STARTING PROCEDURE IN KYRGYZ AND TURKISH BARDSHIP TRADITION. Kemal Ust PhD candidate, lecturer International Ataturk Alatoo University

Transkript

1 УДК STARTING PROCEDURE IN KYRGYZ AND TURKISH BARDSHIP TRADITION Kemal Ust PhD candidate, lecturer International Ataturk Alatoo University Abstract Bardship (also known as kam,baksy, bakshy in other Turkic languages) tradition originally based on Central Asia. Though there are differences between bardship in Turkey and Kyrgyzstan, there are similarities in starting processes of the art. All Turkic nations shared common cultural heritage while living in the same geographic area. New culture emerged with the acceptance of Islam and migration to Anatolia or Asia Minor. This distanced the Turkic nations from the common culture. Turkish and Kyrgyz bardship tradition has undergone historical changes in time. This article studies the emergence of bardship in Kyrgyz and Turkish societies from historical perspective. The study focuses on the starting procedure and important figures in bard art. Key words: Bard or âşık, bardship tradition, beginning bardship, Kyrgyz and Turkish literature КЫРГЫЗ ЖАНА ТҮРК ФОЛЬКЛОРУНДАГЫ АКЫНДЫК ӨНӨР Кыскача мазмуну Бул макалада Кыргызстан жана Түркия мамлекеттеринин оозеки маданиятына жол ачуу максаты менен бирге эки өлкөнүн арасындагы акындык поэзиянын өнүгүшүндөгү айырмачылыктар салыштырылган. Эки элдин көрүнүктүү акындары жөнүндө маалымат берилди. Ачкыч сөздөр: ашык, акын, кыргыз жана түрк адабияты, сүйүүнүн жаралышы. ИСКУССТВО ЛИТЕРАТУРНОЙ ИМПРОВИЗАЦИИ В КЫРГЫЗСКОМ И ТУРЕЦКОМ ФОЛЬКЛОРЕ Аннотация Творчество поэтов (фольклорная музыка), известная как имеющая отношение к шаманам, бахши, играм один из жанров поэзии, корни которого лежат в Средней Азии. Фольклорная музыка турецкого и кыргызского народов на протяжении всей своей истории претерпела некоторые изменения. Эта работа посвящена исследованию возрождения темы любви в творчестве поэтов Кыргызстана и Турции, а также их главных представителей. Ключевые слова: любовь, поэт, творчество поэтов, возрождение любви, кыргызская и турецкая литература. 66

2 Kemal Ust KIRGIZİSTAN VE TÜRKİYE ÂŞIKLIK GELENEĞİNDE ÂŞIKLIĞA BAŞLAMA ŞEKİLLERİ Özet Âşıklık geleneği köken itibariyle Orta Asya ya dayanan kam, baksı/bakşı, oyun, ozan geleneğinin bir devamı niteliğinde olduğu genel kabuller arasındadır. Günümüzde bazı farklılıklar olmasına rağmen Kırgızistan ve Türkiye deki âşıklık/akınlık geleneği uygulamalarındaki âşıklığa başlama şekilleri benzerlik göstermesi dikkati çekmektedir. Türk dilli halklar aynı coğrafyada yaşadığı dönemlerde ortak kültürel mirası paylaşmışlardır. Türklerin İslamiyeti kabul etmeleri ve Anadoluya göç etmeleri sonucunda yeni bir kültür ortamı oluşmuştur. Bu durum Türk kökenli halkların ortak kültürden uzaklaşmasını ve geleneksel bazı farklılıkları netice vermiştir. Bu kapsamda tarihi süreç içerisinde Kırgızistan ve Türkiye halklarının âşıklık/akınlık geleneğinde bazı değişmelerin yaşandığını söylemek mümkündür. Bu makalede; Kırgızistan ve Türkiye halklarını ortak sözlü kültürüne doğru bir yolculuk yapmak suretiyle iki ülkenin âşıklık geleneği içerisinde âşıklığa başlama şekilleri karşılaştırılmıştır. Bu çalışma; Türkiye ve Kırgızistan halklarının âşıklık/akınlık geleneğinde âşıklığa başlama şekilleri ve âşıklık/akınlık geleneğinin önemli temsilcileri ile sınırlı tutulmuştur. Anahtar Kelimeler: Âşık, akın, âşıklık geleneği, âşıklığa başlama, Kırgız ve Türk edebiyatı. A. Giriş: Türk toplulukları ortak bir geçmişe sahiptirler. Âşıklık geleneği de ortak kültürel değerler arasında yer almaktadır. Bir toplulukta eskiden olmalarından ötürü saygın tutulup, kuşaktan kuşağa iletilen kültürel kalıntılar, alışkanlıklar, bilgi, töre ve davranışlar olarak ifade edilen âşıklık geleneği diğer kültür değerlerinde olduğu gibi, belirli bir işlevi yerine getirmek, bir ihtiyacı karşılamak üzere geleneksel kültürün ortaya koyduğu kültür değeridir. Âşıklık geleneği köken itibariyle Orta Asya ya dayanan kam, baksı/ bakşı, oyun, ozan geleneğinin bir devamı niteliğinde olduğu genel kabuller arasındadır. Türk topluluklarında âşıklık geleneğinin takip ettiği aşamalarda bazı farklılıklar olmakla birlikte, büyük oranda benzerliklerin görülmesi mümkündür. Kırgızistan ve Türkiye deki âşıklık/akınlık geleneği uygulamalarındaki âşıklığa başlama şekilleri benzerlik göstermesi dikkati çekmektedir. Âşıklık geleneği Türk kültüründe önemli bir yer tutmakla beraber âşık yaşadığı toplumun sözcüsüdür. B. Türkiye de Âşıklığa Başlama Şekilleri: Kişilerin âşıklığa başlamaları Türkiye de farklı sebeplere dayanmaktadır. Bu sebeplerin neleri kapsadığını detaylı bir şekilde açıklamaya çalışacağız. Bu sebepler arasında ırsiyet ve şairlik istidadı önemli bir yere sahiptir. Kişilerin âşıklığa başlamalarında en önemli faktörlerden birisi de çevredir. Yüzyıllar boyu süregelen sözlü geleneğin ve kültürel birikimin edinilmesinde çevre faktörü etkilidir. Yetişmekte olan çocuklar ve gençler bu sözlü gelenekte eğitim alarak günün birinde âşıklar arasındaki yerini almaktadır. Türkiye deki âşıkların âşıklığa başlamaları çeşitleri veçheleri ile kendini gösterir. Bunların başlıcalarını Doğan Kaya aşağıdaki şekilde sıralamıştır: 1) Çıraklık 2) Ustamalı şiir söyleme ve çevredeki âşıklardan etkilenme 3) Türkülü hikaye dinleyerek veya okuyarak yetişme 4) Sazlı-sözlü ortamlarda yetişme 5) Rüya sonrası âşık olma 6) Manevi etki sonucu âşık olma 67

3 7) Dert sebebiyle âşık olma 8) Sevda sebebiyle âşık olma 9) Ruhi depresyon sonucu âşık olma 10) Milli duyguların galebe çalmasıyla âşık olma 11) Diğer sebepler... 1) Çıraklık Âşık edebiyatında yüzyıllar boyu devam ettirilen geleneklerden birisi de çırak yetiştirme geleneğidir. Türkler gelenkçi bir millettir. Bilhassa esnafta gördüğümüz çırak yetiştirme toplumun hemen hemen tüm alanlarında mevcuttur. Bu yönüyle çırak yetiştirme geleneğinin âşıklar arasında da önemli bir yeri vardır. Usta âşık, saza ve söze kabiliyetli çırak olarak yanına alır. Yanında gezdirir, saz ve söz meclislerine sokar, günü gelince de mahlasını verir ve genç ustasının izniyle şiirlerini çalıp söylemeye başlar. Çırak-genç âşık, ustası vefat ettikten sonra saz ve söz meclislerinde onun şiirleriyle söze başlar ve onun adını yaşatır. Bu gelenkte âşık, çırak olarak kendisinde birkaç yaş küçük birisini alabileceği gibi çırak, daha önce yaşamış bir aşığı da usta olarak kabul edebilir. Usta-çırak geleneğinde göze çarpan bazı hususlar: ¾ Bir âşık, kendi yerini tutması, izinden gitmesi, eserlerini ve adını yaşatması için istidatlı bir genci çırak alıp ona âşıklığın gereklerini öğreterek onun da âşık olmasını sağlar. ¾ Çırak, aileden veya dışarıdan bir kişi olabilir. ¾ Çırak, bazen çok genç olmayıp, âşıktan birkaç yaş küçük de olabilir. ¾ Bazı âşıklar birkaç ustanın yanıda yetişebilir. ¾ Âşıklardan bazıları önceden yaşamış bir aşığı kendisine manevi usta kabul edip onun şiirleri ve öğretileriyle yetişir. ¾ Kimi âşıklar bir pirin meclisine katılarak bir mertebeye ulaşır. 2) Ustamalı Şiir Söyleme ve Çevredeki Âşıklardan Etkilenme Âşıklar yakın çevrelerinde daha çok tanınırlar. Onları şöhreti ve halk arasında itibar görmeleri etkilenmeyi de beraberinde getirir. Gençlerin ustalarına ait şiirleri ezberlemeleri yahut çevrede ünlü âşıkların hikayelerini deyişlerini sık sık duymaları hatta onların meclislerine girmeleri âşık olmalarında önemli rol oynar. 3) Türkülü Hikaye Dinleyerek Veya Okuyarak Yetişme Edebiyatımızda önemli anlatım türlerinden olan halk hikayeleri önceki devirlerdeki; bilgi, görgü, zevk, eğlence, eğitim, düşmanlık, dostluk, yardımlaşma gibi kavramların genç kuşaklara anlatıldığı hikayelerdir. Daha çok uzun kış gecelerinde bir araya gelerek anlatılan bu hikayelerde kahramanların, atışmaları, deyişmeleri, hüzün, sevinç, muhabbet ve sevgi ifadeleri gençlerin âşıklığa meyletmelerine vesile olmuştur. 4) Sazlı-Sözlü Ortamlarda Yetişme Âşık edebiyatında sazın çok önemli bir yeri vardır. Özellikle bu alanda yetişmiş âşıkların saz çalmaları toplum tarafından âşıklığın bir gereği olarak kabul görmüştür. 16.yüzyıla kadar ozan denilen saz şairine bu dönemden sonra âşık denmiş. Âşığın elindeki kopuz da yerini saza bırakmıştır. Şairler bir vesile ile çeşitli mekanlarda (köy odaları, kahvehaneler, açık hava, düğün evleri) sazları ile sanatlarını icra etmişlerdir. Bunları dinleyen halk arasında özellikle gençlerde âşıklığa istidadı olan gençlerin bu alana yönelmesini sağlamıştır. Bu bakımdan saz meclislerinin çok olduğu yörelerde âşıkların fazla olduğunu görmekteyiz. (Örn: Sivas, Kars yöreleri) 5) Rüya Sonrası Âşık Olma Âşık edebiyatında rüya motifi kompleks bir yapıya sahiptir. Âşık bazen rüyasında bir güzele âşık olmakla beraber âşıklığın gereklerini de öğrenir. Âşık bu rüya sonucunda sade kişilik ten sanatçı kişiliğe geçer. Rüyada bade içme hadisesi genellikle şehir hayatından uzakta yaşayan insanlar arasında görülür. Bade iki çeşittir. a) Er Dolusu Bade: Bu badeyi içenler âşıklık özelliği kazanmakla beraber, kahramanlık özellikleri de kazanır ve sevdiği uğruna bir çok mücadeleye girer. b) Pir Dolusu Bade: Kişiyi bir güzele âşık eden badedir. Bu badeden içen sevgili- 68

4 Kemal Ust si için bütün varını terk eder. Ona kavuşma uğruna yıllarca dağ,bayır, ova demeden dolaşır ve çeşitli çilelere maruz kalır. Böylelerine badeli âşık veya hak aşığı denir. Gönlü yüce duygularla dolu zayıf ve aciz bir insan mutsuz olduğu bir günde uykuya dalar. Rüyasında ak sakallı bir (üç, yedi) pir (derviş) ona görünür. Bu kişinin veya kişilerin Hızır Nebi, İlyas Nebi dir. Hazret-i pir kudet gülü denilen kolunu uzatır ve üç kere bade verir. İlki: Kendi bir, adı bir olan, seni beni ve on sekiz bin alemi yaratan aşkına, İkincisi: Üçler, beşler, yediler, kırklar aşkına, Üçüncüsü: İki parmağın arasında gösterilen sevgili aşkınadır. Âşık bu esnada gördüğü güzele kavuşmak ister ancak pir kolunu indirir ve sevgili kaybolur. Kişi uyandığında kendisinde bir başkalık hisseder. Bu başkalık 4 şekilde kendisini gösterir: ¾ Allah sevgisi ¾ Beşeri-insani aşk ¾ Saz çalabilme ve şiir söyleme yeteneğinin ortaya çıkması ¾ Zamanın gerekli bilgilerine vakıf olma Bu konuda Âşık Mustafa Feryadi aşıklığa başlama şeklini şu şekilde ifade etmektedir: Başından dört evlilik geçen Mustafa Feryadi, maşukası Güldane yi rüyasında görür. Feryadi uykuda iken kara sakallı, nur yüzlü, yeşil elbiseli, halka olmuş durumda yedi tane derviş peyda olur. Ona söyle derler: (Kaya, 2003: 20) Mustafa cenab-ı Allah sana bir kız nasip etti emme, bu dünyada kavuşmak yok. Ancak ahirette kavuşacaksın. Derdin Sümmani nin derdi. Maşukan (sevgilin) Sümmani nin ma şukasından üç konak öte... (Sümmani nin maşukası Rus un öte yanı Bedişhan da idi kavuşamadı.) Senin maşukan Çin in öte yanı, adresini yarım veriyoruk.. Seul adasında Leb şehrinde oturuyor.. Bu dünyada kavuşmak.. Ne görürsen, ne konuşursan rüyalarda konuşursun... (Özen, 1983: 15) Dervişler daha sonra Güldane nin aşkına Feryadi ye bade verirler. Feryadi bu sırada Güldane yi görür. Bir de baktım ki, elinde yeşil bir bardak, karşımda duruyor, yüzünü tam göremiyorum, bardak tutan eli yüzünü kapamış.. Bir bardak şerbet verdiler, onu çabucak içtim, güya yüzünü hemen göreyim kavuşayım diye.. Onu bitirince ikinci bardağı verdiler, yarısına kadar içebildim. Kız, badeyi içip bitirmiş ve bardak tutan eli, yüzünden çekilmişti. Maşukanın yüzünü tamamen görünce kendimden geçip oraya düştüm. Bayılmışım... (Özen, 1983: 16) 6) Manevi Etki Sonucu Âşık Olma Türk toplumunda tarihin her devrinde toplum üzerinde etkisi olan manevat büyüklerine rastlamak mümkündür. (Hacı Bayram Veli, Akşemseddin, Eşrefoğlu Rumi vb.) aynı zamanda şair olan bu hak dostları duygu ve düşüncelerini şiirlerine yansıtıyorlardı. Böylelikle Onları dinleyen insanların âşık olmalarına zemin hazırlıyorlardı. Bazen de âşık adaylarının Hızır ın verdiği elmayı yiyerek veya Hızır ın elinden dolu içerek âşık olduklarına da rastlanmaktadır. Bu konuda Kul Himmet Üstadım aşıklığa başlama şeklini şu şekilde ifade etmektedir: Asıl adı İbrahim olan Kul Himmet Üstadım, iki kere Hızır la karşılaşır. İlkinde karşılaştığı kişinin Hızır olduğunu anlayamaz. İkincisinde, gösterdiği fevkaladeliğe bakarak karşısına çıkan kişinin Hızır olduğunu anlamakta gecikmez. Bu hadiseyi İbrahim Aslanoğlu şöyle anlatıyor: (Kaya, 2003: 23) Yine birgün bostanda otururken pejmürde kılıklı, her yanı kan, irin içinde biradam çıkagelir. Yüreğinin yanık olduğunu, bir karpuz kesip yerse ferahlayacağını söyler. İbrahim hemen oturduğu yerden kalkar, altındaki minderi kan, irin içindeki ihtiyara uzatır. Adam: Oğlum bu halimden iğrenmeden minderini nasıl veriyorsun, kirlenmez mi? derse de İbrahim: Ne olacak sanki varsın kirlensin; yur temizler yine arıtırım karşılığını verir ve ilave eder: Ey Tanrı mi- 69

5 safiri, her emrin baş üstüne ama, karpuzların olmasına daha çok var. Nasıl keseyim? O aldırmaz. Yok yok, der; onlar olmuştur. Sen kesmeye bak. İbrahim çaresiz, bir tane koparıp keser. Bir de ne görsün? İçi kan gibi kırmızı değil mi? Bu işte fevkaladelik olduğunu anlamakta gecikmez. Misafirin karşısına dikilip: Sen der; eşeğimin ayağını iyi eden adam değil misin? Gülümseyen ihtiyar cevap verir: İyi tanıdın, evet ben o adamım. Bir anda kan ve irinden eser kalmaz. Onun yerine tertemiz, nuranî yüzlü bir ihtiyar tecessüm eder. Oturup saatlerce konuşurlar. İbrahim ise burada, Hızır ın elinden geleneksel doluyu içer. (Aslanoğlu, 1976: 10) 7) Dert Sebebiyle Âşık Olma İnsan hayatını olumsuz etkileyen kaza, ölüm, hasretlik, yangın, haksızlık, zulüm gibi hadiseler insanı bir çıkış yolu olarak şiire dolayısıyla da âşıklığa yönlendirebilir. Dertlerinden dolayı şiir yazan kişiler bir süre sonra şiirlerin sayısı artınca kendisini âşıklar arasında bulabilir. Sivas yöresi âşıklarının bir kısmı bu şekilde âşıklığa başlamıştır. Çileli bir hayat, Hasretlik, Ölüm-Ayrılık gibi sebepler bu yörede âşıklığa başlamada etkili olmuştur. Ancak âşıklığa başlamada bununla beraber istidat ve gelenek bilgisine sahip olmak da gerekmektedir. 8) Sevda Sebebiyle Âşık Olma Sevda-aşk; aşırı sevgiden doğan bir çeşit hastalık olarak da adlandırılır. Sevdiğine ulaşamayan âşık hicran ateşiyle yanar. Bu ateşi bir nebze olsun söndürme adına kişi şiirler söylemeye başlar. Sevip de kavuşamama bir çok âşıkta görülen bir durumdur. Şiirlerinde acısını anlatan kişi şiirlerini saz ile söylemeye başlayınca bu geleneğe dahil olmuş olur. 9) Ruhi Depresyon Sonucu Âşık Olma Bazı kimseler hayatlarının bir döneminde ruhi depresyon geçirir. Bu durum kişinin yaşantısını doğrudan etkiler. Örneğin kişi bunalım sonucu şiire ve güzel söze ilgi duyar. Başkalarına ve kendisine ait şiirler söylemeye başlar. Böylece o kişi de âşık olma yoluna girmiş olur. 10) Milli Duyguların Galebe Çalmasıyla Âşık Olma Kişilerin milli kültür unsurlarına bağlılık dereceleri farklıdır. Bazıinsanları bu değerlerin zedelenmesi, horlanması yahut canlandırılması,yüceltilmesi olumlu veya olumsuz etkiler. Bu tür durumlarla âşıklığa başlamada az da olsa karşılaşılmaktadır. Örneğin, Şıh Ali Metin, Garip Ozan ve Şükani 14 Temmuz 1974 te Türk ordusunun Kıbrısa asker çıkarmasını radyodan dinlemiş ve radyodaki marşlardan etkilenerek şiir yazmaya başlamışlardır. 11) Diğer Sebepler a) Sosyal ve тoplumsal olaylar b) İklim ve сoğrafyaya bağlı sebepler c) İnsanın fiziki yapısı gibi hususlar da âşıklığa başlama şekillerine eklenebilir. C. Kırgızistan da Âşıklığa Başlama Şekilleri Kırgız halk şairliği geleneği Kırgız şiir sanatı ile doğrudan ilgilidir. Halk şairlerine genel olarak halk akını denir. Akınlar; ırçı, cazgıç akın veya tökmö akın olarak da adlandırılabilir. Tökmö akınlar usta malı veya kendi eserlerini kopuz veya kıyak ile dile getirirler. Halk şairleri; camakçı (atışmacılar), comokçu (destancılar) ve hikmetli söz söyleyenler olmak üzere üç gruba ayrılırlar. Akınlar, besteci veya komuzçular toydan toya, topluluktan topluluğa, köyden köye giderek bu geleneği sürdürmüş ve halk şiirinin örneklerini vermişlerdir. Akınlar büyük şölen veya toplantılara katılmış, atışmış, kendi yöresi veya boyunu temsil etmiştir (Artun, 2009: s-7). Kırgızistan daki âşıkların âşıklığa başlamaları çeşitleri veçheleri ile kendini gösterir. Kişilerin âşıklığa başlamaları Kırgızistan da farklı sebeplere dayanmaktadır. Bu sebeplerin neleri kapsadığını detaylı bir şekilde açıklamaya çalışacağız: 1) Rüya Sonrası Akın/Âşık Olma 2) Komuza ve Söze Yatkın Olma 3) Irsiyet 4) Usta-Çırak İlişkisi 1) Rüya Sonrası Akın/Âşık Olma Rüya motifi Kırgız Sözlü Edebiyatında sıkça karşımıza çıkan bir motiftir. Âşıklar görülen rüya neticesindeakınlığa/aşıklığa 70

6 Kemal Ust başlarlar. Akınlık/aşıklık geleneğinde Manasçılar; Manas destanınırüya sonrasında anlatmaya başladıklarını dile getirirler. Manas okumaya başlamadan önce hemen hemen bütün Manasçılar: Düş gördük, düşümüzde Manas da vardı, onu için Manas Destanı nı okumaya başladım derler. Manas, rüyalarına girdiği insanlara o günden sonra kendisini, kendi tarihini, destanını anlatmasını telkin eder. Görülen rüya neticesinde destancılığa ve âşıklığa başlama motifi Türk dünyasında oldukça yaygındır. Rüyada görülen kahraman veya usta bir akın,rüyayı gören gence sıvı bir şey içirir. Manasçıların gördüğü rüyada, rüyayı gören gence Kanıkey süt içirir.rüyasından sonra Manas veya komuz ile şiir söylemeye başlar (Obozkanov, 2003: s-20-31). Manasçılar, rüyalarında ya Manas ın kendisini, ya da Manas ile birlikte kırk çorosunu/askerlerini görürler. Bazıları da Manas ile yüz yüze görüştüklerini söylerler. Semeteycilerle, Seytekciler ise düşlerinde Manas ı değil Semetey ya da Seytek i görürler. Kırgız Edebiyatı nda Manasçıların düş gördüm demeleri üç sebebe bağlanmıştır: a) Manas destanı içinde bazı bölümlerde İslam dinine aykırı motifler geçmektedir. Manasçılar, mesleklerini din mensuplarının eleştirilerinden kurtarmak için, destanı kendi istekleriyle değil, düşlerine giren ruhların baskıları,korkutmalarından dolayı ve ruhlar emrettikleri için okuduklarını söylerler. b) Geleneğe göre, düş görmek Manasçı olabilmenin ilk şartıdır. Rüya görmeden Manas söylemeye başlayanlara halk itibar etmez. c) Tanınmış Manasçı Keldibek, bu kabiliyetini düş görmesiyle açıklamış, onun ardından gelen Manasçılar da bu motifi devam ettirmişlerdir. 2) Komuza ve Söze Yatkın Olma Küçük yaşlarda şiire, komuza,söze heveslidir. Bu zevk ve heves gün gelir,kendisinide şiir yazmaya kadar götürür.şiirini söylerken tabiiki halk şiiri tekniğine uyar. Zira almış olduğu halk kültürü,duyduğu, okuduğu, öğrendiği şiirler,bunu için yeterli zemin hazırlar. Artık şiir söylemek onun için tutku haline gelir. Böylece kişinin özündeki şairlik istidadı ortaya çıkar (Obozkanov, 2003: s-31). 3) Aileden Birinin Öncü Olması İrsiyet, anne ve babadan çocuğa geçen özellikler olarak nitelendirilse deebeveynlerin özelliklerini taşımayan çocuklar da çıkabilir. Bir başka deyişle,aynı soydan insanların hem birbirlerine benzeyen hem de benzemeyen yanları bulunabilir. Irsi nitelikler her ne kadar kişiyle doğrudan ilgili ise de aynı aileye mensup çocukların birinde baba veya annesinin karakteristik özellikler görülür. Ebeveynin ön planda olan bir vasfı,çocuklardan birine sirayet eder. Şayet baba veya anne âşıksa, çocuklardan biri ebeveyni gibi âşık olur.bazı âşıklarda çocukta değil de torunda ortaya çıkar. Bazen hiç bir çocuğa bu özellik geçmez. Bügünkü akınlardan Aalı Tutkuçev bu yolla akın/ aşık olmuştur. Onun hem dedesi hem babası akın/aşık kişilerdir. 4) Usta-Çırak İlişkisi Akınların yetişmesinde en çok dikkat çeken unsur usta-çırak ilişkisidir ve onlar genelde bir ustanın yanında bulunurlar. Akınların çoğu bir ustaya sahiptir. Bu ustaların önde gelenleri, bugün hayatta olmayan E. Tursunaliyev, A. Aytaliyev, T. Abdiyev, Z. Üsönbayev gibi akınlardır. Günümüz akınlarının çoğu bu ustaların yanında bulunmuş, onlardan birinin nasihatini almıştır. Mesela; Amantay, Aşıraalı Aytaliyev den; Azamat, önce Abdıraşim Ismayıl Oğlu ndan sonra T. Abdiyev, Z. Üsönbayev gibi akınlardan eğitim almıştır. Usta-çırak ilişkisini günümüz akınları da devam ettirmeye çalışmaktadırlar. Örneğin, Kadırbek ile Asılbek, bir müddet Aalı Tutkuçev in yanında eğitim almıştır. Ayrıca on günde bir düzenlenen toplantılarda çekilen kura sonucu akınlar eşleşmekte ve belirlenen konularda atışma yapmaktadırlar. Her ne kadar kura çekilse de gençlerin ustalarla eşleşmesine dikkat edilmektedir. Bunun sebebi, genç akınların ustaların söz ve ezgiyi kullanma becerilerini takip etmelerini, atışma 71

7 usulünü öğrenmelerini sağlamaktır. (Obozkanov, 2003: s-31-73). Sonuç; Âşıklık geleneği bugün Türk dünyasının hemen hemen bütününde varlığını sürdürmektedir. Türk dünyasında yaygın olarak yaşayan âşıklık/akınlık geleneği Türkiye ve Kırgızistan da canlı biçimiyle yaşamaktadır. Günümüz âşıklık geleneğinin en kıymetli temsilcilerini Kırgızistan ve Türkiye de görmek mümkündür. Kuşaktan kuşağa devam eden âşıklık geleneği; Kırgızistan ve Türkiye arasında bazı farklılıklar olmasına rağmen benzer hususlar daha çok dikkati çekmektedir. Her iki ülkede de rüya sonrası âşık olma en önemli aşıklığa başlama şeklidir denilebilir. Kırgızistan da aşıkların/akınların destan söyleme geleneği canlı ve çok güçlü bir şekilde varlığını devam ettirmektedir. Manas aytış/söyleme destan söyleme geleneğinin başında yer alır. Türkiye temsilcileri ise rüyada alınan bade ve üçler beşler, yediler, kırklar aşkına görülen rüyalardır. Kırgızistan ve Türkiye âşıklığa başlama şekillerinde en önemli etkenlerden biri de usta çırak ilişkisidir. Her iki ülkeninde âşıkları bir usta tarafından yetiştirelerek ustanın vefatından sonra onun şiirlerini veya ondan aldığı eğitimle kendi şiirlerini seslendirmiştir. Dikkat edilmesi gereken bir diğer hususta ırsiyet ve komuza ve söze yatkın olma gibi özelliklerdir. Bu bakımdan Türkiye ve Kırgızistan da aşıklığa/akınlığa başlama geleneklerinden 4 tanesi ortaktır. Ancak bunun dışında Türkiye de 7 çeşit aşıklığa başlama şekli daha mevcuttur. Bütün bu farklılıklara rağmen aşıklık/akınlık geleneğinin ortak kültürel mirasın bir sonucu olduğunu söylemek mümkün. KAYNAKÇA: 1. Kaya, Doğan (2003). Aşık Edebiyatına Giriş, Bişkek: Kırgızistan- Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları. 2. Özen, Kutlu (1983). Güldane, Sivas. 3. Aslanoğlu, İbrahim (1976). Kul Himmet Üstadım, Sivas. 4. Artun, Erman (2009). Türk Dünyası Aşıklık Geleneğinin Geleceğe Taşınması, XVII. Uluslararası Kıbatek Edebiyat Şöleni (Balkanlar Türk Edebiyatı ve Kültürü), Kosova. 5. Obozkanov, A. (2003). Tökmölüktün Başatı, Kalıptanu Etapları Cana Sinkrettüü Tabiyatı, Bişkek. 72