uzmanlarına göre Moro kavramı İspanyol sömürgecilerin kuzey Afrika da yaşayan savaşçı Müslümanlar için kullandıkları Moro kelimesinden esinlenerek Filipin Müslümanları için de kullanılmaya başlanmıştır. Bugünkü Moro Müslümanları, homojen bir topluluk olmayıp farklı etnik azınlıklardan oluşan heterojen bir topluluktur. 9 Moro Müslümanları için Filipinler aidiyetinden çok, İslam dünyasının bir parçası olmaları, yani Müslüman kimlik aidiyeti ön plandadır. Bir başka anlatımla Morolular için etnik aidiyetten çok dinsel aidiyet ön plandadır. Savaş verdikleri ve savundukları özgürlükler, kültürel ve inanç özgürlükleridir, yürüttükleri mücadele kendi devlet sınırları içinde, İslam kuralları çerçevesinde, bağımsızca ve özgürce yaşama mücadelesidir. 10 Bölge ülkeleri arasında en fazla nüfus artışı gösteren(% 2,4) Filipinler de 1948'de 19 milyon olan nüfus 1960'ta 27 milyona, 1970'te 38 milyona ve 1993'te de 'a ulaşmıştır yılında yapılmış olan ulusal nüfus sayımına göre Filipin nüfusunun yaklaşık %25 i Tagaloglardan oluşmaktadır. Ayrıca FC nüfusunun yaklaşık %84 ü Katolik Hristiyanlardan, %4 ü Protestan Hristiyanlardan, %4 ü Filipin Bağımsız Kilisesi ve Filipin Kutsal İsa Kilisesi mensuplarından, %1 i Budist, %5 i Müslüman topluluklardan ve yaklaşık %2 si de yerel inançlara inananlardan oluşmaktadır. Yani ülke sınırları içinde 5 milyondan fazla Müslüman yaşamaktadır. Filipinler deki Müslüman azınlıklar dil ve etnik yapı bakımından 12 gruba ayrılırlar ve bunların hemen hepsi Şafii mezhebine mensuptur. 12 Diğer bir kaynakta ise, Asya'da en kalabalık Hristiyan nüfusun yaşadığı ülke durumunda bulunan Filipinler'de halkın yaklaşık % 83'ü Katolik, % 8,5 u Müslümanlardır. Geriye kalanı ise 9 Emin Atasoy, Siyasi Coğrafya ve Etnocoğrafya Perspektifinden Filipinlerdeki Müslüman Topluluklar Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 7/3 (2018): Atasoy, a.g.m,: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cesar Adıb Majul (Ankara: TDV Yayınları, 1996), Filipinler maddesi: Atasoy, a.g.m,:538. 7

12 Protestanlar, Budistler, bazı yerli mezheplerin üyeleri ve putperestler teşkil eder. Yüksek bir okur-yazarlık oranına sahip olan ülkede (1980'de % 88,7), yaklaşık üçte biri Manila büyük şehir alanın da toplanmıştır. Büyük ölçüde bir tarım ülkesi olan Filipinler de nüfusun 6/7'sinin kırsal kesimde yaşadıkları, 2/3'ünün de ancak asgari geçim seviyesinde hayat sürebilecek derecede doğrudan tarıma bağlı olduğu tahmin edilmektedir yılında gerçekleştirilen ulusal nüfus sayımına göre ise Filipinler in nüfusu 88,5 milyon olup, 2010 da ise bu rakamın 94 milyona ulaşması öngörülmektedir. Bu nüfusun yaklaşık % 70'i Luzon ve Mindanao adalarında yaşamaktadır. 14 Ancak nüfus artış oranı son on yılda yavaşlamıştır yılları arasında nüfus artış oranı %1,9 dur. Bu yavaşlama, doğum ve ölüm oranlarındaki düşmeyi ve çocuk ölümlerindeki azalmayı yansıtmaktadır. Filipinlerin nüfusu oldukça gençtir yılında, nüfusun %35 inin 15 yaşın altında olduğu tahmin edilmektedir. Nüfus, başkent Manilada ve komşu bölgesi olan merkezi Luzon da yoğunlaşmıştır. Mindanao, Negros ve diğer güney adalarında nüfus dağınık, seyrek yerleşiktir. 15 Filipin Ulusal İstatistik Bürosuna göre ülke nüfusunun %93 ü Hıristiyanlardan, %5 ila 6 sı ise Müslümanlardan oluşmaktadır. Bir diğer deyişle Müslümanlar ülkedeki en büyük azınlığı teşkil etmektedir. Güneydeki Mindanao bölgesi ve çevre adalarda 16 milyon kişi yaşamakta ve bölge nüfusunun %20 si Müslümandır. İslam çatısı altında çeşitli etnik gruplar yer almaktadır. Bunlar arasında Maguindanao, Maranao, Tausug, Samal ve Yakanlar sayıca en önemli olanlarıdır. 16 Filipinlerin yurt dışına devam eden göçleri ülkedeki işsizlik problemini bir dereceye kadar çözmektedir. Her yıl birçok insanın iş bulmak için yurt dışına gitmesi uzun dönemde beyin göçü endişesini de beraberinde getirmektedir. Ticari birlikler zayıf ve sendikalaşma düşüktür. Eğitim standartları son derece yüksektir. 2006/2007 yıllarında ilkokula kayıtlar, %83,2, ortaokula kayıtlar %58,6 oranındadır. Yüksekokul eğitimi ise giderek artmaktadır. Nüfusun %93,4 ü okuryazar durumdadır. Kırsal kesimde yaşayan nüfus oranı, 1960 lı yıllarda %70 iken 2000 li yıllarda %48 e düşmüştür. İşçilerin büyük bir kısmı ise sürekli ya da geçici olarak yurt dışında çalışmaya gitmektedirler. Yaklaşık 11 milyon Filipinli yurt dışında çalışmaktadır. Her yıl 1 milyon Filipinli 13 Majul, Filipinler, Ela Uluatam, Filipinler deki Ayrılıkçı Gruplar ve Barış Süreci Hakkında Bilgi ve Değerlendirme Notu, TOBB Avrupa Birliği Daire Başkanlığı, (Ankara): T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, haz., Sevilay Başar, Filipinler Ülke Raporu, (Ankara: 2011): Uluatam, a.g.m,: 2. 8

13 çalışmak için yurt dışına gitmektedir. Çalışmak için en popüler yer A.B.D dir. 4 milyon Filipinli A.B.D. de yaşamaktadır. Bunu Suudi Arabistan izlemektedir. 2 milyon Filipinli de Suudi Arabistan da yaşamaktadır. 17 Mindanao bölgesindeki Müslüman halkın, ülkenin geri kalanına kıyasla daha kötü koşullarda yaşadığı, bölgenin kalkınması için merkezi hükümet tarafından yeterli yatırım yapılmadığı ve son yıllardaki çabalara rağmen eğitim ve istihdam olanaklarından eşit koşullarda istifade edemediği sık sık dile getirilmektedir. Bölgede altın, çinko, demir cevheri, bakır ve kromit başta olmak üzere zengin doğal kaynaklar bulunmasına rağmen on yıllardır süregelen çatışmalar sebebiyle yerel halk söz konusu zenginliklerden faydalanamamaktadır. 18 Filipinler Cumhuriyeti bugün Müslümanların dini bayramlarını resmi tatil olarak kabul etmiş ve medeni hukukta, Müslümanlar arası ihtilafların çözülmesi için şeriat mahkemelerinin kurulması gibi Müslümanlara yönelik çeşitli düzenlemeler yapılmıştır. Şeriat kanunu Müslüman lar için ulusal kanunun bir parçası olarak kabul edilmekle birlikte söz konusu düzenlemeler ceza hukukunu kapsamaz. Filipinler de yarısından fazlası Mindanao Özerk Müslüman Bölgesinde olmak üzere iki bin civarında medrese olduğu belirtilmektedir. Mindanao bölgesinde öğrencilerin %14 ü dini müfredata tabi bu okullarda eğitim görmektedir yılında Filipinler Üniversitesi nde Müslümanlar için bir ibadethane ve yurt açılmıştır. 19 Harita: Filipinler Cumhuriyeti Kaynak: Ela Uluatam, Filipinler deki Ayrılıkçı Gruplar ve Barış Süreci Hakkında Bilgi ve Değerlendirme Notu, TOBB Avrupa Birliği Daire Başkanlığı 17 Başar, a.g.e,: Uluatam, a.g.m,: Uluatam, a.g.m,: 3. 9

14 Malay ırkına mensup olan Filipinler halkı dil, kültür ve etnik yapı bakımından birbirinden farklı 100 civarında alt gruba ayrılmıştır. Bunlardan Luzon adasının kuzeydoğusundaki İgorotlar, Manila bölgesindeki Tagallar ile diğer bölgelerde yaşayan Visayalar, Bikoller. İlokonlar ve güney adalardaki Müslümanlar en gelişmiş gruplardır MOROLU MÜSLÜMANLARIN MÜCADELE MODELİ Bugünkü Filipin takımadalarında eskiden çeşitli göç dalgalarıyla Asya kıtasından gelen Malay kökenli kabileler yaşamaktaydı. Sahil kesimlerine ve nehir kıyılarına yerleşen ve genellikle balıkçılık, avcılık ve ziraatla uğraşan bu kabileler, daiu adı verilen bir kabile reisinin yönetiminde ve birkaç yüz kişilik akraba grupları içinde teşkilatlanan barangay denilen siyasi bir toplum yapısına sahiptiler. 21 O dönemlerde kendine özgü bir devlet yapısı olmayan Filipin takımadaları, önce Sumatra'da kurulan Hindu Srivicaya, daha sonra da Cava'daki Macapahit devletlerinin etkisi altında kaldı. Ancak, adalarda yaşayan halk o dönemde Hinduizm veya Budizm'i benimsememişti. Yaygın dini inanç şekli animizm idi. IX. ve X. yüzyıllardan itibaren Müslüman, Japon ve Çinli tüccarların uğrak yeri haline gelen bu adalar, XV. yüzyılda Bruney'den gelerek yayılmaya başlayan İslamiyet'in etkisi altına girdi. 22 Filipinler'in İslamiyet'le ilk teması, IX ve X. yüzyıllarda Kızıldeniz'den Çin denizine kadar uzanan ve esas itibariyle Müslümanların denetiminde bulunan milletlerarası deniz ticaretine katılmasıyla başlar. Sulu şecere kaynakları, Tuan Meşaika adında bir Arap tüccarının Jolo (Colo) adasına geldiğini ve burada idareci sınıfa mensup bir ailenin kızıyla evlenerek putlara tapan yerli halkın İslamiyet'i kabul etmelerini sağladığını belirtmekte ancak bu konuda herhangi bir tarih vermemektedir. 23 Arap davetçilerinden Şerif Ebu Bekir el-haşim yönetimi üstlenmiş ve başşehri Jolo olan Sulu Sultanlığını kurmuştur (1450). Böylece siyasi bir güç kazanan İslamiyet kısa sürede Sulu takımadalarının diğer adalarına da yayılmıştır. Tersilalar, Mindanao adasının İslamlaşmasını da 20 Majul, Filipinler, İsmail Hakkı Göksoy, "Filipinler'de İslamiyet", Diyanet İlmi Dergi, 31/3 (1995): Göksoy, a.g.m: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İsmail Hakkı Göksoy (Ankara: TDV Yayınları, 1996), "Filipinler" maddesi:

15 bir Arap baba ile Johorlu bir Malay prensesinin oğlu olan Şerif Muhammed Kabungsuvan adındaki bir davetçiye bağlarlar. 24 Tarihçiler, İslam ın Filipinler adalarına Arap Yarımadası ndan Orta Asya kanalı ile Hindistan, Çin ve Güneydoğu Asya ya uzanan ticaret yolları üzerinden geldiğinde hemfikirdir. İslam ın bölgede yayılışı, bu yollarla gelen Arap tacir ve âlimlerin çalışmalarının ürünü olarak görülebilir yılında, bugün Malezya nın en eski şehirlerinden biri olan Melaka üzerinden Filipinler in Simunul Adası na ulaşan Arap asıllı Mahdum Kerim zamanında pek çok yerlinin İslam ı kabul ettiği anlatılmaktadır. İslam daha sonra yerli halkla evlenen Müslüman davetçiler ve tacirler aracılığıyla güney Filipinler de yayılmıştır. 25 Komşu ülkelerden gelen arşivler ve yeni yapılan arkeolojik kazılar da bölgeye İslam ın gelişi hakkında oldukça detaylı bilgiler vermektedir. Bu bilgilerden, Güneydoğu Asya nın İslamlaşmasının Malezya ile başladığı anlaşılmaktadır. İslam dini daha sonra Sumatra ve Borneo üzerinden Filipinler e ulaşmıştır. Ayrıca Filipinler in güneyinde yer alan Mindanao Adası nın İslamlaşma surecinin iki aşaması vardır. Birincisi, İslam dininin halk tabanında hızla yayılması ve gelişmesi, ikincisi ise İslami geleneğin, sultanlıkların da kurulmasıyla sistematik olarak yayılması ve merkezi politik sistemin bir parçası haline gelmesidir. 26 İslam dini daha sonra Sulu dan Maguindanao ya ve Davao ya yayılmıştır. 16. Yüzyılda Maguindanao da Şerif Muhammed Kabungsuwan tarafından Maguindanao Sultanlığı kurulmuş, sonrasında da siyasi ittifaklar ve evlilikler yoluyla İslam dini bu bölgelerde yayılma göstermiştir. Bangsamoro halkı adadaki en baskın ve en gelişmiş gruptu. Ekonomik açıdan hem yerel hem de uluslararası ticareti yönetiyor ve dönemin ileri teknolojisini ellerinde bulunduruyorlardı. Politik olarak ise feodal denebilecek yapıda, merkezi ve organize olmuş bir yönetime sahiplerdi. 27 İspanyolların Moro olarak isimlendirdikleri ilk yerliler, bilinenin aksine, Mindanao ve Sulu bölgelerinin İslamlaştırılan yerlileri değil, Manila ve çevresinde yaşayan Müslümanlardır. Bir başka deyişle İspanyollar ile ilk savaş Mindanao ve Sulu topraklarında değil, bugün Metro 24 Göksoy, "Filipinler", Hatice Söylemez, Moro-Uzakdoğu da Bir Bağımsızlık Mücadelesi, İHH İnsani ve Sosyal Araştırmalar Merkezi, (İstanbul, 2016): Söylemez, a.g.e: a.g.e:

16 Manila olarak bilinen bölgede gerçekleşmiştir. İspanyollar, Filipinler e 16. yüzyılda gelmiş ve 1570 yılında Manila da yönetimi ele geçirmiştir. 28 İspanyol sömürgeciliği Kuzey Filipinler de, Müslümanlığı seçen Moro halkı ile Hristiyanlaştırılan yerli halk arasında sistemli şekilde kin ve nefret inşa etmek suretiyle başarıya ulaşmıştır. Bangsamoro halkının bağımsızlık savaşının 1972 de değil, 1565 yılında İspanyol sömürgecilerin bölgeye girmesinin akabinde başladığı söylenebilir. Bangsamoro halkı siyasi ve ekonomik açıdan en güçlü oldukları dönemde başlayan İspanyol saldırılarına karşı 330 yıl boyunca mücadele etmiştir. İspanyol sömürge yönetimi suresince Müslümanlar Filipinler in bir parçası olarak görülmemiş ve bulundukları yer ayrı bir bölge olarak yönetilmiştir. 29 Bölge Müslümanları da kendi sultanlıklarını Filipinler den bağımsız düşünmüştür. Bu nedenle özgürlüklerini korumak için yüzyıllarca mücadele etmiş ve İspanyol işgaline teslim olmamışlardır. İspanya-Moro savaşları pek çok tarihçi tarafından dünya tarihinde sömürüye karşı en uzun sureli direniş olarak kabul edilmiştir. İspanya işgali 1898 de sona ermiş ve yönetim ABD nin eline geçmiştir. Bundan sonra Mindanao Adası nın ve Müslüman ada halkının kaderini ABD li sömürgeciler belirleyecektir. İspanya nın Amerika karşısında aldığı yenilgi, Filipinler adalarının 1898 yılında Amerikan yönetimine devredilmesi ile sonuçlandı. Sosyal, siyasi ve ekonomik acıdan kontrol altına alınamayan ve üzerinde hiçbir hükümetin kurulamadığı Mindanao Adası Amerikalılara devredildi. 30 Burada ABD ile Moro lu Müslümanlar arasında yapılan anlaşmalardan bahsetmek uygun olacaktır Kiram-Bates Anlaşması: 20 Ağustos 1899 yılında, ABD yi temsilen General John Bates ve Sulu Sultanlığını temsilen Sultan II. Cemal Kiram arasında imzalanmıştır. Amerikan yönetimi bu anlaşma sayesinde bölgedeki ABD varlığını onaylatmış, dolaysız bir yönetim kurarak Mindanao Adası nı tamamen hâkimiyeti altına almıştır. Amerikan yönetimi bu anlaşma sayesinde bolgedeki ABD varlığını onaylatmış, dolaysız bir yönetim kurarak Mindanao Adası nı tamamen hâkimiyeti altına almıştır. Anlaşma 2 Mart 1904 tarihinde Amerikan yönetimi tarafından tek taraflı olacak şekilde iptal edilmiştir Kiram-Carpenter Anlaşması: sultanın bütün yetkilerini elinden alarak bu yönetime geçiş sağlamayı hedefliyordu. Sulu Sultanı Kiram ve Amerikan yönetimi temsilcisi Frank Carpenter 28 a.g.e: a.g.e: a.g.e:

17 arasında imzalanan anlaşma ile sultan, bölgedeki Amerikan varlığını kabul etmeye ve dini liderlik vasfı dışındaki bütün siyasi unvanlarından feragat etmeye zorlanmıştır. 31 Bağımsız Filipinler Cumhuriyeti ne Geçiş: ABD, 4 Temmuz 1946 tarihinde, Filipinler devletine bağımsızlık vermiştir. Bu tarihe kadar, Filipin ve Bangsamoro elitleri arasından seçtiği liderleri kendi taraftarları olarak yetiştirmiş ve böylece bölgede kendi çıkarları doğrultusunda politikalar uygulayacak bir yönetici kesim oluşturmuştur. Bangsamoro halkının bağımsızlık ve egemenlik iddialarını reddetmiş ve 500 yıldır bağımsızlığını koruyan, İspanya nın sömürge yönetimi zamanında dahi ele geçirilemeyen Mindanao ve Sulu bölgesini Filipinler devletine bağlamıştır. Böylece, 1946 yılından itibaren Bangsamoro halkı Filipinler devleti içerisinde azınlık millet olarak yaşamaya başlamıştır. 32 Müslümanlar Filipinler deki özgürlük ve bağımsızlıklarını gerçekleştirebilmek amacıyla beş tane kurulan hareketler ile mücadeleye girişmişlerdir. Bu hareketler tarihin arka planı içerisinde çok önemli yere sahiptir. Bu sebeple kısa da olsa bu oluşumlardan bahsetmek ve haklarında beyanat vermek uygun olacaktır. 2. Dünya Savaşı ndan sonra başlayan silahlı mücadelenin güncel sebepleri: *Müslüman halkın ana yurtlarının yerli ve yabancı şirketlere verilmesi *Sosyo-ekonomik açıdan Müslüman halkın çoğunlukta olduğu vilayetlerin Filipinler in diğer bölgelerine oranla geri bırakılmış olması *Müslüman halkın hükümet görevlerine, özellikle yüksek bürokratik pozisyonlara geçişinin olmaması *Müslüman halk içinde üniversite eğitimi almış yeni neslin bağımsızlık hareketlerine öncülük edecek entelektüel liderler yetiştirmesi *Moro mücadelesine uluslararası destek verecek camia ile iletişimin kolaylaşması ve yaygınlaşması gösterilebilir. 33 Mindanao Bağımsızlık Hareketi (MIM) Cabide Katliamının akabinde, 1 Mayıs 1968 de Cotabato nun taşra yöneticisi Datu Udtog Matalam tarafından Filipinler Cumhuriyeti nce sistematik olarak yapılan soykırım, ayrımcılık ve topraktan yoksun bırakma politikalarına karşı mücadele etmek için kurulmuştur. Moro halkı için özerklik talebinde bulunmuş ve Palawan, Sulu ve Mindanao adalarının Filipinler devletinden 31 Söylemez, a.g.e: a.g.e,: Söylemez, a.g.e:

18 ayrılması yönünde mücadele etmiştir yılında dönemin Filipinler Devlet Başkanı Marcos un Matalam ı iş birliğine ikna etmesiyle pasifleştirilen hareket, uzun ömürlü olamamıştır. 34 Moro Ulusal Kurtuluş Cephesi (MNLF) 1969 yılında Manila da Filipinler üniversitesi eski hocalarından Nur Misuari öncülüğünde kurulmuş, kurulduğu dönemde İİT(İslam İşbirliği Teşkilatı) ve Filipinler devleti tarafından Bangsamoro halkının resmi sözcüsü kabul edilmiştir. Kısa zamanda Moro halkının desteğini almıştır. Mindanao Adası nda yaşayan Müslüman halkın sosyoekonomik seviyesinin yükselmesi için de gerekli politik yapıların oluşturulmasını hedeflemiştir. MNLF bağımsızlık talebinden vazgeçerek özerklik için mücadele eder hale gelmiştir Filipinler devleti ile 1976 ve 1996 yıllarında olmak üzere iki barış anlaşması imzalayan MNLF, İİT nin baskısıyla 1996 yılında özerk yönetim için anlaşma masasına oturmuştur. Ancak tam bağımsızlık isteğinden geri adım atıp Filipinler devlet yönetimi altında kurulacak bir özerk yönetimi kabul etmiştir. 35 MNLF nin kuruluş aşamasında gerekçe ve motivasyon olarak din faktörü daha küçük rol oynarken, Moro etnik kimliği asıl birleştirici rol ve motivasyon kaynağı olmuştur. Fakat şu ayrıntı da unutulmamalıdır: Sulu adasından gelen ve fakir bir ailenin çocuğu olan Nur Misauri çok ilginç bir felsefi ve düşünce sistemini ortaya koyarak Marks ve Mao nun sosyalist teorileri ile geleneksel İslam düşüncelerini bağdaştırmayı başaran nadir Müslüman liderlerden biridir. Önce tam bağımsızlık, daha sonra ise FC sınırları içinde bölgesel özerklik isteyen MNLF, çok sayıda İslam ülkesiyle geliştirdiği siyasi ilişkiler sonucunda kısa bir zaman içinde birçok ülkenin desteğini kazanmıştır. 36 MNLF in başlıca hedefleri şunlardır: *Moro halkının İslami prensiplere sarılması ve hayatın her alanında İslam ın egemen kılınması. *Güney Filipin adalarında Cihad ile İslami temellere dayalı bağımsız bir devlet kurmak. *Moro halkının idari, siyasi ve kurumsal temelini bağımsız Bangsamoro devletiyle gerçekleştirmek. *Düşmanla mücadele kapasitesinin artırılması ve Müslüman ordu ile askeri yapının güçlendirilmesi. 34 a.g.e: a.g.e: Emin Atasoy, Siyasi Coğrafya ve Etnocoğrafya Perspektifinden Filipinlerdeki Müslüman Topluluklar Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 7/3 (2018):

19 *Kendi halkına ve kendi kaynaklarına güven, bağımsız Müslüman devletine güven ve kendi ayakları üzerine durma yeteneğini geliştirme. 37 Moro İslami Kurtuluş Cephesi (MILF) 1977 yılında Selamet Haşimi önderliğindeki bu grup MNLF den ayrılarak yeni bir cephe kurmaya ve Bangsamoro halkı icin tam özgürlük ve bağımsızlık mücadelesi verilmesine karar verildi. Ulusal ifadesini İslami olarak değiştirip Moro İslami Kurtuluş Cephesi adını alan grup, 1984 yılından itibaren kendini yüksek sesle ifade etmeye başladı. Dini inançlarını bağımsızlık mücadelelerinin en temel motivasyonu kabul eden bu grup, Bangsamoro halkının politik, ekonomik ve sosyal hakları için mücadele ediyor ve tek çözümün Mindanao bölgesinin Filipinler devletinden ayrılması olduğunu söylüyordu. Harekete daha İslami bir karakter kazandırmak isteyen MILF liderleri İslam dinini referans alarak politik ve ideolojik olarak güçlenmek, organizasyon binası kurmak, askeri olarak güçlenmek ve örgütün kendi kendine yeterli hale gelmesini temin etmek şeklinde belirlenmişti. 38 Filipinler devleti ile MILF arasında 1997 yılının Ocak ayından bu yana barış görüşmeleri devam etmektedir yılında taraflar arasında bir barış anlaşması imzalanmış ancak Joseph Estrada hükümetinin 2000 yılında MILF e topyekûn savaş ilan etmesiyle ikili ilişkiler kopma noktasına gelmiştir yılında yeniden sağlanan ateşkes ise dönem dönem bozulmuş ve 2006 yılında MILF yöneticileri barış surecinin tehlikede olduğunu bildirmiştir yılında Gloria Arroyo hükümeti ile Moro halkının ata toprakları üzerine bir anlaşma imzalamış ancak anlaşma anayasaya aykırı bulunarak iptal edilmiştir. 39 Filipinler devleti ve MILF arasındaki ilişkiler 2010 yılında devlet başkanlığına seçilen ve hala görevine devam eden Aquino III dönemine kadar oldukça inişli çıkışlı bir seyir izlemiştir. Aquino III ile birlikte yeniden başlayan görüşmeler 2012 yılında varılan Çerçeve Anlaşması nın akabinde 2014 yılında Kapsamlı Anlaşma nın imzalanması ile sonuçlanmış ve Moro Müslümanları özerklik geçiş sürecine girmiştir. 40 Bangsamoro İslami Özgürlük Savaşçıları (BIFF) 2008 yılında MILF ten ayrılarak Merkez Mindanao da faaliyet göstermeye başlayan BIFF de bölgede etkinliği giderek artan gruplar arasındadır. Ebu Seyyaf Grubu 37 Atasoy, a.g.m: Söylemez, a.g.e: a.g.e,: a.g.e,:

20 Kılıcın babası anlamına gelen Ebu Seyyaf, 1991 yılında Abdurajak Janjalani tarafından kurulmuştur. Grubun 2002 yılında askeri üyesi olduğu, ancak 2006 yılında bu sayının 200 ila 400 arasına gerilediği tahmin edilmektedir. Ebu Seyyaf Grubu daha sonra terörist faaliyetleri ile öne cıkmış; pek çok uluslararası kaçırma eylemine, cezaevi mahkûmlarının acımasızca öldürülmesine, kamuya acık mekânların ve sivil hedeflerin bombalanmasına adı karışmıştır. Bu eylemlerinden ötürü el-kaide ile bağlantısı olduğu iddia edilen Ebu Seyyaf Grubu, ABD ve İngiltere nin terör örgütü listesine girmiştir. MNLF ve MILF de Ebu Seyyaf ın eylemlerini kınamıştır MOROLU MÜSLÜMANLARIN MÜCADELESİNE ETKİ EDEN DIŞ AKTÖRLER Filipin hükümeti ve Moro İslami Kurtuluş Cephesi arasında yıllardan beridir süregelen çatışma ve müzakere ortamının arkasında bu iki temel aktör dışında birçok yan aktörlerin olduğu yadsınamaz bir gerçektir. Filipinler Cumhuriyeti nde meydana gelen gelişmeler bölgede olduğu kadar dünyadaki birçok devletin de yakından ilgilendiği gelişmelerdir. Bu gelişmelerin bazıları gözenekli ulusal sınırların dışında meydana gelen gelişmelerle şekillenir ve şekillendirilir. Dahası, gelişmeleri şekillendiren aktörler yalnızca devlet aktörleri ile sınırlı değildir. Aynı zamanda uluslararası örgütler gibi devlet dışı aktörler de bu gelişmeleri etkileyen ve aynı zamanda bu aktörlerden etkilenen kuruluşlardır. Filipinler hükümeti ile Moro İslami Kurtuluş Cephesi arasındaki çatışma bu nedenle sadece yerli bir konu değil, aynı zamanda özellikle 11 Eylül'den sonra uluslararası toplumun bir meselesi haline gelmiştir (Quilala 2007). Bununla birlikte, uluslararası toplum veya onun bazı üyeleri çatışmaya müdahale ederken, Filipinler hükümeti ve Moro İslami Kurtuluş Cephesi arasındaki barış süreci de bundan etkilenmektedir. Moro luların bağımsızlık mücadelesi, aslında yerel olan ve devamında uluslararası bir boyuta dönüşen bir iç çatışmadır. Bu aşamada, uluslararası toplum artık bir zamanlar yerel bir endişe olarak algılanan müadeleye daha fazla dahil olmaya başlamıştır. Moro Mücadelesi, İslam İşbirliği Teşkilatı tarafından tanınma ve destek almak konusunda geçmiş yıllarda başarısız olmasına rağmen mücadelesinde yardımcı olması için üye devletlerinden birkaçını ikna etmek konusunda başarılı olmuştur (Quilala 2007). Uluslararası toplum tarafından Moro ya verilen dikkat, özellikle de Moro İslami Kurtuluş Cephesi nin bölgesel ve uluslararası örgütlere, yani Cemaati İslamiye ve diğer İslami örgütler ile kurduğu iddia edilen bağlantılardan kaynaklanmaktadır (Caculitan 41 Söylemez, a.g.e:

21 2005). Bu iddiaların yanı sıra bağımsızlık mücadelesine veya barış görüşmelerine dahil olan başlıca ülkeler Libya, Endonezya, Malezya, Brunei Sultanlığı, ABD, İslam İşbirliği Teşkilatı, Dünya Bankası ve İslam Kalkınma Bankası olarak sıralanabilir. Uluslararası toplum barış sürecine katkıda bulunabildiği gibi barış sürecini olumsuz yönde de etkileyebilmektedir lerin başında 20 milyon dolar karşılığında Filipinleri İspanyollardan alan ABD, 1946 da bağımsızlığını ele geçiren bu ülke ile gerek siyasi gerek askeri gerekse ekonomik bağlar kurmuştur (Caculitan 2005) lı yıllarda ise boyut atlayan iki ülke ilişkilerinin 11 Eylül den sonra Filipinler in ABD nin terörle mücadele politikasına destek vereceğini açıklaması ile zirveye ulaşmıştır (Tanrıverdi 2017; MacDonald, 2013, s. 23). Özellikle ABD nin 11 Eylül den sonra dünya genelinde başlattığı terörle mücadele operasyonları, bölgeye ve Moro mücadelesine yaptığı müdahalelerin barış sürecinin seyri üzerinde belirleyici olduğu görülmektedir (Quilala 2007). Moro islami kurtuluş cephesi ni de terör örgütü listesine alacağı tehdidini savurmaktan ve Filipinler hükümetinin Moro lulara karşı yürüttüğü askeri operasyonları desteklemekten geri durmayan ABD yönetimi çatışmaları körükleyen temel unsurlardan bir tanesidir. Moro lular sadece ABD'nin Filipinler hükümetine yaptığı kalkınma yardımından değil, aynı zamanda çeşitli istihbarat raporları bahanesiyle muhtemel ABD askeri saldırısının bir hedefi olma ihtimalini de göz önünde bulunduruyordu (Quilala 2007). Moro İslami Kurtuluş Cephesi nin Filipinlerin Mindanao adası başta olmak üzere birçok bölgesinde yürüttüğü mücadelesinde, birtakım çıkarları ve kaygıları nedeniyle Malezya tarafından destek bulduğu söylenebilir. Fiziki yakınlıktan kaynaklanan mülteci akını dolayısıyla Malezya nın Sabah bölgesinin sosyo-ekonomik durumunun etkilenmesi (Samad and Bakar, 1992), Sabah bölgesi üzerinde Filipinler hükümetinin de hak iddiasında bulunması, yine Sabah bölgesinde suç oranının ve yasadışı çalışma oranının artış göstermesi nedeniyle ortaya çıkan iç güvenlik sorunu, ve bölgedeki ticaretin ve ticaret yollarının bu çatışmalardan etkilenmesi Malezya yı sürece dahil eden temel unsurlardır. Bunun yanı sıra Sabah bölgesi bazı dönemlerde Moro mücahitlerinin eğitim sahası olmuş ve ayrıca dünya ülkelerinden gelen yardımların Mindanao adasına ulaştırılması konusunda bir liman görevi görmüştür. Bu bağlamda Malezya hükümeti, Filipinlerin Sabah bölgesinde hak iddia etmesine karşılık olarak Moro mücadelesine destek olmaya çalışmasına rağmen, çatışmaların sürmesi sonucunda ortaya çıkan mülteci akını ve iç güvenlik sorunu dolayısıyla genelde barış ve müzakere taraftarı olmuştur (Santos Jr. 2004). Nitekim Filipinler hükümetinin Nisan 2000'de ilan ettiği Topyekün Savaş politikasından bu 17

22 yana Malezya; Libya, Brunei Sultanlığı gibi ülkeler ile birlikte Moro İslami Kurtuluş Cehpesi'nin bölgedeki mücadelesine 'kendi kaderini belirleme' çerçevesinde yeniden önem göstermeye başlamıştır. Özellikle Malezya nın yaptığı arabuluculuk sayesinde taraflar 1996, 2001 ve 2003 te ateşkes ilan edebilmişlerdir (Montesana, 2004, s. 98). Ateşkes koşullarını güvence altına almak ve gözlemlemek amacıyla ise 2004 yılında Malezya nın öncülüğünde Libya, Bruney in katılımı ile Uluslararası İzleme Heyeti oluşturulmuştur (Tanrıverdi 2017). Bu noktada, Malezya'nın barış müzakerelerinin kolaylaştırılması ve arabuluculuk çabaları, uluslararası aktörlerin barış sürecinde yardımcı olabileceğini göstermektedir. Bu uluslararası aktörler bu dönemde artan gerilim ve çatışma ortamının yumuşatılmasına ve barış sürecinin başlatılmasını kolaylaştırmıştır (Santos Jr. 2004, s.46.). İslam İşbirliği Teşkilatı nın Moro mücadelesine dahil olmasını ise 1972 den sonra belirginleştiğini söyleyebiliriz. Ancak bu desteğin, Morolulara bağımsızlık veya özerklik sağlaması amacıyla değil, temel bazı hakları alabilmeleri ve çatışmaların sona ermesi amacıyla gerçekleştirdiği bilinmektedir. Aslında örgütün, 1991 yılında Senegal in Dakar kentinde gerçekleştirilen Altıncı İslam Zirvesi Konferansı nda değindiği gibi ve ABD, Libya ve Malezya hükümetlerinin tutumlarına benzer bir şekilde, Filipinler hükümetinin toprak bütünlüğüne ve egemenliğine zeval getirecek bir destekten uzak durduğunu söyleyebiliriz. Özellikle 2001 de Moro Ulusal Kurtuluş Cephesi ve Moro İslami Kurtuluş Cephesi nin birleşmesinden sonra İslam İşbirliği Teşkilatı nın bu mücadeleye olan desteğinde gözle görünür bir artış meydana gelmiştir (Tanrıverdi 2017) yılının Haziran ayında, Filipin ordusu tarafından düzenlenen uzun süreli saldırılardan boğulan Morolular, uluslararası toplumdan ve İslam dünyasından destek istedi (Caculitan 2005). Bu bağlamda, Moro İslami Kurtuluş Cephesi, ağırlıklı olarak Moro sakinleri olan topluluklarda referandum ihtimalini sorgulayan bir durum raporu hazırladı ve İslam İşbirliği Teşkilatı'na gönderdi (Quilala 2007). Bu önerinin Teşkilat tarafından kabul edilmemesine rağmen, gelecek toplantısında tarafları çatışmayı acilen bırakmaya ve barış görüşmeleri için masaya oturmaya davet eden bir karar aldı (Tanrıverdi 2017). Bu, Moro luların endişelerinin İslam İşbirliği teşkilatı tarafından ele alınmasına gösterilebilecek birkaç nadir örnekten biriydi. Bu dönemde Moro hareketi, İslam Kalkınma Bankası'ndan, rehabilitasyon ve kalkınma projelerinde ve kalkınma projelerinin uygulanmasında ve izlenmesinde uluslararası izleme ekibine öncülük etmesi konusunda da yardım istemiştir. Daha sonrasında ise, İslam Kalkınma Bankası ve Dünya Bankası 18

23 tarafından Mindanao için oluşturulacak olan Çok Bağışlı Vakıf Fonu için bağışçı topluluklara liderlik edilmesi konusunda ortak açıklamalar yapılmıştır (Quilala 2007, p.93). Libya nın Moro mücadelesine olan yardımın 1970 lerde başladığı söylenebilir. Bu dönemden itibaren başta askeri ve lojistik olmak üzere birçok alanda desteğini esirgemeyen Libya, Moro luların Filipin hükümeti ile olan mücadelesine büyük katkı sağlamıştır. Bu çerçevede 1976 yılından sonra Filipinlerin Libya ile diplomatik ilişkilerini sıklaştırması sonrasında Libya nın da daha çok barış görüşmelerine yönelmesi ve müzakere zemini araması dikkatlerden kaçmamalıdır (Caculitan 2005). Libya, çatışmalarda ateşkesin sağlanması ve barış müzakerelerinin başlatılmasına da yardımcı olmuştur. İlk olarak 1976 da Libya nın Trablus kentinde imzalanan Trablus anlaşması kapsamında taraflar 13 Bangsmoro şehrinin özerkliği konusunda uzlaşmıştır. Kısa süreli ve işlevsiz ilk anlaşmadan sonra 2001'de Filipinler Hükümeti ve Moro İslami Kurtuluş Cephesi, Libya nın Trablus şehrinde yeniden bir araya gelerek daha kalıcı bir barış anlaşması imzalamışlardır (Tanrıverdi 2017). Genel olarak; Endonezya, Malezya, Libya ve İslam İşbirliği teşkilatı, İslam Bankası ve Dünya Bankası nın barış sürecine olumlu katkıda bulundukları söylenebilir. Bu ülkelerden Endonezya nın yaptığı arabuluculuk sayesinde taraflar 1996 yılında ateşkes ilan edebildikleri göz ardı edilmemelidir (Quilala 2007, p.89). Ancak yine de bu aktörleri Moro lu Müslümanların mücadelesine fiili ve ciddi bir katkısı olduğu söylenemez. Yani bu mücadelenin garantörü olarak gösterilecek boyutta bir yardım ve destekten söz edilemez. Ancak diğer taraftan, bağımsızlıktan önce ülkeyi kontrol eden ABD nin ise geçmiş bağlarını kullanarak ülkeyi bu konuda yönlendirdiği söylenebilir. Bu anlamda, ABD nin Filipin hükümetini teçhizat ve mühimmat anlamında destekleyerek maddi yönden yardım etmesi ve Moro İslami Kurtuluş Cephesi ni terör örgütü olarak göstermeyi öne sürerek de manevi olarak yardım etmesi onu bu mücadelede Filipinler Hükümeti tarafında bir garantör konumuna getirmektedir. 19

24 5. MOROLU MÜCAHİTLER (MILF) İLE DAEŞ ARASINDAKİ FARKLAR İslam ı referans alan her oluşum gibi DAEŞ de Moro Mücahitleri de kendilerini Kur an ve Sünnete dayandırmaktadır. Buna karşılık Kur an ı ve sünneti yorumlama ve bunlardan çıkarımda bulunma noktasında farklılıklar ortaya çıkmaktadır. 3.1 Kuruluş Süreci ve Kuruluş Amaçları Bakımından Karşılaştırma DAEŞ, Amerika Birleşik Devletleri nin Irak ı işgaline tepki olarak 2003 yılında Cemaatü t-tevhid ve l-cihad (Tevhit ve Cihat Örgütü) adıyla kurulmuş daha sonra birkaç isim değişikliğinin ardından Irak Şam İslam Devleti (DAEŞ) olarak bilinir olmuştur. 42 Örgüt, kuruluş yıllarında, amacını; Irak taki koalisyon güçlerinin geri çekilmesini sağlamak, Irak hükûmetini düşürmek, işgal kuvvetleriyle işbirliği yapanları etkisiz hale getirmek, Şii nüfusu marjinalize edip askeri gücünü zayıflatmak ve tamamen şeriat kanunlarıyla yönetilen bir İslâm devleti kurmak şeklinde ifade etmiştir. 43 Dünya üzerinde Müslümanlara yapılan zulümlere Müslüman devlet ve grup liderlerinin sessiz kalması veya pasif tavır alması, radikal İslami anlayışlara büyük imkan sağlamış ve bu pasiflik ve sessizlik karşısında vicdanları rahatsız olan insanlar radikal söylemlere talep göstermiştir. DAEŞ de bölgede ABD veya rejim tarafından zulme uğramış kişiler tarafından ya da dünyada inançları dolayısıyla, sosyolojik ya da psikolojik nedenlerle bazı mağduriyetler yaşayan kişiler tarafından kabul görmüş ve taraftar bularak eylemlerinin tekrarı noktasında destek sağlamıştır. 44 Moro Müslümanları Filipinler Cumhuriyetinin doğusunda Mindanao da yaşamaktadır. Filipinler tarihine bakıldığında 1578 yılından itibaren İspanya sömürgesi altında yönetilmiş, 1898 yılında ise ABD sömürgesine geçmiştir arasında Japon işgaline maruz kalmış ardından ABD tarafından tekrar ele geçirilmiştir yılında elit Müslümanların da desteğiyle Filipinler Cumhuriyeti bağımsızlığını ilan etmiş fakat Müslümanların büyük bölümü bu yeni kurulan cumhuriyetin bir parçası olarak kendilerini kabul etmemişler ve Filipinler Cumhuriyetine katılmayacaklarını beyan etmişlerdir. Bunun üzerine saldırılar, etnik temizlik ve katliamlar 42 Erdoğan Ş., Deligöz E. (2015). Irak Şam İslam Devleti (DAEŞ): Gücü ve Geleceği. Savunma Bilimleri Dergisi. 14(1), Diyanet İşleri Başkanlığı. (2015). DAEŞ in Temel Felsefesi ve Dini Referansları Raporu. s Cengil, M. (2014). DAEŞ (Irak Şam İslam Devleti): Psikopolitik ve Teolojik Bir Değerlendirme. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi... 6,

25 yapmak suretiyle Müslümanların Filipinler devletine zorla entegrasyonu sağlanmış, Müslümanların yoğun olarak yaşadıkları bölgelere Hristiyan aileler yerleştirilmeye başlanmıştır. Verimli toprak arazilerinin de Hristiyanlara verilmesi, Müslümanlara ise verimsiz ve kurak arazilerin verilmesi üzerine Müslümanlar protestolarda ve kampanyalarda bulunmaya başlamışlardır. Ardından siyasi hak arayışları ve silahlı mücadeleler başlamıştır. İlk zamanlarda silahlı mücadele gerilla savaşları şeklinde devam ederken daha sonra teşkilatlanarak organize bir şekle bürünmüştür. Moro İslami Kurtuluş Cephesi (MILF), Moro cihadının en önemli ve en çok taraftarı olan hareketidir. 45 MILF in kuruluş gayesini hareketin kurucusu Selamet Haşim i şöyle özetlemektedir: Bangsamoro Müslümanlarının verdiği silahlı mücadele ne sadece Moro Müslümanlarının toplumdaki meşru konumlarının mücerret savunması ne de gasp edilmiş topraklarında somut arazi sahipliği davası veya meşru bir özerklik meselesidir. Bilakis, Bangsamoro Müslümanlarının kendi vatanlarında İslam adına kendi ayakları üzerinde kuracakları bir yönetim sisteminin inşasıdır İslam ı Referans Alma Bakımından Karşılaştırma DAEŞ, mücadele yöntemlerinin Kur an ve sünnete dayalı olduğu iddiasındadır. Örgütün liderlerinden Ebu Enes eş-şami, Hani Rabbin meleklere şüphesiz ki ben sizinle beraberim, haydi iman edenlere destek olun; ben kâfirlerin yüreğine korku salacağım; vurun onların boyunlarını, vurun onların bütün parmaklarına! 47 Ayeti gibi ilahi kaynakları kendilerine referans olarak aldıklarını belirtmiştir. Fakat ayet ve hadisleri bağlamından kopartarak bunları slogan haline getirmeleri, İslami kavramların anlamlarını özünden uzaklaştırmaları ve içini boşaltmaları kısaca dini metinlere yaklaşımlarının temelinde bulunan usulsüzlük ya da dinin araçsallaştırılması problemi nedeniyle dayanakları, epistemolojik ve metodolojik bir sapma içerisindedir. Örgüte göre Kur an ve sünneti anlamaya yönelik akıl, içtihat gibi metotlar geçerli değildir. 48 DAEŞ in düşünme biçiminde öncelikle Kur an ve sünnet tarihi, sosyal vs. hiçbir parametre dikkate alınmadan yüzeysel bir şekilde okunmakta ardından bu okumadan elde edilen çıkarımlar haricinde sonuca varan ve kendi çıkarımlarını kabul etmeyen Müslümanlar tekfir edilmekte, bidat ehli sayılmakta ya da sapıklıkla itham edilmektedir. Son olarak bunların 45 Atasoy, E. (2018). Siyasi Coğrafya ve Etnocoğrafya Perspektifinden Filipinlerdeki Müslüman Topluluklar Journal of History Culture and Art Research, 7(2), Haşimi, S. (2018). Mücadele Ahlakı: Kendi Liderinin Kaleminden Bangsamoro Mücadelesi. INSAMER. s (Enfal Suresi 12) 48 Diyanet İşleri Başkanlığı. (2015). DAİŞ in Temel Felsefesi ve Dini Referansları Raporu. s

26 öldürülmesi gerektiği sonucuna ulaşılmaktadır. Bunun yanında DAEŞ kendini hilafet devleti olarak tanımlamaktadır. Bunu da hilafet makamının belirlenmesindeki genel mekanizma olan istişare ve seçim gibi kurumları bir kenara bırakmakta ve diğer Müslümanlara bunu adeta dayatmaktadır. Yine el-vela ve l-bera anlayışı gereği olarak İslam devletine yani kendi sınırları içerisinde bulunan Irak ve Suriye topraklarına kendilerine beyat eden tüm Müslümanların hicret etmesini istemektedir. 49 DAEŞ in en önem verdiği ve en sık dile getirdiği kavram ise cihattır. Diyanet in raporunda DAEŞ in yeryüzünde İslam devleti hâkim oluncaya kadar savaşmanın Müslümanların esas vazifesi olduğu, İslam Devleti nin bekasının önünde engel teşkil eden her şeyle mücadele etmenin, savaşmanın vacip olduğu, örgütün varlığına kasteden veya yayılmasına destek vermeyenler İslam a karşı çıkmış olacağı ve neticesinde de mürtet olacakları belirtilmektedir. 50 Moro Mücahitleri (MILF), düşmanlarını belirtirken zulmü ölçü aldıklarını ve karşı tarafın Hristiyan, Filipinli vs. almasının kendileri için bir ölçü olamayacağını, İslam ın düşmanlarının zalimler kişi ve gruplar olduğunu, dostları ve müttefiklerinin ise dünyadaki Müslümanların, İslam ümmetinin ve Müslüman olmayanlardan ise barış yanlısı olan herkesin olduğunu belirtmektedir. Böylece DAEŞ in aksine tekfir etmek, sapık veya bidat ehli şeklinde sınıflandırmaya gitmemekte ve kucaklayıcı bir tavır sergilemektedir. Aynı zamanda MILF, kendilerini İslam ümmetinin bir parçası olarak görmekte ve Ancak müminler kardeştirler. 51 Ayetine dayanarak yaptıkları mücadelenin İslam ümmetinin zulme ve işkenceye karşı verdiği mücadeledeki bir cephesi olduğuna dikkat çekmektedirler. 52 Kendini dünyada olabilecek tek İslam devleti ve hilafet devleti olarak görmeyen, ümmetin bir parçası olarak gören MILF, DAEŞ ile bu noktada da ayrılmaktadır. DAEŞ gibi MILF de hareketlerinin merkezine cihat ibadetini koymaktadır. İnsanları öncelikle etkili bir içerikle İslam a davet etme gayeleri olan Moro Mücahitleri, zulüm içeren durumlar zuhur etmedikçe ve davaları da sekteye uğramadıkça silahlı mücadelenin gerekmediği düşüncesindedirler. Zulme ve haksızlığa uğramaları veya bağımsızlıklarının tehlikeye girmesi durumunda ise cihadın silahlı mücadele safhasına geçilebileceğini savunmaktadırlar. Bunu da Size ne oluyor da: Rabbimiz! Bizi halkı zalim olan bu şehirden çıkar, katından bize bir sahip 49 Diyanet İşleri Başkanlığı. (2015). DAEŞ in Temel Felsefesi ve Dini Referansları Raporu. Ss Diyanet İşleri Başkanlığı. (2015). DAEŞ in Temel Felsefesi ve Dini Referansları Raporu. s (Hucurat Suresi 10) 52 Haşimi, S. (2018). Mücadele Ahlakı: Kendi Liderinin Kaleminden Bangsamoro Mücadelesi. INSAMER.ss

27 çıkan gönder, katından bize bir yardımcı lütfet diyen zavallı çocuklar, erkekler ve kadınlar uğrunda ve Allah yolunda savaşmıyorsunuz? 53 Ayetini ve başkaca ayetleri ile gerekçelendirmektedir. Bunu pratiğe döktükleri silahlı mücadelelerinin meşruiyetini ise yukarıda kısaca anlatılan tarihte yaşadıkları zulümlere ve haksızlıklara dayandırmaktadırlar. 54 Yukarıdaki bilgilerden hareketle her ikisinin de kendilerine yapılan zulmü ve haksızlığı önleyici saiklerle kurulduğu sonucu çıkmaktadır. Her ikisinin kendi nitelemelerine göre İslami gayeleri güttüğü de ulaşılan sonuçlardandır. Bununla beraber DAEŞ İslami gayelerini bazı politik amaçlar doğrultusunda araçsallaştırmakta iken MILF ise İslam ı birincil gaye edinmek suretiyle teşkilatlanmakta ve faaliyetlerini bu doğrultuda sürdürmekte, silahlı mücadeleyi ise en son başvurulacak ve araç olarak kullanılabilecek safha olarak görmektedir. Moro nun var olmasına yönelik olarak en önemli prensiplerinden biri de Yerli ve Millî karakteridir. DAEŞ başta olmak üzere hiçbir illegal yapının mücadeleyi manipüle etmesine müsaade etmeyecek bir yaklaşım benimsenmiştir. İllegaliteden uzak durularak devletleşmenin gerektirdiği bir yerel motivasyona odaklanılmıştır. MILF in bu konudaki hassas tutumu bugün de devam etmekte ve mücadele herhangi bir meşruiyet krizine düşmemektedir. 55 Mindanao Halkı uzun yıllardır sürdürdüğü mücadelesinde önemli bir noktaya gelmiştir. Filipin hükümeti ile başlayan ateşkes ve barış sürecinin ardından, özerk nitelikli bir devletleşme sürecine daha da yaklaşılmıştır. Bunun gereği olarak, taahhütlerin tamamına sadakatle yaklaşarak devlet konusundaki samimi duruşlarını ortaya koymaktadırlar. Ülkemiz başta olmak üzere bu barış sürecinin gözlemcisi ülkeler ve kuruluşlar düzeyinde bu hassas gayret memnuniyetle karşılanmaktadır. Anayasal hazırlık sürecinin, kalkınma programının ve devletleşme sürecinin tamamlanması konusunda da MILF ve Bangsomoro halkı kendi üzerine düşeni yapmıştır. Özellikle anayasa metnindeki gayrimüslimlerin hukuku konusu bir insan halkları manifestosu niteliği taşımakta ve büyük bir hayranlık uyandırmaktadır. 53 (Nisa Suresi 75) 54 Haşimi, S. (2018). Mücadele Ahlakı: Kendi Liderinin Kaleminden Bangsamoro Mücadelesi. INSAMER. ss İsmail Mansur ÖZDEMİR h.htm 23

28 Buna karşı Filipin Hükümeti, iç siyasi çekişmeleri gerekçe göstererek süreci manipüle etmektedir. Gecikme ve belirsizlik hali, Moro Müslümanları nın yakın dönem imtihanı olmaktadır. Sabır ve metanet içinde süreci takip eden MILF yönetimi, ahdi bozan taraf olmak istememektedir. Buna karşı söz konusu siyasi sürecin netice vermeyeceği inancı da dış kaynaklı bir şekilde Moro Halkı içinde yaygınlaştırılmaya çalışılmaktadır. Bunun neticesinde bir isyanın ve radikalleşmenin oluşması istenmekte ve barış sürecinin sonlanması hedeflenmektedir. Tam bu süreçte DAEŞ e biat ettiğini ilan eden Maute isimli bir grup tarafından, Mindanao nun en önemli şehri Marawi City işgal edilmiştir. Müslümanların ve Moro Halkı nın hiç beklemediği bir zamanda ortaya çıkan bu durum Müslümanlar açısından çok büyük maliyetler yaratmışken DAEŞ, Filipin hükümeti ve Amerika bu durumdan önemli avantajlar elde etmiş durumdadır. DAEŞ e biat ettiğini açıklayan Maute nin bu işgali, DAEŞ Terör Örgütüne reklam fırsatının yanında bir güç nümayişi imkanı sağlamıştır. Öyle ki DAEŞ, Barış görüşmelerini etkileyebilecek bir güç olduğunu ve Bangsomoro meselesinde taraf olduğunu iddia etme cüretini kendinde bulmuştur. Ayrıca Marawi işgalinde şehri terk etmek zorunda kalan halkın mal ve varlığı ile büyük bir servet elde ettiği de söylenebilir. Çatışmaların hemen ilk günlerinde halktan çalınan kaynakların şehir dışına intikalinin yapıldığı bölgede konuşulmaktadır. Bu işgal Filipin Hükümeti ne, barış sürecini ve devletleşmeyi askıya alma, olağanüstü hal ilan etme ve bölgede bir savaş ortamı oluşturma fırsatı sağlamışsa da, ordunun %70 ini bölgeye göndermiş olmasına rağmen kontrolü ele alamadığı için önemli ölçüde itibar kaybettirmiştir. Ayrıca bulunduğumuz dönemde de devam eden bombardımanlarla Marawi şehrinin tüm altyapısı ve tarihi dokusu yok edilmektedir. Amerika ise son dönemde Rusya ve Çin ile yakınlaşma eğilimi gösteren Filipin Hükümeti ne destek konusunda bir gayrete girerek bölgesel varlığını mutlaklaştırma imkânına sahip olmuştur. Filipin hükümetinin kamuoyu önünde destek istemiyoruz açıklamasına rağmen askeri ve istihbari müdahale konusunda Amerika nın pozisyon aldığı herkesçe bilinen bir gerçektir Marawili, bir gecede mülteci durumuna düşmüştür. İşgal ve sonrasındaki müdahaleler esnasında yüzlerce Marawili şehit olmuştur. Ağır bombardıman neticesinde İslam medeniyetinin numunesi bir şehir yok edilmiştir. Halkın tüm kaynakları el değiştirmiş ve Marawi 24

29 Halkı yoksulluğa mahkûm edilmiştir. MILF yönetimi, bu işgal ve müdahale sürecinde teenni ile hareket etmeyi bilmiştir! Bu işgalin küresel boyutlarına işaret ederek askeri bir müdahalenin içinde yer almamıştır. Mazlum Marawi Halkı nın yanında olmayı tercih etmiştir MOROLU MÜSLÜMANLARIN ELDE ETTİĞİ SİYASİ VE HUKUKİ KAZANIMLAR Anayasal hazırlık süreci yanında Bangsomoro Kalkınma Programı da başarı ile yürütülerek bölgede yapılacak referandum sürecine bölge tüm boyutu ile hazır hale getirilmiştir. En kritik yasal hazırlık süreci de oldukça hassas bir şekilde yürütülmüş tatmin edici bir şekilde tamamlanmıştır. Özellikle bölgede yaşayan Hristiyan ahalinin hukuku koruma altına alınarak muazzam bir tarihi adım ve yasal metin ortaya koyulmuştur. Bu güven iklimin oluşturduğu etki ile bugün referanduma gidilmiştir. Halk büyük bir teveccüh göstererek MILF in müstakbel devletine EVET demiştir Ocak ta kazanılan zafer sonrası kendi öz yönetim hakkını elde eden Bangsamoro halkı umutların barış için yeşermesine vesile olmuştur. Bölge halkının yaklaşık yüzde 85'inin evet dediği referandumda 1,7 milyonu aşkın kişi oy kullandı Şubat'ta yapılan ikinci referandumda ülkenin en büyük ikinci adasında bulunan diğer şehirlere Müslüman özerk bölgeye katılıp katılmak istemedikleri soruldu. Yakın zamanda iki saldırı olsa da herkes barış olmasından yanaydı. Müslümanların en temiz duygularla yeşertmeye çalıştığı bu yapı herkes için örneklik teşkil etmektedir. Bilindiği üzere Temmuz ayında Duterte nin onayladığı Bangsamoro Organik Yasası özerkliğin temelini teşkil etmektedir. Filipinler Üniversitesi İslam hukuku ve siyaset profesörü Jamel Cayamodin Bangsamoro yasasının bölgedeki Müslümanların şikâyetlerini, duygularını ve taleplerini ele almak için 56 İsmail Mansur ÖZDEMİR h.htm

30 tasarlandığını ifade etti. Yasa bölgede yaşayan Müslümanlar için çok büyük önem arz etmektedir. Peki, Morolu Müslümanların kazandığı siyasi ve hukuki haklar nelerdir? Bangsamoro Organik Yasası neler teklif ediyor? Merkezi Hükümet idari yetkilerini Bangsamoro hükümetine devredecek. Yasa, nüfusun fazla olduğu Mindanao eyaletinin bazı bölgeleri ile çevresindeki adalara, mevcut özerk yapıdan çok daha kapsamlı bir özerklik sağlayacak. Yeni düzenlemeyle Bangsamoro özerk hükümeti kurulacak. Bangsamoro Özerk Bölgesi'nin başkenti Cotabato şehri olacaktır. Şeri hükümlerin uygulanacağı mahkemeler açılabilecektir. BARRM (Bangsamoro Autonomous Region in Muslim Mindanao) adıyla ifade bulan Bangsamoro Özerk hükümeti Filipinler hükümet bütçesinden yüzde 5 pay alacak. Bölgede toplanan Ulusal Hükümet in vergi, ücret ve harçlarının yüzde yetmiş beşi Bangsamoro Hükümeti ne devredilecek. Yüzde 25i Filipinler hükümetine gidecektir. Ayrıca Bangsamoro Hükümeti de bazı vergileri toplama yetkisine sahip olabilecektir. Bangsamoro Hükümeti, mevcut ulusal kanunlara uygun olarak bir kamu hizmeti yasası çıkarılacak. Ulusal yasalarla ihtilaf halinde, Filipin Anayasası'nın ve ulusal kanunların üstünlüğü açıkça yasada geçmektedir. Bangsamoro hükümetine bir başbakan ve bir Vali adı verilen tören lideri başkanlık edecek. Ayrıca kabinede yer alacak delegeler nispetinde milletvekilleri olacak. Kayıtlı seçmenler Bangsamoro Parlamentosu'ndaki temsilcilerini seçecekler. 80 üyeden oluşan bir meclis olacak: % 50 parti temsilcisi,% 40 bölge temsilcisi ve "Moro olmayan yerli halk ve yerleşimci toplulukları" için iki ayrılmış sandalye de dâhil olmak üzere% 10 sektör temsilcisi bulunacak. Şeriat hükümlerine bağlı yasal mahkemeler kurulacak. Tabi ki Müslüman olmayanlar için yerel yapıda mahkemeler de kurulabilecek. Bangsamoro Hükümetinin kendi askeri birlikleri olmayacak, fakat MILF olarak adlandırılan Moro askerlerinin bölgede güvenlik güçleri adı altında polis gibi hizmet vermesi planlanmaktadır. Filipin yargı sisteminin bir parçası olarak yasa tarafından Bangsamoro bölgesel yargı yetkisi dâhilinde bir Şeriat Yüksek Mahkemesi kurulacak. Bangsamoro Özerk Bölgesi içindeki veya dışındaki Şeriat Bölge Mahkemelerinin yargı yetkisi altındaki davalar hakkında özel temyiz yetkisi kullanacak. 26

31 Süreç istenildiği gibi giderse ilk resmi seçim 2022 tarihinde gerçekleşecek. Ulusal Hükümet, Bangsamoro Hükümeti'ne, çatışmadan etkilenen toplulukların yeniden inşası, rehabilitasyonu ve geliştirilmesi için özel bir kalkınma fonu sağlayacaktır. Referandumdan sonra 10 yıl süreyle yılda yaklaşık 5 milyar peso bu amaç için kullanılacaktır. Bangsamoro bölgesi, öncelikle kendi yetki alanı dışındaki diğer alanlar için enerji üretenler dışındaki tüm iç su kütlelerini denetleyecektir. Lanao Gölü gibi enerji üreten su kütleleri bunun yerine bölge tarafından Enerji Bakanlığı ile birlikte yönetilecektir. Bangsamoro Hükümeti Parlamentosu, halkın ihtiyaçlarını daha etkin bir şekilde karşılamak için özel işlevleri yerine getirmek üzere bir dizi yeni ajans oluşturma yetkisine sahip olacak, bunların arasında Yerel Halklar Bakanlığı ile Barınma ve İnsan Yerleşimleri Ajansı gibi bir ajans dikkatleri çekmektedir. Bangsamoro Hükümeti tarafından kurulacak yönetim ofisleri ise şöyle sıralanıyor: - Bangsamoro insan hakları komisyonu - Geleneksel veya Kabile Adalet Sistemi Ofisi - Şeriat Yüksek Mahkemesi - Bangsamoro Hazine Ofisi - Yerel Yönetimler Maliyesi Bürosu Bölgesel Ofisi - Afet Riskini Azaltma ve Yönetim Kurulu Ofisi smail Mansur ÖZDEMİR h.htm 27

32 28

33 SONUÇ Nur Misuari ile başlayan gayret Selamet Haşimi ile disiplinize olmuş ve diplomatik süreç Hacı Murad İbrahim döneminde de aynı ciddiyetle devam ettirilmiştir. Küresel hiçbir taciz, sabotaj ve motivasyon örseleyici tutuma teslim olunmayarak bugünkü sürece ulaşılmıştır. Diplomatik süreç 1976 yılından itibaren hız kazanmış fakat Filipin tarafının olumsuz tutumları sebebiyle hep askıda kalmıştır. İİT başta olmak üzere pek çok uluslararası aktör sürece dahil olsa da süreç tamamlanamamıştır sonrasında daha sistematik bir gayret MILF tarafından ortaya konulmuştur. Türkiye başta olmak üzere belli başlı ülkeler sürecin silahsızlanma ile başlayıp barış görüşmelerine ulaşması konusunda önemli çabalar ortaya koymuşlardır. Özellikle Türk NGO ları olan CANSUYU ve İHH nın gayretleri oldukça dikkat çekici ve cesaretlendirici olmuştur. İHH bölgede açtığı ofis ile konuyu bizzat yerinde takip ederken CANSUYU bölgesel yardımlar yanında önemli diplomatik destekler sunmuştur. Diğer Türk STK larının gayretleri ile bu hassas süreç oldukça etkin bir şekilde yönetilmiştir. Türkiye nin STK desteği yanında gözlemci statüde sürece verdiği katkı yanında kalkınma yardım programına bölgeyi alması da büyük faydalar oluşturmuştur. Özellikle insan kaynağı kapasitesinin artırılmasına yönelik bu çalışmalar müstakbel devletin en önemli ihtiyacı olan insan kaynağı ihtiyacını karşılayabilecektir. Bu konuda Filipin hükümet başkanı Sn. Duterte ninde iyi niyetli ve yapıcı bir yaklaşım içinde olduğunu ifade etmek lazımdır. Filipin içinden ve dışından gelen muhalefete kulak asılmayarak sürecin bu noktaya gelmesi de oldukça değerlidir. ABD, Çin ve hatta İsrail e kadar pek çok ülkenin Malaka boğazının da yakında olan bu kritik ada coğrafyası ile ilgili hesapları düşünüldüğünde süreç Allah ın bir lütfu ve MILF in gayretinin bir mahsulüdür. 60 Silahsızlanma sürecini ve barış taahhüdünü yerine getirme konusunda büyük gayret MILF indir. İçerideki muhalefeti aşarak halkı bu sürece inandırmak samimiyet ve güvenin bir sonucudur. Az bir marjinal grup haricinde halk MILF kadrosundan büyük bir eminlik içindedir. Savaşın devam etmesini istese hiç tereddüt etmeyecek olan Moro halkı adım adım zafere yürümüştür İsmail Mansur ÖZDEMİR h.htm 29

34 Filipinler de Müslümanlar nüfus ve demografik yapısına baktığımızda ülke sınırları içerisinde verdiğimiz bilgiler neticesinde azınlık durumundadırlar. Ancak azınlık durumunda olmaları haklarının yeneceği manasına da gelemez. Müslümanlar azınlık durumunda da olsa ülke de söz hakkına sahip olması ve diğer dinlere ya da milletlere gösterilen dikkatin aynı şekilde Müslümanlara da gösterilmesi gerekmektedir. İslamiyet'te olan inanç gereği inanç sayılarla ölçülemez ve ülkedeki tüm Müslümanların demografik yapısı korunmalıdır. Türkiye'nin de devletlerarası ilişkiler neticesinde burada yer alan Müslümanların özlük haklarının korunması ve nüfus yapısının muhafaza edilmesi ya da çoğaltılması şekliyle takibatını sürdürmesi gerekmektedir En nihayetinde dünya barışının sağlanması için kilometre taşı rolü üstlenmiş olan Moro İslam Devleti, zulüm altında haklı bir mücadelenin galibi olmuştur. Başta İslam dünyası olmak üzere insanlığın Moro barış sürecini ve sonuçlarını iyi etüt etmesi zaruri bir prensiptir. Bu sürecin tercümesi ise; yaşatmak için ölenler, yaşamak için öldürenlere galip gelmiştir. Morolu Müslümanların Bangsamoro Başbakanı Hacı Murad İbrahim: Başkanlık Saray ında yaptığım yeminden sonra şimdi Allah (cc) önünde de yemin ediyorum ki Bangsamoro ya en güzel şekilde hizmet edeceğim. (Hüseyin ORUÇ-İHH) 30

35 KAYNAKÇA Atasoy, E. (2018). Siyasi Coğrafya ve Etnocoğrafya Perspektifinden Filipinlerdeki Müslüman Topluluklar Journal of History Culture and Art Research, 7(2), Caculitan, A. R., Negotiating Peace With The Moro Islamic Liberation Front In The Southern Philippines, Yayımlanmamış lisansüstü tezi, Naval Post Graduate School, California USA. Cengil, M. (2014). IŞİD (Irak Şam İslam Devleti): Psikopolitik ve Teolojik Bir Değerlendirme. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 6, Chalk, P., The Davao Consensus: A Panacea for the Muslim Insurgency in Mindanao? Terrorism and Violence, 9 (2), ss Dennis F. Quilala (2007) The GRP-MILF Peace Process After September 11 and the Involvement of the United States, Philippine Political Science Journal, 28:51, Diyanet İşleri Başkanlığı. (2015). DAEŞ in Temel Felsefesi ve Dini Referansları Raporu. Erdoğan Ş., Deligöz E. (2015). Irak Şam İslam Devleti (IŞİD): Gücü ve Geleceği. Savunma Bilimleri Dergisi. 14(1), Franco, J. R. S., Malaysia: Unsung Hero of the Philippine Peace Process, Asian Security, 9 (3), ss Göksoy, İsmail Hakkı. «Filipinler'de İslamiyet.» Diyanet İlmi Dergi 31, no. 3 (Temmuz-Ağustos- Eylül 1995): Göksoy, İsmail Hakkı. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Filipinler Maddesi. Cilt 13. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, Haşimi, S. (2018). Mücadele Ahlakı: Kendi Liderinin Kaleminden Bangsamoro Mücadelesi. INSAMER. Hernandez, A., National Building And Identity Conflicts: Facilitating the Mediation Process in Sourthern Philippines, Leipzig: Springer. Hernandez, C. G., The Philippines in 1996: A House Finally in Order? Asian Survey, 37 (2), A Survey of Asia in 1996: Part II, pp

36 Kamlian, J., Ethnic and Religious Conflict in Southern Philippines: A Discourse on Self- Determination, Political Autonomy and Conflict Resolution, Islam and Human Rights Project, Emorry University, Atlanta. Macdonald, G. (2013). Güney Filipinler de Barış İhtimali ve Karşılaşılan Engeller, Democratic Process Institute, London. Noble, L , The Moro National Liberation Front in the Philippines, Pacific Affairs, 49 (3), ss Özdemir İsmail M h.htm Özdemir İsmail M., Milli Gazete, Muslimport (Mülakat) Özerdem. A., The Contribution of the Organisation of the Islamic Conference to the Peace Process in Mindanao, Civil Wars, 14 (3), ss Quilala, D. F., The GRP-MILF Peace Process After September 11 and the Involvement of the United States, Philippine Political Science Journal, 28 (51), ss Samad., P. A., and Abu Bakar, D., Malysia-Philippines Relations: the Issue of Sabah, Asian Survey, Vol.32, No. 6, 559. Santos Jr., S., Dynamics and Directions of the Peace Negotiations between the Philippine Government and the Moro Islamic Liberation Front. ( ns_of_the_peace_negotiations_between_the_philippine_government_and_the_moro_ islamic_liberation_front.pdf). Erişim tarihi: Söylemez, Hatice. MORO Uzakdoğu'da Bir Bağımsılık Mücadelesi. Düzenleyen H.Zehra Kavak- Ümmühan Özkan. İstanbul: İHH İnsani ve Sosyal Araştırmalar Merkezi,

37 Tanrıverdi, G., Filipinler Barış Sürecinin Tarihsel Gelişimi: , Güvenlik Bilimleri Dergisi, 6 (2), Tanrıverdi, G., Güvenlik Bilimleri Dergisi, 6 (2), ss The Philippines: Running in Place in Mindanao (2009). International Crisis Group, Policy Briefing, Asia Briefing No 88, Jakarta-Brussels The Tripoli Agreement, Office of the Presidental Adviser on the Peace Process, gov. ph/ tripoli-agreement/, Erişim Tarihi Timberman, D. G., The Philippines in 1990: On Shaky Ground, Asian Survey, 31 (2), A Survey of Asia in 1990: Part II, pp

38 34