TÜRK DİLİ-1. Yrd.Doç.Dr.Öğ.Yb. Ertan EROL

Transkript

1 I

2 TÜRK DİLİ-1 Yrd.Doç.Dr.Öğ.Yb. Ertan EROL Astsubay Meslek Yüksek Okulu Komutanlığı Balıkesir-2012 II

3 III

4 ÖN SÖZ Günümüzde dile hâkim olmak, dilin imkânlarından yararlanmak ve mesleğin gerektirdiği bütün seviyelerde dili yeterli düzeyde kullanmak hemen her meslekte aranan bir özelliktir. Askerlik mesleği liderlik mesleği olması nedeniyle bu meslekte dili kulanma becerisini kazanma daha da önemlidir. Çünkü liderlik, astlara verilen bir görevi isteyerek yaptırma ve isteksizi isteklendirme sanatıdır. Bu noktada dil ve dilin incelikleriyle birlikte kullanımı önemli bir işleve sahiptir. Dili bir iletişim aracı olarak ustalıkla ve profesyonel olarak kullanabilmenin temeli dil konusunda donanımlı olmaya bağlıdır. Dil donanımı ise öncelikle temel dil becerilerini bilgi düzeyinde edinmeyle alakalıdır. Donanımın sağlanmasındaki ilk adım bilginin sağlıklı bir biçimde aktarılmasıdır. İşte bu çalışma bu amacı gerçekleştirmek, Türk Silahlı Kuvvetlerine dil becerileri gelişmiş, iletişimi en üst seviyede kullanabilen personel yetiştirmek üzere hazırlanmıştır. Liderliğin temel koşulu iletişimin sağlıklı bir şekilde yapılabilmesidir. İletişimin temeli ise yazılı ve sözlü anlatım yeteneğine dayanır. Bu noktada lider konumunda bulunan her personelin ana dilimiz ve ses bayrağımız olan Türkçeyi doğru ve etkili kullanabilmesi büyük önem arz etmektedir. Türk Dili-1 adlı kitap mesleği çeşitli seviyelerde yöneticilik ve liderlik olanlar için Türkçeyi doğru ve etkili kullanmalarını sağlamak amacıyla hazırlanmıştır. Bu amacın IV

5 gerçekleşmesi yolunda bir kilometre taşı olabilmek en büyük arzumuzdur. Yrd.Doç.Dr.Öğ.Yb. Ertan EROL V

6 SEVECEKSİN! Şimdi sen, mademki Türk tarihinin çocuğusun; eski zafer ve şeref asırlarının bugünkü evladısın! Atalarının sana miras bıraktığı her güzel şeyi seveceksin! Bu dili seveceksin!.. Hem de her hâliyle seveceksin! Ataların bize miras bıraktığı en güzel iki şeyden biri bugünkü Türk vatanı ise, ikincisi Türkçedir. Onu, olur olmaz kaprislerle yıkamazsın! Seni yıkmak için önce onu yıkmanın lüzumuna inanan düşmanlarının yardımcısı olamazsın! Bu dili seveceksin! Hem de her hâliyle sevecek ve koruyacaksın!.. Türkçe, nasıl sevilir? Vaktiyle, Birinci Türk Dili Kurultayı (1932)'nda, büyük edip Halit Ziya Uşaklıgil, bir tebliğde, aydınlarımıza Türkçeyi sevme dersi vermişti. Demişti ki: "Ben, Türkçenin ezeli bir âşığıyım. Hepimiz öyle değil miyiz? Ben Türkçeyi muhtelif devirlerinde, muhtelif elbiselerle, muhtelif şekillerde gördüm ve sevgilimi o libaslar (elbiseler) altında, kendi cevherinde gördüm. VI

7 Ben eski Babıali (katiplerinden işittiğim süslü dili ) sevdiğim gibi, Aksaray da karpuz sergisinde müşteri ayartmak için çığırtkanlık eden Türk delikanlısının türlü zarafetlerle dolu Türkçesini sevdim. Ben Divan Edebiyatı'nın gazelleriyle mest oldum. Fakat sevgili İzmirlimin, İki Çeşmelik kızının incir işlerken söylediği türkü ile de mest oldum. Ben o sevgiyi, atlas şalvarıyla, başının üzerinde altın işlenmiş başlığıyla gördüm. Ben onu perişan gönüllü şairin: O gül-endam bir al şale bürünsün yürüsün Ucu gönlüm gibi ardınca sürünsün yürüsün (Enderunlu Vasıf) beytinde olduğu gibi, bir al şala sarınıp yürüdüğünü görerek sevdim. Başında hotozu, belinde kuşağı, sedef kakılı seriri üzerine uzanmış, yahut Sa dabat da, Göksu da seyrana çıkmış hâliyle de gördüm, yine sevdim. Fakat tabiatta her şey tekamülden (gelişme), inkılaptan ibaret olduğu için her devrin zevki de aynı olmuyor. VII

8 Ben son devrin, İpekiş in kelebek kanadı kadar ince, zarif, dört metrelik kumaşıyla giyinmiş, başında küçücük beresiyle, bir rüzgâr gibi, kaldırımlar üzerinde seke seke yürüyen ve rüzgâr mı onu götürüyor, o mu rüzgârı sürüklüyor diye, insanı şüpheye düşüren hâliyle de Türkçeyi gördüm ve sevdim." Kaynak: Türkçenin Sırları, Nihad Sami Banarlı, Kubbealtı Neşriyat, İst., 1995, s. 20. VIII

9 İÇİNDEKİLER Ön Söz III Seveceksin IV İçindekiler VI BİRİNCİ BÖLÜM: DİL BİLGİSİ 1 Dil Nedir? 1 Dil Bilgisi 2 Dil ve Toplum 3 Dil ve Kültür 4 Dil ve Düşünce 5 İKİNCİ BÖLÜM: DÜNYA DİLLERİ BİLGİSİ 6 Dünya Dil Aileleri ve Dillerin Sınıflandırılması 6 Yapılarına Göre Diller 7 Kökenlerine Göre Diller 8 TÜRK DİLİ TARİHİ 12 Türkçenin Genel Özellikleri 14 Okuma Metni: Türk Dili: Dünya Dili 17 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KÜRESELLEŞME VE DİL 29 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: NOKTALAMA İŞARETLERİ VE YAZIM KURALLARI 38 Kısaltmalar 60 Okuma Metni: Noktalama İşaretlerinin Dünü ve Bugünü 63 YAZIM KURALLARI 67 Okuma Metni: Yazım, Önemi ve Yazım Sorunları 87 BEŞİNCİ BÖLÜM: ANLAM BİLGİSİ VE ANLATIM 93 BOZUKLUKLARI Sözcükte ve Söz Öbeklerinde Anlam 93 Sözcükte Anlam 93 IX

10 Sözcükler Arası Anlam İlişkileri 96 Mecaz Oluşturma Yolları 101 Kalıp Sözler 106 Anlatım Bozuklukları 112 Anlama İlişkin Anlatım Bozuklukları 112 Dil Bilgisine İlişkin Anlatım Bozuklukları 119 ALTINCI BÖLÜM: KOMPOZİSYONA GİRİŞ 128 Kompozisyon 128 Dinleyerek Birikim Kazanma 129 Birikim Kazanmak Üzere Okuma 130 Hızlı Okuma Teknikleri 131 Güzel Yazının Önemi 134 Anlatım Biçimleri 136 Düşünceyi Geliştirme Yolları 139 Paragraf Bilgisi 139 Kaynaklar 145 X