T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
|
|
- Fidan Balcan
- 7 yıl önce
- İzleme sayısı:
Transkript
1 T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ SİYANİSİTLER İÇEREN GÜMÜŞ CEVHERLERİNİN SİYANÜR LİÇİNDE SİYANİSİT-ÇÖZÜNME KİNETİĞİ İLİŞKİSİ VE GÜMÜŞ ÇÖZÜNME VERİMİNİN ARTIRILMASI Sermin GÖKSU Danışman: Doç. Dr. A. Hakan AKTAŞ YÜKSEK LİSANS TEZİ KİMYA ANABİLİM DALI ISPARTA 8 i
2 İÇİNDEKİLER Sayfa İÇİNDEKİLER.. i ÖZET... iv ABSTRACT... vi TEŞEKKÜR... viii SİMGELER DİZİNİ ix ŞEKİLLER DİZİNİ... x ÇİZELGELER DİZİNİ.. xv 1. GİRİŞ Kuramsal Temeller Gümüş Siyanür Siyanür Liçi Siyanür Liçinin Kimyasal Yönü Bazı Metallerin Siyanürlü Çözeltilerde Davranışları Altın Gümüş Bakır Demir Kurşun Çinko Cıva Arsenik ve Antimuan Tellür Siyanür Liçini Etkileyen Faktörler Siyanür Konsantrasyonu Oksijen Tane Boyutu ph Sıcaklık Karıştırma Hızı i
3 1..7. Yabancı İyonlar Hızlandırıcı Etki Geciktirici Etki Siyanürlü Artıkların Arıtılması Doğal Bozunma Kimyasal Arıtma Yöntemleri Inco SO / Hava Yöntemi Hidrojen Peroksit (H O ) Yöntemi Alkali Klorürleme Siyanür Geri Kazanma Yöntemleri Siyanür Liçinin Türkiye deki Uygulamaları Etibank 1. Yıl Gümüş Madeni İşletmesi Ovacık Altın Madeni İşletmesi KAYNAK BİLGİSİ MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Gümüş Cevheri Kimyasal Maddeler Yöntem Serbest Siyanür Analizi Metal Analizi ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Metalik Gümüş ile Yapılan Deneyler Saf Minerallerle Yapılan Deneyler Arjantit (Ag S) ile yapılan deneyler Arjantit çözünmesine ph ın etkisi Arjantit çözünmesine NaCN konsantrasyonunun etkisi Pirit (FeS ) ile yapılan deneyler Metalik Gümüş ve Arjantit (Ag S) ile yapılan deneyler Arjantit (Ag S) ve Pirit (FeS ) ile yapılan deneyler Metalik gümüş, Arjantit (Ag S) ve Pirit (FeS ) karışımlarıyla yapılan deneyler.. 73 ii
4 4.3. Cevherle Yapılan Deneyler NaCN konsantrasyonunun etkisi Ön işlemli Liç Deneyler SONUÇLAR KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ 111 iii
5 ÖZET Yüksek Lisans Tezi SİYANİSİTLER İÇEREN GÜMÜŞ CEVHERLERİNİN SİYANÜR LİÇİNDE SİYANİSİT-ÇÖZÜNME KİNETİĞİ İLİŞKİSİ VE GÜMÜŞ ÇÖZÜNME VERİMİNİN ARTIRILMASI Sermin GÖKSU Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Kimya Anabilim Dalı Jüri: Doç. Dr. A. Hakan AKTAŞ (Danışman) Doç. Dr. Esengül KIR Doç. Dr. Emin Cafer ÇİLEK Siyanürleme (siyanür ile çözündürme) bir hidrometalürjik yöntem olup, küçük boyutlu altın ya da gümüş minerallerini içeren cevherlerden değerli metalleri kazanmak için endüstriyel ölçekte kullanılan tek yöntem olma özelliğini günümüzde hala korumaktadır. Siyanürlemenin esasını, cevherdeki altın/gümüş minerallerinin seyreltik siyanür çözeltilerinde Au (CN) / Ag (CN) kompleks iyonu halinde çözünerek sıvı (çözelti) faza geçmesi ve daha sonraki aşamada gümüş/altın yüklü çözeltiden gümüşün/altının çöktürülerek tekrar kazanılması oluşturur. Altın cevherlerinin siyanürlemesinde yüksek verim (>%9) elde edilebilirken, aynı süre içerisinde ve ortamda gümüş cevherlerinden oldukça düşük verimler (<%7) elde edilmektedir. Bununla birlikte liç süresinin bu kadar uzun (48 saat) sürmesinin en önemli gerekçelerinden biri altın/gümüş cevherleri içinde siyanisitler olarak adlandırılan minerallerin varlığıdır. Bu mineraller liç sırasında siyanür ile kompleks oluşturarak siyanür tüketimini artırmakta ve çözünmeyi yavaşlatan geciktirici etki oluşturmaktadırlar. Bu tezin amacı, Gümüşköy/Kütahya gümüş cevherinin içerisinde geciktirici etki yapan siyanisitlerin etkilerini en aza indirerek, daha düşük siyanür tüketimiyle daha az veya eşit liç süresinde gümüş çözünme veriminin artırılmasıdır. Bu amaç iv
6 doğrultusunda, ilk olarak metallerin (Ag ve Fe) ve minerallerin (Ag S ve FeS ) siyanürle verdiği tepkimeler kinetik açıdan da değerlendirilerek belirlenen optimum şartlar cevher numunesi kullanılarak uygulanmış ve cevher içindeki gümüşün çözünürlüğü araştırılmıştır. Cevherin kimyasal analiz sonuçlarına göre, cevher içinde geciktirme etkisi yapabilecek ve siyanür tüketimine neden olabilecek en önemli metalin (siyanisit) demir olduğu görülmüştür. Demirin yüksek ph larda oksit/hidroksitler halinde çökelmesinin liç ortamında mümkün olabileceği göz önüne alındığında, liçten önce uygulanacak bir ön işlemin cevher içindeki demiri oksit/hidroksit halinde çöktürebilmesi mümkün görülmüştür. Bu nedenle, liç sırasında demir çözünme miktarını azaltarak demirin geciktirici etkisini en aza indirmek üzere liç için hazırlanan pülpe NaCN ilave etmeden önce 4 saatlik bir ön işlem uygulanmıştır. Ön işlem sırasında pülp sürekli karıştırılmış, 1 L/dk hava verilmiş ve düzenli olarak ph ölçümü yapılmıştır. Ön işlemden sonra 1.67 g/l NaCN eklenerek 48 saatlik siyanür liçi tamamlanmıştır. Deney sonuçlarından demirin çözünme veriminin ön işlemsiz siyanür liçine göre %85 daha az olduğu, bununla birlikte gümüş çözünme veriminin %6 arttığı ve NaCN tüketiminin azaldığı gözlenmiştir. Bu olumlu sonuçların ardından liç çözeltisindeki sülfür iyonlarının olumsuz etkisini etkisi gidermek ve gümüş çözünme verimini artırmak için Pb(NO 3 ) kullanılarak cevher numunesinin yine ön işlemli siyanürleme deneyi yapılmıştır. Böylece, gümüş çözünme verimi %16 lık bir artışla yaklaşık %8 olarak elde edilmiştir. Bu sonuçlara göre, ön işlem uygulanarak cevherin siyanür liçinde daha yüksek verimlerin daha kısa sürede ve daha az siyanür tüketimi ile elde edilebileceği ortaya konmuştur. Anahtar Kelimeler: Siyanürleme, Gümüş, Çözünme kinetiği. 7, 111 sayfa v
7 ABSTRACT M.Sc. Thesis RELATIONSHIP BETWEEN CYANICIDES AND LEACHING KINETICS IN CYANIDATION OF CYANICIDES BEARING SILVER ORES AND IMPROVING OF SILVER DISSOLUTION RECOVERY Sermin GÖKSU Süleyman Demirel University Graduate School of Applied and Natural Sciences Department of Chemistry Thesis Committee: Assoc. Prof. Dr. A. Hakan AKTAŞ (Supervisor) Assoc. Prof. Dr. Esengül KIR Assoc. Prof. Dr. Emin Cafer ÇİLEK Cyanidation, as a hydrometallurgical process, is only method industrially employed to recover valuable metals from ores bearing gold and silver minerals since over 1 years ago. Gold/silver mineral processing is usually based on the cyanidation of the ore. The leaching of the ore is performed using alkaline cyanide solutions that produce lixiviates containing mixtures of metal cyanide complexes such as Au (CN), Ag (CN). In last decades, the recovery of gold/silver cyanide complexes from the leached solutions is done using activated carbon as adsorbent. It is known that under exactly the same conditions silver dissolves about half the rate at which gold dissolves. However, silver is sensitive to the cyanide concentration, while gold becomes independent of cyanide concentration at higher levels of concentration. Silver is sensitive to the degree of agitation, while gold is essentially independent of agitation. While higher gold recovery (>9%) is obtained from the industrial application of cyanidition, the silver recovery (<7%) is low. One of the most important reasons of such long leaching time (48 h) is presence of the some minerals in the ore called as cyanicides. During the cyanidation, these minerals react with cyanide and produce some metal complexes resulting higher cyanide consumption. vi
8 The main objective of this thesis is to obtain high silver dissolution with low cyanide consumption by means of reducing the retarding effect of some cyanicides in a silver ore sample taken from Gümüşköy/Kütahya. To do this, cyanidition performances of the some pure metals (Ag and Fe), some minerals and a certain amount of their mixtures (an artificial ore) were separately determined and evaluated kinetically. In order to investigated the solubility of silver/ silver minerals in the ore, the optimum leaching conditions determined from the tests using the artificial ore were applied to the ore sample. According to the chemical analysis of the ore sample, it was determined that iron is most important metal having the retarding effect as a cyanicide. As it is known that iron can precipitate under high alkaline solutions as iron oxides/hydroxides. For this reason, it can be assumed that pre-treatment of the ore in an alkaline solution can reduce the retarding effect of iron, prior to cyanidation. To test this, the ore sample was agitated for 4 h at ph 1. During the pre-treatment, the pulp was agitated continuously and the pulp aerated with 1 L/min of air. Then, a predetermined amount of cyanide was introduced into the pulp and cyanidation time was 4 h in this stage. According to this test results, it was determined that a significant reduction of iron dissolution was obtained (85%). Furthermore, the silver extraction and the cyanide consumption were improved by application of the pre-treatment. As it is known that sulphide ion in the pulp has a harmful effect. In order the overcome this difficulty, the addition of lead salts is a common mill practice. Therefore, a final test was performed by using lead nitrate in the cyanidation of the pre-treated pulp. The silver dissolution recovery was shifted from 64% to 8% by using the pre-treatment method. According to the results of this thesis, the pre-treatment of the pulp is a useful tool and the silver extraction from the Gümüşköy silver ore can significantly be improved with low cyanide consumptions by using the pre-treatment method. Key Words: Cyanidation, Silver, Dissolution kinetics. 7, 111 pages vii
9 TEŞEKKÜR Bu çalışma konusunu belirleyen, fikirlerini, her türlü ilgi ve desteğini esirgemeyen değerli Danışman hocam, Doç. Dr. A. Hakan AKTAŞ a teşekkür ederim. Çalışmalarım boyunca laboratuvar imkanlarından rahatlıkla faydalanabilmem için yardımlarını ve desteklerini esirgemeyen, literatür araştırmalarımda yardımcı olan değerli hocam, Doç. Dr. E. Cafer ÇİLEK e teşekkür ederim. Tezi 1444-YL-6 No lu Proje ile destekleyen Süleyman Demirel Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Yönetim Birimi Başkanlığı na teşekkür ederim. Tezimin her aşamasında maddi ve manevi destek veren, beni yalnız bırakmayan aileme sonsuz sevgi ve saygılarımı sunarım. Sermin GÖKSU ISPARTA, 8 viii
10 SİMGELER DİZİNİ a Kinetik model katsayısı k Çözünme hız sabiti (h -1, dk -1 ) M e M NaCN N NaCN ün milieşdeğer gramı (mg) NaCN miktarı (g) Normalite R Çözünme verimi (%) T Çözünme süresi (h, dk) V Titrant hacmi (ml) ix
11 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 1.1. Altın çözünmesinin elekrokimyasal mekanizmasının şematik gösterimi (Marsden ve House, 199) 11 Şekil 1.. Hava ile doyurulmuş çözeltilerde, altın ve gümüşün çözünmesi hızına siyanür konsantrasyonunun etkisi (Habashi, 1999).... Şekil o C de farklı O basınçlarda ve farklı NaCN konsantrasyonlarda gümüşün çözünme hızı (Habashi, 1999)...3 Şekil 1.4. ph ın bir fonksiyonu olarak siyanür çözeltisinde bulunan türler.(habashi, 1999). 4 Şekil 1.5. Siyanür çözeltisindeki altın ve gümüşün çözünme hızı üzerine yüksek alkalinitenin etkisi (Habashi, 1999)...4 Şekil 1.6. Yüksek ph da kalsiyum iyonlarının geciktirici etkisi (Habashi, 1999). 5 Şekil 1.7. %.5 KCN deki altın çözünme hızına sıcaklığın etkisi (Habashi, 1999)...5 Şekil 1.8. Eti Gümüş A.Ş. gümüş madeni işletmesinde gümüş üretiminde uygulanan sürecin şematik diyagramı (Ersin, 199)..43 Şekil 1.9. Ovacık altın işletmesinde uygulanan sürecin basitleştirilmiş akım şeması (Uslu, 1997)..45 Şekil.1. Alkali çözeltideki O indirgenmesi için ardışık tepkimeler ve elektrot yüzeyine O adsorpsiyonu için önerilen modeller.47 Şekil 3.1. Siyanür liçi laboratuvar deney düzeneği Şekil 3.. Yapay karışım ve cevher numunesi ile yapılan ön liç deney sonuçları ve model kestirimleri.5 Şekil 3.3. Kinetik model parametrelerinden a ın gümüş çözünme verimine etkisi...53 Şekil 3.4. Kinetik model parametrelerinden k nın gümüş çözünme verimine etkisi..54 Şekil 4.1. Metalik gümüşün siyanür liçinde siyanür tüketimi, ortam ph sı ve çözünme veriminin liç süresi ile değişimi (NaCN 4.65 g/l) 56 Şekil 4.. Metalik gümüşün siyanür liçinde siyanür tüketimi, ortam ph sı ve çözünme veriminin liç süresi ile değişimi (NaCN 1 g/l)...57 x
12 Şekil 4.3. Ag S ün siyanür liçinde siyanür tüketimi, ortam ph sı ve çözünme veriminin liç süresi ile değişimi (ph= 1) 59 Şekil 4.4. Ag S ün siyanür liçinde siyanür tüketimi, ortam ph sı ve çözünme veriminin liç süresi ile değişimi (ph= 11) 6 Şekil 4.5. Ag S ün siyanür liçinde siyanür tüketimi, ortam ph sı ve çözünme veriminin liç süresi ile değişimi (ph= 1) 61 Şekil 4.6. Ag S ün siyanür liçinde ortam ph sının çözünme hız sabitine etkisi...61 Şekil 4.7. Ag S ün siyanür liçinde siyanür tüketimi, ortam ph sı ve çözünme veriminin liç süresi ile değişimi (NaCN 7.5 g/l)...63 Şekil 4.8. Ag S ün siyanür liçinde siyanür tüketimi, ortam ph sı ve çözünme veriminin liç süresi ile değişimi (NaCN 1 g/l)..64 Şekil 4.9. Ag S ün siyanür liçinde siyanür tüketimi, ortam ph sı ve çözünme veriminin liç süresi ile değişimi (NaCN 1.5 g/l)...65 Şekil 4.1. Ag S ün siyanür liçinde NaCN konsantrasyonunun çözünme hız sabitine etkisi...65 Şekil FeS ün siyanür liçinde siyanür tüketimi, ortam ph sı ve çözünme veriminin liç süresi ile değişimi 67 Şekil 4.1. Metalik gümüş ve Ag S ün siyanür liçinde siyanür tüketimi, ortam ph sı ve çözünme veriminin liç süresi ile değişimi 69 Şekil Ag S ve FeS ün siyanür liçinde Ag çözünme verimi ve Fe çözünme veriminin liç süresi ile değişimi ( g NaCN/ ml)..7 Şekil Ag S ve FeS ün siyanür liçinde siyanür tüketimi ve ortam ph sının liç süresi ile değişimi ( g NaCN/ ml) 71 Şekil Ag S ve FeS ün siyanür liçinde Ag çözünme verimi ve Fe çözünme veriminin liç süresi ile değişimi (3 g NaCN/3mL)...7 Şekil Ag S ve FeS ün siyanür liçinde siyanür tüketimi ve ortam ph sının liç süresi ile değişimi (3 g NaCN/3mL).7 Şekil Metalik gümüş, Ag S ve FeS ün siyanür liçinde Ag çözünme verimi ve Fe çözünme veriminin liç süresi ile değişimi (%65.79 FeS, %17.76 metalik gümüş ve %16.45 Ag S)..74 xi
13 Şekil Metalik gümüş, Ag S ve FeS ün siyanür liçinde siyanür tüketimi ve ortam ph sının liç süresi ile değişimi (%65.79 FeS, %17.76 metalik gümüş ve %16.45 Ag S)...75 Şekil Metalik gümüş, Ag S ve FeS ün siyanür liçinde Ag çözünme verimi ve Fe çözünme veriminin liç süresi ile değişimi (%88.89 FeS, %5.56 metalik gümüş ve %5.56 Ag S)...76 Şekil 4.. Metalik gümüş, Ag S ve FeS ün siyanür liçinde siyanür tüketimi ve ortam ph sının liç süresi ile değişimi (%88.89 FeS, %5.56 metalik gümüş ve %5.56 Ag S).76 Şekil 4.1. Metalik gümüş, Ag S ve FeS ün siyanür liçinde Ag çözünme verimi ve Fe çözünme veriminin liç süresi ile değişimi (%94.1 FeS, %3.5 metalik gümüş ve %.94 Ag S)...77 Şekil 4.. Metalik gümüş, Ag S ve FeS ün siyanür liçinde siyanür tüketimi ve ortam ph sının liç süresi ile değişimi (%94.1 FeS, %3.5 metalik gümüş ve %.94 Ag S).78 Şekil 4.3. Yapay karışımların siyanürlemesinde pirit miktarının çözünme hız sabitine etkisi 78 Şekil 4.4. Metalik gümüş, Ag S ve FeS ün siyanür liçinde Ag çözünme verimi ve Fe çözünme veriminin liç süresi ile değişimi (NaCN 15 g/l)...8 Şekil 4.5. Metalik gümüş, Ag S ve FeS ün siyanür liçinde siyanür tüketimi ve ortam ph sı liç süresi ile değişimi (NaCN 15 g/l)..81 Şekil 4.6. Gümüş cevherinin siyanür liçinde Ag çözünme verimi ve Fe çözünme veriminin liç süresi ile değişimi (NaCN 1 g/l)..83 Şekil 4.7. Gümüş cevherinin siyanür liçinde siyanür tüketimi ve ortam ph sının liç süresi ile değişimi (NaCN 1 g/l) 83 Şekil 4.8. Gümüş cevherinin siyanür liçinde Ag çözünme verimi ve Fe çözünme veriminin liç süresi ile değişimi (NaCN 5 g/l) 84 Şekil 4.9. Gümüş cevherinin siyanür liçinde siyanür tüketimi ve ortam ph sı liç süresi ile değişimi (NaCN 5 g/l)...85 Şekil 4.3. Gümüş cevherinin siyanür liçinde Ag çözünme verimi ve Fe çözünme veriminin liç süresi ile değişimi (NaCN 3.33 g/l)...86 xii
14 Şekil Gümüş cevherinin siyanür liçinde siyanür tüketimi ve ortam ph sı liç süresi ile değişimi (NaCN 3.33 g/l).86 Şekil 4.3. Gümüş cevherinin siyanür liçinde Ag çözünme verimi ve Fe çözünme veriminin liç süresi ile değişimi (NaCN.5 g/l)...87 Şekil Gümüş cevherinin siyanür liçinde siyanür tüketimi ve ortam ph sı liç süresi ile değişimi (NaCN.5g/L) 88 Şekil Gümüş cevherinin siyanür liçinde Ag çözünme verimi ve Fe çözünme veriminin liç süresi ile değişimi (NaCN 1.67 g/l)...89 Şekil Gümüş cevherinin siyanür liçinde siyanür tüketimi ve ortam ph sı liç süresi ile değişimi (NaCN 1.67g/L)...89 Şekil Cevher siyanürlemesinde NaCN konsantrasyonunun çözünme hız sabitine etkisi...9 Şekil Gümüş cevherinin ön işlemli siyanür liçinde Ag çözünme verimi ve Fe çözünme veriminin liç süresi ile değişimi 93 Şekil Gümüş cevherinin ön işlemli siyanür liçinde siyanür tüketimi ve ortam ph sının liç süresi ile değişimi 94 Şekil Gümüş cevherinin havasız ön işlemli siyanür liçinde Ag çözünme verimi ve Fe çözünme veriminin liç süresi ile değişimi...96 Şekil 4.4. Gümüş cevherinin havasız ön işlemli siyanür liçinde siyanür tüketimi ve ortam ph sı liç süresi ile değişimi...96 Şekil Gümüş cevherinin ön işlemli siyanür liçinde Pb(NO 3 ) eklenmesi sonucu elde edilen Ag çözünme verimi ve Fe çözünme veriminin liç süresi ile değişimi.99 Şekil 4.4. Gümüş cevherinin ön işlemli siyanür liçinde Pb(NO 3 ) eklenmesi sonucu siyanür tüketimi ve ortam ph sı liç süresi ile değişimi...99 Şekil 5.1. Farklı ph değerlerinde arjantit in siyanür liçinde, gümüş çözünme verimi ve NaCN tüketimi ilişkisi...11 Şekil 5.. Farklı siyanür konsantrasyonlarında arjantit in siyanür liçinde gümüş çözünme verimi...1 Şekil 5.3. Farklı miktarlardaki pirit (FeS ) mineralinin gümüş çözünme verimi ve NaCN tüketimi üzerine etkisi...13 xiii
15 Şekil 5.4. Gümüşköy gümüş cevherinin siyanürlemesinde NaCN konsantrasyonunun, gümüş çözünme verimi ve NaCN tüketimi üzerine etkisi...14 Şekil 5.5. Gümüşköy cevherinin ön işlemsiz (D1), ön işlemli (D), havasız ön işlemli (D3) ve Pb(NO 3 ) (D4) kullanılarak yapılan ön işlemli siyanür liçinde gümüş çözünme verimi ve çözünme hız sabitlerinin değişimi...16 xiv
16 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 1.1. Önemli metal- siyanür kompleksleri (Staunton, 1991; Kaya ve ark., 1996)...4 Çizelge 1.. Farklı ph değerlerinde seyreltik sulu çözeltilerdeki HCN oranları Çizelge 1.3. Siyanürasyon stokiyometrisi (Habashi, 1999).. 9 Çizelge 1.4. Altın ile birlikte en sık rastlanılan önemli mineraller (Smith Mudder 1991)...1 Çizelge 1.5. %.1 NaCN çözeltisinde bakır minerallerinin çözünürlükleri (Marsden ve House199)..15 Çizelge Yıl Gümüşköy gümüş cevherinin elek analizi sonuçları.51 Çizelge g/l NaCN konsantrasyonunda metalik gümüş kullanılarak yapılan liç sonuçları...55 Çizelge g/l NaCN konsantrasyonunda metalik gümüş kullanılarak yapılan liç sonuçları...57 Çizelge 4.3. ph 1 da arjantit (Ag S) kullanılarak yapılan liç sonuçları...58 Çizelge 4.4. ph 11 de arjantit (Ag S) kullanılarak yapılan liç sonuçları...59 Çizelge 4.5. ph 1 de arjantit (Ag S) kullanılarak yapılan liç sonuçları...6 Çizelge g/l NaCN konsantrasyonunda arjantit kullanılarak yapılan liç sonuçları 6 Çizelge g/l NaCN konsantrasyonunda arjantit kullanılarak yapılan liç sonuçları 63 Çizelge g/l NaCN konsantrasyonunda arjantit kullanılarak yapılan liç sonuçları 64 Çizelge 4.9. Pirit (FeS ) kullanılarak yapılan liç sonuçları. 67 Çizelge 4.1. Metalik gümüş ve arjantit (Ag S) kullanılarak yapılan liç sonuçları 68 Çizelge g/l ( g/ ml) NaCN konsantrasyonunda arjantit (Ag S) ve pirit (FeS ) kullanılarak yapılan liç sonuçları...7 Çizelge g/l (3 g/3 ml) NaCN konsantrasyonunda arjantit (Ag S) ve pirit (FeS ) kullanılarak yapılan liç sonuçları...71 xv
17 Çizelge %65.79 FeS, %17.76 metalik gümüş ve %16.45 Ag S kullanılarak yapılan liç sonuçları...74 Çizelge %88.89 FeS, %5.56 metalik gümüş ve %5.56 Ag S kullanılarak yapılan liç sonuçları...75 Çizelge %94.1 FeS, %3.5 metalik gümüş ve %.94 Ag S kullanılarak yapılan liç sonuçları...77 Çizelge g/l NaCN konsantrasyonunda pirit (FeS ), metalik gümüş ve arjantit (Ag S) kullanılarak yapılan liç sonuçları...79 Çizelge g/l NaCN konsantrasyonunda gümüş cevheri kullanılarak yapılan liç sonuçları...8 Çizelge g/l NaCN konsantrasyonunda gümüş cevheri kullanılarak yapılan liç sonuçları...84 Çizelge g/l NaCN konsantrasyonunda gümüş cevheri kullanılarak yapılan liç sonuçları...85 Çizelge g/l NaCN konsantrasyonunda gümüş cevheri kullanılarak yapılan liç sonuçları...87 Çizelge g/l NaCN konsantrasyonunda gümüş cevheri kullanılarak yapılan liç sonuçları...88 Çizelge 4.. Gümüş cevherinin ön işlemli siyanür liç sonuçları.93 Çizelge 4.3. Gümüş cevherinin ön işlemsiz siyanür liçi ile ön işlemli siyanür liç sonuçlarının karşılaştırılması 94 Çizelge 4.4. Gümüş cevherinin havasız ön işlemli siyanür liç sonuçları 95 Çizelge 4.5. Gümüş cevherinin ön işlemli siyanür liçi ile havasız ön işlemli siyanür liç sonuçlarının karşılaştırılması...97 Çizelge 4.6. Ön işlemden sonra Pb(NO 3 ) ilavesiyle elde edilen liç sonuçları...98 xvi
18 1. GİRİŞ Bilinen cevher zenginleştirme yöntemleri ile zenginleştirilemeyecek kadar ince taneli altın içeren cevherlerin değerlendirilmesinde 1 yılı aşan bir süreden beri başarı ile kullanılan siyanür liçi yöntemi, dünya çapında kabul görmüş standart bir yöntemdir. Siyanür liçinin kimyasal mekanizmasının iyi bilinmesi, basit ve ekonomik bir süreç oluşu yöntemin hızlı bir şekilde yayılmasına sebep olmuş, fakat yüksek zehirli etkiye sahip olması yüzünden siyanür kullanımı, özellikle son yıllarda artan çevre bilincinden dolayı büyük tepkilerle karşılaşmıştır. Siyanürün güvenli kullanımı, sağlıklı yönetim uygulamalarının yürürlüğe konması ile mümkündür (Çelik vd., 1997). Siyanürün altın madenciliğinde kullanımında aşağıda sözü edilen sakıncalarından dolayı, alternatif çözücülerin araştırılması gündeme gelmiştir. Bu sakıncalar: Siyanür çözeltilerinin zehirli oluşu ve tesis artıklarının çevresel bazı problemler doğuracağı kuşkusu, Liç süresinin uzun olması (4-7 saat), Siyanisit içeren (sülfürlü, bakır oksitli, karbonlu mineraller gibi) bazı cevherlerin siyanürlenmesinde düşük altın kazanma verimlerinin olmasıdır (İpekoğlu vd., 1996). Siyanürleme ile cevherlerden altın ve gümüş kazanımı, altın/gümüş madenciliğinde geniş çapta uygulanmaktadır (Habashi, 1987; Mudder, 1; Mudder vd., 1; Reyes- Cruz vd., 4). Siyanür içerikli tesis artıklarına uygulanan kimyasal arıtma yöntemleri ile siyanür ya bozundurularak zararsız bileşiklere dönüştürülür ya da tekrar kullanım için geri kazandırılabilir. Doğal bozunma haricinde kimyasal arıtmayı gerektiren sebepler şu şekilde sıralanabilir (Çelik vd., 1997); Artıklarda istenilen siyanür konsantrasyonu, Buharlaşmadan fazla çökelmenin olduğu yörelere artık barajından suyun boşaltılma gerekliliği. Örneğin Kuzey Amerika da uzun ve soğuk kış aylarında doğal bozunma için uygun olmayan koşullar yaratır, Göller, ırmaklar gibi taze su kaynaklarına olan yakınlık, 1
19 Cevherin mineralojisinden kaynaklanan aşırı siyanür tüketimi siyanürün geri kazanılmasını zorunlu kılabilir, Artıklardaki metal içeriğini düşürmek için arıtma gerekebilir. Artıkların arıtılması için süreç seçiminde göz önünde tutulması gereken kriterler şunlardır: Cevherin mineralojisi, Artıklarda olması istenilen siyanür ve ağır metal içeriği, Sürecin uygulanabilirliği, Kullanılacak olan reaktiflerin maliyeti ve tüketimi, Bazı reaktiflerin kullanımına getirilen sınırlamalar (Çelik vd., 1997). Teknolojik ve ekonomik yönden çok uygun olan siyanür kullanımı, çevresel kaygılar ve riskler yüzünden hassas bir konuma gelmiştir. Bu durum siyanür arıtımının önemini ve güncelliğini artırmaktadır. Siyanür arıtımı açısından siyanür içerikli tesis artıklarının artık barajlarında depolanıp doğal bozunmaya bırakılması önceleri yaygın bir şekilde uygulanmaktaydı. Ancak bu yöntemin başarısının çok sayıda değişkenlere bağlı olması, yavaş ilerlemesi, doğal olaylardan (asit yağmurları, aşırı yağış, deprem vb.) etkilenme olasılığı ve çevreci grupların artan baskıları kimyasal arıtma yöntemlerinin kullanımını yaygınlaştırmıştır. 198 lere kadar siyanürlü artıkların arıtılmasında en çok kullanılan kimyasal bir süreç olan alkali klorürleme, gerek ara ürün olarak oluşan çok zehirli bir bileşik olan siyanojen klorür den (CNCl) dolayı gerekse demir siyanür gibi dayanıklı kompleksleri parçalamadaki yetersizliği ile birlikte daha güvenilir ve ekonomik arıtma yöntemlerinin bulunması nedeniyle, kullanımı yok denecek kadar azalmıştır. Günümüzde yaygın olarak kullanılan kimyasal arıtma süreçleri Inco SO Hava ve H O olup, AVR, Bakteriyel Oksidasyon vb. gibi başka süreçler de geliştirilmeye başlanmıştır (Bayraktar, 1996). Devuyst vd. (1989), temiz çözeltilere başarı ile uygulanabilen H O yönteminin pülpte etkisinin azalması ve ortam koşullarında hızlı bozunması nedeniyle kullanımında bazı sınırlamalar bulunduğunu belirtmişlerdir. SO - Hava metodunun işletme kolaylığı, güvenilirliği, düşük maliyeti ve siyanür uzaklaştırmadaki üstün performansının olduğu ileri sürmüşlerdir (Çelik vd., 1997).
20 1.1. Kuramsal Temeller Gümüş Gümüş, periyodik cetvelin birinci gurubuna dahil bir metal olup soy metallerdendir. Yer kabuğunda çok az bulunan gümüşün kimyasal sembolü (Ag), Latince adı "Argentum" sözcüğünden alınmıştır. Atom no: 47, Atomik kütlesi: a.k.b. ve Yoğunluğu: 1.5 g/cm 3 olan gümüş 96 C ta erir. Gümüşe doğada serbest halde rastlanabildiği gibi (+1) ve (+) değerlikli bileşikler halinde de rastlanılır. Duyarlı bileşiklerinde genelde (+1) değerliklidir. Öte yandan Ag iyonu, Cu, Pb, Zn ve Sb elementleriyle de yer değişimi yapabildiğinden minerallerin bünyesinde de belirli oranlarda gümüşe rastlanılmaktadır. En önemli doğal gümüş bileşikleri (mineralleri), arjantit (Ag S) ve gümüş klorür (AgCl) dür. Uluslararası piyasalarda saf gümüş değeri 1 kabul edilir. Ticari gümüş ise minimum 999 saflıktadır (%.999 Ag). Ayrıca "Sterling Silver" diye bilinen ve özellikle süs eşyalarında kullanılan cinsi vardır ki, 95 kalite diye bilinmektedir (%9.5 Ag, %7.5 Cu) (Anonim, ). Gümüş içeren mineraller: 1. Tabi gümüş, arjantit, electrum ve ikincil bakır mineralleri siyanürlemeye çok uygundur.. Gümüş halojenürlerin, örneğin, serarjirit ve embolit siyanürlemeleri kolaydır. 3. Tetrahedrit içinde bulunan gümüş siyanürleme için verimli değildir. 4. Prosit, pirarjirit, stefanit, polibasit içindeki gümüş kolaylıkla siyanürlenemez. 5. Kurşun ve çinko mineralleri ile birlikte bulunan gümüş siyanürlemeye cevap vermez. Gümüşün kazanılması için ısıl işlemler gerekir. 6. Yüksek manganlı orutit, samsonit minerallerindeki gümüş siyanür çözeltisinde çözünmez. Manganlı cevherlerden gümüş elde etmek için Karon süreci gerekir (Sivrioğlu, 199). 3
21 1.1.. Siyanür Siyanür, karbon ve azot ihtiva eden bir grup kimyasal maddeye verilen genel bir isimdir. Siyanür bileşikleri hem doğal olarak bulunan hem de insanlar tarafından üretilen (antropojenik) kimyasallardan oluşur. Gaz halindeki hidrojen siyanür ile katı haldeki sodyum ve potasyum siyanür insanlar tarafından üretilen siyanürün başlıca biçimleridir (Logsdon vd., 1). Önemli miktarda siyanür kullanan sanayi faaliyetlerinden birisi madenciliktir (dünya toplam üretiminin %18 i kadar) den beri, başka yöntemlerle işletilemeyen cevherlerden özellikle altın ve gümüşün eldesinde siyanür çözeltileri kullanılagelmiştir (Logsdon vd., 1). Ayrıca, siyanürün düşük konsantrasyonlu çözeltileri, kurşun, bakır ve çinko gibi demir dışı metallerin kazanılmasında yardımcı flotasyon kimyasalı olarak kullanılır (Çelik vd., 1997). Bunlara örnek olarak bazı önemli metal siyanür kompleksleri Çizelge 1.1 de verilmiştir. Çizelge 1.1. Önemli metal- siyanür kompleksleri (Staunton, 1991; Kaya ve ark., 1996) Serbest Siyanür HCN, CN - Basit Bileşikler a- Kolay Çözünenler b- Çözünmeyenler Zayıf Kompleksler Orta Kuvvetli Komp. Kuvvetli Kompleksler Diğer Tepkime Ürünleri NaCN, KCN, Ca (CN), Hg (CN), NH 4 CN Zn (CN), CuCN, Ni (CN), AgCN, AuCN Cd (CN), Fe Fe(CN) 6, Cu 4 Fe(CN) 6 Zn (CN), Cd (CN) 3, Cd (CN) 4, Zn (CN) (OH) 3 Cu (CN), Cu (CN) 3, Cu (CN) 4, Ni (CN) 4 3 Ag (CN), Fe (CN) Fe (CN) 6, Co (CN) 6, Au (CN), Hg (CN) 4 SCN, CNO Siyanürlü çözeltiler ile yapılan bütün çalışmalarda dikkat edilmesi gereken en önemli konu ortamın ph değeridir. Çünkü bir alkali siyanür suda çözünerek aşağıdaki şekilde hidrolize olur (Hedley ve Tabanhnick, 1968): NaCN + H O HCN + NaOH (1.1) 4
22 Ticari siyanürlerin sudaki çözeltilerinde bu hidrolizin mertebesi, öncelikle siyanürdeki alkali miktarına bağlıdır. ph yüksek tutulursa siyanürün bozunması önemsiz olabilir. Serbest alkalinin yokluğunda, hidroliz olayı kireç ilavesi ile geciktirilebilir. Pratikte kirecin siyanür pülpüne ilavesi, sadece siyanür tüketimini önlemek değil cevherdeki asit yapılarını nötralize etmek içinde gereklidir. Zira asidik ortamda hidrosiyanik asit (HCN) açığa çıkar ve ölüm tehlikesi oluşturur. Siyanürün bozunmasındaki bir başka etki ise havadaki karbon dioksittir. Karbonik asit, hidrosiyanik asitten daha kuvvetlidir ve aşağıdaki eşitlikte gösterildiği gibi alkali siyanür çözeltisi bozunur (Ersin, 199): NaCN + CO + Yani, H O HCN + NaHCO 3 (1.) NaCN + H CO HCN + 3 NaHCO 3 (1.3) Bu tepkimede kireç veya diğer alkaliler kullanılarak önlenebilir. Bu gibi alkaliler çözeltinin ph sını korur ve kalsiyum karbonat gibi zararsız bileşikler oluşturur. Bu konuda bir fikir vermek amacıyla, değişik ph değerlerinde seyreltik sulu çözeltilerdeki HCN oranları aşağıdaki Çizelge 1. de verilmiştir (Logsdon vd., 1): Çizelge 1.. Farklı ph değerlerinde seyreltik sulu çözeltilerdeki HCN oranları ph %HCN
23 Siyanür Liçi Altın ve gümüş hemen hemen her zaman doğada beraber bulunmaktadır (Habashi, 1999). Bu nedenle altın ve gümüş üretiminde bugün dünyada en yaygın şekilde kullanılan yöntem siyanür liç yöntemidir. Altın ve gümüş bileşiklerinin siyanürde çözünmeleri farklıdır. Gümüş alkali siyanür çözeltisinde altından daha yavaş çözünür. Halojenürler kolay, sülfürler daha zor çözünür. Bu nedenle sülfür mineralleri klorürleştirici veya oksitleyici bir kavurmadan sonra işlenirler. Sodyum siyanür ağırlığının 1.1 katı kadar gümüş ve katı kadar altın çözer. Çözeltiden çinko ağırlığının 3.3 katı kadar gümüş ve 6 katı kadar altın çöktürür. Aynı bileşik halinde olan gümüşün üretiminde altına nazaran daha fazla reaktif kullanılır. Gümüş minerallerinin altına göre daha ince öğütülmesi ve tepkime süresinin uzatılması gereklidir. Aynı yapıdaki gümüş bileşiklerinin çözünme hızı altınınkinin yarısı kadardır. Gümüşte daha iyi havalandırmaya ve daha derişik çözeltilere ihtiyaç vardır (Sivrioğlu, 199). Önal ve Ateşkok (1994) a göre; siyanür liçinde genellikle NaCN ve Ca (CN) kullanılmaktadır. Endüstrideki uygulamalarda siyanür çözeltilerinin konsantrasyonları altın için %.1-.5 NaCN, gümüş için %.1-.5 NaCN arasında; siyanür tüketimleri de altın içeren cevherlerde 3-1 g/t, gümüş içeren cevherlerde 5- g/t arasında değişmektedir. Siyanür çözeltilerinde altın ve gümüşün çözünebilmesi için ortamda siyanür iyonları (CN ) bulunması gerekmektedir. Serbest siyanür iyonları ise ancak ph= 9 dan daha yüksek ph lar da varlığını koruyabildiği için siyanür liçinin bazik ortamda yapılması zorunlu olmaktadır. Siyanürlemede koruyucu alkalilik diye tanımlanan ortamın bazikliği pratikte kireç (CaO) vasıtasıyla sağlanmaktadır. Siyanür çözeltisinde koruyu alkalilik çözeltiye katılan CaO nın yüzdesi cinsinden ifade edilmektedir. Endüstride kullanılan siyanür çözeltilerinde koruyucu alkaliliğin değeri altın cevheri için %.1-. CaO, gümüş cevherleri için %.-.4 CaO arasında değişmektedir (Batmaz, 1999). 6
24 Siyanür tuzları suda çözünerek metal katyonları ve siyanür iyonlarını oluştururlar. Serbest siyanür iyonları çeşitli metal katyonları ile birlikte kompleksler meydana getirirler. Havalandırılan çözeltilerde siyanürün çözünmesi ve oksijenin tepkimedeki rolü Elsner (1846) tarafında ilk defa açıklanmış ve formülize edilmiştir. Daha kapsamlı araştırmalar Barsky vd. (1934), Hedley ve Tabanhnick (1968) ve diğer araştırmacılar tarafından yapılmış, siyanür işleminde etkin parametreler ve bunların liç verimine etkileri ortaya konmuştur. Siyanür liçi sonraki alt bölümde verilen tepkimeler neticesinde oluşmaktadır (İpekoğlu vd., 1996) Siyanür Liçinin Kimyasal Yönü Siyanür çözeltilerinde altın ve gümüş çözünürlüğü iki sebepten dolayı yıllardır metalürjik olarak karşılaşılan bir sorundur: Sadece kral suyunda çözünen özel bir metal olan gümüş, sodyum siyanürün oldukça seyreltik çözeltilerinde kolaylıkla çözünmektedir. Havada gümüş yüzeyi kararmamasına rağmen, çözünmesi için hava gereklidir. Bu sorun, + Ag iyonu ile siyanür iyonu güçlü bir kompleks oluşturduğu zaman bir oksidasyon indirgenme süreci olan gümüş çözünürlüğü ile çözümlenmiştir. Metal yüzeyindeki oksijen indirgenmesi aşağıda gösterildiği gibi kısmen hidrojen peroksit basamağı veya tamamen hidroksit iyonları şeklinde meydana gelebilmektedir (Habashi, 1999). Oksidasyon: Ag + Ag + e (1.4) Kompleks oluşturma: + Ag + CN [ Ag(CN) ] (1.5) İndirgenme: O + H O + e H O + OH (1.6) 7
25 O + H O + 4 e 4 OH (1.7) Toplam tepkime: Ag + 4 CN + O + H O [ Ag(CN) ] + H O + OH - (1.8) 4Ag + 8 CN + O + H O 4[Ag(CN) ] + 4 OH (1.9) Metal çözünürlüğünün her 1 eşdeğerliği için, mol siyanür tüketilmektedir. Metal çözünürlüğünün yaklaşık her eşdeğerliği için, 1 mol oksijen tüketilmektedir. Metal çözünürlüğünün yaklaşık her eşdeğerliği için, 1 mol H O üretilmektedir. Aynı zamanda altın çözünürlüğü için benzer eşitlik yazılabilmektedir. Çizelge 1.3. de siyanürleme stokiyometrisi verilmektedir. Bu stokiyometriye göre, çözeltide 1 gram mol oksijen ve 4 gram mol NaCN olmalıdır. Oda sıcaklığı ve atmosferik basınçta, 8. mg O 1 litre suda çözünmektedir. Bu miktar.7 x 1-3 mol/l ye karşılık gelmektedir. Bundan dolayı, gümüş çözünürlüğü 4 x.7 x 1-3 x 49 =.5 g/l veya %.5 e eşit bir NaCN konsantrasyonunda olmaktadır. Böylece, oldukça seyrektik sodyum siyanür çözeltisi gümüş çözünürlüğü için yeterli olmaktadır (Habashi, 1999). Burada oluşan H O çözeltide birikebilir, metal yüzeyinde kısmi katalitik bozunmaya maruz kalabilir (metalin kristal yapısına bağlı olarak) veya düşük mertebede hidroksit iyonlarına indirgenebilir. Bu tepkimelerde suda çözünmüş oksijen katodik görevi, gümüş (veya altın) anot görevi yapar. Çözünme, metal yüzeyindeki ince stabil tabaka içinden difüze olan siyanür iyonlarına veya çözünmüş oksijene bağlıdır (Ersin, 199). 8
26 Çizelge 1.3. Siyanürasyon stokiyometrisi (Habashi, 1999) A) Siyanür tüketimi Altın çözünme Gözlenen siyanür Zaman [Saat] miktarı eşdeğerlik tüketimi mol [KCN/Au] mg (x1-3 ) mg (x1-3 ) Ortalama. B) Oksijen tüketimi Zaman Çözünmüş gümüş O tüketimi Dakika (x1-5 ) mol (x1-5 ) [Ag]/O ] Ortalama. C) Hidrojen peroksit oluşumu Çözünmüş metal Oluşan H O Metal eş./ eşdeğerlik mol mol H O mg (x1-5 ) mg (x1-5 ) Altın Gümüş Ortalama Bazı Metallerin Siyanürlü Çözeltilerde Davranışları Altın Altının alkali siyanür çözeltilerindeki davranışı ilk olarak 1846 yılında Elsner tarafından incelenmiştir. Elsner atmosferik oksijenin altının siyanürlü çözeltilerde çözünmesi için gerekli olduğunu ortaya koymuş ve aşağıda verilmiş olan Tepkime 1.1 nu öne sürmüştür (Habashi, 1967; Çelik vd., 1998). 4Au + 8NaCN + O + H O 4 NaAu(CN) + 4NaOH (1.1) 9
27 MacArthur vd. (1889), altının siyanür liçi süreci ile cevherlerden kazanım yöntemini bularak altının siyanür liçi esnasında hidrojen çıkışının olduğunu Tepkime 1.11 ile açıklamışlardır. Bu tepkime daha sonra Janin (1888) tarafından desteklenmiştir. Au + 4NaCN + H O NaAu(CN) + NaOH + H (1.11) Sonra ki araştırmacılar Elsner (1846) in tepkimesini desteklemişler ve altın çözünmesi için oksijenin gerekli olduğunu savunmuşlardır. Daha sonra Bodlander (1896), altın çözünmesinin iki aşamalı bir süreç olduğunu ve hidrojen peroksidin ( H O ) ara ürün olarak oluştuğunu Tepkime ile ileri sürmüştür. Au + 4NaCN + O + H O NaAu(CN) + NaOH + H O (1.1) Au + 4NaCN + H O NaAu(CN) + NaOH (1.13) Boonstra (1943) altının siyanürlü çözeltilerindeki davranışının bir metalin korozyonuna benzer olduğunu belirtmiş ve bu işlem sırasında oksijen elektron alarak H O veya OH e indirgendiğini açıklamıştır. Daha sonra çoğu araştırmacı Boonstra nın kavramını kabul etmiş ve altının anodik bir tepkime neticesinde elektron vererek çözündüğünü ve bu elektronların çözünmüş oksijeni katodik bir tepkime ile hidroksit OH iyonlarına dönüştürdüğünü belirtmişlerdir. Şekil 1.1 de katı altından çözünmüş oksijene doğru olan elektron transferinin mekanizması gösterilmiştir (Habashi, 1967; Çelik vd., 1998). Haque (199) e göre, siyanür (CN ) ve oksijen ( O ) Nerst sınır tabakası içinde altın yüzeyine adsorplanmıştır. Altının çözünme hızı oksijen ve siyanürün sınır tabakasındaki difüzyonuna bağlıdır. 1
28 Katı Anodik bölge Çözelti CN Au (CN) i a i k Katodik bölge e - O H O OH Nerst sınır tabakası Şekil 1.1. Altın çözünmesinin elekrokimyasal mekanizmasının şematik gösterimi (Marsden ve House, 199) Anodik tepkimeler: + Au Au + e (1.14) + Au + 4 CN Au(CN) (1.15) Toplam tepkime: Au + 4 CN Au(CN) + e (1.16) Katodik tepkimeler: 1 O + e H O + O O (1.17) OH (1.18) Toplam tepkime: H O + 1 O + e OH (1.19) Tepkime 1.1 ile tanımlanan Elnsner denklemi yukarıdaki tepkimenin (Tepkime 1.16 ve 1.19) toplamıdır. 11
29 Çizelge 1.4. Altın ile birlikte en sık rastlanılan önemli mineraller (Smith ve Mudder 1991) Metaller Sülfürler Arsenitler Antimonitler Selenitler Tellüritler Demir FeS PirotitFeS pirit, markasit FeAsS arsenopirit Kobalt CoAsS kobaltit Nikel (Fe.Ni)aS 8 pentlandit Altın AuSb aurostibnit Gümüş Ag S arjantit (Pb.Ag)S arjantiferröz galen Cıva HgS zinober Bakır Cu S kalkozin CuS kovellin Cu 5 FeS 4 bornit CuFeS kalkopirit Kurşun PbS galen Çinko ZnS sfalerit Arsenik AsS realgar As S 3 orpiment Antimuan Sb S 3 stibnit Bizmut Bi S 3 bizmutinit Ag 3 AsS prostit (Cu.Fe.Ag)As 4 Si 3 arjantiferröz tennantit Cu 3 AsS 4 enarjit (Cu.Fe)As 4 S 3 tennantit Ag 3 SbS 3 pirarjirit (Cu.Fe.Ag)Sb 4 S 3 arjantiferröz tetrahedrit (Cu.Fe.Ag)Sb 4 S 3 tetrahedrit Ag S naumannit AuTc krennerit kalaverit Ag Te hessit Bi Te S tetradimit Yukarı da açıklanan çözünme mekanizmaları ile oluşan altın- siyanür kompleksinin denge sabiti yüksek olduğu için altının siyanür liçi işleminde düşük siyanür konsantrasyonlarına gereksinim duyulmaktadır (Çelik vd., 1998). Fell vd. (1993), diğer metal- siyanür komplekslerinin bulunmadığı bir liç işleminde 1 mg/l NaCN konsantrasyonunun (yaklaşık 5 mg/l CN ) etkili altın kazanımı için yeterli olduğunu belirtmişlerdir. Bununla birlikte diğer metallerde siyanür ile 1
30 ekonomik olmayan kompleksler meydana getirdiğini ve çevresel bazı problemler oluşturduğunu savunmuşlardır (Çelik vd., 1998). Çizelge 1.4 de altınla birlikte bulunan bazı önemli mineraller gösterilmektedir Gümüş Altın ile birlikte ekonomik miktarlarda bulunabilen gümüş minerallerinin siyanür çözeltilerindeki davranışları önemlidir. Siyanür çözeltilerinde altına benzer bir davranış gösteren metalik gümüşün anodik çözünmesi Tepkime 1. de verilmektedir. Ag + CN Ag (CN) + e (1.) Çok yüksek siyanür konsantrasyonlarında Ag (CN) 3 ve 3 Ag (CN) 4 kompleks iyonları oluşabilmektedir, ancak bu duruma nadiren rastlanılmaktadır (Çelik vd., 1998). Marsden ve House (199) e göre; optimum altın çözünmesi için kullanılan şartlar altında gümüşün çözünme hızı, altının çözünme hızından daha düşüktür. Örneğin.5M NaCN konsantrasyonunda gümüş için çözünme altının yaklaşık yarı değerine eşittir. Siyanür konsantrasyonunun artması ile birlikte, çözünme değerleri arasındaki bu fark azalmaktadır. Smith ve Mudder (1991) in çalışmaları sonucunda aşağıdaki bilgilere ulaşılmaktadır; gümüş- siyanür kompleksi altın- siyanür komplekslerinden daha zayıf olduğu için daha kuvvetli siyanür konsantrasyonları ve/veya daha uzun liç zamanları uygulanır. Diğer liç şartlarının eşit olduğu durumlarda altın ile aynı miktarlarda çözünürlük değerlerinin elde edilebilmesi için gümüş liçinde 1 kat daha fazla siyanür konsantrasyonuna ihtiyaç duyulur. Bu şartlar altında altın için gerekli olan liç zamanı gümüşe göre iki kat daha kısadır. Gümüş kazanma verimini yükseltmek için siyanür konsantrasyonunun arttırılması, diğer metalik minerallerin de çözünürlüğü arttıracak, dolayısı ile çözeltideki metal iyonları konsantrasyonunu yükseltecek, 13
31 siyanür tüketiminde artış sağlayacak ve gümüşe olan seçiciciliği düşürecektir. Yükselen siyanür ve metal iyonları konsantrasyonu artıkların arıtılma maliyetinde yükselmelere sebep olacaktır. Bu nedenle gümüş kazanımın yükseltilmesi istendiğinde, siyanür tüketimi ve artıkların arıtılma maliyeti ekonomik değerlendirme sırasında göz önünde tutulmalıdır (Çelik vd., 1998) Bakır Bakır minerallerinin önemli bir kısmı siyanürlü çözeltilerde yüksek çözünürlük oranlarına sahiptir (kalkopirit %5.6 gibi düşük çözünme oranından dolayı hariç). Bakır siyanür ile çok çeşitli kompleksler oluşturduğu için ( Cu (CN), Cu (CN) 3 ve 3 Cu (CN) 4 gibi) önemli bir siyanür tüketici metaldir. Bu komplekslerin içerisinde Cu (CN) 3 kompleksine daha sık rastlanılmaktadır. Ayrıca bakır altın kazanım sürecinin tüm aşamalarını geçerek külçe altına karışabilmektedir. Çizelge 1.5. %1 ü 15 mikronu altına öğütülen ve %.1 NaCN çözeltisinde liç işlemine tabi tutulan çeşitli bakır minerallerinin toplam çözünme miktarlarını yüzde olarak göstermektedir (Çelik vd., 1998). Haque (199) e göre; Bakır sülfürler ( Cu S gibi) siyanür ile tepkimeye girdiklerinde bakır- siyanür kompleksleri ve suda çözünür sülfür iyonuna ( S ) dönüşürler (Tepkime 1.1). Sülfür iyonu oksitlenerek sülfat iyonlarını oluşturur. Sülfür iyonu aynı zamanda oksijenin de etkisi ile siyanür ile tepkimeye girerek tiyosiyanata dönüşmektedir (Tepkime ). Bunların yanında sülfür iyonu ( S ) gümüşün çözünmesini engelleyecek şekilde gümüş yüzeyini kaplayabilir ve gümüşün çözeltiye geçmesini yavaşlatabilir. Sülfür iyonlarının bu olumsuz etkisi, suda çözünür kurşun veya cıva tuzlarının kullanılıp PbS ve HgS şeklinde çöktürerek uzaklaştırılmaları ile azaltılabilir. Cu S + 6 CN S + O + Cu(CN) 3 + H O O 3 S (1.1) S + OH (1.) 14
32 S + OH + O O 3 SO 4 + H O (1.3) S + CN + 1 O + H O CNS + OH (1.4) Çizelge 1.5. %.1 NaCN çözeltisinde bakır minerallerinin çözünürlükleri (Marsden ve House 199) Mineral Azurit (CuCO 3.Cu(OH) ) Malakit (CuCO 3.Cu(OH) ) Kalkozin (Cu S) Metalik Bakır (Cu) Kubrit (Cu O) Bornit (FeS.Cu S.CuS) Enarjit (Cu AsS 4 ) Tetrahedrit ((Cu.Fe) 1 Sb 4 S ) Krisocolla (CuSiO ) Kalkopirit (CuFeS ) Çözünen Toplam Bakır Yüzdesi 3C o 94,5 9, 9, 9, 85,5 7, 65,8 1,9 11,8 5,6 45C o 1, 1, 1, 1, 1, 1, 75,1 43,7 15,7 8, Çizelge 1.5. de verilen mineraller içinde kalkopirit çözünürlüğü en düşük olan bakır mineralidir. Kalkozin, bornit, enarjit, kovellin (Çizelgede, verilmemiştir) ve bakır oksitler/karbonatlar yüksek çözünürlüğe sahiptir ve çözünme verimini olumsuz şekilde etkileyebilmektedirler. Siyanür çözeltilerinde oldukça kolay bir şekilde çözünebilen nabit bakırın çözünürlüğü altın ve gümüşün çözünürlük değerlerinden daha düşüktür. Marsden ve House (199), bakır siyanür bileşiklerinin altını çözme kabiliyetlerinin sınırlı olduğunu ve bakırın olumsuz etkisinin, altının çözünme oranını yükseltmek için çözeltinin serbest siyanür konsantrasyonu yeterli miktarda tutulması ile giderilebileceğini belirtmişlerdir. Bu amaç için moleküler NaCN/bakır oranının 4.5/1 den yüksek tutulması gerekmektedir (Çelik vd., 1998) Demir Altın cevherlerinde demir, oksitli veya sülfürlü bileşikler halinde sıkça bulunmaktadır. Siyanürleme sürecinde kırma ve öğütme devrelerinden metalik 15
33 demirinde karışması söz konusudur. Siyanür, çeşitli demir mineralleri ile (markasit, pirotit, Fe 5 S 6 gibi) kolaylıkla tepkimeye girmektedir. Pirit (FeS ) altın cevherlerinde en sık rastlanılan demir sülfür mineralidir, ancak gümüşün siyanür liçi sürecinde nadiren olumsuzluklar oluşturmaktadır (Çelik vd., 1998). Markasit ve pirotit siyanür ile kolaylıkla tepkimeye girmekte ve demir- siyanür kompleksleri ve suda çözünür sülfür iyonlarına dönüşmektedir (Tepkime ). Suda çözünür sülfür ( S ) oksidasyona uğrar ve çeşitli oksidasyon ürünlerine dönüşür (Tepkime ). Demir sülfürler de bakır sülfürler gibi siyanür ve oksijen üretimine sebep olurlar. Suda çözünür sülfürün gümüş çözünmesi üzerindeki olumsuz etkisi ön havalandırma ve/veya suda çözünür kurşun veya cıva tuzlarının kullanılması ile düşürülebilir (Haque, 199). Fe 5 S 6 + NO ONS + 5FeS (1.5) FeS + O FeSO 4 (1.6) FeSO CN FeS + 6 CN 4 Fe (CN) 6 + SO 4 (1.7) 4 Fe (CN) 6 + S - (1.8) 4 Fe (CN) O + H O Fe (CN) 6 + OH (1.9) Hematit (Fe O 3 ), manyetit (Fe 3 O 4 ), götit (FeOOH), siderit (FeCO 3 ) ve demir silikatlar alkali siyanür çözeltilerinde çok az çözünürler. Demir karbonatlar ve diğer kompleks karbonat mineralleri düşük alkaliteye sahip (ph<1) çözeltilerde parçalanmaktadır. Fakat gümüşün siyanür liçinde kullanılan yüksek ph değerlerinde bu minerallerin reaktiviteleri önemli oranda düşmektedir. Siyanür çözeltisinde bazı önemli demir sülfür minerallerinin parçalanma oranları şu şekilde sıralanmaktadır: Protit > Markasit > Arsenopirit > Pirit (Çelik vd., 1998). Demir sülfürler alkali siyanür çözeltilerinde yüzeylerinde oluşabilecek olan Fe(III) hidroksit tabakası ile pasivize edilebilir. Fakat çözünmez demir oksit/hidroksitlerin 16
34 oluşumu çoğu durumda istenmez. Çünkü altın taneciklerini de pasivize ederek, liç veriminin düşmesine neden olabilirler (Marsden ve House, 199) Kurşun Çeşitli kurşun mineralleri bulunmasına rağmen altın cevherlerinde en sık rastlanılan kurşun minerali galendir (PbS). Galen siyanür iyonlarına karşı aktif bir mineral değildir, fakat yüzey oksidasyonu neticesinde PbSO 4 oluşumu gerçekleşmektedir. Alkaliliği yüksek olan çözeltilerde PbSO 4 suda çözünür plumbatın (Na PbO ) oluşuma sebep olur. Bu bileşik ise siyanür ile aşağıda gösterilmiş bulunan tepkimeler neticesinde, çözünebilir kurşun- siyanür komplekslerin oluşturmaktadır (Tepkime ) (Çelik vd., 1998). PbS + O PbSO 4 (1.3) PbSO 4 + 4NaOH Na PbO + Na SO 4 + H O (1.31) 3Na PbO + NaCN + O Pb(CN).PbO + 8NaOH (1.3) Anglesit (PbSO 4 ) içeren cevherler düşük alkali ortamda siyanür liçine tabi tutularak, suda çözünür plumbatın oluşumu azaltılabilir. Kurşun mineralleri kavurma işlemi sırasında değerli metallerin üzerlerini kaplayacak olan çözünmez oksit bileşiklerinin oluşumuna neden olabilirler. Bu problem ise kavurma ürünün siyanür liçi öncesi tuzlu su (brine) ile yıkanması ile giderilebilir (Haque, 199) Çinko Çeşitli çinko mineralleri arasında altın cevherlerinde en sık rastlanılan çinko minerali sfalerittir (ZnS). Sfalerit siyanür ile tepkimeye girerek suda çözünür, çinko- siyanür kompleks iyonu (Zn(CN) ) ve sülfür iyonu ( S ) oluşur (Haque, 199). 4 Günümüzde halen önemli sayıdaki siyanür süreçlerinde değerli metallerin siyanürlü çözeltilerden çöktürülmesi suretiyle kazanımında metalik çinko tozu kullanılmaktadır (Merill- Crowe Süreci). Çökeltme işlemi sırasında çinko, siyanür çözeltisi içinde 17
35 çözünerek çinko siyanür, sodyum veya kalsiyum çinko siyanür, çinko tiyosiyanat ve çinko ferrosiyanür gibi çeşitli siyanür kompleksleri oluşturmaktadır. Çinkonun siyanür çözeltilerindeki çözünürlüğü oksijene bağımlı değildir ve çözünme tepkimeleri aşağıda gösterilmiştir (Tepkime ). Zn + 8NaCN + O + H O Na Zn(CN) 4 + 4NaOH (1.33) Zn + 4NaCN + H O Na Zn(CN) 4 + NaOH + H (1.34) Çinkonun siyanür çözeltilerindeki varlığı sadece çökeltme süreci neticesinde olmayıp, çoğu değerli metal cevherleri sfalerit (ZnS), marmatit (ZnS + FeS), simitsonit (ZnCO 3 ), villemit (Zn SiO 4 ) gibi çeşitli çinko mineralleri içerebilmektedir. Sfaleritin siyanürlü çözeltilerdeki çözünmesi Tepkime 1.35 de gösterilmektedir. ZnS + 4NaCN Na Zn(CN) 4 + Na S (1.35) Na S daha sonra NaCN ile aşağıda gösterilen Tepkime 1.36 ya göre çözünmektedir. Na S + NaCN + H O + O NaSCN + 4NaOH (1.36) Bu yüzden sfalerit, altın çözünmesi için gerekli olan siyanürü ve oksijeni tüketerek çözünme verimi olumsuz etkilemektedir. Ancak daha önce belirtildiği gibi çinkosiyanür kompleksinin denge sabiti düşüktür ve bu nedenle çinko- siyanür kompleksleri altının siyanür liçi işlemi için gerekli düşünülebilir (Çelik vd., 1998). CN iyonu kaynağı olarak Siyanürlü çözeltilerdeki çinko oksit minerallerinin çözünme tepkimeleri ise aşağıda gösterilmiştir (Tepkime ), (Jones ve Staunton, 1991). ZnO + 4NaCN + H O Na Zn(CN) 4 + NaOH (1.37) ZnCO 3 + 4NaCN Na Zn(CN) 4 + Na CO 3 (1.38) Zn SiO 4 + 8NaCN + H O Na Zn(CN) 4 + Na SiO 3 + NaOH (1.39) 18
36 Cıva Cıva içerikli altın cevherlerine çok sık rastlanılmaktadır. Cıva siyanür ile kuvvetli kompleksler (Hg(CN) ) verdiği için önemli miktarlarda siyanür tüketimine sebep 4 olur. Genellikle çözünmüş cıva, karbon adsorbsiyonu ve sıyırma kademelerinde altın ile birlikte hareket etmektedir. Eritme aşamasında altından ayrılırlar. Çözünmüş cıva, liç çözeltisinin sodyum veya kalsiyum sülfür ile muamelesi ile cıva sülfür bileşiği (HgS) şeklinde çökeltilerek uzaklaştırılabilir (Haque, 199) Arsenik ve Antimuan Arsenik ve antimuan altın cevherleri veya konsantrelerinde arsenopirit (FeAsS), orpiment (As S 3 ), stibnit (Sb S 3 ) ve realgar (As S ) şeklinde bulunmaktadır. Arsenopirite altın cevherlerinde oldukça rastlanılmaktadır. Bazı arsenopiritik altın taneleri ince öğütmeden sonra siyanür süreci ile kazanılabilmektedir. Altın arsenopirit içerisinde çok ince saçılımlar halinde veya bu mineral içerisinde kapanım halinde değil ise arsenopirit, altının siyanür liçi için bir problem teşkil etmemektedir. Çeşitli oksidasyon ürünlerinin oluşması halinde, orpiment ve realgar kimyasal olarak arsenopirite göre ph>1 da daha aktiftirler. Orpimentin siyanürlü çözeltilerdeki tepkimeleri aşağıda gösterilmiştir (Tepkime ), (Çelik vd., 1998). As S OH 3 AsO AsS 3 + 6H O (1.4) + 1OH 3 AsS 3 + 6S + 6H O (1.41) 3 AsO 3 + 6CN + 3O 3 AsS 3 3 AsO 3 + O 6 CNS + 3 AsO 3 (1.4) 3 AsO 4 (1.43) Benzer tepkimeler stibnit içinde geçerlidir. Yukarıdaki tepkimelerden görüldüğü gibi arsenik ve antimuan mineralleri oksijen ve siyanür tüketimine sebep olmaktadırlar. Tiyoarsenit ( AsS ), tiyoantimonit ( SbS ) ve tiyoantimonat ( SbS ) gibi oksidasyon ürünleri altın taneciklerinin üzerini kaplayarak altın yüzeyini pasivize ettikleri gibi ayrıca kuvvetli birer oksijen tüketicileridir. Bu yüzden altının siyanür ile 19
MART MARCH BAZI AĞIR METALLERİN ALKALİ SİYANÜR ÇOZELTILERINDEKI DAVRANIŞI ÖZET
MADENCİLİK MART MARCH 1998 CİLT-VOLUME SAYI - NO 37 1 BAZI AĞIR METALLERİN ALKALİ SİYANÜR ÇOZELTILERINDEKI DAVRANIŞI Behaviour of Certain Heavy Metals in Alkaline Cyanide Solution Haluk ÇELİK Üner İPEKOĞLU
Detaylı2. GRUP KATYONLARI. As +3, As +5, Sb +3, Sb +5, Sn +2, Cu +2, Hg +2, Pb +2, Cd +2, Bi +3
2. GRUP KATYONLARI As +3, As +5, Sb +3, Sb +5, Sn +2, Cu +2, Hg +2, Pb +2, Cd +2, Bi +3 Bu grup katyonları 0.3M HCl li ortamda H 2 S ile sülfürleri şeklinde çökerler. Ortamın asit konsantrasyonunun 0.3M
DetaylıBARTIN ÜNİVERSİTESİ METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MALZEME LABORATUVARI-I DERSİ OKSİTLİ BAKIR CEVHERİNİN LİÇİ DENEYİ DENEYİN AMACI: Uygun
BARTIN ÜNİVERSİTESİ METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MALZEME LABORATUVARI-I DERSİ OKSİTLİ BAKIR CEVHERİNİN LİÇİ DENEYİ DENEYİN AMACI: Uygun bir reaktif kullanarak oksitli bakır cevherindeki bakırı
DetaylıİLK ANYONLAR , PO 4. Cl -, SO 4 , CO 3 , NO 3
İLK ANYONLAR Cl -, SO -, CO -, PO -, NO - İLK ANYONLAR Anyonlar negatif yüklü iyonlardır. Kalitatif analitik kimya analizlerine ilk anyonlar olarak adlandırılan Cl -, SO -, CO -, PO -, NO - analizi ile
DetaylıKonsantre Cevher Analizleri / Ore Grade Analysis
Konsantre Cevher Analizleri / Ore Grade Analysis Bu analiz grupları yüksek tenörlü cevher analizleri için uygun metottur. This analysis groups is an appropriate method for high grade ore analyses. AT-11
DetaylıKİMYA II DERS NOTLARI
KİMYA II DERS NOTLARI Yrd. Doç. Dr. Atilla EVCİN Sulu Çözeltilerin Doğası Elektrolitler Metallerde elektronların hareketiyle elektrik yükü taşınır. Saf su Suda çözünmüş Oksijen gazı Çözeltideki moleküllerin
DetaylıVIA GRUBU ELEMENTLERİ
Bölüm 8 VIA GRUBU ELEMENTLERİ Bu slaytlarda anlatılanlar sadece özet olup ayrıntılı bilgiler derste verilecektir. O, S, Se, Te, Po O ve S: Ametal Se ve Te: Yarı metal Po: Metal *Oksijen genellikle bileşiklerinde
DetaylıPROJE EKİBİ Mustafa KEMEÇ ALİ GÜRSOY Proje Danışmanı Prof.Dr.Osman SERİNDAĞ
TÜBİTAK-BİDEB KİMYA BİLİM DANIŞMANLIĞI ÇALIŞTAYI 29 AĞUSTOS - 09 EYLÜL 2007 PROJENİN ADI: SİYANÜRSÜZ ALTIN ELDESİ PROJE EKİBİ Mustafa KEMEÇ ALİ GÜRSOY Proje Danışmanı Prof.Dr.Osman SERİNDAĞ Projenin Amacı
DetaylıAs +3, As +5, Sb +3, Sb +5, Sn +2, Cu +2, Hg +2, Pb +2, Mehmet Gumustas. Cd +2, Bi +3
2. GRUP KATYONLARI As +3, As +5, Sb +3, Sb +5, Sn +2, Cu +2, Hg +2, Pb +2, Mehmet Gumustas Cd +2, Bi +3 2. Grup Katyonlar As +3, Sb +3, Sn +2, Cu +2, Hg +2, Pb +2, Cd +2, Bi +3 Bu grupta, asitli ortamda
DetaylıALTIN-GÜMÜŞ MADENCİLİĞİ VE ATIKLARININ ETKİLERİ YUSUF HAS
ALTIN-GÜMÜŞ MADENCİLİĞİ VE ATIKLARININ ETKİLERİ YUSUF HAS 02120004003 Altın metalinin özelllikleri Metalik altın, sarı parlak renkte ağır bir metaldir. 1B grubu soy metallerinden bu ağır metalin özellikleri
DetaylıASİT VE BAZ TEPKİMELERİ
ASİT VE BAZ TEPKİMELERİ METAL AKTİF METAL YARISOY METAL SOY METAL AMFOTER METAL 1A (Li, Na, K) Cu (Bakır) Au (Altın) Zn Cr 2A (Mg, Ca) Hg (Civa) Pt (Platin) Al Pb Ag (Gümüş) Sn 1- ASİT + AKTİF METAL TUZ
DetaylıASİTLER- BAZLAR. Suyun kendi kendine iyonlaşmasına Suyun Otonizasyonu - Otoprotoliz adı verilir. Suda oluşan H + sadece protondur.
ASİTLER- BAZLAR SUYUN OTONİZASYONU: Suyun kendi kendine iyonlaşmasına Suyun Otonizasyonu - Otoprotoliz adı verilir. Suda oluşan H + sadece protondur. H 2 O (S) H + (suda) + OH - (Suda) H 2 O (S) + H +
DetaylıTOPRAK OLUŞUMUNDA AŞINMA, AYRIŞMA VE BİRLEŞME OLAYLARI
TOPRAK OLUŞUMUNDA AŞINMA, AYRIŞMA VE BİRLEŞME OLAYLARI Toprak Bilgisi Dersi Prof. Dr. Günay Erpul erpul@ankara.edu.tr Toprak Oluşumunda Kimyasal Ayrıştırma Etmenleri Ana kayanın kimyasal bileşimini değiştirmek
DetaylıBileşikteki atomların cinsini ve oranını belirten formüldür. Kaba formül ile bileşiğin molekül ağırlığı hesaplanamaz.
BİLEŞİKLER Birden fazla elementin belirli oranlarda kimyasal yollarla bir araya gelerek, kendi özelligini kaybedip oluşturdukları yeni saf maddeye bileşik denir. Bileşikteki atomların cins ve sayısını
DetaylıFiziksel özellikleri her yerde aynı olan (homojen) karışımlara çözelti denir. Bir çözeltiyi oluşturan her bir maddeye çözeltinin bileşenleri denir.
GENEL KİMYA 1 LABORATUARI ÇALIŞMA NOTLARI DENEY: 8 ÇÖZELTİLER Dr. Bahadır KESKİN, 2011 @ YTÜ Fiziksel özellikleri her yerde aynı olan (homojen) karışımlara çözelti denir. Bir çözeltiyi oluşturan her bir
DetaylıProje Danışmanı Prof.Dr.Osman SERİNDAĞ
TÜBİTAK BİDEB KİMYA BİLİM DANIŞMANLIĞI ÇALIŞTAYI ( 29 Ağustos 09 Eylül 2007 ) (Altın Cevheri) ANORGANİK KİMYA SİYANÜRSÜZ ALTIN ELDESİ Proje Ekibi Ali GÜRSOY Mustafa KEMEÇ Proje Danışmanı Prof.Dr.Osman
DetaylıAkvaryum veya küçük havuzlarda amonyağın daha az zehirli olan nitrit ve nitrata dönüştürülmesi için gerekli olan bakteri populasyonunu (nitrifikasyon
Azotlu bileşikler Ticari balık havuzlarında iyonize olmuş veya iyonize olmamış amonyağın konsantrasyonlarını azaltmak için pratik bir yöntem yoktur. Balık havuzlarında stoklama ve yemleme oranlarının azaltılması
DetaylıGenel Kimya. Bölüm 7: ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK. Yrd. Doç. Dr. Mustafa SERTÇELİK Kafkas Üniversitesi Kimya Mühendisliği Bölümü
Genel Kimya Bölüm 7: ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK Yrd. Doç. Dr. Mustafa SERTÇELİK Kafkas Üniversitesi Kimya Mühendisliği Bölümü ÇÖZELTİ VE TÜRLERİ Eğer bir madde diğer bir madde içinde molekül, atom veya iyonları
DetaylıİADENCİLİK MARCH 1999
MART İADENCİLİK MARCH 1999 CİLT-VOLUME SAYI - NO 38 1 ; JïDROJEN PEROKSIT'IN REFRAKTER TIP GUMUŞ CEVHERLERİNİN s y * ^TTT R L jç VERİMİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ >me Effect of the Hydrogen Peroxide on the Recovery
DetaylıBurada a, b, c ve d katsayılar olup genelde birer tamsayıdır. Benzer şekilde 25 o C de hidrojen ve oksijen gazlarından suyun oluşumu; H 2 O (s)
1 Kimyasal Tepkimeler Kimyasal olaylar elementlerin birbirleriyle etkileşip elektron alışverişi yapmaları sonucu oluşan olaylardır. Bu olaylar neticesinde bir bileşikteki atomların sayısı, dizilişi, bağ
DetaylıDoğal Rb elementinin atom kütlesi 85,47 g/mol dür ve atom kütleleri 84,91 g/mol olan 86 Rb ile 86,92 olan 87
Doğal Rb elementinin atom kütlesi 85,47 g/mol dür ve atom kütleleri 84,91 g/mol olan 86 Rb ile 86,92 olan 87 Rb izotoplarından oluşmuştur. İzotopların doğada bulunma yüzdelerini hesaplayınız. Bir bileşik
DetaylıÇözünürlük kuralları
Çözünürlük kuralları Bütün amonyum, bileşikleri suda çok çözünürler. Alkali metal (Grup IA) bileşikleri suda çok çözünürler. Klorür (Cl ), bromür (Br ) ve iyodür (I ) bileşikleri suda çok çözünürler, ancak
DetaylıÇözeltiler. MÜHENDİSLİK KİMYASI DERS NOTLARI Yrd. Doç. Dr. Atilla EVCİN. Yrd. Doç. Dr. Atilla EVCİN Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi 2006
Çözeltiler Çözelti, iki veya daha fazla maddenin homojen bir karışımı olup, en az iki bileşenden oluşur. Bileşenlerden biri çözücü, diğeri ise çözünendir. MÜHENDİSLİK KİMYASI DERS NOTLARI Yrd. Doç. Dr.
DetaylıCa ++ +2HCO 3 CaCO 3(s) +CO 2 +H 2 O 2 CEV3352
Suyun sertliği, sabunu çökeltme kapasitesinin bir ölçüsüdür. Sabun suda mevcut kalsiyum ve magnezyum iyonları tarafından çökeltilir. Diğer çok değerlikli katyonlar da sabunu çökeltebilir. Fakat bunlar
Detaylı4. ÇÖZÜNÜRLÜK. Çözünürlük Çarpımı Kçç. NaCl Na+ + Cl- (%100 iyonlaşma) AgCl(k) Ag + (ç) + Cl - (ç) (Kimyasal dengeye göre iyonlaşma) K = [AgCl(k)]
4. ÇÖZÜNÜRLÜK Çözünürlük Çarpımı NaCl Na+ + Cl- (%100 iyonlaşma) AgCl(k) Ag + (ç) + Cl - (ç) (Kimyasal dengeye göre iyonlaşma) + - [Ag ][Cl ] K = [AgCl(k)] K [AgCl(k)] = [Ag + ] [Cl - ] = [Ag + ] [Cl -
DetaylıÇÖZÜNMÜŞ OKSİJEN TAYİNİ
ÇEVRE KİMYASI LABORATUVARI ÇÖZÜNMÜŞ OKSİJEN TAYİNİ 1. GENEL BİLGİLER Doğal sular ve atıksulardaki çözünmüş oksijen (ÇO) seviyeleri su ortamındaki fiziksel, kimyasal ve biyokimyasal aktivitelere bağımlıdır.
DetaylıSTOKİYOMETRİ. Kimyasal Tepkimelerde Kütle İlişkisi
STOKİYOMETRİ Kimyasal Tepkimelerde Kütle İlişkisi Sülfür oksijen içerisinde yanarak kükürt dioksit oluşturur. Modeller elementel sülfürü (S8), oksijeni ve kükürt dioksit moleküllerini göstermektedir. Her
DetaylıÇÖZÜNÜRLÜĞE ETKİ EDEN FAKTÖRLER
ÇÖZÜNÜRLÜĞE ETKİ EDEN FAKTÖRLER 1- SICAKLIK 2- ORTAK İYON ETKİSİ 3- ÇÖZÜCÜ ÇÖZÜNEN CİNSİ 4- BASINCIN ETKİSİ 1- SICAKLIK ETKİSİ Sıcaklık etkisi Le Chatelier prensibine bağlı olarak yorumlanır. ENDOTERMİK
DetaylıERGANİ KONVERTER CÜRUFLARINDAN SİYANÜRLE BAKIR ELDESt. Utku SADIK *)
108 Madencilik ÖZET : ERGANİ KONVERTER CÜRUFLARINDAN SİYANÜRLE BAKIR ELDESt Utku SADIK *) Anlatılan çalışma, siyanür metodunun Ergani konverter cüruflarına hangi şartlarda uygula- ' nacağını göstermek
DetaylıHidroklorik asit ve sodyum hidroksitin reaksiyonundan yemek tuzu ve su meydana gelir. Bu kimyasal olayın denklemi
KİMYASAL DENKLEMLER İki ya da daha fazla maddenin birbirleri ile etkileşerek kendi özelliklerini kaybedip yeni özelliklerde bir takım ürünler meydana getirmesine kimyasal olay, bunların formüllerle gösterilmesine
DetaylıMEMM4043 metallerin yeniden kazanımı
metallerin yeniden kazanımı Endüstriyel Atık Sulardan Metal Geri Kazanım Yöntemleri 2016-2017 güz yy. Prof. Dr. Gökhan Orhan MF212 Atıksularda Ağır Metal Konsantrasyonu Mekanik Temizleme Kimyasal Temizleme
DetaylıBu tepkimelerde, iki ya da daha fazla element birleşmesi ile yeni bir bileşik oluşur. A + B AB CO2 + H2O H2CO3
DENEY 2 BİLEŞİKLERİN TEPKİMELERİ İLE TANINMASI 2.1. AMAÇ Bileşiklerin verdiği tepkimelerin incelenmesi ve bileşiklerin tanınmasında kullanılması 2.2. TEORİ Kimyasal tepkime bir ya da daha fazla saf maddenin
Detaylı5. ÇÖZÜNÜRLÜK DENGESİ
5. ÇÖZÜNÜRLÜK DENGESİ Birçok tuz suda çok az çözünür. Tuzların sudaki çözünürlüğünden faydalanarak çökelek oluşumu kontrol edilebilir ve çökme olayı karışımları ayırmak için kullanılabilir. Çözünürlük
DetaylıGENEL KİMYA. Yrd.Doç.Dr. Tuba YETİM
GENEL KİMYA KİMYASAL REAKSİYONLAR Kimyasal Tepkime Kimyasal tepkime, Bir ya da birkaç maddenin (tepkenler) yeni bir bileşik grubuna (ürünler) dönüştürülmesi işlemidir. Tepkenler Ürünler NO + 1/2 O 2 NO
DetaylıBARTIN ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ MALZEME LABORATUARI II DERSİ AKIMLI VE AKIMSIZ KAPLAMALAR DENEY FÖYÜ
BARTIN ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ MALZEME LABORATUARI II DERSİ AKIMLI VE AKIMSIZ KAPLAMALAR DENEY FÖYÜ Gelişen teknoloji ile beraber birçok endüstri alanında kullanılabilecek
DetaylıÖrnek : 3- Bileşiklerin Özellikleri :
Bileşikler : Günümüzde bilinen 117 element olmasına rağmen (92 tanesi doğada bulunur) bu elementler farklı sayıda ve şekilde birleşerek ve etkileşerek farklı kimyasal özelliklere sahip milyonlarca yani
Detaylıözet rejenere edilerek tekrar kullanılmaktadır (1). Denizli cevherleri için, bu metodun diğer metodlara karşı üstünlüğü şu noktalarda olmaktadır:
OKSİDE BAKIR CEVHERLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ UTKU SADIK* özet Asit yiyici karbonatlar ihtiva eden Denizli bölgesi bakır cevherine amonyak liçing metodu uygulanmış ve lâboratuvar çapta bazı optimum şartlara
DetaylıKimyasal Toprak Sorunları ve Toprak Bozunumu-I
Kimyasal Toprak Sorunları ve Toprak Bozunumu-I asitleşme-alkalileşme (tuzluluk-alkalilik) ve düşük toprak verimliliği Doç. Dr. Oğuz Can TURGAY ZTO321 Toprak İyileştirme Yöntemleri Toprak Kimyasal Özellikleri
DetaylıBĐLEŞĐK FORMÜLLERĐNĐN ADLANDIRILMASI
BĐLEŞĐK FORMÜLLERĐNĐN KONU ANLATIMI FĐGEN HASRET BĐLEŞĐK FORMÜLLERĐNĐN 1) METAL ĐLE AMETALDEN OLUŞAN BĐLEŞĐKLERĐN METALĐN ADI + AMETALĐN ADI + ÜR EKĐ ***Ametal oksijen ise oksit; azot ise nitrür; kükürt
DetaylıPERİYODİK CETVEL-ÖSS DE ÇIKMIŞ SORULAR
PERİODİK CETVEL-ÖSS DE ÇIKMIŞ SORULAR 1. Bir elementin periyodik cetveldeki yeri aşağıdakilerden hangisi ile belirlenir? A) Atom ağırlığı B) Değerliği C) Atom numarası D) Kimyasal özellikleri E) Fiziksel
DetaylıKİMYA-IV. Yrd. Doç. Dr. Yakup Güneş
KİMYA-IV Yrd. Doç. Dr. Yakup Güneş Organik Kimyaya Giriş Kimyasal bileşikler, eski zamanlarda, elde edildikleri kaynaklara bağlı olarak Anorganik ve Organik olmak üzere, iki sınıf altında toplanmışlardır.
DetaylıKİMYASAL BİLEŞİKLER İÇERİK
KİMYASAL BİLEŞİKLER İÇERİK Mol, Molar Kütle Kimyasal Formülden Yüzde Bileşiminin Hesaplanması Bir Bileşiğin Yüzde Bileşiminden Kimyasal Formülünün Hesaplanması Organik Bileşiklerin Kimyasal Bileşiminin
DetaylıHAVALANDIRMAYLA DEMİR VE MANGAN GİDERİMİ
HAVALANDIRMAYLA DEMİR VE MANGAN GİDERİMİ 1. DENEYİN AMACI Sularda bulunan demir ve manganın giderilme yöntemlerini öğrenmek, havalandırma ile giderilmesinin uygulamasını yapmaktır. 2. DENEYİN ANLAM VE
DetaylıMOL KAVRAMI I. ÖRNEK 2
MOL KAVRAMI I Maddelerin taneciklerden oluştuğunu biliyoruz. Bu taneciklere atom, molekül ya da iyon denir. Atom : Kimyasal yöntemlerle daha basit taneciklere ayrılmayan ve elementlerin yapıtaşı olan taneciklere
DetaylıHACETTEPE ÜNĐVERSĐTESĐ EĞĐTĐM FAKÜLTESĐ ÖĞRETĐM TEKNOLOJĐLERĐ VE MATERYAL GELĐŞTĐRME
HACETTEPE ÜNĐVERSĐTESĐ EĞĐTĐM FAKÜLTESĐ KĐMYA ÖĞRETMENLĐĞĐ ÖĞRETĐM TEKNOLOJĐLERĐ VE MATERYAL GELĐŞTĐRME 8. SINIF FEN VE TEKNOLOJĐ DERSĐ 3. ÜNĐTE: MADDENĐN YAPISI VE ÖZELLĐKLERĐ KONU: BAZLAR ÇALIŞMA YAPRAĞI
DetaylıÜçüncü Tek Saatlik Sınav 5.111
Sayfa 1 /10 Üçüncü Tek Saatlik Sınav 5.111 İsminizi aşağıya yazınız. Sınavda kitaplarınız kapalı olacaktır. 6 problemi de çözmelisiniz. Bir problemin bütün şıklarını baştan sona dikkatli bir şekilde okuyunuz.
DetaylıBÖLÜM 3 DİFÜZYON (YAYINIM)
BÖLÜM 3 DİFÜZYON (YAYINIM) 1 Mürekkebin suda yayılması veya kolonyanın havada yayılması difüzyona örnektir. En hızlı difüzyon gazlarda görülür. Katılarda atom hareketleri daha yavaş olduğu için katılarda
DetaylıİÇERİK. Suyun Doğası Sulu Çözeltilerin Doğası
İÇERİK Suyun Doğası Sulu Çözeltilerin Doğası Su içinde İyonik Bileşikler Su içinde Kovalent Bileşikler Çökelme Tepkimesi Asit-Baz Tepkimeleri (Nötürleşme) Yükseltgenme-İndirgenme Tepkimeleri Önemli Tip
DetaylıBİLEŞİKLER VE FORMÜLLERİ
BİLEŞİKLER VE FORMÜLLERİ Bileşikler : Günümüzde bilinen 117 element olmasına rağmen (92 tanesi doğada bulunur). Bu elementler farklı sayıda ve şekilde birleşerek ve etkileşerek farklı kimyasal özelliklere
DetaylıKOROZYON Hazırlayanlar: Gözde Çörekçi Merve Baykan Osman Çakır
KOROZYON Hazırlayanlar: Gözde Çörekçi Merve Baykan Osman Çakır Tanımı: Korozyon; malzeme yüzeyinden başlayan ve malzeme derinliklerine doğru kimyasal ve elektrokimyasal bir reaksiyonla tesir oluşturarak
DetaylıBİTKİ BESİN MADDELERİ (BBM)
BİTKİ BESİN MADDELERİ (BBM) Toprak Bilgisi Dersi Prof. Dr. Günay Erpul erpul@ankara.edu.tr Işık Enerjisinin Kimyasal Enerjiye Dönüştürülmesi Fotosentez, karbon (C), oksijen (O) ve hidrojen (H) atomlarını
DetaylıBOLKARDAĞ MADENİNE AİT ALTIN-GÜMÜŞ-KURŞUN CEVHERİNİ ZENGİNLEŞTİRME OLANAKLARI
BOLKARDAĞ MADENİNE AİT ALTIN-GÜMÜŞ-KURŞUN CEVHERİNİ ZENGİNLEŞTİRME OLANAKLARI Güven ÖNAL() Neşet ACARKAN() Süheylâ ACARKAN() ÖZET Bolkardağ maden yatağından alman 14,5 on Au, 415 on Ag ve 7,03 Pb içerikli
DetaylıSerüveni 3.ÜNİTE:KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİM FİZİKSEL VE KİMYASAL DEĞİŞİM KİMYASAL TEPKİME TÜRLERİ
Serüveni 3.ÜNİTE:KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİM FİZİKSEL VE KİMYASAL DEĞİŞİM KİMYASAL TEPKİME TÜRLERİ FİZİKSEL VE KİMYASAL DEĞİŞİM FİZİKSEL DEĞİŞİM Beş duyu organımızla algıladığımız fiziksel özelliklerdeki
DetaylıT.C. Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi
T.C. Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi LİSANS YERLEŞTİRME SINAVI-2 KİMYA TESTİ 25 HAZİRAN 2016 CUMARTESİ Bu testlerin her hakkı saklıdır. Hangi amaçla olursa olsun, testlerin tamamının veya bir kısmının
DetaylıBir maddenin başka bir madde içerisinde homojen olarak dağılmasına ÇÖZÜNME denir. Çözelti=Çözücü+Çözünen
ÇÖZÜCÜ VE ÇÖZÜNEN ETKİLEŞİMLERİ: Çözünme olayı ve Çözelti Oluşumu: Bir maddenin başka bir madde içerisinde homojen olarak dağılmasına ÇÖZÜNME denir. Çözelti=Çözücü+Çözünen Çözünme İyonik Çözünme Moleküler
DetaylıDENEY FİYAT LİSTESİ. MDN.KMY.0001 Kimyasal analiz boyutuna numune hazırlama ( 100 mikron)
BİRİM: LAB.: DENEY FİYAT LİSTESİ MADEN MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ KMY Kimya DENEY KODU DENEY ADI BİRİM FİYAT MDN.KMY.0001 Kimyasal analiz boyutuna numune hazırlama ( 100 mikron) 0,00 MDN.KMY.0002 Kimyasal analiz
DetaylıGENEL KİMYA. Yrd.Doç.Dr. Tuba YETİM
GENEL KİMYA ÇÖZELTİLER Homojen karışımlara çözelti denir. Çözelti bileşiminin ve özelliklerinin çözeltinin her yerinde aynı olması sebebiyle çözelti, «homojen» olarak nitelendirilir. Çözeltinin değişen
DetaylıTOPRAK TOPRAK TEKSTÜRÜ (BÜNYESİ)
TOPRAK Toprak esas itibarı ile uzun yılların ürünü olan, kayaların ve organik maddelerin türlü çaptaki ayrışma ürünlerinden meydana gelen, içinde geniş bir canlılar âlemini barındırarak bitkilere durak
Detaylı5) Çözünürlük(Xg/100gsu)
1) I. Havanın sıvılaştırılması II. abrika bacasından çıkan SO 3 gazının H 2 O ile birleşmesi III. Na metalinin suda çözünmesi Yukardaki olaylardan hangilerinde kimyasal değişme gerçekleşir? 4) Kütle 1
DetaylıKorozyon tanımını hatırlayalım
8..20 Korozyonun kimyasal ve elektrokimyasal oluşum mekanizması Korozyon tanımını hatırlayalım Korozyon tepkimeleri, çoğu metallerin termodinamik kararsızlığı sonucu (Au, Pt, Ir ve Pd gibi soy metaller
DetaylıELEKTROLİTİK TOZ ÜRETİM TEKNİKLERİ. Prof.Dr.Muzaffer ZEREN
Prof.Dr.Muzaffer ZEREN Bir çok metal (yaklaşık 60) elektroliz ile toz haline getirilebilir. Elektroliz kapalı devre çalışan ve çevre kirliliğine duyarlı bir yöntemdir. Kurulum maliyeti ve uygulama maliyeti
DetaylıELEKTROKOAGÜLASYON İLE SULU ÇÖZELTİLERDEN BOYAR MADDELERİN GİDERİLMESİ
Güncelleme: Eylül 2016 ELEKTROKOAGÜLASYON İLE SULU ÇÖZELTİLERDEN BOYAR MADDELERİN GİDERİLMESİ DENEYİN AMACI: Sentetik olarak hazırlanmış bir boya çözeltisinden faydalanılarak elektrokoagülasyon işleminin
DetaylıMetal yüzeyinde farklı korozyon türleri
Metal yüzeyinde farklı korozyon türleri + - + 2 2 - - 2 2 Borunun dış ve iç görünümü ile erozyon korozyon Çatlak korozyonunun görünüm Metalde çatlak korozyonun oluşumu ve çatlak Oyuk korozyonu ve oluşumu
DetaylıPaylaşılan elektron ya da elektronlar, her iki çekirdek etrafında dolanacaklar, iki çekirdek arasındaki bölgede daha uzun süre bulundukları için bu
4.Kimyasal Bağlar Kimyasal Bağlar Aynı ya da farklı cins atomları bir arada tutan kuvvetlere kimyasal bağlar denir. Pek çok madde farklı element atomlarının birleşmesiyle meydana gelmiştir. İyonik bağ
DetaylıÖĞRENME ALANI : MADDE VE DEĞĐŞĐM ÜNĐTE 3 : MADDENĐN YAPISI VE ÖZELLĐKLERĐ
ÖĞRENME ALANI : MADDE VE DEĞĐŞĐM ÜNĐTE 3 : MADDENĐN YAPISI VE ÖZELLĐKLERĐ C- BĐLEŞĐKLER VE BĐLEŞĐK FORMÜLLERĐ (4 SAAT) 1- Bileşikler 2- Đyonik Yapılı Bileşik Formüllerinin Yazılması 3- Đyonlar ve Değerlikleri
DetaylıKOROZYONDAN KORUNMA YÖNTEMLERİ
KOROZYONDAN KORUNMA YÖNTEMLERİ Belli bir ortam içinde bulunan metalik yapının korozyonunu önlemek veya korozyon hızını azaltmak üzere alınacak önlemleri üç ana grup altında toplanabilir. Korozyondan Korunma
DetaylıMART MARCH SİYANÜRLÜ ALTIN ÜRETİM TESİSİ ATIKLARINI ARITMA YÖNTEMLERİ. A Review Of Treatment Methods For Gold Processing Effluents Containing Cyanide
MADENCİLİK MART MARCH 1997 CİLT-VOLUME SAYI - NO 1 XXXVI SİYANÜRLÜ ALTIN ÜRETİM TESİSİ ATIKLARINI ARITMA YÖNTEMLERİ A Review Of Treatment Methods For Gold Processing Effluents Containing Cyanide Haluk
DetaylıFe 3+ için tanıma reaksiyonları
3. GRUP KATYONLARI Bu grup katyonları NH 4 OH NH 4 Cl ile tamponlanmış bazik ortamda H 2 S (hidrojen sülfür) veya (NH 4 ) 2 S (amonyum sülfür) ile sülfürleri ve hidroksitleri halinde çökerler. Bu özellikleri
DetaylıÇÖZÜNME ve ÇÖZÜNÜRLÜK
ÇÖZÜNME ve ÇÖZÜNÜRLÜK Prof. Dr. Mustafa DEMİR M.DEMİR 05-ÇÖZÜNME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 1 Çözünme Olayı Analitik kimyada çözücü olarak genellikle su kullanılır. Su molekülleri, bir oksijen atomuna bağlı iki hidrojen
DetaylıA- LABORATUAR MALZEMELERİ
1- Cam Aktarma ve Ölçüm Kapları: DENEY 1 A- LABORATUAR MALZEMELERİ 2- Porselen Malzemeler 3- Metal Malzemeler B- KARIŞIMLAR - BİLEŞİKLER Nitel Gözlemler, Faz Ayırımları, Isısal Bozunma AMAÇ: Karışım ve
DetaylıYrd. Doç. Dr. H. Hasan YOLCU. hasanyolcu.wordpress.com
Yrd. Doç. Dr. H. Hasan YOLCU hasanyolcu.wordpress.com En az iki atomun belli bir düzenlemeyle kimyasal bağ oluşturmak suretiyle bir araya gelmesidir. Aynı atomda olabilir farklı atomlarda olabilir. H 2,
DetaylıYAZILI SINAV SORU ÖRNEKLERİ KİMYA
YAZILI SINAV SORU ÖRNEKLERİ KİMYA SORU 1: 32 16X element atomundan oluşan 2 X iyonunun; 1.1: Proton sayısını açıklayarak yazınız. (1 PUAN) 1.2: Nötron sayısını açıklayarak yazınız. (1 PUAN) 1.3: Elektron
DetaylıSİYANÜR LİÇİNDE ALTININ AKTİF KARBONA ADSORPSİYONUNDA ÇEŞİTLİ METALLERİN ETKİSİNİN ARAŞTIRILMASI DOKTORA TEZİ. Barış SAYINER
İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ SİYANÜR LİÇİNDE ALTININ AKTİF KARBONA ADSORPSİYONUNDA ÇEŞİTLİ METALLERİN ETKİSİNİN ARAŞTIRILMASI DOKTORA TEZİ Barış SAYINER Cevher Hazırlama Mühendisliği
DetaylıHarran Üniversitesi Kısa tarihi
Harran Üniversitesi Kısa tarihi 1976 : Şanlıurfa Meslek Yüksek Okulu Kuruldu 1978: Dicle Üniversitesi ne bağlı Ziraat Fakültesi, 1984: Dicle Üniversitesi ne bağlı Mühendislik Fakültesi (İnşaat Mühendisliği
DetaylıTOPRAK ALKALİ METALLER ve BİLEŞİKLERİ
Bölüm 4 TOPRAK ALKALİ METALLER ve BİLEŞİKLERİ Bu slaytlarda anlatılanlar sadece özet olup ayrıntılı bilgiler derste verilecektir. Be, Mg, Ca, Sr, Ba, Ra Magnezyum, kalsiyum, stronsiyum, baryum ve radyumdan
DetaylıAkreditasyon Sertifikası Eki (Sayfa 1/6) Akreditasyon Kapsamı
Akreditasyon Sertifikası Eki (Sayfa 1/6) Deney Laboratuvarı Adresi : Yavuz Sultan Selim Cad. 118. Sokak No: 29 Dilovası 41455 KOCAELİ/TÜRKİYE Tel : 0 262 754 17 81 Faks : 0 262 754 19 84 E-Posta : EHSTurkey@sgs.com
DetaylıÖğretim Üyeleri İçin Ön Söz Öğrenciler İçin Ön Söz Teşekkürler Yazar Hakkında Çevirenler Çeviri Editöründen
Öğretim Üyeleri İçin Ön Söz Öğrenciler İçin Ön Söz Teşekkürler Yazar Hakkında Çevirenler Çeviri Editöründen ix xiii xv xvii xix xxi 1. Çevre Kimyasına Giriş 3 1.1. Çevre Kimyasına Genel Bakış ve Önemi
DetaylıİYON TEPKİMELERİ. Prof. Dr. Mustafa DEMİR. (Kimyasal tepkimelerin eşitlenmesi) 03-İYON TEPKİMELERİ-KİMYASAL TEPKİMELERİN EŞİTLENMESİ 1 M.
İYN TEPKİMELERİ (Kimyasal tepkimelerin eşitlenmesi) Prof. Dr. Mustafa DEMİR 0İYN TEPKİMELERİKİMYASAL TEPKİMELERİN EŞİTLENMESİ 1 Bir kimyasal madde ısı, elektrik veya çözücü gibi çeşitli fiziksel veya kimyasal
DetaylıKİMYASAL DENGE. AMAÇ Bu deneyin amacı öğrencilerin reaksiyon denge sabitini,k, deneysel olarak bulmalarıdır.
KİMYASAL DENGE AMAÇ Bu deneyin amacı öğrencilerin reaksiyon denge sabitini,k, deneysel olarak bulmalarıdır. TEORİ Bir kimyasal tepkimenin yönü bazı reaksiyonlar için tek bazıları için ise çift yönlüdür.
DetaylıYARASA VE ÇİFTLİK GÜBRESİNİN BAZI TOPRAK ÖZELLİKLERİ ve BUĞDAY BİTKİSİNİN VERİM PARAMETRELERİ ÜZERİNE ETKİSİ
ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ YARASA VE ÇİFTLİK GÜBRESİNİN BAZI TOPRAK ÖZELLİKLERİ ve BUĞDAY BİTKİSİNİN VERİM PARAMETRELERİ ÜZERİNE ETKİSİ TARIMSAL YAPILAR VE SULAMA ANABİLİM
DetaylıENCON LABORATUVARI MADEN VE AKD ANALİZLER VE FİYAT LİSTESİ (2019) ENCON ÇEVRE DANIŞMANLIK LTD.ŞTİ.
ENCON LABORATUVARI MADEN VE ENCON ÇEVRE DANIŞMANLIK LTD.ŞTİ. AKD ANALİZLER VE FİYAT LİSTESİ (2019) JEOKİMYA NUMUNE HAZIRLAMA Kod Parametre Ücret ENC-01 Kırma 20 ENC-02 Öğütme 30 ENC-03 Kurutma 25 ENC-04
DetaylıÇözelti iki veya daha fazla maddenin birbiri içerisinde homojen. olarak dağılmasından oluşan sistemlere denir.
3. ÇÖZELTİLER VE ÇÖZELTİ KONSANTRASYONLARI Çözelti: Homojen karışımlardır. Çözelti iki veya daha fazla maddenin birbiri içerisinde homojen olarak dağılmasından oluşan sistemlere denir. Çözelti derişimi
DetaylıKÜKÜRT DİOKSİT GAZI İLE ÜLEKSİT TEN BORİK ASİT ÜRETİMİ
KÜKÜRT DİOKSİT GAZI İLE ÜLEKSİT TEN BORİK ASİT ÜRETİMİ İbrahim Hakkı Karakaş a*,mehmet Çopur b, M. Muhtar Kocakerim c, Zeynep Karcıoğlu Karakaş d a Bayburt Üniversitesi, Bayburt Meslek Yüksek Okulu, Bayburt
DetaylıAkreditasyon Sertifikası Eki (Sayfa 1/6) Akreditasyon Kapsamı
Akreditasyon Sertifikası Eki (Sayfa 1/6) Deney Laboratuvarı Adresi : Karaman Mah. Atıksu Arıtma Tesisi İdari Binası Adapazarı 54290 SAKARYA/TÜRKİYE Tel : 0 264 221 12 23 Faks : 0 264 277 54 29 E-Posta
DetaylıASİTLER, BAZLAR ve TUZLAR
ASİTLER, BAZLAR ve TUZLAR 1. ASİTLER Sulu çözeltilerine Hidrojen İyonu veren maddelere asit denir. Ör 1 HCl : Hidroklorik asit HCl H + + Cl - Ör 2 H 2 SO 4 : Sülfürik asit H 2 SO 4 2H + + SO 4-2 Ör 3 Nitrik
DetaylıKimyasal Metalürji (II) (MET312)
KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ Metalürji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü Kimyasal Metalürji (II) (MET312) Dersin Sorumlusu: Yrd. Doç. Dr. Saeid Pournaderi 2016 2017 Eğitim Yılı Bahar Dönemi Flaş-Fırın Mat
DetaylıYrd. Doç. Dr. H. Hasan YOLCU. hasanyolcu.wordpress.com
Yrd. Doç. Dr. H. Hasan YOLCU hasanyolcu.wordpress.com En az iki atomun belli bir düzenlemeyle kimyasal bağ oluşturmak suretiyle bir araya gelmesidir. Aynı atomda olabilir farklı atomlarda olabilir. H 2,
DetaylıFARMASÖTİK TEKNOLOJİ I «ÇÖZELTİLER»
FARMASÖTİK TEKNOLOJİ I «ÇÖZELTİLER» Uygun bir çözücü içerisinde bir ya da birden fazla maddenin çözündüğü veya moleküler düzeyde disperse olduğu tektür (homojen: her tarafta aynı oranda çözünmüş veya dağılmış
DetaylıKOROZYON DERS NOTU. Doç. Dr. A. Fatih YETİM 2015
KOROZYON DERS NOTU Doç. Dr. A. Fatih YETİM 2015 v Korozyon nedir? v Korozyon nasıl oluşur? v Korozyon çeşitleri nelerdir? v Korozyona sebep olan etkenler nelerdir? v Korozyon nasıl önlenebilir? Korozyon
DetaylıDENEY RAPORU. Amonyum Bakır (II) Sülfat ve Amonyum Nikel (II) Sülfat Sentezi
M.Hilmi EREN 04-98 - 3636 Anorganik Kimya II Lab. 2.Deney Grubu DENEY RAPORU DENEY ADI Amonyum Bakır (II) Sülfat ve Amonyum Nikel (II) Sülfat Sentezi DENEY TAR H 27 MART 2003 Per embe AMAÇ Amonyum Sülfat
DetaylıASİT-BAZ VE ph. MÜHENDİSLİK KİMYASI DERS NOTLARI Yrd. Doç. Dr. Atilla EVCİN. Yrd. Doç. Dr. Atilla Evcin Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi 2006
ASİT-BAZ VE ph MÜHENDİSLİK KİMYASI DERS NOTLARI Yrd. Doç. Dr. Atilla EVCİN Asitler ve bazlar günlük yaşantımızda sıkça karşılaştığımız kavramlardan biridir.insanlar, her nekadar asetil salisilik asit ve
DetaylıALKALİNİTE. 1 ) Hidroksitler 2 ) Karbonatlar 3 ) Bikarbonatlar
ALKALİNİTE Bir suyun alkalinitesi, o suyun asitleri nötralize edebilme kapasitesi olarak tanımlanır. Doğal suların alkalinitesi, zayıf asitlerin tuzlarından ileri gelir. Bunların başında yer alan bikarbonatlar,
DetaylıSeçimli Pb/Zn Folotasyonunda FeS04 /NaCN Kullanımı. /NaCN in Selective Pb/Zn Flotation^)
MADENCİLİK ARALIK December 1992 Cilt Volume XXXI Sayı No 4 Seçimli Pb/Zn Folotasyonunda FeS04 Kullanımı Using of in Selective Pb/Zn Flotation^) J. PAVLİCA, D. DRASKIC, N. CAUC(**) Çeviren : Hidayet CEYLAN
DetaylıMMT113 Endüstriyel Malzemeler 4 Metaller, Aluminyum ve Çinko. Yrd. Doç. Dr. Ersoy Erişir 2013-2014 Güz Yarıyılı
MMT113 Endüstriyel Malzemeler 4 Metaller, Aluminyum ve Çinko Yrd. Doç. Dr. Ersoy Erişir 2013-2014 Güz Yarıyılı Al Aluminium 13 Aluminyum 2 İnşaat ve Yapı Ulaşım ve Taşımacılık; Otomotiv Ulaşım ve Taşımacılık;
DetaylıÇÖZELTİ HAZIRLAMA. Kimyasal analizin temel kavramlarından olan çözeltinin anlamı, hazırlanışı ve kullanılışının öğrenilmesidir.
1. DENEYİN AMACI ÇÖZELTİ HAZIRLAMA Kimyasal analizin temel kavramlarından olan çözeltinin anlamı, hazırlanışı ve kullanılışının öğrenilmesidir. 2. DENEYİN ANLAM VE ÖNEMİ Bir kimyasal bileşikte veya karışımda
DetaylıÇEVRE MÜHENDĠSLĠĞĠ BÖLÜMÜ 0010020036 KODLU TEMEL ĠġLEMLER-1 LABORATUVAR DERSĠ DENEY FÖYÜ
DENEY NO: 5 HAVAANDIRMA ÇEVRE MÜHENDĠSĠĞĠ BÖÜMÜ Çevre Mühendisi atmosfer şartlarında suda çözünmüş oksijen ile yakından ilgilidir. Çözünmüş oksijen (Ç.O) su içinde çözünmüş halde bulunan oksijen konsantrasyonu
DetaylıBakır Rafinasyon Curufu Flotasyon Atıklarındaki Bakırın Geri Kazanımı
200 Bakır Rafinasyon Curufu Flotasyon Atıklarındaki Bakırın Geri Kazanımı * Murat Çakır, 1 Muhammet Kartal, 2 Harun Gül, 1 Ebru Taşkın, 1 Mehmet Uysal, 3 A.Osman Aydın, 1 Ahmet Alp 1 Sakarya Üniversitesi,
DetaylıÇÖZÜNÜRLÜK DENGESİ (Kçç)
ÇÖZÜNÜRLÜK DENGESİ (Kçç) ÇÖZELTİLERDE ÇÖZÜNME VE ÇÖKELME OLAYLARI Çözeltiler doymuşluklarına göre üçe ayrılırlar: 1- Doymamış çözeltiler: Belirli bir sıcaklıkta ve basınçta çözebileceğinden daha az miktarda
DetaylıMESS Entegre Geri Kazanım ve Enerji San. ve Tic. A.Ş.
Sayfa : 1 / 12 1 ATIKLAR İÇİN NUMUNE SAKLAMA KOŞULLARI Parametre Numune Özelliği Numune Türü ICP ile Metal Tayinleri suları vb.), diğer her türlü sıvılar) Mikrodalgada (sıvı) yakılmış Minimum Numune Miktarı
DetaylıGIDALARIN BAZI FİZİKSEL NİTELİKLERİ
GIDALARIN BAZI FİZİKSEL NİTELİKLERİ 1 Gıdaların bazı fiziksel özellikleri: Yoğunluk Özgül ısı Viskozite Gıdaların kimyasal bileşimi ve fiziksel yapılarına bağlı olarak BELLİ SINIRLARDA DEĞİŞİR!!! Kimyasal
Detaylı