TR63 BÖLGESİ MEVCUT DURUM ANALİZİ MADENCİLİK

Transkript

1 g TR63 BÖLGESİ MEVCUT DURUM ANALİZİ MADENCİLİK

2 TABLOLAR Tablo 1. TR63 Bölgesi Maden Çeşitliliği... 2 Tablo 2. TR63 Bölgesindeki Başlıca Madenler... 3 i

3 ŞEKİLLER Şekil 1. Türkiye Maden İhracatı... 1 ii

4 HARİTALAR Harita 1. Dünya Kaya Gazı Potansiyeli... 5 Harita 2. Türkiye Kaya Gazı Potansiyeli... 5 iii

5 MADENCİLİK Ekonomik değeri olan mineral ve elementlerin yeryüzüne çıkarılarak ekonomiye kazandırılması olarak özetlenebilecek madencilik, tarım ile birlikte ekonomiye doğrudan hammadde sağlayan iki temel sektörden biridir. Madencilik sektörü ekonomiye doğrudan katkı yapmanın yanı sıra, imalat gibi sektörlere sağladığı girdiler ve enerji ihtiyacının karşılanmasında kullanımıyla, kalkınma politika ve planlarının oluşturulmasında özel bir yere sahiptir. 1 Dünya maden rezervlerinde ve üretiminde rol oynayan ülkelerin başında ABD, Çin, Güney Afrika, Kanada, Avustralya ve Rusya gelmektedir ve madencilik sektörü, yaşanan küresel ekonomik krize rağmen büyümesini sürdürmektedir. Dünya madencilik sektöründe yer alan ilk 40 şirketin, toplam gelirlerinin bir önceki yıla göre % 34 artarak 2010 yılında 435 milyar ABD dolarına ulaşması, son yıllarda yaşanan küresel ekonomik durgunluğa rağmen, global anlamda sektörde yaşanan ilerlemenin anlaşılmasında önemli bir göstergedir. 2 Şekil 1. Türkiye Maden İhracatı 2000 Yılı İtibariyle Türkiye'nin Maden İhracatı Milyon $ Türkiye'nin Maden İhracatı (Milyon $) Bir Önceki Yıla Göre Değişim (%) 60% 38% 41% 45% 30% 40% 21% 25% 11% 4% -13% -22% % -13% 11% 21% 38% 25% 41% 45% 30% -22% 60% 40% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% -10% -20% -30% Kaynak: TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri, 2011 Dünya maden endüstrisindeki gelişmeye paralel olarak, Türkiye de de son yıllarda bu konuda önemli bir mesafe kat edilmiş ve sonuçlar ekonomik göstergelere yansımaya başlamıştır. Örneğin, Türkiye nin maden ihracatı 2002 yılı itibariyle incelendiğinde, küresel krizin ilk etkilerini gösterdiği 2009 yılı hariç olmak üzere, maden ihracatının artış eğiliminde olduğu gözlemlenmektedir. Bu artış eğilimini destekler nitelikte olan TÜİK dış ticaret verilerine göre, 2003 yılında Türkiye nin ihracatı içinde % 0,99 luk paya sahip olan maden ihracatı, 2011 yılında bu payını % 2,08 e çıkartmıştır. Maden çeşitliliği bakımından dünyanın ilk 10 ülkesi arasında bulunan Türkiye, dünya endüstriyel ham madde rezervlerinin % 2,5 ine, kömür rezervlerinin % 1 ine, jeotermal potansiyelinin % 0,8 ine ve 1 Madencilik Özel İhtisas Raporu, Dokuzuncu Kalkınma Planı , DPT, Madencilik Sektörü, Ekonomi Bakanlığı,

6 metal maden rezervlerinin % 0,4 üne sahiptir. Yılda ortalama 150 milyon ton maden üretimi gerçekleştirilen Türkiye de, çıkartılan madenler genellikle yapı sektöründe ve hammadde olarak diğer sektörlerde kullanılmaktadır. Türkiye de çıkartılmakta olan bor, krom, selestit, manyezit, barit, mermer, pomza, feldspat gibi madenlerimiz genellikle ihraç edilirken, yılda ortalama 60 milyon ton üretimi gerçekleştirilen kömür ise daha çok termik santrallerde tüketilmektedir. 3 TR63 Bölgesi ise maden çeşitliliği bakımından Türkiye ile paralellik gösteren bir yapıya sahiptir. Bu durum, Maden Teknik Arama Genel Müdürlüğü nün İl Maden Haritaları göz önüne alınarak, tablo olarak görselleştirildiğinde, TR63 Bölgesindeki maden çeşitliliği detaylı bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Tablo 1. TR63 Bölgesi Maden Çeşitliliği Maden TR 63 Hatay Kahramanmaraş Osmaniye Zuhur Yatak İşletme Zuhur Yatak İşletme Zuhur Yatak İşletme Zuhur Yatak İşletme Altın (Au) Asbest (Asb) Bakır Kurşun Çinko (CuPbZn) Barit (Ba) Boksit (Al) Çimento (Cmh) Hammaddeleri Demir (Fe) Fosfat (P) 1 1 Fosfor (P') 1 1 Kil (Kil) 3 3 Kireçtaşı (Kct) Krom (Cr) Kükürt (S) Linyit* 2 2 Magnezit (Mag) 2 2 Mangan (Mn) 7 7 Mermer (Mr) Nikel (Ni) 1 1 Pomza (Pom) Tuğla-Kiremit (Tgki) 5 5 * Linyit Sektörü Raporu, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu, 2011 Kaynak: MTA Genel Müdürlüğü internet sitesi 4 Zuhur, yatak ve işletme bazında görselleştirilen bu tablo, TR63 Bölgesinde sırasıyla Krom, Kireçtaşı, Mermer, Barit ve Tuğla-Kiremit işletmelerinin yoğunlaştığını göstermektedir. Bununla beraber, Demir ve Asbest ile ilgili önemli sayıda yatak bulunduğu, zuhur olarak tespit edilen Demir ve Mangan alanlarının ise detaylı analizlere tabi tutularak fizibilite çalışmalarının gerçekleştirilmesi gerektiğini 3 Mining Turkey: Mineral Potential of Turkey, A. Yörükoğlu ve O. Delibaş, MTA Genel Müdürlüğü internet sayfasındaki Türkiye de Madencilik > İl Maden Haritaları Bölümündeki Hatay, Kahramanmaraş ve Osmaniye illerine ait harita verileri tabloya işlenerek söz konusu veri elde edilmiştir. Osmaniye ile ilgili haritada açıklaması yazılmayan veriler değerlendirme dışı bırakılmıştır. 2

7 ortaya koymaktadır. Zira Bölgenin zengin maden çeşitliliği olmasına rağmen yatırım yapmaya ve işletme kurmaya elverişli olup olmadığını gösteren temel göstergeler, cevherinin kalitesi, madenin ekonomik değeri, ilgili alandaki rezervi ve bu rezervin ülke ve dünya rezervlerindeki payıdır. Bu çerçevede, Bölge madenlerinin rezerv oranları, Türkiye çapında ilgili madenlerin rezerv oranlarıyla karşılaştırıldığında öne çıkan madenler Tablo 2 te gösterilmiştir. Tablo 2. TR63 Bölgesindeki Başlıca Madenler Maden TR (Ton) TR63 Hatay K.Maraş Osmaniye Bölge Rezervinin Türkiye Rezervine Oranı Linyit* ,99% Asbest (Asb) ,13% Demir (Fe) ,46% Fosfat (P) ,20% Barit (Ba) ,47% Krom (Cr) ,10% * Linyit Sektörü Raporu, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu, 2011 Kaynak: MTA Genel Müdürlüğü internet sitesi 5 Yukarıda bulunan söz konusu madenler tabloya yansıtılırken, ilgili madenin Türkiye rezervine oranının % 1 i geçip geçmediğine göre filtrelenmiştir. Bu çalışma sonucunda, Türkiye Linyit rezervinin % 49,99 unun, Asbest rezervinin % 26,13 ünün, Demir rezervinin % 5,46 sının, Fosfat rezervinin % 4,20 sinin, Barit rezervinin % 1,47 sinin ve Krom rezervinin % 1,10 unun TR63 Bölgesinde olduğu tespit edilmiştir. Linyit ve Asbest rezervlerinde TR63 Bölgesinin, Türkiye nin diğer bölgelerine kıyasla yüksek oranda üstünlüğü olduğu görülmekte; Demir ve Fosfat açısından ise avantajlı bir konumda olduğu ortaya çıkmaktadır. Zuhur ve Yatak statüsündeki bu gibi maden potansiyellerinin en kısa zamanda Türkiye nin menfaatleri doğrultusunda kullanılması, TR63 Bölgesinin kalkınması için de stratejik öneme sahip konulardan biri durumundadır. Bu amaca hizmet edecek şekilde, Linyit rezervinin değerlendirilmesi ve uluslararası sermayenin Bölgeye çekilmesine dair bir adım atılmış ve 3 Ocak 2012 tarihinde Türkiye ile Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) arasında Afşin-Elbistan Bölgesinde Linyit Kömürü Madenciliği ve Elektrik Üretimi Alanında İşbirliğine Dair Hükümetlerarası İşbirliği Anlaşması imzalanmıştır. Taraflar arasında yapılan bu anlaşmanın hayata geçmesiyle Bölgede toplam milyar dolarlık yatırımın yapılması ve bu yatırımla Bölgeden toplam 85 milyon ton/yıl kömür, karşılığında da 45 milyar KWh/yıl enerji üretilmesi planlanmaktadır. Proje sayesinde yaklaşık 15 bin kişi istihdam edilecekken, işletme döneminde ise yaklaşık 8 bin 500 civarında doğrudan istihdam sağlanacaktır. Bununla beraber, Afşin-Elbistan Havzası'nda 2 bin 800 MW gücünde olan 2 santral, bu 5 MTA Genel Müdürlüğü internet sayfasındaki İl Maden Potansiyelleri, Türkiye Maden Rezervleri ile karşılaştırılarak tablolaştırılmıştır. Ocak,

8 anlaşma sayesinde 7-8 bin MW'lık ilave kapasite ile hem Türkiye nin, hem de TR63 Bölgesinin kalkınmasına hizmet edecektir. 6 Diğer taraftan, TR63 Bölgesinin yüksek asbest madeni rezervine sahip olmasına rağmen, bu maden ile ilgili farklı bir durum söz konusudur. Gerilme direncinin yüksek oluşu, ısıya dayanıklılığı ve kimyasallara karşı göreceli dirençli olması nedeniyle geçtiğimiz yüzyıllarda sanayide yaygın bir kullanım alanı bulan asbest, insan sağlığına ciddi zararlarının tespit edilmesi ile beraber dünyanın pek çok ülkesinde ithali ve kullanımı yasaklanan bir maden haline gelmiştir. Ülkemizde de bu gelişme doğrultusunda, Krizolit ve Krizolit içeren bazı asbestli ürünler dışındaki asbest liflerinin çıkarılması, üretilmesi, herhangi bir ürün üretiminde ve üretim dışında herhangi bir amaçla kullanılması, satışı ve piyasaya arzı 2001 yılında yasaklanmıştır. 7 Bu çerçevede, kullanımı uygun görülen Krizolit türü asbest için, TR63 Bölgesindeki potansiyelin incelenmesi ve söz konusu rezervin Bölgenin ekonomik hayatına katkı sunabilecek şekilde değerlendirilip, değerlendirilemeyeceğine dair inceleme ve araştırma yapılması Bölge açısından büyük önem taşımaktadır. TR63 Bölgesinde rezerv çalışması yapılması gereken diğer bir maden ise, adını içinde bulunduğu kil ile kuvars ve kalsit minerallerinden oluşan kayaç türünden alan ve Türkiye de kaya gazı olarak ifade edilen şeyl (shale) gazıdır. ABD de ilk üretimi 1821, endüstriyel ölçekte üretimi ise 1970 yılında yapılan kaya gazı, geçmişe göre daha ekonomik olarak elde edilmesi ve petrol ile doğalgaz fiyatlarındaki yükselişe bağlı olarak, üretimi 2000 li yıllar itibariyle artmıştır. ABD deki kaya gazı üretimi 1996 yılında 8,5 milyar m³ iken, 10 yıl sonrasında 31 milyar m³ e çıkmıştır. Bu çalışmaların sonucunda, ABD de 2010 yılı itibariyle doğal gaz fiyatları % 35 oranında düşmüş ve ülke doğal gaz ihraç edebilecek konuma gelmiştir. 8 Dünya üzerinde kaya gazı potansiyeline sahip ülkelerin ve bölgelerin kırmızı renk ile görselleştirildiği Dünya Kaya Gazı Potansiyeli haritasından görüleceği üzere, dünyada geniş alanlarda kayı gazı potansiyelinin varlığı tahmin edilmektedir yılı itibariyle dünyada açılan toplam kuyunun sadece on binde beşi Kuzey Amerika dışında kazılmış olduğundan ve ABD dışında yeni yeni kaya gazı arama ve üretim faaliyetlerine başlandığından, mevcut veriler eski çalışmalara dayanan tahminlerden öteye geçmemektedir. Bununla beraber, Rusya, Çin, Avustralya, Endonezya, Afrika, Orta Doğu, Güney Amerika, Ukrayna, Polonya, Hindistan, Kazakistan, Azerbaycan ve Türkiye gibi ülkelerin önemli kaya gazı potansiyeline sahip olduğu düşünülmektedir. 9 6 Bakanlık Haberleri, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, 2013, Link: belgeveresminigoster.jsp?file=302325, Erişim Tarihi: Asbest Yasağı ve Türkiye, S. Erdoğdu, 2013, Link: Erişim Tarihi: Şeyl Gazı (Shale Gas) ve Ekonomik Değeri, MTA, Şeyl Gazı (Shale Gas) ve Ekonomik Değeri, MTA,

9 Harita 1. Dünya Kaya Gazı Potansiyeli Kaynak: Technically Recoverable Shale Oil and Shale Gas Resources: An Assessment of 137 Shale Formations in 41 Countries Outside The United States, U.S. Energy Information Administration, 2013, Link: studies/worldshalegas/, Erişim Tarihi: Harita 2. Türkiye Kaya Gazı Potansiyeli Kaynak: EIA/ARI World Shale Gas and Shale Oil Resource Assessment - Turkey, EIA, 2013 Türkiye nin potansiyel kaya gazı alanları görselleştirildiğinde, Doğu Akdeniz ve Doğu Anadolu Bölgelerinin bir kısmı ile beraber, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Marmara Bölgesi nin Trakya bölümü öne çıkmaktadır. Bu bölgelere ilaveten, Tuz Gölü ve Sivas ili çevresinin ileriye dönük muhtemel kaya gazı sahaları olduğu düşünülmektedir. Sadece Güneydoğu Anadolu ve Trakya Bölgesinde 1,8 Trilyon m³ civarında olduğu düşünülen üretilebilir kaya gazı rezervi, Türkiye nin 2011 yılı doğal gaz tüketim verileri dikkate alındığında, ülkenin 40 yıllık enerji ihtiyacını karşılayacak seviyede olduğu 5

10 hesaplanmaktadır. 10 Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı nın Trakya ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde kaya gazı sondajına başlaması, enerji konusunda dışa bağımlı bulunan Türkiye için çok önemli bir adımdır. Bu çalışmaların kaya gazı potansiyeline sahip olduğu düşünülen TR63 Bölgesinde de bir an önce başlaması, hem Bölge, hem de Türkiye açısından büyük önem arz etmektedir. Madencilik sektörü ile ilgili olarak, TR63 Bölgesinin sırasıyla güçlü ve zayıf yönlerini, iç ve dış çevreden kaynaklanan fırsat ve tehditleri incelendiğinde, TR63 Bölgesinin güçlü yönü olarak ilk göze çarpan avantajın, Bölgenin maden çeşitliliği bakımından zenginliği olduğu söylenebilir. Bununla beraber, TR63 Bölgesinde lojistik sektörünün rekabetçi üstünlüğünün olması ve Bölgenin Hatay ili gibi hem ulusal, hem de uluslararası erişilebilirliği yüksek olan bir liman kentine sahip olması, madencilik sektörü için de önemli bir avantaj olarak ortaya konulabilir. TR63 Bölgesinin diğer bir güçlü yönü ise, Türkiye linyit rezervlerinin neredeyse yarısının Kahramanmaraş ilinde bulunmasıdır. Bu potansiyel, Bölge istihdamına ve kalkınmasına sağlayabileceği katkı ve enerjide dışarıya bağımlı olan Türkiye nin, kendi öz kaynakları ile bu bağımlılığı düşürmesine yardımcı olması bakımından değerlidir. Madencilik yönünden TR63 Bölgesinin zayıf olan yönleri ise genel olarak sektörün bilinen sorunlarına işaret etmektedir. Kurulum ve idame maliyeti çok yüksek bir sektör olmasından dolayı, ulusal ve uluslararası güçlü sermaye gruplarının sektöre ilgilerinin çekilmesi ancak gerekli kanuni düzenlemelerin yapılması ve ulusal stratejinin bir gereği olarak devletin destek, teşvik ve kredi kolaylıkları gibi araçları kullanmasına bağlıdır. Bununla beraber, mevcut işletmelerin kullandıkları teknolojileri daha ileri seviyeye taşımaları ve AR-GE yatırımları için desteklenmesi, bu şekilde de verimlilik ile beraber, rekabet edebilirliğinin de arttırılması gerekmektedir. Türkiye ile BAE arasında Afşin-Elbistan Bölgesinde Linyit Kömürü Madenciliği ve Elektrik Üretimi Alanında İşbirliğine Dair Hükümetlerarası İşbirliği Anlaşması nın imzalanması TR63 Bölgesi için bir fırsat olarak değerlendirilmektedir. Bu fırsat ile hem anlaşmaya taraf olan BAE nin yakın çevredeki diğer madenler için yatırım yapmasını teşvik etmek, hem de başka ülkelerin ve uluslararası yatırımcıların Bölgeye çekilebilmesi için söz konusu olan bu büyük yatırımı örnek olarak göstermek mümkündür. Madencilik sektörü, özellikle çevreye ve insan sağlığına verdiği zararlar ile kamuoyunun gündemine taşınmakta ve bu zararlar hem TR63 Bölgesindeki, hem de Türkiye deki madencilik sektörünün karşısında bir tehdit unsuru olarak bulunmaktadır. Bu nedenle, ekonomik kalkınma hedefi ile hareket ederken, sürdürülebilir kalkınmanın önüne geçecek, insan sağlığını ve iş güvenliğini tehdit edecek uygulamalardan uzak durulması kritik önem arz etmektedir. Bu çerçevede, TR63 Bölgesindeki maden işletmelerinin denetimlerinin düzenli bir şekilde gerçekleştirilmesi ve yeni yatırımlarda bu konuların kırmızıçizgi olarak değerlendirilmesi önem taşımaktadır. 10 Şeyl Gazı (Shale Gas) ve Ekonomik Değeri, MTA,